- Trang Chủ
- Địa Lý
- Xây dựng xêri bản đồ tự nhiên và kinh tế xã hội tỉnh Phú Thọ hỗ trợ dạy học địa lý địa phương lớp 9
Xem mẫu
- TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM, ĐẠI HỌC HUẾ | HTKH 2019
XÂY DỰNG XÊRI BẢN ĐỒ TỰ NHIÊN VÀ KINH TẾ XÃ HỘI
TỈNH PHÚ THỌ HỖ TRỢ DẠY HỌC ĐỊA LÝ ĐỊA PHƯƠNG LỚP 9
PHẠM THỊ KIM LIÊN
Khoa Khoa học xã hội và Văn hóa Du lịch, Trường Đại học Hùng Vương, Phú Thọ
Email: Kimlien.hvu@gmail.com
Tóm tắt: Địa lý địa phương là một bộ phận không thể thiếu và có vai trò rất quan trọng
trong việc giúp học sinh nắm vững được kiến thức địa lý Tổ quốc và kiến thức địa lý
chung. Ở Phú Thọ hiện nay việc giảng dạy nội dung địa lý địa phương lớp 9 chủ yếu
dựa vào sách giáo khoa, chưa có các bản đồ và phương tiện trực quan. Việc thành lập
xêri bản đồ tỉnh Phú Thọ phục vụ dạy học địa lý địa phương lớp 9 là việc làm cần thiết.
Bài báo đã chủ yếu sử dụng các phương pháp: phương pháp thu thập và xử lý số liệu;
phương pháp phân tích, so sánh, tổng hợp; phương pháp thống kê; phương pháp bản
đồ và ứng dụng hệ thông tin địa lý để tiến hành nghiên cứu và xây dựng xêri bản đồ.
Xêri bản đồ tỉnh Phú Thọ đã được thành lập với 7 trang bản đồ tự nhiên và kinh tế xã
hội nhằm bổ sung nguồn tư liệu bản đồ, cập nhật các số liệu mới, giúp giáo viên và
học sinh thuận lợi hơn trong quá trình dạy và học, góp phần nâng cao chất lượng giảng
dạy môn Địa lý ở trường Trung học cơ sở.
Từ khóa: Địa lý, Địa lý địa phương, bản đồ, bản đồ giáo khoa.
1. MỞ ĐẦU
Bản đồ có vai trò quan trọng trong dạy học địa lý. Để dạy học địa lý nói chung và địa lý
địa phương nói riêng đạt hiệu quả không thể không có bản đồ, nhất là khi các bài học địa lý địa
phương đều đề cập đến mọi khía cạnh địa lý từ địa lý tự nhiên đến địa lý kinh tế - xã hội, dân
cư của địa phương nơi học sinh sinh sống. Bản đồ giúp cho học sinh có cái nhìn bao quát các
sự vật, hiện tượng của những lãnh thổ rộng lớn, bên cạnh đó giúp cho học sinh ghi nhớ dễ dàng,
chính xác các kiến thức khoa học cũng như hình thành những nhận đúng đắn về thực trạng phát
triển, sự phân bố và những mối liên hệ tương quan giữa chúng.
Sử dụng bản đồ trong dạy học địa lý địa phương có nhiều điều kiện thuận lợi, đặc biệt
trong ôn tập, giảng dạy kiến thức mới nhằm phát huy tính tích cực, khả năng tự học và vận dụng
những kiến thức được học vào giải quyết các vấn đề trong thực tiễn cuộc sống của địa phương.
2. NỘI DUNG
2.1. Công cụ và phương pháp xây dựng xêri bản đồ
Hệ thống tin địa lý (GIS) là một nhánh của công nghệ thông tin. Nó được hình thành vào
những năm 60 của thế kỷ XX và phát triển mạnh mẽ trong những năm gần đây. Hệ thông tin
địa lý được sử dụng nhằm xử lý đồng bộ các lớp thông tin không gian (bản đồ) gắn với các
thông tin thuộc tính, phục vụ nghiên cứu, quy hoạch và quản lý các hoạt động theo lãnh thổ.
