Xem mẫu
- 6
CHÖÔNG
THUÛY VAÊN ÑAÀM LAÀY
6.1 SÖÏ HÌNH THAØNH VAØ PHAÙT TRIEÅN ÑAÀM LAÀY.
Thuûy vaên ñaàm laày laø moät trong nhöõng chöông quan troïng cuûa thuyû vaên
ñaát lieàn, nghieân cöùu veà söï trao ñoåi ñoä aåm, veà quy luaät vaät lyù cuûa quaù trình
chuyeån ñoäng cuûa nöôùc trong vuøng coù ñoää aåm raát cao, vaø ñöôïc bao phuû bôûi
lôùp sình laày laéng ñoïng.
Ñaàm laày laø moät daïng taïo ra töø thieân nhieân, trong ñoù beà maët ñöôïc bao phuû
bôûi nhöõng khoaùng saûn thieân nhieân ngaäm nöôùc- sình laày , maø beà daøy cuûa
lôùp sình laày naøy khoâng ñöôïc nhoû hôn 30cm, vaø treân ñoù coù söï sinh toàn cuûa
nhöõng thöïc vaät ñaëc tröng cho vuøng ñaàm laày. Coøn khu vöïc ñaát coù lôùp sình
laày nhoû hôn 30cm thì ñöôïc goïi laø vuøng ñaát bò sình laày.
Sình laày ñöôïc hình thaønh töø moät soá ñieàu kieän nhaát ñònh , laø keát quaû cuûa
söï cheát töø töø haøng naêm cuûa thöïc vaät moät caùch khoâng hoaøn toaøn , taïo ra
nhöõng ñaëc tính lyù hoaù rieâng bieät ñaëc tröng cho vuøng ñaàm laày. Quaù trình
hình thaønh ñaàm laày coù theå xaûy ra trong ñieàu kieän khí haäu laïnh hoaëc aám ,
treân vuøng cao hoaëc ñoàng baèng ; tuy nhieân toác ñoä hình thaønh trong nhöõng
ñieàu kieän khaùc nhau veà khí haäu phuï thuoäc vaøo hai ñieàu kieän cô baûn sau:
ñoä aåm lôùn trong khu vöïc vaø doøng nhieät löôïng vaøo khu vöïc.
Nguyeân nhaân chính cho vieäc tích luõy daàn cuûa caùc vaät chaát treân beà maët ñaát
laø söï luoân luoân dö thöøa hôi aåm trong ñaát vaø treân beà maët ñaát trong ñieàu
kieän doøng chaûy qua khu vöïc naøy raát yeáu, vaø söï trao ñoåi nöôùc xaûy ra
chaäm. Söï dö thöøa hôi aåm trong ñaát vaø treân beà maët ñaát laøm cho trao ñoåi
oxy khoâng ñuû, khieán cho khoâng khí khoù khaên vaøo ñeán caùc choã roãng cuûa
caùc haït vaät chaát, laøm cho caùc thöïc vaät bò cheát khoâng ñöôïc phaân huyû hoaøn
toaøn, daàn daàn taïo neân sình laày, coù khaû naêng ngaäm nöôùc raát cao.
http://www.ebook.edu.vn
- Caùc nghieân cöùu cho thaáy, buøn ôû daïng thieân nhieân chöùa töø 88% ñeán 97%
theå tích laø nöôùc.
6.2 QUY LUAÄT CHUNG CUÛA SÖÏ HÌNH THAØNH VAØ PHAÙT
TRIEÅN ÑAÀM LAÀY
Caùc böôùc hình thaønh ñaàm laày trong moät khu vöïc coù lieân quan tröïc tieáp
ñeán caùc thaønh phaàn cuûa caân baèng nöôùc (ngöng tuï (möa), boác hôi, vaø doøg
chaûy), ñeán doøng nhieät vaøo vaø cô caáu cuûa ñoä aåm thöøa trong maïng soâng.
