Một số vấn đề môi trường nước lưu vực sông Trà Khúc

mét sè vÊn ®Ò m«i tr­êng n­íc l­u vùc s«ng trµ khóc PGS. TS Lª §×nh Thµnh ThS. NguyÔn V¨n Sü Khoa Thñy v¨n M«i tr­êng, §¹i häc Thñy lîi tãm t¾t Víi diÖn tÝch l­u vùc 3240 km2, s«ng Trµ Khóc cung cÊp nguån n­íc chñ yÕu cho vïng ®ång b»ng Qu¶ng Ng·i. HiÖn nay sù ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi nhanh chãng trªn l­u vùc ®ang t¹o ra nh÷ng ¸p lùc ®èi víi nguån n­íc d«ng Trµ Khóc, ®Æc biÖt lµ chÊt l­îng n­íc trong mïa kh«. Nh÷ng nghiªn cøu gÇn ®©y cho thÊy n­íc s«ng ®ang cã dÊu hiÖu « nhiÔm do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau vµ g©y nhiÒu t¸c h¹i ®èi víi m«i tr­êng n­íc. Trong bµi b¸o nµy t¸c gi¶ muèn ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn m«i tr­êng n­íc s«ng Trµ Khóc, trong ®ã chñ yÕu lµ c¸c nguån g©y « nhiÔm n­íc s«ng nh­ n­íc th¶i c¸c lo¹i, diÔn biÕn chÊt l­îng n­íc däc s«ng vµ gi÷a mïa kh«, mïa m­a còng ®­îc ph©n tÝch, ®¸nh gi¸. Tõ ®ã t¸c gi¶ ®· kiÕn nghÞ nh÷ng biÖn ph¸p nh»m b¶o vÖ nguån n­íc cho môc ®Ých ph¸t triÓn bÒn v÷ng tµi nguyªn n­íc l­u vùc s«ng. L­u vùc s«ng Trµ Khóc lµ nguån cung cÊp n­íc cho hÇu hÕt c¸c khu vùc cña tØnh Qu¶ng Ng·i, ®Æc biÖt lµ vïng ®ång b»ng víi diÖn tÝch canh t¸c hµng chôc ngµn ha, cã thÞ x· ®ang ph¸t triÓn, cã khu c«ng nghiÖp Dung QuÊt ®ang ®­îc x©y dùng,... vµ trong t­¬ng lai thµnh phè V¹n t­êng víi quy m« kh¸ lín sÏ h×nh thµnh. Nh÷ng ®iÒu ®ã ®ßi hái mét nguån n­íc lín vÒ khèi l­îng vµ tèt vÒ chÊt l­îng. Tuy nhiªn nh÷ng n¨m gÇn ®©y do ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi nhanh chãng ®· t¹o ¸p lùc lín lªn tµi nguyªn vµ m«i tr­êng n­íc cña l­u vùc s«ng. I. nguån n­íc vµ m«i tr­êng n­íc L­u vùc s«ng Trµ Khóc 1. Nguån n­íc: L­u vùc s«ng Trµ Khóc cã tæng diÖn tÝch l­u vùc s«ng lµ 3240 km2, s«ng chÝnh b¾t nguån tõ ®é cao 2290 m thuéc tØnh Kon Tum vµ ch¶y qua nhiÒu vïng ®Þa h×nh kh¸c nhau cña hai tØnh Kon Tum vµ Qu¶ng Ng·i, ®Æc biÖt qua vïng ®ång b»ng Qu¶ng Ng·i lµ vïng tËp trung d©n c­ vµ kinh tÕ. S«ng ®æ ra biÓn §«ng t¹i cöa Cæ Luü- Mü Khª. KhÝ hËu l­u vùc s«ng Trµ Khóc cã nhiÖt ®é trung b×nh nhiÒu n¨m 25OC, l­îng m­a trung b×nh nhiÒu n¨m toµn l­u vùc 3130 mm (vïng ven biÓn 1600 mm, vïng nói 3400 mm). Mïa m­a thay ®æi theo cÊp l­îng m­a cña tõng vïng: + XO  2000 mm, mïa m­a kÐo dµi tõ th¸ng IX-XII. 1 + 2000 < XO  2500 