Xem mẫu
- NHÚNG NGUYN LÞ CÌ BN
QUN LÞ TÊNG HÑP L×U VÜC SÆNG
Vô Thà H¬ng
Tr÷íng ¤i håc S÷ ph¤m H Nëi
1 °t v§n ·
Do nhu c¦u ph¡t triºn kinh t¸ - x¢ hëi v nhúng di¹n bi¸n ng y c ng phùc t¤p trong vi»c
khai th¡c, sû döng t i nguy¶n ð c¡c l÷u vüc sæng ¢ v ang g¥y t¡c ëng x§u ¸n mæi
tr÷íng £nh h÷ðng ¸n sü ph¡t triºn b·n vúng cõa x¢ hëi; nghi¶n cùu v§n · qu£n l½ têng
hñp l÷u vüc sæng câ þ ngh¾a r§t to lîn v c¦n thi¸t º câ thº qu£n l½ t i nguy¶n mët c¡ch
thi¸t thüc, hi»u qu£ hìn.
2 Nëi dung nghi¶n cùu
2.1 Kh¡i ni»m Qu£n l½ têng hñp l÷u vüc sæng
L÷u vüc sæng ÷ñc hiºu nh÷ l mët vòng àa l½ ÷ñc giîi h¤n bði ÷íng chia n÷îc tr¶n
m°t v n÷îc d÷îi §t m trong ph¤m vi â n÷îc tr¶n m°t v d÷îi §t ·u ch£y mët c¡ch
tü nhi¶n v o l÷u vüc sæng.
V§n · qu£n l½ têng hñp l÷u vüc sæng ¢ ÷ñc nhi·u quèc gia v c¡c tê chùc quèc t¸
quan t¥m, nghi¶n cùu, â công l mët h nh ëng cö thº, thi¸t thüc º thüc hi»n c¡c möc
ti¶u ph¡t triºn b·n vúng ¢ ÷ñc x¡c ành trong Agenda 21 (Ch÷ìng tr¼nh h nh ëng 21)
m th¸ giîi ¢ °t ra.
Hi»n nay, câ nhi·u ành ngh¾a kh¡c nhau v· qu£n l½ têng hñp l÷u vüc sæng, tuy nhi¶n
ành ngh¾a cõa Tê chùc cëng t¡c v¼ n÷îc to n c¦u ¢ bao h m ¦y õ c¡c kh½a c¤nh câ
li¶n quan ¸n l÷u vüc sæng:
Qu£n l½ têng hñp l÷u vüc sæng l qu¡ tr¼nh k¸t hñp giúa b£o tçn, qu£n l½ v ph¡t triºn
n÷îc, §t, c¡c nguçn t i nguy¶n câ li¶n quan trong mët l÷u vüc sæng nh¬m ph¡t huy tèi
a lñi ½ch tø c¡c nguçn n÷îc em l¤i v· kinh t¸ v x¢ hëi trong khi v¨n duy tr¼ v b£o v»
÷ñc c¡c h» sinh th¡i n÷îc ngåt [3].
2.2 Nhúng nguy¶n l½ cì b£n º qu£n l½ têng hñp l÷u vüc sæng
Qu£n l½ têng hñp l÷u vüc sæng ph£i düa tr¶n cì sð nghi¶n cùu b£n ch§t, nguy¶n tc, chùc
n«ng tü nhi¶n cõa c¡c h» sinh th¡i l÷u vüc sæng, v¼ th¸ vi»c duy tr¼ chùc n«ng cõa h» sinh
th¡i câ thº coi l möc ½ch quan trång. â ch½nh l c¡ch ti¸p cªn h» sinh th¡i, l mët
nguy¶n l½ trung t¥m cõa Cæng ÷îc a d¤ng sinh håc.
Thüc hi»n nhúng nguy¶n l½ cì b£n d÷îi ¥y s³ gióp qu£n l½ têng hñp l÷u vüc sæng
th nh cæng v t½nh b·n vúng cao.
1
- 2.2.1 Nguy¶n l½ v· sü nh§t tr½ v tham gia t½ch cüc cõa c¡c èi t¡c câ li¶n
quan trong qu¡ tr¼nh qui ho¤ch v ra quy¸t ành cõa l÷u vüc sæng.