Mapinfo là sản phẩm của Công ty Mapinfo Corporration của Mỹ. Hiện nay, Mapinfo
được sử dụng rộng rãi trong việc biên tập và thành lập các bản đồ chuyên đề, phục vụ cho việc
giảng dạy và học tập môn địa lý. Với các công cụ bổ sung (các tool với phần mở rộng là .mbx)
Mapinfo có thể xây dựng các mô hình không gian, xử lý các phép toán phân tích không gian
trên dữ liệu vector và raster [4].
Các thông tin trong Mapinfo được quản lý và tổ chức thành các lớp dữ liệu (layer hoặc
table). Mỗi table là một tập hợp các tập tin chứa thông tin bản đồ và dữ liệu thuộc tính, các tập
tin này có cùng một tên và phần mở rộng khác nhau tùy theo nội dung nó mang như:
- Lớp thông tin chứa dạng Text như tên địa danh, tên địa điểm…
156
- HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA CÁC NHÀ NGHIÊN CỨU TRẺ | 11/2019
- Lớp thông tin chứa dạng điểm như: Ủy ban nhân dân huyện, ủy ban nhân dân xã, bệnh
viện, xí nghiệp…
- Lớp thông tin dạng đường như: đường giao thông; đường quốc lộ, đường sông…
- Lớp thông tin dạng vùng như: Mật độ dân số, hiện trạng sử dụng đất, mật độ các di tích
được xếp hạng của các địa phương…
Như vậy, có thể thấy rằng, việc áp dụng công nghệ thông tin, đặc biệt là các phần mềm
hữu ích và phổ biến trong hệ thông tin địa lý đã giúp việc thành lập các trang bản đồ trong xêri
bản đồ tỉnh Phú Thọ trở nên thuận tiện và chuyên nghiệp hơn rất nhiều.
Để xây dựng xêri bản đồ, tác giả đã sử dụng các phương pháp chính sau:
- Phương pháp nền chất lượng
Phương pháp nền chất lượng biểu hiện đặc trưng định tính đối với các hiện tượng phân
bố liên tục trên mặt đất như lớp phủ thực vật, thổ nhưỡng… hoặc các hiện tượng phân bố phân
tán theo khối nhưng phổ biến như dân cư, dân tộc… [1].
Khi thành lập bản đồ theo phương pháp nền chất lượng, điều quan trọng nhất và thực hiện
đầu tiên là khởi thảo sự phân loại hiện tượng biểu hiện. Tùy thuộc vào đối tượng, hiện tượng
biểu hiện mà lựa chọn sự phân loại khác nhau: phân loại theo một dấu hiệu phân loại nhất định
hoặc phân loại tổng hợp. Trong xêri bản đồ, phương pháp nền chất lượng được dùng thể hiện
trên các bản đồ hành chính, hiện trạng sử dụng đất trên bản đồ nông nghiệp…
- Phương pháp vùng phân bố
Thuật ngữ “vùng phân bố” bắt nguồn từ gốc La tinh “Area” có nghĩa là diện tích, nên
phương pháp vùng phân bố ở một số tài liệu còn được gọi là phương pháp khoanh diện tích
hoặc phương pháp diện tích giới hạn [1].
Các đối tượng, hiện tượng được thể hiện trên bản đồ với phương pháp vùng phân bố có
thể là vùng tuyệt đối hoặc vùng tương đối, tập trung hoặc phân tán. Bản chất có tính nguyên tắc
của phương pháp vùng phân bố là nêu lên sự phổ biến của một đối tượng, hiện tượng riêng lẻ
nhất định nào đó dường như tách hẳn với các đối tượng, hiện tượng khác chung quanh. Sự tách
rời đó được xác định bằng những đường giới hạn. Trong mỗi khu vực giới hạn đó, được thể
hiện các màu hoặc nét chải khác nhau đặc trưng cho các đối tượng, hiện tượng tương ứng.
