- Trang Chủ
- Địa Lý
- Kỹ thuật biển ( dịch bởi Đinh Văn Ưu ) - Tập 1 Nhập môn về công trình bờ - Phần 10
Xem mẫu
- 28 Qu¸ tr×nh thµnh t¹o bê
L.E. van Loo, W.W. Massie
28.1 Më ®Çu
Môc ®Ých cña ch¬ng nµy vµ ch¬ng tiÕp theo nh»m minh ho¹ c¸c d¹ng thµnh
t¹o bê kh¸c nhau trªn thÕ giíi vµ gi¶i thÝch nguyªn nh©n h×nh thµnh chóng. C¸c t
tëng ®· ®îc tr×nh bµy trong c¸c ch¬ng tríc m« t¶ c¸c chuyÓn ®éng cña níc vµ
trÇm tÝch trªn s«ng vµ däc bê biÓn sÏ ®îc sö dông trong ch¬ng nµy nh»m lý gi¶i
c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra.
Mét sè ¶nh vµ m« t¶ vÒ sù thµnh t¹o bê ®îc minh ho¹ trong ch¬ng nµy vµ
ch¬ng tiÕp theo ®· ®îc dÉn ra trong tµi liÖu Shore Protection Manual. Ngoµi ra
Shepard vµ Wanless (1971) còng ®· tËp hîp nhiÒu bøc ¶nh ®Æc biÖt kÌm theo c¸c
m« t¶ c¸c qu¸ tr×nh vËt lý.
MÆt kh¸c còng cÇn chó ý ®Õn c¸c b¶n ®å hµng h¶i. Mét sè c¸c phÇn trÝch tõ
nh÷ng b¶n ®å trªn còng ®îc dÉn ra trong qu¸ tr×nh gi¶i thÝch vµ m« t¶ vÒ sù
thµnh t¹o bê.
Ngoµi ra cßn ®a ra mét sè nguyªn lý bæ sung nh»m môc ®Ých phôc vô gi¶i
thÝch hiÖn tîng. Cho r»ng bê c¸t th¼ng dµi v« h¹n víi c¸c ®êng ®¼ng s©u song
song. D¹ng bê nh thÕ ®· ®îc thÓ hiÖn b»ng s¬ ®å trong h×nh 9.1, ch¬ng 9. NÕu
sãng tíi cã cïng mét gãc nh nhau trªn suèt ®êng bê, ngoµi ra kh«ng cã lùc t¸c
®éng nµo kh¸c nh thuû triÒu, nh vËy sÏ cã mét dßng vËn chuyÓn c¸t ®ång nhÊt vµ
kh«ng ®æi däc theo bê. Trong trêng hîp ®ã còng sÏ kh«ng xÈy ra xãi lë hay båi tô
v× c¸c dßng trÇm tÝch trªn ch¶y liªn tôc däc bê. VËy nguyªn nh©n g× sÏ g©y nªn xãi
lë hay båi tô? §©y cã thÓ do sù biÕn ®«Ø cña dßng vËn chuyÓn hay kh¶ n¨ng vËn
chuyÓnn däc theo bê. Nh÷ng biÕn ®æi cã thÓ xÈy ra do sù biÕn ®æi cña mét trong c¸c
nh©n tè t¸c ®éng lªn vËn chuyÓn c¸t, vÝ dô ®é cao sãng hay híng sãng tíi – cã thÓ
xem ch¬ng 26.
Trong thùc tÕ c¸c b·i liªn tôc kh«ng g©y sù quan t©m ®èi víi chóng ta trong
ch¬ng nµy, chóng ta sÏ xem xÐt mét sè thµnh t¹o kh¸c nhau nh×n nhËn tõ gãc ®é
bê dµi liªn tôc. Tuy nhiªn c¸c b·i vÉn cã thÓ ph¸t triÓn däc theo c¸c bê ®¸.
28.2 C¸c lìi c¸t
Lìi c¸t v¬n dµi ra biÓn. Híng cña c¸c lìi c¸t thêng kÕ tiÕp ®êng bê n¬i
b¾t nguån cña trÇm tÝch. Nh÷ng lìi c¸t nh vËy ®îc thÓ hiÖn trªn h×nh 28.1,
190
- phÇn cuèi cña ®¶o Block trªn bê §¹i t©y d¬ng, Hoa Kú. C¸c sãng chñ yÕu ®i tõ
híng t©y-nam dÉn ®Õn viÖc c¸t vËn chuyÓn vÒ phÝa b¾c däc theo bê t©y cña ®¶o.
Khi ®é s©u trë nªn lín h¬n t¹i phÝa b¾c ®¶o, sãng sÏ kh«ng bÞ ®æ n÷a, lîng c¸t vËn
chuyÓn bÞ gi¶m vµ lìi c¸t kh«ng ph¸t triÓn n÷a.
H×nh 28.1. Lìi c¸t phÝa b¾c ®¶o Block, Hoa Kú
(®é s©u tÝnh b»ng phÝt)
Sandy Hook, gÇn cöa vµo c¶ng N÷u ¦íc (Hoa Kú) còng lµ mét lìi c¸t.
C¸c lìi c¸t còng cã thÓ h×nh thµnh t¹i nh÷ng n¬i mµ cöa s«ng bÞ ng¾t bëi bê
th¾ng. §iÒu nµy sÏ ®îc xem xÐt kü trong ch¬ng sau.
191
- 28.3 C¸c doi c¸t næi
Kh¸c víi c¸c lìi c¸t ®îc t¹o thµnh tõ c¸c vËt liÖu chuyÓn ®éng däc bê, doi c¸t
næi ®îc h×nh thµnh tõ c¸c vËt liÖu chuyÓn ®éng vu«ng gãc víi bê – tæng quan
ch¬ng 25.