Taát caû nhöõng yeáu toá naøy toå hôïp vôùi nhau taïo neân cheá ñoä nhieät vaø nöôùc
khaùc nhau treân töøng ñieåm treân traùi ñaát, taïo hoaëc khoâng taïo ñieàu kieän
thuaän lôïi cho söï phaùt trieån ñaàn laày. Vôùi ñieàu kieän khí haäu cho tröôùc, khí
haäu ñöôïc taïo thaønh chuû yeáu töø löôïng doøng chaûy , toác ñoä vaø caùc böôùc hình
thaønh ñaàm laày phuï thuoäc vaøo ñòa hình cuûa khu vöïc, vaøo maïng soâng ngoøi,
vaøo khaû naêng thaám cuûa ñaát. Haõy xem moät ví duï ñôn giaûn, laø tröôøng hôïp
hình thaønh ñaàm laày giöõa caùc soâng:
ñöôøng baõo hoaø
ñòa hình cuûa A-A
A A
ñaàm laày
1 2
Hình 6.1: Söï hình thaønh ñaàm laày giöõa hai nhaùnh
Neáu bieåu dieãn sô ñoà boá trí soâng nhö hình 6.1, goàm moät soâng chính vaø hai
soâng nhaùnh caáp moät boá trí song song, ñoái vôùi moät maët baát kyø A-A qua vaø
vuoâng goùc vôùi nhaùnh soâng phuï, caùch soâng chính moät ñoaïn , ta coù ñöôøng
nöôùc baõo hoaø (ngaàm), naèm phía treân taàng khoâng thaám nhö hình veõ. Neáu
ñòa hình (cao ñoä) cuûa A-A naèm cao hôn chieàu cao cuûa ñöôøng baõo hoaø, thì
khu vöïc A-A seõ khoâng taïo thaønh ñöôc ñaàm laày.
http://www.ebook.edu.vn
- Trong tröôøng hôïp treân A-A coù moät soá nôi coù cao ñoä thaáp hôn ñöôøng baõo
hoaø, taïi caùc nôi naøy, möïc nöôùc ngaàm xuaát loä, ñoàng thôøi ñaát ôû ñaây bò aåm
öôùt quanh naêm, coäng vôùi söï cheânh leäch giöõa möa vaø boác hôi trong khu
vöïc, seõ taïo ra söï dö thöøa veà hôi aåm trong khu vöïc raát nhieàu. Ñaây laø cô hoäi
thuaän lôïi cho söï phaùt trieån ñaàm laày.
Ñaàm laày coù theå hình thaønh ngay caû ôû nhöõng vuøng ñaát thaám nhieàu, vuøng
coù ñòa hình loài leân (nöôùc maët deã chaûy veà hai phía ngöôïc laïi), neáu taïi nôi
naøy, cao ñoä thaáp hôn cao ñoä cuûa ñöôøng baõo hoaø. Coøn thaäm chí nhöõng nôi
thaám ít, nhöng ñöôøng baõo hoaø thaáp hôn ñòa hình khu vöïc thì cuõng khoâng
theå hình thaønh ñöôïc ñaàm laày.
6.3 ÑÒA THEÁ CUÛA ÑAÀM LAÀY:
Ñòa theá cuûa ñaàm laày vaø söï hình thaønh caùc sinh vaät treân beà maët ñöôïc theå
hieän qua söï thay ñoåi caùc ñieàu kieän nhieät ñoä vaø ñòa hình trong khoâng gian.