Nguy¶n l½ n y ái häi c¡c èi t¡c trong l÷u vüc sæng, bao gçm c¡c quèc gia ho°c c¡c t¿nh
th nh phè câ chung l÷u vüc sæng ph£i câ sü nh§t tr½ cao ë v· chi¸n l÷ñc qui ho¤ch v
c¡c quy¸t ành câ li¶n quan ¸n l÷u vüc sæng.
Khæng ai câ thº x¡c ành mët c¡ch ch½nh x¡c ph÷ìng thùc tê chùc, qu£n l½ thèng nh§t
cho t§t c£ c¡c l÷u vüc sæng tr¶n th¸ giîi bði v¼ c¡c quèc gia câ sü kh¡c nhau v· n·n v«n
ho¡, thº ch¸ ch½nh trà, tèc ë ph¡t triºn kinh t¸ v c£ c¡c thõ töc h nh ch½nh, v¼ th¸ vi»c
khai th¡c, sû döng t i nguy¶n trong méi l÷u vüc sæng l kh¡c nhau. Méi mët l÷u vüc sæng
câ nhúng v§n · ri¶ng trong vi»c sû döng c¡c t i nguy¶n, ch¯ng h¤n nh÷ èi vîi nhúng
quèc gia ð l÷u vüc sæng M¶kæng th¼ ngh· c¡ câ £nh h÷ðng r§t lîn ¸n sü ph¡t triºn kinh
t¸ v cuëc sèng cõa ng÷íi d¥n, nh÷ng vîi Srilanka th¼ nh¥n tè n y l¤i khæng m§y þ ngh¾a.
Ð Nam Phi, v§n · æ nhi¹m n÷îc sæng do ch§t th£i tø c¡c ho¤t ëng khai th¡c mä l v§n
· nghi¶m trång, c¦n quan t¥m cõa c¡c nh qu£n l½, trong khi ð c¡c quèc gia kh¡c khæng
g°p ph£i t¼nh tr¤ng t÷ìng tü nh÷ th¸. V¼ vªy, vi»c sp x¸p, tê chùc qu£n l½ tèt trong mët
bèi c£nh cö thº ð nìi n y câ thº khæng phò hñp vîi nhúng nìi kh¡c khi m ð â n£y sinh
nhúng v§n · kh¡c nhau.
Khi nghi¶n cùu l÷u vüc sæng, câ thº d¹ d ng nhªn th§y ranh giîi cõa nâ khæng tròng
khîp vîi ranh giîi qu£n l½ h nh ch½nh, v¼ th¸ vi»c qu£n l½ công trð n¶n phùc t¤p hìn nh÷ng
s³ em l¤i hi»u qu£ cao nh§t n¸u chóng ta h¼nh th nh mët tê chùc ho°c mët cì quan ri¶ng
bi»t, chuy¶n tr¡ch º qu£n l½ l÷u vüc nh¬m em l¤i lñi ½ch tèi a cho c¡c b¶n câ li¶n quan.
L÷u vüc sæng M¶kæng ch£y qua 6 quèc gia, trong â câ Vi»t Nam, v¼ th¸ muèn qu£n
l½ tèt l÷u vüc sæng th¼ 6 quèc gia n y ph£i câ sü thèng nh§t cao ë v· ÷íng lèi, chi¸n
l÷ñc ph¡t triºn thæng qua U hëi sæng M¶kæng. Tê chùc n y câ nhi»m vö l chi¸c c¦u nèi
li¶n k¸t, i·u phèi v hé trñ c¡c quèc gia thüc hi»n tèt vi»c qu£n l½ l÷u vüc sæng.
Ð Vi»t Nam, câ nhi·u l÷u vüc sæng thuëc ph¤m vi qu£n l½ cõa nhi·u t¿nh, th nh phè
nh÷ l÷u vüc sæng S¶-san, l÷u vüc sæng S i Gán - çng Nai, l÷u vüc sæng C¦u,. . . v¼ th¸
c¦n câ sü nh§t tr½ v· måi m°t, °c bi»t l v§n · qui ho¤ch l÷u vüc sæng, tr¡nh t¼nh tr¤ng
chçng ch²o tr¡ch nhi»m.