mm, mïa m­a kÐo dµi tõ th¸ng VIII-XII, cã kú m­a lín ®ét xuÊt V-VII. + 2500 < XO  3500 mm, mïa m­a kÐo dµi tõ th¸ng V-XII. + XO  3500 mm, mïa m­a tõ th¸ng V-I. L­îng dßng ch¶y mÆt cña l­u vùc s«ng Trµ Khóc kh¸ phong phó, nÕu tÝnh trung b×nh nhiÒu n¨m th× m« ®un dßng ch¶y MO cña toµn l­u vùc ®¹t tíi 65-70 l/skm2 vµ cã xu h­íng t¨ng dÇn tõ vïng ®ång b»ng lªn miÒn nói (®«ng sang t©y). Mïa lò chÝnh trªn l­u vùc s«ng Trµ Khóc tõ th¸ng X ®Õn th¸ng XII, trong mïa kh« cã mét thêi kú lò tiÓu m·n vµo th¸ng V ®Õn th¸ng VII. Th¸ng cã lò lín nhÊt th­êng vµo th¸ng XI, XII (vÝ dô lò th¸ng XII-1986, hay th¸ng XI-1987, ®Æc biÖt lò n¨m 1999 cã nhiÒu trËn lò liªn tiÕp cã mùc n­íc v­ît b¸o ®éng III). 2. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ m«i tr­êng n­íc s«ng Trµ Khóc  Hµng n¨m vµo mïa m­a lò vïng h¹ l­u s«ng Trµ Khóc th­êng bÞ ngËp lôt (trõ thÞ x· Qu¶ng Ng·i ®· cã ®ª bao) lµm ®×nh trÖ c¸c ho¹t ®éng giao th«ng, thiÖt h¹i vÒ kinh tÕ, vµ khã kh¨n cho c¸c ho¹t ®éng x· héi kh¸c, ®Æc biÖt m«i tr­êng bÞ « nhiÔm nÆng vµ g©y dÞch bÖnh sau lò,...  Tõ th¸ng I ®Õn th¸ng IX dßng ch¶y mÆt cña s«ng Trµ Khóc gi¶m nhá mµ nhu cÇu lÊy n­íc t­íi t¹i ®Çu mèi Th¹ch Nham l¹i cao. Do vËy, dßng ch¶y sau ®Ëp Th¹ch Nham cßn rÊt nhá (cã n¨m nhiÒu ngµy kh«ng cßn dßng ch¶y, vÝ dô nh­ c¸c n¨m 1983, 1993 vµ 1998) ®iÒu nµy dÉn ®Õn « nhiÔm n­íc vµ m«i tr­êng khu vùc h¹ l­u. §Æc biÖt vµo nh÷ng th¸ng kiÖt nhÊt, do thiÕu n­íc nguån nªn g©y ra nhiÔm mÆn mét sè vïng ®Êt s¶n xuÊt n«ng nghiÖp thuéc c¸c x· TÞnh Khª, TÞnh Long, v.v...  HiÖn t¹i thÞ x· Qu¶ng Ng·i cã mét nhµ m¸y n­íc sö dông nguån n­íc ngÇm gåm 7 giÕng n­íc víi c«ng suÊt 8000m3/ngµy®ªm. HÖ thèng tho¸t n­íc víi tæng chiÒu dµi 14 km trªn tæng sè 40 km ®­êng, lµ hÖ thèng tho¸t n­íc th¶i vµ n­íc m­a chung, ®­îc x©y dùng chñ yÕu tr­íc n¨m 1975. R¸c th¶i ®« thÞ míi chØ thu gom ®­îc kho¶ng 44% khèi l­îng r¸c th¶i ra hµng ngµy. II. C¸c nguån g©y « nhiÔm n­íc - N­íc th¶i sinh ho¹t : Trªn l­u vùc s«ng Trag Khóc thÞ x· Qu¶ng Ng·i lµ ®« thÞ cã quy m« lín vµ møc ®é d©n cao nhÊt. Víi 110.000 d©n hµng ngµy sÏ th¶i ra kho¶ng 11.000 m3 n­íc th¶i. N­íc th¶i sinh ho¹t chøa nhiÒu chÊt h÷u c¬ vµ c¸c mÇm bÖnh cÇn ®­îc xö lý. - N­íc th¶i c«ng nghiÖp : §¸ng kÓ nhÊt lµ khu c«ng nghiÖp mÝa ®­êng Qu¶ng Ng·i n»m ë phÝa t©y thÞ x·, gåm cã khu chÕ biÕn ®­êng tõ mÝa (3000 tÊn mÝa/ngµy); x­ëng