- Trang Chủ
- Địa Lý
- Thành tạo bờ các hồ chứa nhỏ vùng rừng ( Nhà xuất bản đại học quốc gia Hà nội ) - Chương mở đầu
Xem mẫu
- В. М. ШИРОКОВ,
V.M. SiRokov,
П. С. ЛОПУХ, В. Е. ЛЕВКЕВИЧ
P. S. Lopuk, V. E. Levkevitrs
ФОРМИРОВАНИЕ БЕРЕГОВ
Thµnh t¹o bê
МАЛЫХ ВОДОХРАНИЛИЩ
c¸c hå chøa nhá vïng rõng
ЛЕСНОЙ ЗОНЫ
Biªn dÞch: NguyÔn Thanh S¬n
Nhµ xuÊt b¶n ®¹i häc quèc gia Hµ néi
САНКТ - ПЕТЕРБУРГ ГИДРОМЕТЕОИЗДАТ, 1992
- khoa häc Ucraina, Vïng Ban TÝch, B¹ch Nga ®· tÝch luü c¸c tµi
liÖu nghiªn cøu qu¸ tr×nh bê trªn c¸c hå chøa nhá vïng rõng
còng nh− c¸c kinh nghiÖm dù b¸o vµ t¨ng c−êng b¶o vÖ s−ên bê
trong qu¸ tr×nh vËn hµnh. Tõ ®ã xuÊt hiÖn tÝnh cÇn thiÕt khaÝ
qu¸t ho¸ c¸c tµi liÖu thùc tiÔn trong c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu
khoa häc theo vÊn ®Ò nµy. Kh¸c víi c¸c vïng ®Æc thï kh¸c, nh−
Lêi tùa
th¶o nguyªn, c«ng viÖc t−¬ng tù kh«ng hÒ ®−îc ®Æt ra.
NhiÖm vô cña c«ng tr×nh nµy lµ xö lý c¸c luËn ®iÓm lý
C¸c t¸c gi¶ hy väng r»ng c¸c ®Æc ®iÓm ®−îc x¸c ®Þnh cña
thuyÕt chÝnh qua c¸c vÝ dô n»m trong vïng rõng ®ång b»ng.
viÖc thµnh t¹o hå chøa nhá vµ c¸c dù b¸o kÌm theo sÏ h÷u Ých
Theo møc ®é nghiªn cøu kh¸c nhau, th«ng tin ®Çy ®ñ nhÊt
®èi víi viÖc thiÕt kÕ thuû lîi vµ cã thÓ lµm c¬ së cho viÖc x©y
vÒ thµnh t¹o bê c¸c hå chøa nhá vïng rõng cã ®−îc ë vïng phÝa
dùng vµ triÓn khai ¸p dông cho toµn bé hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p
t©y ®Êt n−íc. Nh÷ng t− liÖu nµy còng phôc vô chñ yÕu cho viÖc
®Êu tranh víi hiÖn t−îng nµy.
m« t¶ c«ng viÖc. Kh«ng ph¶i mäi vÊn ®Ò ®Òu ®−îc lµm s¸ng tá
Cuèn s¸ch nµy lµ kÕt qu¶ nghiªn cøu nhiÒu n¨m c¸c qu¸
®Õn tËn chi tiÕt vµ ®Çy ®ñ ë møc cÇn thiÕt, vµ hµng lo¹t luËn
tr×nh bê trong c¸c hå chøa nhá vïng rõng ®−îc tiÕn hµnh t¹i
®iÓm cßn cÇn ®−îc bæ sung vµ chÝnh x¸c ho¸ vÒ sau.
ViÖn nghiªn cøu thuû v¨n trung −¬ng sö dông tæng hîp tµi
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®ang tiÕn hµnh x©y dùng hµng
nguyªn n−íc (V. E. Levkevits). Tr−êng ®¹i häc tæng hîp quèc
lo¹t hå chøa víi c¸c môc ®Ých kh¸c nhau kh¾p mäi n¬i: cho t−íi
gia B¹ch Nga (V.M. S−rokov, P. S. Lopuk) còng nh− trong c¸c
tiªu, thuû ®iÖn, ®iÒu tiÕt dßng ch¶y vµ c¸c nhu cÇu thuû lîi
c¬ quan kh¸c t¹i Ucraina, Litva vµ Latvi.
kh¸c. §ñ ®Ó nhËn thÊy r»ng, chØ ë vïng B¹ch Nga vµ CËn Ban
C¸c t¸c gi¶ bµy tá lßng biÕt ¬n tíi ph¶n biÖn cuèn s¸ch
TÝch trong thËp niªn gÇn ®©y sè c¸c hå chøa nhá ®· t¨ng gÇn
O.G. Grigoreva bëi c¸c ®ãng gãp gi¸ trÞ vµ lêi khuyªn ®Ó lµm
gÊp ®«i.
t¨ng gi¸ trÞ néi dung cuèn s¸ch.