2.2.2 Nguy¶n l½ câ t½nh chi¸n l÷ñc v· qui mæ cõa l÷u vüc sæng l kim ch¿
nam cho c¡c ho¤t ëng ð phö l÷u ho°c ð c¡c c§p àa ph÷ìng
Qui mæ cõa l÷u vüc sæng s³ quy¸t ành ÷íng lèi ph¡t triºn cõa l÷u vüc sæng. L÷u vüc
sæng M¶kæng l mët l÷u vüc lîn ch£y qua 6 quèc gia, º câ thº qu£n l½ tèt th¼ U hëi sæng
M¶kæng ¢ ph¥n chia th nh nhi·u vòng nhä, méi vòng s³ câ nhúng h÷îng ÷u ti¶n ph¡t
triºn ri¶ng tuý thuëc v o i·u ki»n kinh t¸ x¢ hëi cõa vòng â. L÷u vüc sæng S¶-san
n¬m trong vòng 7V, l l÷u vüc sæng nhä, thuëc ph¤m vi qu£n l½ cõa Vi»t Nam d÷îi sü
ành h÷îng v· ph¡t triºn cõa U hëi sæng M¶kæng. Tuý v o mùc ë qui mæ cõa l÷u vüc
sæng lîn hay nhä s³ câ nhúng ành h÷îng ph¡t triºn cho phò hñp.
2.2.3 Nguy¶n l½ têng hñp nhúng ch½nh s¡ch, quy¸t ành v chi ph½ qu£n l½,
b£o tçn cõa c¡c l¾nh vüc cæng nghi»p, næng nghi»p, ph¡t triºn æ thà,
h ng h£i v ngh· c¡, bao gçm c£ chi¸n l÷ñc xo¡ âi gi£m ngh±o.
Nguy¶n l½ n y ái häi khi qu£n l½ têng hñp l÷u vüc sæng ph£i xem x²t mèi quan h» cõa
c¡c ng nh kinh t¸ sao cho phò hñp, ph¡t triºn cæng nghi»p m khæng £nh h÷ðng ¸n ho¤t
ëng næng nghi»p v c¡c ng nh kh¡c trong l÷u vüc. Khi qui ho¤ch ph¡t triºn c¡c nh m¡y
2
- thu i»n tr¶n l÷u vüc sæng S¶-san th¼ c¦n thi¸t ph£i ¡nh gi¡ t¡c ëng mæi tr÷íng, thüc
hi»n nhi»m vö ph¡t triºn thu i»n m khæng l m £nh h÷ðng ¸n nhu c¦u sû döng n÷îc
trong næng nghi»p hay ngh· c¡. . .
Theo Mostert º qu£n l½ tèt l÷u vüc sæng th¼ tr÷îc h¸t ph£i qui ho¤ch l÷u vüc sæng
tr¶n nguy¶n tc têng hñp c¡c th nh ph¦n, y¸u tè câ trong l÷u vüc sæng. Ti¸p ¸n l tê
chùc qu£n l½ c¡c ho¤t ëng ph¡t triºn kinh t¸ x¢ hëi nh÷ ho¤t ëng khai thùc, sû döng
n÷îc, §t, ph¡t triºn æ thà, kiºm so¡t æ nhi¹m n÷îc, thi¶n tai [4]. . . Tuy nhi¶n, c¦n ph£i
câ sü hé trñ cõa c¡c cæng cö º qu£n l½ l÷u vüc nh÷ h» thèng thæng tin, c¡c dú li»u quan
trc, ¡p döng c¡c mæ h¼nh to¡n. º câ thº qu£n l½ l÷u vüc sæng tèt th¼ vi»c h¼nh th nh
mët khung ph¡p l½ v thº ch¸ phò hñp vîi luªt ph¡p quèc t¸ v cõa tøng quèc gia s³ l
c«n cù º c¡c ìn và qu£n l½, °c bi»t l c¡c tê chùc qu£n l½ l÷u vüc sæng l m ti·n · º
triºn khai c¡c ho¤t ëng cö thº.
2.2.4 Nguy¶n l½ ¦u t÷ tho£ ¡ng cõa ch½nh phõ, c¡ nh¥n v c¡c tê chùc x¢
hëi trong qui ho¤ch l÷u vüc sæng.