Phương pháp vùng phân bố được dùng trong xêri bản đồ để thể hiện sự phân bố của cây
trồng, vật nuôi trên bản đồ nông nghiệp…
- Phương pháp Catodiagram
Phương pháp Catodiagram hay còn được gọi là phương pháp bản đồ biểu đồ, đây là
phương pháp biểu hiện các đối tượng, hiện tượng họa đồ bằng các biểu đồ đặt trong các đơn vị
phân chia lãnh thổ. Ngoài những dạng biểu đồ phổ biến (hình cột, hình tròn, hình vuông…) để
dễ nhận thức được số lượng đối tượng, giảm sự tính toán, so sánh có thể dùng biểu đồ dạng tập
hợp nhiều hình nhỏ như các điểm chấm (các hình tròn nhỏ, các hình vuông nhỏ…) có cùng một
giá trị nhất định đặt theo dạng biểu đồ, dạng này được gọi là biểu đồ tập hợp. Trong xêri bản
đồ phương pháp bản đồ - biểu đồ được sử dụng để thể hiện các nội dung như: cơ cấu dân số
theo giới tính, nhóm tuổi…
- Phương pháp ký hiệu
Phương pháp ký hiệu được xem như một phương pháp biểu hiện bản đồ đặc biệt, được
sử dụng để thể hiện những đối tượng có sự phân bố theo từng điểm cụ thể, riêng biệt, hoặc các
đối tượng chiếm một diện tích nhỏ mà khi biểu thị các ký hiệu không theo tỷ lệ bản đồ. Nói một
cách khái quát, đây là phương pháp thể hiện những đối tượng, hiện tượng được định vị theo
157
- TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM, ĐẠI HỌC HUẾ | HTKH 2019
các điểm. Hình thức biểu thị của phương pháp là dùng các ký hiệu đặt ở đúng vị trí của đối
tượng. Các ký hiệu đó có thể là các ký hiệu hình học, ký hiệu chữ, ký hiệu tượng hình.
Phương pháp ký hiệu không những thể hiện chính xác sự phân bố (định vị) của đối tượng
biểu hiện mà còn có khả năng phản ánh được các đặc trưng về số lượng, chất lượng, cấu trúc
và động lực của chúng. Các đặc trưng này được phản ánh thông qua hình dạng, kích thước, màu
sắc của ký hiệu [5].
- Phương pháp Catogram
Phương pháp bản đồ đồ giải là phương pháp được dùng để biểu hiện cường độ trung bình
(giá trị tương đối của các đối tượng, hiện tượng địa lý theo đơn vị lãnh thổ). Đơn vị lãnh thổ có
thể là đơn vị hành chính, vùng tự nhiên, vùng kinh tế nhưng thường gặp nhất là đơn vị hành chính.
Trên các trang bản đồ tỉnh Phú Thọ phương pháp Catogram được sử dụng để thể hiện các nội
dung như mật độ dân số, giá trị sản xuất công nghiệp của các huyện so với cả tỉnh...
2.2. Các đặc điểm chính của xêri bản đồ
Xêri bản đồ giáo khoa là một tập hợp các bản đồ có cùng chung một đề tài nhưng khác
nhau về lãnh thổ hoặc có cùng một lãnh thổ nhưng khác nhau về mặt nội dung để nghiên cứu
sâu sắc hơn mọi mặt của lãnh thổ hoặc phối hợp nội dung lẫn các lãnh thổ với tính thống nhất
chung rõ rệt [6].
Các xêri bản đồ được thành lập nhằm mục đích phân tích, so sánh các đối tượng, hiện
tượng hoặc lãnh thổ cần nghiên cứu một cách đầy đủ và chi tiết hơn. Nội dung của xêri bản đồ
giáo khoa cần phải bao trùm nội dung của cả chương trình, các bản đồ phải làm sáng tỏ đầy đủ
mọi vấn đề, hoàn thành được mục đích, các nhiệm vụ đặt ra.