lªn men cån tõ mËt rØ ®­êng (c«ng suÊt hiÖn t¹i 2000000lÝt cån/ n¨m, dù kiÕn më réng c«ng suÊt lªn 4000000 lÝt cån/ n¨m); nhµ m¸y s¶n xuÊt bia hiÖu “Special” 12 triÖu lÝt/ n¨m; nhµ m¸y s¶n xuÊt b¸nh kÑo 6738 tÊn/ n¨m,... Trong ®ã chØ cã nhµ 2 m¸y ®­êng gÇn ®©y ®· cã hÖ thèng xö lý n­íc th¶i, cßn l¹i n­íc th¶i cña hÇu hÕt c¸c nhµ m¸y trong khu c«ng nghiÖp ®Òu th¶Óptùc tiÕp ra m«i tr­êng mµ kh«ng qua xö lý hoÆc xö lý kh«ng triÖt ®Ó. - N­íc th¶i bÖnh viÖn : Víi 1770 gi­êng bÖnh, hµng ngµy c¸c bÖnh viÖn cña tØnh th¶i ra m«i tr­êng kho¶ng gÇn 1000 m3 n­íc th¶i kh«ng ®­îc xö lý vµ khö trïng, ®©y lµ nguån l©y nhiÔm bÖnh nguy hiÓm. Trong sè nµy, bÖnh viÖn ®a khoa cña tØnh víi 500 gi­êng bÖnh t¹i thÞ x· Qu¶ng Ng·i hµng ngµy th¶i ra kho¶ng 400 m3 n­íc th¶i. Nguån n­íc th¶i bÖnh viÖn rÊt cÇn ®­îc ­u tiªn ®Çu t­ døt ®iÓm c«ng tr×nh xö lý chÊt th¶i cµng sím cµng tèt. - N­íc tõ c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp: TØnh Qu¶ng Ng·i lµ mét tØnh n«ng nghiÖp xÐt theo c¬ cÊu kinh tÕ, còng nh­ ph©n bè d©n c­: 80% d©n sè lµm n«ng nghiÖp vµ 90% sèng ë n«ng th«n. L­îng thuèc b¶o vÖ thùc vËt dïng cho n«ng nghiÖp mçi n¨m hµng chôc tÊn, víi møc ®é sö dông ngµy cµng t¨ng (n¨m 1995 kho¶ng 1,0 kg/ha; n¨m 1997 kho¶ng 2,0 kg/ha). iii. diÔn biÕn chÊt l­îng n­íc s«ng trµ khóc 1- Trong mïa kh« : KÕt qu¶ ®iÒu tra th¸ng VIII/2000 cho thÊy kÕt qu¶ biÕn ®æi chÊt l­îng n­íc däc dßng chÝnh s«ng Tµ Khóc nh­ b¶ng 1. B¶ng 1 : C¸c chØ tiªu chÊt l­îng n­íc mïa kh« VIII- 2000 s«ng Trµ Khóc ChØ tiªu S¬n Th¹ch Giang Nham pH 6.43 6.42 TDS (mg/l) 23.2 21.75 DO (mg/l) 6.93 7.64 BOD5 (mg/l) 3.10 3.90 Cl-3 (mg/l) 3.0 3.0 Mg (mg/l) 10.5 9.50 VÞ trÝ TÞnh CÇu CÇu Trµ NghÜa Cæ Luü S¬n §.s¾t Khóc Dâng 6.09 6.36 6.46 6.63 6.55 21.0 23.5 23.0 38.0 2650 4.18 6.65 6.70 6.78 4.35 8.90 3.10 3.10 2.80 2.95 3.075 3.0 3.0 5.2 3.2 20.25 10.5 11.0 10.0 84.0 3 chÊt l­îng n­íc s«ng trµ khóc mïa kh« n¨m 2000 (mg/l) 10 8 6 DO 4 BOD5 2 0 S¬n Th¹ch TÞnh S¬n CÇu CÇu Trµ NghÜa Cæ Luü Giang Nham ®­êng s¾t Khóc Dâng Qua ®ã thÊy diÏn biÕn chÊt l­îng n­íc mïa kh« däc s«ng Trµ Khóc: - §é pH biÕn ®æi Ýt, song cã xu thÕ h¬i t¨ng xuèng h¹ l­u, t¹i tuyÕn TÞnh S¬n cã gi¶m nhá sau ®ã l¹i t¨ng lªn. Nh­ng nãi ®é pH kh«ng tho¶ m·n tiªu chuÈn TCVN-1995 cho dïng n­íc sinh ho¹t. - Tæng l­îng kho¸ng ho¸ mïa kh« cã xu thÕ t¨ng xuèng h¹ l­u, ®Æc biÖt t¹i vïng cöa s«ng Cæ Luü tæng kho¸ng ho¸ t¨ng lª ®ét ngét do t¹i ®©y lµ n¬i cã nhiÒu ho¹t ®éng kinh tÕ nh­ ®ãng thuyÒn bÌ, ®«ng d©n nªn ¶nh h­ëng cña n­íc th¶i sinh ho¹t. - C¸c thµnh phÇn kh¸c nãi chung thay ®æi kh«ng nhiÒu. 