Nguy¶n l½ n y thº hi»n sü quan t¥m cõa c¡c ch½nh phõ, c¡c tê chùc v c¡ nh¥n trong vi»c
x¥y düng c¡c chi¸n l÷ñc ph¡t triºn l÷u vüc sæng c£ v· ch§t x¡m, sü quy¸t t¥m cao ë v
t i ch½nh, công nh÷ sü çng láng, õng hë cõa méi c¡ nh¥n sèng trong l÷u vüc sæng thüc
hi»n tèt c¡c ÷íng lèi, ch½nh s¡ch m tê chùc l÷u vüc sæng ¢ ÷a ra.
Vi»t Nam ¢ ra quy¸t ành th nh lªp c¡c tê chùc l÷u vüc sæng º qu£n l½ c¡c l÷u vüc
÷ñc tèt hìn d÷îi sü ch¿ ¤o cõa ch½nh phõ, i·u â ¢ kh¯ng ành sü quan t¥m ¦u ti¶n
cõa nh n÷îc èi vîi v§n · l÷u vüc sæng. Tuy nhi¶n, do i·u ki»n kinh t¸ x¢ hëi cán
nhi·u khâ kh«n, n¶n hi»n t¤i Vi»t Nam mîi triºn khai th½ iºm mæ h¼nh qu£n l½ têng hñp
l÷u vüc sæng S i Gán - çng Nai, l÷u vüc sæng Nhu» - ¡y v l÷u vüc sæng C¦u d÷îi sü
hé trñ, ¦u t÷ tho£ ¡ng v· t i ch½nh, con ng÷íi công nh÷ ph÷ìng ph¡p qu£n l½ hi»n ¤i
nh§t. Sau khi k¸t thóc qu¡ tr¼nh thû nghi»m ba l÷u vüc sæng tr¶n, nh n÷îc s³ ti¸n h nh
triºn khai çng bë cho c¡c l÷u vüc sæng cán l¤i.
2.2.5 Nguy¶n l½ x¥y düng c¡c ki¸n thùc cì b£n v· l÷u vüc sæng v nhúng
t¡c ëng m¤nh m³ v· tü nhi¶n, kinh t¸ x¢ hëi èi vîi l÷u vüc sæng.
Qu£n l½ l÷u vüc sæng câ ngh¾a l ph£i xem x²t ¸n c¡c i·u ki»n tü nhi¶n, t i nguy¶n thi¶n
nhi¶n, c¡c i·u ki»n ph¡t triºn kinh t¸ x¢ hëi v °c bi»t l vi»c qui ho¤ch sû döng §t,
c¡c ch½nh s¡ch ph¡t triºn næng, l¥m nghi»p. . .
Qu£n l½ l÷u vüc sæng bao h m t§t c£ c¡c ho¤t ëng m con ng÷íi ph£i sû döng n÷îc
v t¡c ëng tîi h» thèng t i nguy¶n n÷îc m°t cõa l÷u vüc. °c bi»t, khi y¶u c¦u ph¡t
triºn kinh t¸ x¢ hëi ng y mët m¤nh m³ nh÷ hi»n nay th¼ sü t¡c ëng cõa con ng÷íi v o
c¡c t i nguy¶n thi¶n nhi¶n, nh§t l t i nguy¶n n÷îc l khæng thº tr¡nh khäi. Vi»c sû döng
n÷îc trong mët l÷u vüc sæng công câ sü kh¡c nhau do mùc ë cõa tøng ng nh ngh·, giúa
th÷ñng l÷u, trung l÷u v h¤ l÷u sæng, cho n¶n vi»c qu£n l½ l÷u vüc sæng l h¸t sùc phùc
t¤p. Tuy nhi¶n, khi ¡p döng c¡c cæng cö qu£n l½ phò hñp th¼ s³ gióp cho:
- B£o v» c¡c chùc n«ng cõa sæng v l÷u vüc sæng
- Qu£n l½ v sû döng b·n vúng t i nguy¶n n÷îc trong mèi quan h» vîi §t v c¡c t i
nguy¶n sinh th¡i kh¡c.
- H¤n ch¸ suy tho¡i, duy tr¼ mæi tr÷íng cõa sæng v l÷u vüc sæng b·n vúng cho c¡c
th¸ h» hi»n t¤i v t÷ìng lai.
Nhúng ki¸n thùc cì b£n n¶u tr¶n c¦n ph£i ÷ñc l m s¡ng tä, tø â ¡p döng v o vi»c
qui ho¤ch v qu£n l½ l÷u vüc mët c¡ch tèt nh§t, em l¤i hi»u qu£ kinh t¸ x¢ hëi v b£o
3
- v» mæi tr÷íng cao nh§t.