Víi viÖc x©y dùng c¸c hå chøa míi, qu¸ tr×nh thµnh t¹o bê
tÝch cùc diÔn ra: ph¸ vì s−ên, t¹o ra n−íc vËt vµ hµng lo¹t qu¸
tr×nh kh¸c trùc tiÕp ®e do¹ c¸c c«ng tr×nh kinh tÕ vµ c¸c ®iÓm
d©n c−. Trong vïng ph¸ huû vµ tÝch tô vËt chÊt bê th−êng t¹o ra
c¸c vïng båi, t¸c ®éng cã h¹i tíi c¸c c«ng tr×nh thuû. §iÒu nµy
dÉn ®Õn sù mÊt m¸t tµi nguyªn ®Êt vµ c¸c tæn thÊt phô. XuÊt
hiÖn sù cÇn thiÕt ph¶i x©y dùng c¸c c«ng tr×nh b¶o vÖ, c¸c c«ng
viÖc bæ sung kh¸c t¹o thuËn lîi cho viÖc vËn hµnh hå chøa.
Trong kho¶ng chôc n¨m gÇn ®©y, t¹i hµng lo¹t c¸c c¬ quan
3 4
- mµ cßn ë c¸c hå nhá. §· thùc hiÖn viÖc kh¸i qu¸t tµi liÖu c¸c
quan tr¾c tù nhiªn vµ xuÊt b¶n [15, 24, 36, 89, 156], thµnh lËp
c¸c ph−¬ng ¸n dù b¸o sù thay ®æi ®−êng bê c¸c hå lín [5, 8-22,
39, 40, 86, 99-101]. TiÕp tôc x©y dùng c¸c ph−¬ng ¸n dù b¸o víi
c¸c m« h×nh tù nhiªn [106, 107], m« h×nh ngÉu nhiªn vµ m«
h×nh x¸c suÊt thèng kª [21], m« pháng ®Þa m¹o [27, 28, 36, 127].
Më ®Çu Giai ®o¹n nµy ®−îc ®Æc tr−ng c¶ c¸c so¹n th¶o c¬ së lý thuyÕt
®Çu tiªn cña sù ph¸t triÓn ®−êng bê c¸c hå chøa lín ®· ®−îc
VÊn ®Ò thµnh t¹o bê c¸c hå chøa lÇn ®Çu tiªn ®−îc ®−a ra
h×nh thµnh tr−íc ®©y vÒ tæng thÓ, trong c¸c c«ng tr×nh cña E. G.
bëi viÖn sü Ph. N. Savarenski [111] vµo n¨m 1927, sau ®ã ®−îc
Katrugin, N. E. Kon®rachev vµ c¸c nhµ nghiªn cøu kh¸c [28,
më réng vµ bæ sung bëi c¸c nhµ nghiªn cøu kh¸c.
32, 37]. ë giai ®o¹n hiÖn nay ®Æc tr−ng bëi viÖc sö dông c¸ch
Thêi kú tr−íc chiÕn tranh ®Æc tr−ng chñ yÕu bëi c¸c luËn cø
tiÖm cËn hÖ thèng nghiªn cøu bê vµ so¹n th¶o c¸c lý thuyÕt ®Çu
chung cña vÊn ®Ò nghiªn cøu c¸c qu¸ tr×nh bê trªn c¸c hå chøa
tiªn cña qu¸ tr×nh bê [14, 29, 91]. B¾t ®Çu thµnh lËp c¸c c¬ së lý
nhá vµ mét phÇn nµo ®ã Ýt h¬n, vÒ nghiªn cøu vµ quan tr¾c thùc
thuyÕt ®Çy ®ñ h¬n dù b¸o sù thµnh t¹o bê [81], c¸c m« h×nh
tiÔn.
to¸n häc vµ tù nhiªn [107, 121, 146].