Xêri bản đồ giáo khoa có các đặc điểm sau:
- Nội dung của xêri bản đồ phù hợp với nội dung chương trình địa lý của các lớp, các cấp,
phù hợp với đối tượng và tiến trình dạy học địa lý trong nhà trường [1, tr.6].
- Xêri bản đồ giáo khoa thường có kích thước lớn hơn các bản đồ trong sách giáo khoa,
sử dụng nhiều màu sắc và nội dung địa lý trên nhiều trang bản đồ. Do đó nó có nội dung phong
phú hơn bản đồ treo tường và bản đồ trong sách giáo khoa và phản ánh đầy đủ những đặc điểm
của lãnh thổ mà giáo viên và học sinh cần nghiên cứu, tìm hiểu.
- Xêri bản đồ giáo khoa thường được giáo viên kết hợp với sách giáo khoa nhằm truyền
thụ những kiến thức mới, ôn tập kiểm tra kiến thức cũ đồng thời rèn kỹ năng sử dụng bản đồ
cho học sinh. Với các bản đồ trong xêri bản đồ giáo khoa giáo viên có thể hướng dẫn học sinh
so sánh, đối chiếu và khái quát những kiến thức đã được tiếp thu qua bài giảng trên lớp, những
gì học sinh học được qua sách giáo khoa thì được minh họa qua bản đồ.
- Một xêri bản đồ khi thành lập cần phải đảm bảo 4 nguyên tắc chính: nguyên tắc đảm bảo
tính khoa học; nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống; tính hiện thời; tính thẩm mỹ và trực quan [1].
2.3. Cấu trúc của xeri bản đồ tỉnh Phú Thọ
- Nội dung chương trình địa lý địa phương trong chương trình giảng dạy lớp 9 ở trường
Trung học cơ sở
Nội dung chương trình địa lý địa phương lớp 9 trường Trung học cơ sở hiện nay được
biên soạn 4 tiết, trong đó có 3 tiết lý thuyết và 1 tiết thực hành. Đây là một trong những nội
dung rất quan trọng bởi thông qua các tiết học này sẽ cung cấp cho học sinh những cái nhìn
toàn cảnh, cơ bản nhất về các điều kiện tự nhiên, các điều kiện kinh tế xã hội nơi mình sinh
158
- HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA CÁC NHÀ NGHIÊN CỨU TRẺ | 11/2019
sống, nhận thức được những thuận lợi, thời cơ và thách thức để có ý thức tham gia, xây dựng
và phát triển địa phương [3].
Nội dung chương trình địa lý địa phương lớp 9 và các bản đồ cần thiết để hỗ trợ giảng
dạy được cấu trúc như sau:
Bài học Nội dung kiến thức Bản đồ cần sử dụng
Bài 41: Địa lý tỉnh I. Vị trí địa lý, phạm vi lãnh thổ và sự phân - Bản đồ hành chính tỉnh Phú
(thành phố) chia hành chính Thọ
1. Vị trí địa lý - Bản đồ tự nhiên tỉnh Phú Thọ
2. Sự phân chia hành chính
II. Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên
nhiên
1. Địa hình
2. Khí hậu
3. Thủy văn
4. Thổ nhưỡng
5. Tài nguyên sinh vật
6. Khoáng sản
Bài 41: Địa lý tỉnh III. Dân cư và nguồn lao động - Bản đồ dân số tỉnh Phú Thọ
(thành phố) 1. Gia tăng dân số
(tiếp theo) 2. Kết cấu dân số
3. Phân bố dân cư
4. Tình hình phát triển văn hóa, giáo dục,
y tế
IV. Kinh tế
1. Đặc điểm chung