2- Trong mïa m­a : Trong mïa m­a, chÊt l­îng n­íc thay ®æi däc s«ng kh«ng nhiÒu do l­îng n­íc trong s«ng lín (kÓ c¶ ®o¹n h¹ l­u ®Ëp Th¹ch Nham). - Riªng chØ tiªu DO sau thÞ x· Qu¶ng Ng·i cã bÞ gi¶m ®¸ng kÓ. - §Æc biÖt vïng cöa s«ng Cæ Luü c¸c chØ tiªu nh­ tæng kho¸ng ho¸ TDS, BOD5, vµ Clo ®Òu t¨ng lªn rÊt ®¸ng kÓ. B¶ng 2: C¸c chØ tiªu chÊt l­îng n­íc mïa m­a XII- 2000 s«ng Trµ Khóc ChØ tiªu pH TDS (mg/l) DO (mg/l) S¬n Th¹ch Giang Nham 7.35 6.73 21.5 45.7 7.05 6.85 VÞ trÝ TÞnh CÇu CÇu Trµ NghÜa Cæ Luü S¬n §.s¾t Khóc Dâng 6.93 6.84 7.11 6.75 7.10 38.6 26.35 24.45 42.0 158.0 5.59 6.63 6.66 4.90 5.25 4 BOD5 (mg/l) 3.35 Cl-3 (mg/l) 3.10 Mg (mg/l) 9.75 3.75 3.00 3.53 3.20 3.00 6.90 5.70 5.10 3.20 3.00 3.00 9.00 10.25 10.25 10.25 10.75 10.00 10.00 chÊt l­îng n­íc s«ng trµ khóc mïa m­a 2000 (mg/l) 8 6 4 DO BOD5 2 0 S¬n Giang Th¹ch Nham TÞnh S¬n CÇu ®­êng CÇu Trµ NghÜa Cæ Luü s¾t Khóc Dâng Nh­ vËy so s¸nh kÕt qu¶ nghiªn cøu chÊt l­îng n­íc n­íc s«ng Trµ Khóc hai mïa cña n¨m 2000 cho thÊy mïa kh« chÊt l­îng n­íc kÐm h¬n mïa m­a, ®o¹n tõ sau ®Ëp Th¹ch Nham ®Õn cöa s«ng ®· cã biÓu hiÖn « nhiÔm, ®Æc biÖt lµ sau thÞ x· Qu¶ng Ng·i. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ trong mïa m­a n­íc s«ng lín nªn kh¶ n¨ng pha lo·ng cao ®· lµm cho chÊt l­îng n­íc s«ng Trµ Khóc tèt h¬n. DiÔn biÕn theo kh«ng gian däc s«ng s«ng Trµ Khóc cã thÓ ph©n biÖt thµnh ba ®o¹n víi møc ®é « nhiÔm kh¸c nhau: §o¹n th­îng l­u cÇu ®­êng s¾t, n­íc cßn s¹ch, mét sè n¬i « nhiÔm chñ yÕu lµ n­íc th¶i sinh ho¹t, n­íc tiªu tho¸t tõ c¸c khu n«ng nghiÖp däc s«ng. §o¹n tõ cÇu ®­êng s¾t ®Õn NghÜa Dâng, n­íc ®· bÞ « nhiÔm vµ cã tiÒm n¨ng « nhiÔm lín gåm nguån th¶i sinh ho¹t, c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp. §o¹n cöa s«ng s¸t biÓn, « nhiÔm chñ yÕu lµ mÆn, khai th¸c vµ chÕ biÕn h¶i s¶n, mét sè ®iÓm n­íc th¶i sinh ho¹t vµ tiÒm Èn « nhiÔm do ho¹t ®éng cña c¶ng Dung QuÊt cïng c¸c dÞch vô vµ du lÞch. IV. kÕt luËn vµ kiÕn nghÞ Nh÷ng kÕt luËn - N­íc s«ng Trµ khóc bÞ ¶nh h­ëng c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn kinh tÕ trong l­u vùc. 5 ... - tailieumienphi.vn