Thêi kú thø hai (1941-1960), kÓ c¶ nh÷ng n¨m chiÕn tranh
Liªn quan ®Õn hå chøa nhá, nh÷ng c«ng bè ®Çu tiªn vÒ sù
®Æc thï bëi sù ®µo s©u thùc tiÔn vµ x©y dùng c¸c ph−¬ng ph¸p
h×nh thµnh bê cña chóng xuÊt hiÖn vµo nh÷ng n¨m 50 lµ viÖc
dù b¸o qu¸ tr×nh thµnh t¹o bê ®èi víi c¸c hå chøa ®ang thiÕt kÕ
xö lý c¸c quan hÖ thùc nghiÖm ®Ó x¸c ®Þnh thÓ tÝch ®Êt ®¸ sôt lë
vµ x©y dùng trªn c¸c s«ng Vonga vµ Dnhep. VÊn ®Ò ®−êng bê
[21], dùa trªn viÖc tÝnh to¸n n¨ng l−îng sãng giã vµ ®Êt bÞ bµo
x¶y ra trong thùc tÕ x©y dùng vµ vËn hµnh c¸c hå chøa nhá
mßn. C¬ së cña nã lµ nguyªn lý t¾t dÇn c¸c qu¸ tr×nh thay ®æi
trong thêi kú nµy trá nªn mét vÊn ®Ò mang t×nh thêi sù víi
bê. Nh÷ng nghiªn cøu tiÕp theo chøng minh r»ng, sù thµnh t¹o
hµng lo¹t c¸c thiÕt kÕ vµ x©y dùng kh«ng chØ ë c¸c hå nhá mµ
bê c¸c hå chøa nhá phô thuéc tr−íc hÕt bëi c¸c ®iÒu kiÖn ph¸t
cßn ë c¶ c¸c hå lín trong Liªn bang x« viÕt.
triÓn sãng giã ®Þa ph−¬ng, tÝnh chÊt vµ ®Æc ®iÓm cña vïng lë vµ
ë giai ®o¹n thø ba (1960-1970) ®· tæ chøc nhiÒu nghiªn
sù xuÊt hiÖn n−íc ngÇm trong ®Êt, h×nh d¹ng s−ên dèc. Khi ®ã
cøu c¸c qu¸ tr×nh thµnh t¹o bê, ®Æt nÒn mãng cho c¸c quan tr¾c
nhËn thÊy r»ng th−êng t¸c ®éng cña sãng trong c¸c hå chøa nhá
th−êng xuyªn, tiÕn hµnh kiÓm tra c¸c dù b¸o ®−a ra tr−íc ®©y
lµ kh«ng lín [44-46, 70]. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y n¶y ra vÊn
vÒ sù ph¸t triÓn ®−êng bê [11, 13, 89, 97, 98].
®Ò nghiªn cøu c¸c qu¸ tr×nh bê trong tæ hîp víi c¸c qu¸ tr×nh tù
Thêi kú hiÖn ®¹i, thø t−, kh¸c biÖt víi c¸c giai ®o¹n tr−íc nhiªn vµ c¸c nh©n tè kh¸c ph¸t triÓn trªn vïng bê.
b»ng c¸c nghiªn cøu dµi h¬i vÒ c¸c qu¸ tr×nh bê bao gåm c¶ sù
Nh÷ng nghiªn cøu thùc tiÔn ®Çu tiªn vïng bê hå chøa nhá
quan tr¾c th−êng xuyªn vµ m« h×nh ho¸ kh«ng chØ ë c¸c hå lín
®−îc tiÕn hµnh kh«ng nhiÒu. Trong thêi gian nµy xuÊt hiÖn c¸c
5 6
- c«ng tr×nh nghiªn cøu bê c¸c hå chøa Kaunacski vµ Mozaiski ®Õn vÊn ®Ò nµy. Sù kh¸c nhau gi÷a ®éng lùc bê c¸c hå chøa lín
[11, 12, 32, 33]. C«ng tr×nh c«ng bè ®Çu tiªn vÒ nghiªn cøu c¸c vµ nhá, c¸c ®Æc thï ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l−îng ph¸t triÓn båi l¾ng
qu¸ tr×nh bê hå chøa lín vµ nhá cã thÓ kÓ ®Õn cuèn s¸ch xuÊt vµ xãi lë lµ môc tiªu ®Ó c«ng tr×nh nµy xuÊt hiÖn. Sù quan t©m
b¶n vµo nh÷ng n¨m 70 cña E. G. Katrurin [32], trong ®ã tr×nh ®Õn vïng bê c¸c hå ch−a nhá ®−îc x¸c ®Þnh ngay c¶ ë vïng rõng
bµy c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu bê hå chøa c¸c l·nh thæ miÒn ®ång c¸c thuû vùc d¹ng hå, n¬i mµ c¸c qu¸ tr×nh bê tõ tr−íc ®Õn nay
b»ng. Vµo nh÷ng n¨m tiÕp theo, cuèn hót nhiÒu nhµ nghiªn cøu ch−a hÒ ®−îc xem xÐt.