Bài 41: Địa lý tỉnh IV. Kinh tế (tiếp) - Bản đồ nông nghiệp tỉnh Phú
(thành phố) 2. Các ngành kinh tế Thọ
(tiếp theo) a. Công nghiệp - Bản đồ công nghiệp tỉnh Phú
b. Nông nghiệp Thọ
c. Dịch vụ - Bản đồ thương mại tỉnh Phú
3. Sự phân hóa kinh tế theo lãnh thổ Thọ
V. Bảo vệ tài nguyên và môi trường - Bản đồ du lịch tỉnh Phú Thọ
VI. Phương hướng phát triển kinh tế
Bài 44: Thực hành 1. Phân tích mối quan hệ giữa các thành - Bản đồ hành chính tỉnh Phú
Phân tích mối quan hệ phần tự nhiên Thọ
giữa các thành phần tự 2. Vẽ biểu đồ cơ cấu kinh tế, phân tích sự - Bản đồ tự nhiên tỉnh Phú Thọ
nhiên. biến động trong cơ cấu kinh tế của địa - Bản đồ dân số tỉnh Phú Thọ
Vẽ và phân tích biểu phương. - Bản đồ nông nghiệp tỉnh Phú
đồ cơ cấu kinh tế của Thọ
địa phương. - Bản đồ công nghiệp tỉnh Phú
Thọ
- Bản đồ thương mại tỉnh Phú
Thọ
- Bản đồ du lịch tỉnh Phú Thọ
- Các bước cơ bản để thành lập bản đồ
Để thành lập các trang bản đồ trong trong xêri bản đồ tỉnh Phú Thọ, tác giả đã tiến hành
các bước cơ bản sau:
Bước 1: Lập kế hoạch biên tập bản đồ
159
- TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM, ĐẠI HỌC HUẾ | HTKH 2019
- Chọn đề tài, nội dung bản đồ cần thành lập.
- Xác định mục đích của việc thành lập bản đồ.
- Dự kiến các nội dung và phương pháp biểu hiện bản đồ.
- Xác định lãnh thổ cần biên vẽ.
Bước 2: Xây dựng cơ sở dữ liệu
- Thu thập dữ liệu không gian.
- Thu thập dữ liệu thuộc tính (bảng số liệu, bảng biểu, tài liệu số...).
- Lựa chọn lưới chiếu và cơ sở toán học thích hợp.
- Nhập dữ liệu: Với dữ liệu không gian có thể lựa chọn 3 cách: số hóa, quét ảnh và
vector hóa.
Bước 3: Liên kết dữ liệu và kiểm tra việc liên kết
Bước 4: Tiến hành phân tích và xử lý dữ liệu đầu vào
- Xác định nội dung cần phân tích và đưa lên bản đồ.
- Xác định phương pháp tối ưu để thể hiện tốt nhất nội dung trên bản đồ, xác định các bậc
phân khoảng, các giá trị trọng số của ký hiệu.
- Biên vẽ các đối tượng nội dung của bản đồ theo các phương pháp, ký hiệu đã xác định.
- Kiểm tra việc biên tập, chỉnh sửa các lỗi sai (nếu có).
- Trình bày bản đồ.
- In ấn bản đồ.
- Bố cục của các trang bản đồ trong xêri bản đồ tỉnh Phú Thọ
Xêri bản đồ dùng hỗ trợ giảng dạy địa lý địa phương lớp 9 cần phải thể hiện rõ ràng các
đặc điểm, đặc trưng địa lý của tỉnh Phú Thọ, các nội dung và phương pháp biểu hiện bản đồ
cần phù hợp, đảm bảo tốt tính sư phạm, tính khoa học và thực tiễn. Các trang bản đồ trong hệ
thống xêri bản đồ phải có sự thống nhất về cơ sở toán học, các nội dung và bố cục củ a bản
đồ, đồng thời cũng phải có sự phân bố hợp lý.
Mỗi tờ bản đồ trong xêri bản đồ được thành lập ở khổ giấy A0 với sự sắp xếp bố cục như sau:
Phần ngoài khung bản đồ:
+ Phía Bắc: tên bản đồ.
+ Phía Nam bên phải: tên người biên tập.
