Xem mẫu
- MẶT TRỜI
Chủ đề tháng 4 năm 2005
Clb Thiên Văn Học Trẻ Việt Nam
http://thienvanvietnam.com
Người trình bày : Đặng Vũ Tuấn Sơn
- Chủ đề tháng 4 năm 2005
Mặt Trời
Chúng ta sống trên Trái Đất, một trái cầu lơ lửng, lăn tròn. Hàng đêm,
bầu trời của chúng ta sáng lên nhờ những đốm sáng nhỏ bé mà
chúng ta vẫn gọi là các ngôi sao, các tinh tú. Giờ đây chúng ta đều
biết rằng mỗi đốm sáng nhỏ bé đó đều là các khối cầu khí khổng lồ
có khả năng tự phát sáng và phát nhiệt, đó là cách duy nhất để ánh
sáng của chúng đến được với chúng ta. Trong số hàng tỷ tỷ ngôi sao
đó, chỉ có một ngôi sao duy nhất đã mang lại cho chúng ta sự sống,
một ngôi sao không bao giờ xuất hiện vào ban đêm bởi vì bản thân
sự hiện diện của nó đã đồng nghĩa với ánh sáng ban ngày. Có lẽ
chúng ta chẳng bao giờ gọi nó là một ngôi sao bởi vì nó đã có một
tên gọi khác : Mặt Trời.
1. Mặt Trời trong nhận thức ban đầu của con người!
Như đã một lần tôi nhắc tới trong chủ đề về "Vũ trụ và cơ học", nhận thức
của loài người thời xa xưa là hết sức sơ khai. Sự lo sợ về các hiện tượng
thiên nhiên, về các chu kì thời tiết đẫ khiến họ tin vào các đấng siêu nhiên,
các thần linh che chở, bảo vệ và cũng có thể nổi giận với họ. Cũng như
mưa, gió, lửa, ...., Mặt Trời cũng được ga’n với một vị thần, một vị thần ở
trên cao hàng ngày mang ánh sáng đến cho loài người.
Có thể nói rằng hầu hết các dân tộc đều có hình ảnh của vị thần Mặt Trời
trong các truyền thuyết của họ. Trong nhiều truyền thuyết, thần Mặt Trời
được coi là vị thân tối cao thống trị thiên đình, cũng có nhiều truyền thuyết
coi thần Mặt Trời tuy không phải một vị thần tối cao nhưng là vị thần đáng
kính nhất, mang lại ánh sáng cũng chính là cái quí nhất cho con người.
Một truyện thần thoại rất tiêu biểu mà đếnnay chúng ta vẫn con được biết
tới hình ảnh của vị thần Mặt Trời trong trí
tưởng tượng của con người trước đây là
thần thoại Hy Lạp. Cho đến nay, vẫn còn
rất nhiều hình ảnh được giữ lai về vị thần
Mặt Trời Helios trong thần thoại này. Theo
trí tưởng tượng của người Hy Lạp xa xưa,
Helios là vị thần hàng ngày ngồi trên cỗ xe
vàng tứ mã. Mặt Trời được thần đặt trên xe
này và đưa đi dọc theo bầu trời Đông - Tây
theo lệnh của thần Zeus. Do đó mà thế giới
không thể thiếu Helios vì chỉ một ngày thần xin... nghỉ phép là ngày hôm
đó sẽ hoàn toàn là đêm đen.
Nhìn chung thời xa xưa tất cả quan niệm của con người về vũ trụ cũng
như Mặt Trời chỉ có vậy. Đến khi các ý tưởng toán học đầu tiên hình
thành, con người ta mới bắt đầu quan tâm đến việc giải thích cấu trúc vũ
trụ. Một lần nữa chúng ta lại nhắc đến mô hình địa tâm của Ptolemy. Mô
hình này được đưa ra trong tác phẩm Almagest của Ptolemy mà theo đó
Trái Đất của chúng ta chính là trung tâm vũ trụ và các mặt cầu quay
quanh Trái Đất tạo nên vũ trụ của chúng ta. Theo mô hình đó mà chúng ta
đã biết thì Mặt Trời cũng như các hành tinh khác , chỉ là một thiên thể
Đặng Vũ Tuấn Sơn 1
http://thienvanvietnam.com
- Chủ đề tháng 4 năm 2005
Mặt Trời
thuộc một mặt cầu luôn quay quanh Trái Đất.