vµo lÜnh vùc nµy vµ ®−îc ph¶n ¶nh qua hµng lo¹t c¸c c«ng Trong c«ng tr×nh tr×nh bµy c¸c d¹ng qu¸ tr×nh bê phæ biÕn
tr×nh. §· cã c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ hå chøa nhá, chñ yÕu nhÊt, chóng t¹o nªn c¸c ®−êng bê míi cña c¸c hå chøa nhá vµ
ë vïng CËn Ban TÝch vµ B¹ch Nga, tøc lµ ë vïng rõng phÇn ven bê ®Þa h×nh hiÖn ®¹i. C«ng tr×nh cã tÝnh chÊt khu vùc vµ
Ch©u ¢u [52, 60, 133, 134, 139, 141, 142]. g¾n liÒn víi c¸c nghiªn cøu bê hå chøa nhá vïng rõng trªn l·nh
Cã c¸c th«ng tin vÒ nghiªn cøu c¸c qu¸ tr×nh h×nh thµnh bê thæ ch©u ¢u, n¬i mµ ®Þa h×nh ®−îc h×nh thµnh d−íi t¸c ®éng
c¸c hå chøa nhá ë n−íc ngoµi: ë Bungari [149-152], §øc: 160- cña va ch¹m c¸c phÇn lôc ®Þa, ®Æc biÖt chøng minh mét c¸ch râ
162], Ba Lan: [153, 154, 160], TiÖp Kh¾c: [159], Hoa Kú: [155- rµng b»ng vÝ dô ë B¹ch Nga vµ CËn Ban TÝch. Trong giíi h¹n
157], Thuþ Sü: [158], vµ c¸c n−íc kh¸c [156]. vïng rõng ®Õn n¨m 2000 quy ho¹ch x©y dùng míi 1,5 ngh×n hå
chøa nhá c¸c d¹ng vµ môc tiªu kh¸c nhau.
C¸c nghiªn cøu c¸c qu¸ tr×nh thµnh t¹o bê hå chøa nhá kÓ
trªn chøng tá r»ng, vÒ tæng thÓ theo tÝnh chÊt ph¸t triÓn chóng Cuèn s¸ch lµ c«ng tr×nh ®Çu tiªn, trong ®ã phæ biÕn kinh
®−îc so s¸nh víi c¸c qu¸ tr×nh t−¬ng tù trªn hå chøa lín, mÆc nghiÖm nghiªn cøu sù h×nh thµnh bê vµ qu¸ tr×nh cña c¸c hå
dï ph¹m vi xuÊt hiÖn ë ®©y cã phÇn h¬i kh¸c. NÕu chiÒu dµi bê chøa nhá miÒn ®ång b»ng, sù ph¸t triÓn cña chóng theo thêi
theo kh¶o s¸t trªn c¸c hå chøa nhá kh«ng qu¸ 30-40% tæng gian vµ ®−a ra c¸c ph−¬ng ¸n dù b¸o chóng.
chiÒu dµi cña chóng th× 5-10% sè ®ã ®ßi hái c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ
bê th× trªn c¸c hå lín tû lÖ ®ã lín h¬n nhiÒu. C¸c bê cÇn b¶o vÖ
hiÖn nay so víi c¸c d¹ng ph¸t triÓn kh¸c ®−îc nghiªn cøu kü
l−ìng h¬n. Sè d¹ng ®−êng bê cßn l¹i cña c¸c hå chøa nhá th×
th«ng tin vÒ chóng cßn qu¸ nghÌo nµn vÒ c¶ tÝnh chÊt ph¸t triÓn
cña chóng còng nh− theo ph©n bè l·nh thæ. ë ®©y bµn ®Õn sù
kh¸c biÖt vÒ sù ph¸t triÓn gi÷a hå chøa nhá vµ hå chøa lín.
Sù gia t¨ng x©y dùng c¸c hå chøa nhá trong ®iÒu kiÖn c¸c
miÒn ®ång b»ng, tÝnh ®a d¹ng vµ ®Æc thï cña qu¸ tr×nh bê trªn
c¸c bê cña chóng ®· gi¶i thÝch cho sù quan t©m ngµy cµng t¨ng
7 8
nguon tai.lieu . vn