+ Phía Nam chính giữa khung: tỷ lệ bản đồ.
Phần trong khung bản đồ:
+ Toàn bộ lãnh thổ biên vẽ nằm ở trung tâm bản đồ.
+ Góc trái, bên dưới: bảng chú giải bản đồ.
+ Các bản đồ, biểu đồ bổ trợ: được đặt ở những khoảng trống hợp lý, không được chiếm
diện tích lãnh thổ biên vẽ bản đồ. Bố cục, kích thước, màu sắc của các nội dung phụ phải hài
hòa và cân đối với bố cục khung và nội dung chính (các bản đồ, biểu đồ phụ thường được đặt
ở phía trên, bên trái tờ bản đồ. Tuy nhiên, ở từng trang bản đồ khác nhau sẽ có sự bố trí cho phù
hợp với nội dung bản đồ).
160
- HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA CÁC NHÀ NGHIÊN CỨU TRẺ | 11/2019
- Xêri bản đồ địa lý tỉnh Phú Thọ
Sau đây tác giả xin trân trọng giới thiệu một số trang bản đồ trong xêri bản đồ tỉnh Phú
Thọ đã được xây dựng:
2.3. Sử dụng xêri bản đồ tỉnh Phú Thọ
Sau khi xác định được mục đích yêu cầu của bài giảng, giáo viên cần biết được khối lượng
kiến thức cũng như các khái niệm địa lý cần trang bị cho học sinh. Việc chuẩn bị bản đồ cho
bài giảng cũng căn cứ trên cơ sở nhiệm vụ bài giảng đó. Trong quá trình chuẩn bị và truyền thụ
trên lớp cần phải phối hợp cả bản đồ trong sách giáo khoa và xêri bản đồ nhưng cần chú ý rằng
nội dung cũng như phương pháp cần phải có sự thống nhất theo một mục đích sử dụng, số lượng
bản đồ dùng cho tiết học cũng cần xác định cho hợp lý. Cho đến nay, không có một quy chuẩn
161
- TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM, ĐẠI HỌC HUẾ | HTKH 2019
nào yêu cầu người giáo viên khi lên lớp phải sử dụng bắt buộc là bao nhiêu bản đồ. Nhưng trên
thực tế, con số bản đồ này không vượt quá 3, thông thường chỉ từ 1 hoặc 2 trang bản đồ để tránh
làm mất quá nhiều thời gian để khai thác bản đồ đồng thời gây sự phân tán chú ý của học sinh
quá nhiều.
Trước khi sử dụng bản đồ giáo viên cần hướng dẫn học sinh về tỷ lệ, hệ thống các ký hiệu
và chữ viết trên bản đồ… một cách ngắn gọn nhất để học sinh làm quen với bản đồ, tránh tình
trạng những em ngồi bàn trên thì có thể vừa lắng nghe vừa quan sát được bản đồ, các em ở cuối
lớp do vị trí xa hơn không thể theo dõi được. Khi giảng bài mới, giáo viên có thể giới thiệu sơ
lược về bản đồ và lãnh thổ, sau đó có thể kết hợp việc để học sinh quan sát và trả lời các câu
hỏi do giáo viên đưa ra. Giáo viên không nhất thiết phải giảng giải từ đầu đến cuối mà có thể
hướng dẫn học sinh so sánh, đối chiếu các bản đồ khác nhau hoặc những nội dung khác nhau
trên bản đồ để tìm ra mối liên hệ giữa cái đã biết và cái chưa biết, giữa các đối tượng và hiện
tượng địa lý. Khi bài giảng của giáo viên gắn liền với bản đồ thì học sinh luôn luôn phải làm
việc, phải nghe, nhìn, suy nghĩ và ghi chép. Như vậy, mới phát huy được tính tích cực, chủ
động và sáng tạo của học sinh và huy động được học sinh tham gia vào bài giảng một cách
hứng thú, học sinh biến việc học và lĩnh hội kiến thức một cách chủ động. Giáo viên dùng
phương pháp đàm thoại trên cơ sở dùng bản đồ tại lớp rất sinh động, tạo cho học sinh một không
khí học tập tự giác, khích lệ học sinh cùng suy nghĩ và hăng hái sôi nổi tham gia vào bài giảng.