Mô hình này được thay thế bằng mô hình nhật tâm của Copernics vào
năm 1543 (gần 2000 năm sau) mà theo đó Mặt Trời đã trở thành trung
tâm của vũ trụ và Trái Đất chỉ là một hành tinh quay quanh mặt Trời (như
ngày nay chúng ta đã biết một mô hình như vậy về hệ mặt Trời)
Vậy trước khi kết thúc vấn đề nhận thức cũ của con người hay là lịch sử
phát triển nhận thức của con người về Mặt Trời, chúng ta sẽ khẳng định
lại một lần nữa về những gì chúng ta đã biết về vị trí của chúng ta và của
mặt Trời trong vũ trụ. Chúng ta sống trên Trái Đất, hành tinh thứ 3 (tính từ
trong ra ngoài) và là hành tinh duy nhất có sự sống của hệ Mặt Trời. Mặt
Trời của chúng ta là một ngôi sao nằm gần dìa của Milkyway - dải sáng
vắt ngang bầu trời mà chúng ta vẫn thường gọi là Ngân Hà. Chính Mặt
Trời đã mang lại sự sống cho chúng ta suốt mấy tỷ năm qua, còn tương
lai của nó thì chúng ta sẽ biết thêm ở một trong những phần được nhắc
tới dưới đây.
Bây giờ chúng ta sẽ tìm hiều kĩ hơn vầ Mặt Trời.
2.Vài nét về ngôi sao Mặt trời
Mặt Trời là một ngôi sao có khối lượng và kích thước thuộc loại trung bình
so với các sao khác trong thiên hà. Nó nằm cách dìa củ Milkyway 14000
năm ánh sáng và cách trung tâm của nó khoảng 26000 năm ánh sáng,
thuộc một nhánh của thiên hà xoắn Milkyway
*Theo biểu đồ quang phổ chúng ta đã biết,
Mặt trời thuộc loài quang phổ G2V, là một
sao thuộc dãy sao lùn vàng.
_ quang phổ của một ngôi sao gồm 2 phần
chính biểu thị độ sáng và độ trưng
Độ sáng của ngôi sao được chia theo các
cấp O,B,A,F,G,K,M với các chữ số tương
ứng đi kèm từ 0 đến 9 (riêng O chỉ có từ 5
đến 9) Các sao O,B,A là các sao nóng
sáng hơn Mặt Trời, các sao F,G là các sao
kiểu Mặt Trời còn các sao K,M thì lạnh
hơn.
_ độ trưng (tức công suất bức xạ) của ngôi sao được chia thành các dãy
trên biểu đồ như sau:
Ia , Ib , II : dãy sao siêu khổng lồ
III: dãy khổng lồ
IV: dãy cận khổng lồ
V: dãy sao lùn (trước đây lí hiệu là d)
Đặng Vũ Tuấn Sơn 2
http://thienvanvietnam.com
- Chủ đề tháng 4 năm 2005
Mặt Trời
VI: dãy cận lùn
VII: dãy lùn trắng
Như vậy thì Mặt Trời là một sao thuộc dãy sao lùn, một sao lùn G2 tương
ứng với một sao lùn vàng.
*Mặt Trời có khối lượng gấp 330 000 lần khối lượng Trái Đất và cách Trái
Đất của chúng ta 150 triệu km (1 đoan vị thiên văn) tương ứng với 8 phút
ánh sáng.
*Cấp sao biểu kiến của Mặt Trời là -26,72 và cấp sao tuyệt đối là 4,85
(cấp sao biểu thị mức độ sáng của các ngôi sao)
*Nhiệt độ bề mặt của Mặt Trời vào khoảng 6000K, một số chỗ xuất hiện
vết đen thì có nhiệt độ khoảng 4800 - 5000 K
*Nhiệt độ tại tâm Mặt Trời là khoảng 15 000 000 K, nhiệt độ này có được
do phản ứng nhiệt hạch xảy ra liên tiếp trong nhân Mặt Trời. Chính phản
ứng này cung cấp năng lượng cho Mặt Trời toả sáng.