Vì yeáu toá taïo neân ñaàm laày laø quaù trình tích tuï caùc vaät chaát höõu cô töø caùc
thöïc vaät cheát haøng naêm vaø söï phaùt trieån caùc vi sinh vaät soáng, neân ñaàm laày
ñöôïc ñaëc tröng bôûi 4 daáu hieäu quan troïng sau ñaây:
1. Daáu hieäu ñòa hình
2. Theå loaïi thöïc vaät, vi sinh vaät trong vuøng ñaàm laày.
3. Sình laày.
4. Möùc ñoä bao phuû sình laày hay möùc ñoä ñaàm laày hoaù cuûa khu vöïc.
6.1.3. Caùc hoaït ñoäng con ngöôøi vaø neàn kinh teá quoác daân aûnh höôûng
ñeán quaù trình hình thaønh ñaàm laày:
Söï hình thaønh vaø phaùt trieån ñaàm laày coù theå bò aûnh höôûng bôûi caùc hoaït
ñoäng cuûa con ngöôøi vaø kinh teá quoác daân döôùi nhieàu daïng khaùc nhau:
1. Vieäc xaây döïng caùc ñaäp traøn treân caùc soâng ñeå laøm taêng möïc nöôùc,
xaây caùc hoà chöùa nöôùc ôû caùc nhaø maùy thuûy ñieän laøm taêng möïc nöôùc
ngaàm ôû caùc vuøng laân caän, laøm taêng ñoä aåm trong ñaát.
http://www.ebook.edu.vn
- 2. Vieäc chaët phaù röøng böøa baõi quy moâ lôùn, treân caùc khu vöïc coù ñòa
hình töông ñoái phaúng laøm giaûm khaû naêng chuyeån taûi vaø boác hôi cuûa
caùc hôi aåm, laøm yeáu ñi khaû naêng thaám nöôùc cuûa ñaát , vaø ñaây cuõng
coù theå laø nguyeân nhaân khôûi ñaàu cuûa hình thaønh ñaàm laày treân beà
maët khu vöïc.
3. Töông töï, haäu quaû cuûa naïn chaùy röøng treân moät phaïm vi roäng lôùn,
caùc thöïc vaät bò chaùy taïo ra nhöõng lôùp thuaän lôïi cho söï hình thaønh
buøn laày coäng vôùi ñoä aåm thöøa seõ laø nguyeân nhaân toát giuùp quaù trình
ñaàm laày hoaù tieán trieån.
4. Quaù trình ñoâ thò hoaù, caùc con ñöôøng vaø naøh maùy, ñaõ taïo ra moät
maûng roäng lôùn beâ toâng, laøm giaûm di khaû naêng thaám nöôùc cuûa ñaát,
nöôùc taäp trung thaønh doøng nöôùc maët chaûy veà nhöõng nôi thaáp, gaây ra
hieän töôïng ngaäp öù. Ñaây cuõng laø haït nhaân thuùc ñaåy quaù trình ñaàm
laày hoaù.
5. Nöôùc thaûi ra caùc con keânh, ñöôïc xaây döïng töø ôû caùc khu vöïc thaáp,
aåm, maø ñaùy khoâng ñöôïc laùt beâ toâng, htöôøng laøm cho nöôùc thaám vaøo
ñaát laøm taêng möïc nöôùc ngaàm trong khu vöïc laân caän, cuõng laø
nguyeân nhaân ñaàm laày haùo khu vöïc naøy.
Tuy nhieân, aûnh höôûng ñeán quaù trình ñaàm laày hoaù khu vöïc, thì vai troø cuûa
hoaït ñoäng con ngöôøi vaø quoác daân ngaøy nay khoâng nhieàu so vôùi caùc nhaân
toá thieân nhieân.
6.4 DOØNG CHAÛY TRONG ÑAÀM LAÀY.
Doøng chaûy trong ñaàm laày laø doøng 3 pha:
1. Pha raén laø nhöõng chaát höõu cô, töø caùc thöïc vaät cheát khoâng hoaøn
toaøn.
2. Pha loûng laø nöôùc hoaø tan caùc chaát höõu cô keát hôïp vôùi khoaùng chaát.
3. Pha khí laø khoâng khí vaø gaz hình thaønh töø caùc lôùp buøn laày trong quaù
trình phaân hoaù.
http://www.ebook.edu.vn
nguon tai.lieu . vn