Nh÷ vªy, tr¶n cì sð nhúng nguy¶n l½ cì b£n tr¶n th¼ c¡c nh qu£n l½ l÷u vüc câ thº ¡p
döng mët c¡ch m·m d´o v linh ho¤t tòy theo i·u ki»n cö thº cõa tøng l÷u vüc º ¤t
÷ñc c¡c möc ti¶u · ra.
2.3 Qu£n l½ têng hñp n÷îc v §t trong qu£n l½ têng hñp l÷u vüc sæng
N÷îc v §t l hai th nh ph¦n cõa mæi tr÷íng tü nhi¶n, chóng câ mèi quan h», t¡c ëng
qua l¤i trong qu¡ tr¼nh vªn ëng, ph¡t triºn cõa tü nhi¶n. C¡c kiºu sû döng §t kh¡c
nhau, °c bi»t l ë che phõ cõa thüc vªt s³ t¡c ëng kh¡c nhau ¸n kh£ n«ng l÷u giú
n÷îc trong §t công nh÷ tr¶n c¡c t¡n l¡ c¥y, t¡c ëng trüc ti¸p ¸n sè l÷ñng v ch§t l÷ñng
n÷îc. Ch½nh v¼ th¸ m muèn qu£n l½ t i nguy¶n n÷îc theo l÷u vüc sæng khæng thº khæng
· cªp ¸n v§n · qu£n l½ sû döng §t.
Sû döng c¡c mæ h¼nh mæ phäng º qu£n l½ têng hñp n÷îc v §t hi»n ang ÷ñc nhi·u
quèc gia tr¶n th¸ giîi ùng döng cho c¡c l÷u vüc sæng lîn, c¡c l÷u vüc xuy¶n quèc gia.
Trong sè c¡c mæ h¼nh â th¼ mæ h¼nh SWAT (soil and water assessment tool) ÷ñc vi¸t
bði Jeff Arnold ¢ x¥y düng mèi quan h» giúa sû döng §t v c¡c thæng sè v· dáng ch£y
º t½nh to¡n dáng ch£y m°t cõa l÷u vüc. Khi câ sü thay êi hi»n tr¤ng sû döng §t, t½nh
to¡n v ¡nh gi¡ dáng ch£y so vîi tr÷íng hñp tr÷îc khi thay êi hi»n tr¤ng, tø â th§y
÷ñc vai trá cõa lîp phõ røng èi vîi dáng ch£y l÷u vüc sæng [6].
3 K¸t luªn
Khi tr¼nh ë ph¡t triºn kinh t¸ cõa con ng÷íi ng y c ng cao th¼ mùc ë khai th¡c v
t¡c ëng v o c¡c nguçn t i nguy¶n công ng y c ng lîn; i·u â buëc c¡c nh ho¤ch ành
ch½nh s¡ch, nhúng ng÷íi câ kh£ n«ng ra quy¸t ành ph£i quan t¥m, xem x²t c¡c kh½a c¤nh
kh¡c nhau º qu£n l½ vòng, qu£n l½ c¡c l÷u vüc sæng º cæng vi»c n y câ hi»u qu£ nh§t v
b·n vúng nh§t.
TI LIU THAM KHO
[1] Nguy¹n Vi¸t Phê, Vô V«n Tu§n, Tr¦n Thanh Xu¥n, 2003. T i nguy¶n n÷îc Vi»t
Nam. Nxb Næng nghi»p.
[2] Nguy¹n V«n Thng, Ph¤m Thà Ngåc Lan, 2005. Gi¡o tr¼nh Qu£n l½ têng hñp l÷u
vüc sæng. Nxb Næng nghi»p.
[3] http://www.panda.org
[4] Mostert E, Van Beek E, 1999. River basin management and planning. International
workshop on river basin management.
[5] Jeff Arnold. Soil and Water Assessment Tool. Grassland Soil & Water Research
Laboratory.
ASTRACT
Essential principles to integrated river basin management
The author presents some essential principles to be able to integrated river basin
management successfully while human impacts so strongly affect by development needs.
Integrated river basin management is one of the important tasks to carry out strategical
subtainable socioeconomic development of the country or a region.
4
nguon tai.lieu . vn