3.Sự hình thành và toả sáng của Mặt Trời
Sự hình thành của Mặt Trời hay chính là sự hình thành của cả hệ Mặt Trời
diễn ra cách đây chừng 5,1 tỷ năm. Người đề xướng ra giả thuyết về sự
ra đời của hệ Mặt Trời là Laplace, đến nay chúng ta vẫn công nhận giả
thuyết này: Toàn bộ hệ Mặt Trời ra đời từ một đám khí bụi khổng lồ (một
dạng tinh vân hành tinh). Cùng với thời gian, đám khí này ngày càng gia
tăng khối lượng do sự gia nhập của vật chất bên ngoài. Khối lượng càng
lớn, đám khí bụi càng co lại do hấp dẫn bản thân làm mật độ lớn dần. Sự
có mặt của khối lượng lớn và sự chuyển động của chúng làm phát sinh
các momen khiến cho toàn bộ khối khí bụi tự quay quanh tâm chung ngày
càng nhanh. Sự co lại tiếp tục làm xuất hiện tại tâm khối khí một khối vật
chất có mật độ lớn , đó chính là Mặt Trời. Khối khí bụi tiếp tục quay làm
bứt ra các vành vật chất và trong mỗi vành vật chất lại có nhưng vị trí xuất
hiện các khối có mật độ lớn tạo thành các hành tinh, rồi đến các vệ tinh
quay quanh các hành tinh.
Sự phát sáng và phát nhiệt của Mặt Trời là nhờ có phản ứng nhiệt hạt
nhân diễn ra trong lòng nó. Phản ứng nhiệt hạt nhân này chỉ diễn ra khi có
đủ diều kiện nhệt độ và áp suất. Mỗi vật thể đều có lực hấp dẫn huớng
tâm của riêng ình và điều đó tạo ra ở tâm mỗi vật thể một áp suất tỷ lệ với
khối lượng bản thân. Ở trường hợp của các ngôi sao (khối lượng tối thiểu
là 80 lần khối luợng sao Mộc), khối lượng bản thân của chúng đủ lớn để
áp suất tại tâm ngôi sao đạt đến điều kiện xảy ra các phản ứng nhiệt hạt
nhân (nhiệt hạch). Thông thường, phản ứng này diễn ra là sự kết hợp của
hạt nhân triti (hydro3) với một hydro1 hoặc một deutri (hydro2) để tạo
thành một heli4. Phản ứng này là một dạng phản ứng dây chuyền giải
Đặng Vũ Tuấn Sơn 3
http://thienvanvietnam.com
- Chủ đề tháng 4 năm 2005
Mặt Trời
phóng năng lượng rất lớn (được wúng dụng trong bomb khinh khí - bomb
H)
Ở Mặt Trời, phản ứng này diễn ra hơi khác một chút, không có sự có mặt
của các hạt nhân Deutri và Triti nên sự tạo thành Heli 4 diễn ra liên tiếp từ
các hạt nhân H1. mỗi cặp hạt nhân H kết hợp với nhau để tạo thành một
hạt nhân H2 (Deutri), sau đó mỗi hạt nhân Deutri này nhân thêm một
proton (hạt nhân H1) để tạo thành Triti, mỗi cặp Triti lại kết hợp trực tiếp
với nhau tạo Heli4 và giải phóng ra 2 proton. Mỗi giai đoạn trong quá trình
trên đều giải phóng ra các neutrino và rất nhiều bức xạ gamma, đây chính
là nguồn cung cấp cho quá trình toả sáng và nhiệt lượng toả ra từ Mặt
Trời.