Tuy nhiên, phải đòi hỏi những hệ thống câu hỏi đặt ra cần tính toán trên cơ sở tư duy và năng
lực của học sinh so với thời gian cần thiết để trả lời các câu hỏi của giáo viên để đảm bảo kế
hoạch giảng dạy về mặt thời gian.
Thông qua bài giảng, giáo viên địa lý còn có nhiệm vụ rèn luyện kỹ năng cho học sinh,
trong đó có kỹ năng dùng bản đồ để học tập và nghiên cứu địa lý là quan trọng nhất. Những kỹ
năng bản đồ cần có trước hết là biết đọc bản đồ, biết xác định đặc tính số lượng, hiện tượng của
đối tượng, biết phân tích mối quan hệ giữa các đối tượng và hiện tượng đó. Giáo viên cũng có
thể dùng tập xêri bản đồ tỉnh Phú Thọ để yêu cầu học sinh mô tả một địa danh hành chính, một
địa điểm bất kỳ trong tỉnh. Việc mô tả và nêu các đặc điểm hiện tượng trên bản đồ đòi hỏi học
sinh phải hiểu được ngôn ngữ bản đồ. Kỹ năng mô tả và nêu đặc điểm của các đối tượng, hiện
tượng địa lý sẽ được hoàn thiện dần dần trong hệ thống những công việc và bài học tiếp theo.
Việc sử dụng xêri bản đồ trong tổ chức hoạt động trên lớp có thể chia làm 3 mức độ sau:
Mức độ 1: Tìm và nêu tên đối tượng trên bản đồ.
Đây là mức độ đơn giản nhất, yêu cầu học sinh phải đọc bảng chú giải sau đó đối chiếu
lên bản đồ để xác định đối tượng. Ví dụ, trong trang bản đồ hành chính tỉnh Phú Thọ có thể đặt
câu hỏi: sử dụng bản đồ xác định vị trí của thành phố Việt Trì? Thành phố Việt Trì tiếp giáp
với những huyện nào trong tỉnh? Nhìn vào bản đồ, học sinh có thể trả lời được.
Mức độ 2: Xác định được sự phân bố của các đối tượng và hiện tượng được thể hiện trên
bản đồ và giải thích được sự phân bố đó. Ví dụ, trong trang dân số tỉnh Phú Thọ: các khu vực
tập trung dân cư đông đúc phân bố chủ yếu ở đâu? Tại sao lại có sự phân bố như vậy? Để trả
lời được câu hỏi, trước hết học sinh phải quan sát kỹ đối tượng được thể hiện trên bản đồ, đồng
thời cần phải kết hợp được các kiến thức bản đồ với những kiến thức đã được học, các tài liệu
đã có để đưa ra được phán đoán và câu trả lời có tính logic khoa học.
Mức độ 3: Phân tích được quá trình phát triển của đối tượng địa lý. Mục đích của việc
nghiên cứu bằng cách phối hợp các bản đồ có chủ đề khác nhau là chỉ ra các hiện tượng có
mối quan hệ với nhau được phản ánh trên bản đồ, phân tích và định lượng mối quan hệ giữa
chúng. Phân tích các bản đồ có chủ đề khác nhau để nghiên cứu cấu trúc phân vùng, chỉ ra
162
- HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA CÁC NHÀ NGHIÊN CỨU TRẺ | 11/2019
được các đặc trưng về số lượng, chất lượng, giải thích được động lực phát triển của các hiện
tượng địa lý.