4.Bề mặt Mặt Trời
khi quan sát Mặt Trời, chúng ta chỉ thấy một phần bề mặt của nó có ánh
sáng rất mạnh và đây là toàn bộ phần bề mặt mà con người có thể quan
sát và chụp ảnh được, đó là quang cầu (photosphere). Lớp quang cầu này
có chiều dày khoảng 300 - 600 km và có nhiệt độ khoảng 5600K, lớp
quang cầu này luôn chuyển động, là vùng hoạt động mạnh nhất trên bề
mặt Mặt Trời. Việc đo phổ của quang cầu cho biết cấu tạo của Mặt Trời về
Đặng Vũ Tuấn Sơn 4
http://thienvanvietnam.com
- Chủ đề tháng 4 năm 2005
Mặt Trời
mặt thành phần hóa học. Hầu hết các vạch phổ thu được từ quang cầu
(phổ hấp thụ) là các vạch hẹp và sẫm, cho thấy thành phần của Mặt Trời
hoàn toàn là khí và chủ yếu gồm các khí nhẹ.
Phía ngoài quang cầu là một lớp khí bụi gọi là nhật hoa. Nó giống như
một lớp mây bụi che phủ khí quiyển của Mặt Trời, nhiệt độ và mật độ của
lớp mây này thấp hơn rất nhiều quang cầu nên ta không thể thấy bằng
mắt thường. Hình dạng của nhật hoa luôn thay đổi do nó chỉ là một đám
khí bụi bị giữ lại do hấp dẫn Mặt Trời, chúng ta có thể thấy sự xuất hiện
của chúng khi Nhật thực toàn phần xảy ra.
Giữa nhật hoa và quang cầu là lớp sắc cầu (chromosphere) mỏng chuyển
động trên bề mặt của quang cầu, lớp này nhìn chung rất mỏng và chỉ biểu
hiện ở các lưỡi lửa bắn ra trên mặt ngôi sao và có dạng như những đám
cháy khi nhìn qua các kính thiên văn.
Khi nhật thực toàn phần xảy ra (xin được nói kĩ hơn về hiện tượng này ở
phần sau), chúng ta không chỉ thấy nhật hoa mà còn có thể thấy một hiện
tương đặc biệt nữa, đó là các vòng khí màu đỏ bắn lên cao đến 1000km
và ở đó khá lâu. Đó là các tai lửa, chúng bắn ra từ quang cầu trên bề mặt
Mặt Trời. Hiện tượng này là sự giải phóng năng lượng của các phản ứng
hạt nhân và là sự trao đổi giữa sắc cầu và nhật hoa. Sự xuất hiện của các
tai lửa này có nguyên nhân từ các từ trường xuất hiện trong lòng Mặt Trời.
4*.Các vết đen Mặt Trời
Một trong các hiện tượng gây ảnh hưởng mạnh nhất lên Trái Đất của Mặt
Trời là từ trường sinh ra bởi các vết đen, các vệt nhỏ màu đen mà đôi khi
ta có thể quan sát được trực tiếp bằng mắt thường khi nhìn lên Mặt Trời.
Người đầu tiên quan sát các vết đen này là Galileo Galilei, ông đã hi sinh
đôi mắt của mình để quan sát các vết đen này bằng một kính thiên văn
30x (chiếc kĩnh viễn vọng đầu tiên của loài người). Các quan sát của
Galilei cho thấy các vết đen Mặt Trời xuất hiện
và tồn tại khá lâu trên Mặt Trời, chúng chuyển
động từ từ trên bề mặt này và dần biến mất sau
khi bị che khuất. Từ đó ông đi đến kết luận rằng
các vết đen này cũng là một phần của Mặt Trời
và chuyển động quay cùng với thiên thể, và việc
quan sát các vết đen Mặt Trời cho phép Galilei
tự ruít ra két luận rằng Mặt Trời có chu kì tự quay khoảng 28 ngày.
Các vết đen Mặt Trời có đường kính khoảng 10000 km và tồn tại khoảng
2 tháng, tức là đủ thời gian để chúng chuyển động trên bề mặt Mặt Trời,
Đặng Vũ Tuấn Sơn 5
http://thienvanvietnam.com
- Chủ đề tháng 4 năm 2005
Mặt Trời
biến mất và lại xuất hiện 2 tuần sau đó. Các vết đen này bản thân chúng
là các vùng có nhiệt độ thấp hơn trên bề mặt ngôi sao, chúng ta biết rằng
bề mặt Mặt Trời là khoảng 5800K , còn các vết đen thì chỉ có khoảng
4800K, sự chênh lệc nhiệt độ này làm chúng ta nhìn lên tháy chúng có vẻ
tối, và cũng sự chênh lêch nhiệt độ nhất thời này dẫn đến các chênh lệch
áp suất và biến các vết đen trở thành các vùng hoạt động mạnh mẽ mỗi
khi chúng xuất hiện, sự hoạt động này gây ra nhkiều ảnh hưởng đến Trái
Đất mà chủ yếu là các hiệu ứng từ. Chúng có thể làm kim nam châm chỉ
sai hướng và có thể làm ảnh hưởng đến hoạt động của nhiều thiết bị kĩ
thuật.
Chu kì của các vết đen vào khoảng 11 - 17 năm, cũng có chu kì 22 năm,
64 năm và cả 100 năm. Thông thường, chu kì của chúng là 11 năm hoặc
22 năm, vào những thời kì có sự trùng của các chu kì, giống như sự cộng
hưởng của nhiều hiệu ứng, Mặt Trời hoạt động rất dữ dội và gây ra rất
nhiều chấn động đến hoạt động của các hành tinh, trong đó có Trái Đất.
Hiện tượng xảy ra vào cuối năm 2003 vừa qua là một ví dụ.
5.Tiến hóa của Mặt Trời:
Như chúng ta đã biết, Mặt Trời hình thành cách đây 5,1 tỷ năm từ một
đám khí bụi khổng lồ, đám khí này co lại và quay nhanh dần do hấp dẫn
bản thân và phần trung tâm khối khí tụ lại tạo thành Mặt Trời.
Đến nay Mặt Trời của chúng ta đã tồn tại được hơn 5 tỷ năm. Vậy câu hỏi
là khi nào nó sẽ ngừng toả sáng, và kết cục của nó là gì?
Sự tiến hoá của Mặt Trời cũng tuân theo qui luật chúng của các ngôi sao,
và nó phụ thuộc vào khối lượng và mật độ (tức kiểu sao) của Mỗi ngôi
sao. Phần trên đã nhắc qua rằng Mặt Trời là một sao lùn vàng G2V.
Trước hết chúng ta sẽ nhắc qua về tiến trình tiến hoá chung của một ngôi
sao với các khối lượng tương ứng khác nhau kể từ sau khi chúng bắt đầu
toả sáng: Tuỳ theo khối lượng sao. Các sao càng nặng càng cần nhiều
năng lượng để chống lại hấp dẫn nên nhiên liệu nhanh bị đốt cháy hết. Do
đó tuổi họ của sao càng nặng thì càng ngắn ngủi.
Các sao như Mặt Trời có tuổi thọ khoảng 10 tỷ năm. Các sao siêu khổng
lồ chỉ thọ vài triệu năm, các sao khổng lồ 10- 15 triệu năm còn các sao lùn
đỏ là 20 triệu năm.
Sau khi hêt nhiên liệu. Ngôi sao không thể tiếp tục chống lại hấp dẫn bản
thân. Phần trong co lại về phía lõi còn vỏ ngoài phồng to và phát ra ánh
sáng đỏ. Ngôi sao trỏ thành sao khổng lồ đỏ trong khoảng 100 triệu năm
(với sao cỡ Mặt Trời) hoặc sao siêu khổng lồ đỏ trong vài triệu năm. Lõi
trong co lại và tiếp tục nóng lên. Đây là lúc phản ứng xảy ra kết hợp hạt
nhân Heli thành hạt nhân Cacbon. Khi áp suất giải phóng ra cân bằng với
hấp dẫn, lõi ngôi sao ngừng co lại.