Khi sử dụng xêri bản đồ trên lớp, giáo viên có thể linh hoạt chuyển các bản đồ về dạng
ảnh sau đó sử dụng máy chiếu để trình chiếu trên lớp hoặc có thể in ra giấy tùy mục đích sử
dụng. Như vậy, trong quá trình giảng dạy trên lớp, bản đồ không những được sử dụng làm
phương tiện trực quan mà còn là nguồn tri thức quan trọng nhằm phát huy tính tích cực của học
sinh trong quá trình lĩnh hội tri thức mới.
3. KẾT LUẬN
Vận dụng các cơ sở lý luận, cơ sở thực tiễn và việc sử dụng công cụ Mapinfo - một phần
mềm phổ biến và hữu dụng trong hệ thông tin địa lý, tác giả đã thành lập xêri bản đồ tỉnh Phú
Thọ với mục đích hỗ trợ giảng dạy chương trình địa lý địa phương lớp 9. Tập xêri được thành
lập sẽ thể hiện đầy đủ những nội dung cơ bản nhất về các điều kiện tự nhiên, các điều kiện kinh
tế xã hội và ứng dụng rất nhiều trong các bài học địa lý địa phương.
Như vậy, xêri bản đồ không chỉ giúp cho học sinh khai thác, bổ sung các kiến thức về tự
nhiên và kinh tế xã hội tỉnh Phú Thọ mà thông qua đó, học sinh còn được cung cấp thêm các tri
thức về bản đồ như cách đọc bản đồ, hiểu bản đồ và khai thác các tri thức từ bản đồ.
Xêri bản đồ dùng hỗ trợ dạy học địa lý địa phương tỉnh Phú Thọ được thành lập là sự
tổng hợp kiến thức của các ngành khoa học: Địa lý học - Phương pháp dạy học - Bản đồ học.
Đây là một công trình khoa học trong đó chứa đựng khối lượng lớn các kiến thức về địa lý địa
phương tỉnh Phú Thọ. Có thể coi đây là một nguồn tri thức khoa học, một nguồn tài liệu tham
khảo cho việc học tập của học sinh và giảng dạy địa lý địa phương của giáo viên.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Lâm Quang Dốc (2003). Bản đồ giáo khoa, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội.
[2] Kiều Văn Hoan (2015). Ứng dụng hệ thống thông tin địa lý xây dựng bản đồ dùng trong giảng
dạy địa lý ở trường phổ thông, Tạp chí Giáo dục.
[3] Lê Thông (Tổng chủ biên), Nguyễn Viết Thịnh (Chủ biên) (2007). Địa lý 9, NXB Giáo dục.
[4] Nguyễn Viết Thịnh, Kiều Văn Hoan, Trần Xuân Duy, Đỗ Văn Thanh (2017). Ứng dụng GIS
trong nghiên cứu và giảng dạy địa lý, NXB Đại học Sư phạm, Hà Nội.
[5] A.M. Berliant, Phương pháp nghiên cứu bằng bản đồ, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội.
[6] K.A. Xalisep (2005). Bản đồ học (sách dịch), NXB Đại học quốc gia Hà Nội.
Title: BUILDING A SERIES OF NATURAL MAP AND SOCIO-ECONOMIC OF PHU THO
PROVINCE FOR TEACHING LOCAL GEOGRAPHY FOR GRADE 9
Abstract: Local geography is an integral part and plays a very important role in helping students
master the national geographic knowledge and general geographic knowledge. In Phu Tho, the
current teaching of local geographic content of grade 9 is mainly based on textbooks, without the
maps and visual means. Establishing a series of Phu Tho province maps which facilitates the
teaching of local geography for grade 9 is a necessary job. The paper has mainly used the methods:
data collection and processing methods; methods of analysis, comparison, synthesis; Statistical
methods; methods of mapping and application of geographic information systems to conduct
research and build map series. Phu Tho map series has been established with 7 pages of natural and
socio-economic maps in order to supplement the map resources, update new data, help teachers and
students to be more convenient in teaching and learning, contributing to improving the quality of
teaching Geography in secondary schools.
Keywords: Geography, local geography, map, map of textbook.
163
nguon tai.lieu . vn