Đặng Vũ Tuấn Sơn 6
http://thienvanvietnam.com
- Chủ đề tháng 4 năm 2005
Mặt Trời
Đối với các sao nhỏ cỡ Mặt Trời, sau quá tình trên, lõi sao có lại thành
sao lùn trắng còn lớp ngoài phóng ra tạo thành tinh vân hành tinh.
Với các sao có khối lượng lớn, nhiệt độ ở lõi sẽ tăng đủ lớn dể xảy ra các
quá trình tổng hợp hạt nhân tạo ra các nguyên tố năng như C, O, Mg, Al,
P, S,....Fe. Ngôi sao có lõi sắt trong cùng và các nguyên tố nhẹ dần ra
phía ngoài.
Giai đoạn kết thúc: khi nhiên liệu hoàn toàn cạn kiệt, ngôi sao bước vào
thời kì suy sập do hấp dẫn.
_ Các sao có khối lượng < 1,4 lần khối lượng Mặt Trời (giới hạn
Chandrasekhar) co laị thành sao lùn trắng và cuối cùng là một sao lùn đen
mất hút trong vũ trụ.
_ Các sao khối lượng 1,4 - 1,5 khối lượng Mặt Trời co lại mạnh hơn, vượt
qua kích thước sao lùn trắng xuống mức đường kính 20km gây ra một vụ
nổ sao siêu mới. Cuối cùng, khi lực đẩy tĩnh điện giữa các neutron và
proton chống lại được lực hấp dẫn, sao ngừng co và trở thành sao
neutron.
_ Các sao có khối lượng lớn hơn Mặt Trời 4-5 lần co lại hêt sức manh mẽ,
cũng tạo ra một vụ nổ sao siêu mới. Tuy nhiên do khối lượng lớn, hấp dẫn
lớn đến mức làm triệt tiêu lực đẩy giữa các neutron, tạo thành lỗ đen.
Theo tính toán hiện nay, giai đoạn kết thúc của Mặt Trời có lẽ sẽ bắt đầu
vào khoảng 4 tỷ năm nữa. Sau thời gian này, nhiên liệu của Mặt Trời
không còn đủ để tạo ra các phản ứng chống lại hấp dẫn của bản thân nó
nữa và trong lõi trong co lại để dần tạo thành sao lùn trắng thì cái vỏ ngoài
Đặng Vũ Tuấn Sơn 7
http://thienvanvietnam.com
- Chủ đề tháng 4 năm 2005
Mặt Trời
sẽ phình to và tất cả chúng ta cũng như các hành tinh nhóm trong sẽ bị
nuốt chửng và khi đó chúng ta hãy hi vọng rằng con người đã tìm được
một nơi khác để ở hay ít ra là vẫn còn nơi nào trong vũ trụ giống chúng ta
(tức là sự sống vẫn còn tồn tại)
6.Nhật thực và nguyệt thực.
Nhật thực và nguyệt thực là hiện tượng xảy ra khi Mặt Trời, Trái Đất và
Mặt Trăng cùng nằm trên một đường thẳng và che khuất lẫn nhau.
Thời xưa, khi chưa có nhiều nhận thức về vũ trụ, con người không hiểu về
2 hiện tượng này và thường đưa ra các cách giải thích khác nhau:
-Có một câu chuyện thần thoại phương đông kể rằng 2 nữ thần Mặt Trời
và Mặt Trăng là do Ngọc Hoàng sinh ra có nhiệm vụ thay nhau đi giám sát
dân cư từng vùng.Chồng của 2 nữ thần này là một con Gấu. Khi gấu đi
với một trong hai người vợ thì khi đó dưới hạ giới người ta thấy Mặt Trời
hoặc Mặt Trăng bại che khuất và người ta phải đuổi gấu đi bằng cách gõ
mạnh vào chiêng, trống hay cối giã gạo.v.v.... Cũng có chuyyện cho rằng
đó là khi Mặt Trăng hoặc Mặt Trời đã bị gấu ăn mất.
-Ở Thổ Nhĩ Kì, vào năm 1877, người ta đã chĩa súng về phía Mặt Trời bắn
liên tiếp vì cho rằng quỷ Satan đã ăn mất Mặt Trời của họ.
-Khi có nhật thực toàn phần, trên mặt đất xuất hiện những bóng nhỏ như
những làn sóng lướt đi, còn chân trời thì loé lên những vầng hào quang
rực lửa. Sử gia Herodot đã ghi lại một trận đánh kết thúc bất ngờ giữa
quân Lidia và quân Midia vì các binh sĩ 2 bên đều kinh hoàng khi thấy hiện
tượng này. Đến nay nhờ sự phát triển ngành thiên văn học, người ta dễ
dàng xác định trận đánh đó diễn ra vào ngày 28/5/585 (trước công
nguyên).
Đến nay chúng ta
có thể giải thích
hiện tượng này
như sau:
Vì quỹ đạo chuyển
động của Mặt
Trăng quanh Trái
Đất là một mặt
phẳng nghiêng so
với quỹ đạo
chuyển động
quanh Mặt Trời của Trái Đất nên 2 mặt phẳng này cắt nhau tạo thành một
giao tuyến trong đó có 2 điểm nối tâm gọi là 2 tiết điểm của bạch đạo.
Nhật thực hay nguyệt thực sẽ xảy ra khi Mặt Trăng nằm tại một trong hai
Đặng Vũ Tuấn Sơn 8
http://thienvanvietnam.com
- Chủ đề tháng 4 năm 2005
Mặt Trời
tiết điểm
Dưới ánh sáng Mặt
Trời, Trái Đất và Mặt
Trăng tạo ra phía sau
mình một nón bóng tối
khổng lồ. Khi 3 thiên
thể nằm trên giao
tuyến nói trên thì trục
của 2 nón bóng tối này
cùng nằm trên mặt
phẳng quỹ đạo của
Mặt Trăng.
Khi Mặt Trăng đi qua tiết điểm giữa Trái Đất và Mặt Trời (ngày không
Trăng) ,cái nón bóng tối của nó quét qua Trái Đất tạo thành 1 bóng đen
.Những khu vực bị bóng đen đó bao phủ khi đó xảy ra nhật thực. Vì Mặt
Trăng có đường kính nhỏ hơn 400 lần so với Mặt Trời và khoảng cách từ
nó đến Trái Đất cũng nhỏ hơn 400 lần so với khoảng cách từ Trái Đất đến
Mặt Trời nên khi xảy ra nhật thực toàn phần chính là khi Mặt Trăng lướt
qua che vừa khít lên đĩa sáng Mặt Trời. Những nơi khác do có sự thay đổi
góc nhìn nên chỉ có nhật thực một phần. Nhật thực toàn phần ít khi xảy ra
vì bóng của Mặt Trăng in xuống Trái Đất chỉ tạo thành một vết rất nhỏ so
với bóng của Trái Đất và cái bóng đó lướt đi với tốc độ 1km/s. Tại 1 điểm
nhất định khi muốn thấy 2 lần nhật thực toàn phần kế tiếp nhau cần đợi
250-300 năm. Ngược lại, khi Mặt trăng đi qua tiết điểm đối xứng bên kia
Trái Đất (ngày Trăng tròn) , nó đi qua cái nón bóng tối của Trái Đất và
không nhận được ánh sáng đến từ Mặt Trời, do đó xảy ra nguyệt thực.
Cũng vì nón bóng tối của Trái Đất lớn hơn rất nhiều so với Mặt Trăng nên
nguyệt thực xảy ra trong một thời gian dài và thấy được nhiều nơi trên
Trái Đất.
Do thời gian có hạn và chưa có nhiều điều kiện tham khảo thêm nên bài
viết trên còn nhiều hạn chế và đôi chỗ diễn đạt có thể hơi tối nghĩa và
thiếu logic, rất mong được các bạn thông cảm và góp ý thêm!
Và chỗ có tham khảo một số sách: Tìm hiều hệ MT, Thiên văn vật lí, 7
bước đến vật lí hiện đại, thiên văn và vũ trụ và một số web nước ngoài!
Đặng Vũ Tuấn Sơn 9
http://thienvanvietnam.com
nguon tai.lieu . vn