H×nh 28.2. Mét phÇn cña biÓn Wadden vµ c¸c ®¶o, Friesland, Hµ Lan (®êng ®¼ng s©u tÝnh b»ng
mÐt)
C¸c doi c¸t cã thÓ h×nh thµnh khi cã c¸c nguån trÇm tÝch d thõa cã nguån gèc
biÓn kh¬i, vµ ®Þa h×nh cã d¹ng sao cho sãng bÞ ®æ t¹i mét kho¶ng c¸ch nhÊt ®Þnh
tÝnh tõ bê do cã b·i c¹n ngÇm n»m ngoµi. Doi c¸t sÏ ®îc h×nh thµnh t¹i mÐp ngoµi
cña b·i c¹n n¬i sãng bÞ ®æ; nguån c¸t cung cÊp sÏ h×nh thµnh nªn b·i t¸ch biÖt bê
vµ t¹o nªn doi c¸t. Sãng b·o cã thÓ ph¸ vì c¸c doi c¸t vµ vËn chuyÓn c¸t vµo miÒn
n«ng phÝa trong. C¸c c¬n b·o lín cã thÓ ph¸ vì tõng ®o¹n trªn doi c¸t. NÕu dao
®éng triÒu cã kh¶ n¨ng lµm cho doi c¸t bÞ kh« th× giã sÏ mang c¸t t¹o nªn c¸c ®ôn
trªn doi c¸t.
192
- H×nh 28.3 Doi c¸t næi
däc bê Texas, Hoa kú
193
- Mét trong nh÷ng vÝ dô ®iÓn h×nh vÒ doi c¸t næi bÞ ph¸ vì thuéc c¸c ®¶o Wadden
phÝa b¾c Hµ Lan (h×nh 28.2). VÒ c¸c doi c¸t næi kÐo dµi gÇn nh liªn tôc cã thÓ t×m
thÊy däc bê t©y b¾c vÞnh Mexico- h×nh 28.3. Mòi Hattaras, bang Calorina B¾c, trªn
bê §¹i T©y D¬ng, Hoa kú còng lµ mét trong c¸c vÝ dô vÒ doi c¸t næi.
Khi c¸c doi c¸t næi bao gÇn kÝn c¸c cöa s«ng, sÏ h×nh thµnh nªn c¸c hå níc
mÆn hay níc lî. Trªn h×nh 25.4 cho ta thÊy mét d¹ng doi c¸t nh vËy däc bê nam
®¶o Martha Vinyard trªn bê §¹i T©y D¬ng, Hoa Kú.
H×nh 28.4. Doi c¸t næi v©y kÝn hå trªn Martha Vinyard
28.4 Bê d¹ng Tombolo
Khi cã mét vËt c¶n phÝa tríc bê kiÓu c¸c d¶i ®¸, mét c«ng tr×nh ph¸ sãng, hay
mét x¸c tµu ®¾m, ho¹t ®éng cña sãng t¹i miÒn khuÊt gi÷a c¸c vËt c¶n vµ bê sÏ bÞ
suy gi¶m. Sù suy gi¶m cña sãng t¹i c¸c vïng khuÊt sÏ dÉn tíi sù suy gi¶m cña dßng
trÇm tÝch vËn chuyÓn, vËt liÖu vËn chuyÓn däc bê sÏ ®îc l¾ng ®äng t¹i c¸c khu vùc
khuÊt bãng nµy. Bíc ®Çu sÏ h×nh nªn c¸c miÒn níc n«ng. Tuy nhiªn n¬i ®©y cã
thÓ ph¸t triÓn thµnh c¸c ®iÓm nèi ®êng bê xuÊt ph¸t tíi c¸c vËt c¶n. Còng gièng
nh c¸c lìi c¸t, c¸c tombolo sÏ ph¸t triÓn phô thuéc vµo qóa tr×nh vËn chuyÓn
trÇm tÝch däc bê.
Mét tombolo tù nhiªn ®· ®îc ph¸t triÓn phÝa sau ®¶o Ram trªn vÞnh Buzzards
thuéc bê b¾c §¹i T©y D¬ng, Hoa Kú. Khu vùc nµy ®îc b¶o vÖ khái t¸c ®éng cña
sãng, ngo¹i trõ sãng híng nam tíi. Tombolo nµy ®îc tr×nh bµy trªn h×nh 28.5.
194
- H×nh 28.6 cho ta thÊy xuÊt ph¸t cña sù h×nh thµnh tombolo phÝa sau mét lo¹t
c¸c c«ng tr×nh ph¸ sãng ngoµi kh¬i. Nh÷ng c«ng tr×nh nµy ®îc x©y dùng nh»m
môc ®Ých kÝch thÝch vµ b¶o vÖ sù h×nh thµnh b·i.
H×nh 28.5 Tombolo gi÷a ®¶o Ram vµ
Mattapoisett Neck, VÞnh Buzzards
H×nh 28.6 S¬ ®å b·i Winthrop, Bang
Massachusetts, Hoa Kú
195
- 29 C¸c ch©u thæ delta
L.E. van Loo, W.W. Massie
29.1 Më ®Çu
Ch©u thæ delta ®îc ph¸t triÓn t¹i c¸c khu vùc mµ ë ®ã cã sù tËp trng níc vµ
trÇm tÝch ra cöa s«ng. Do s«ng mang ra nhiÒu trÇm tÝch nªn c¸c ch©u thæ delta
thêng ph¸t triÓn gÇn c¸c cöa s«ng h¬n lµ t¹i c¸c cöa biÓn kh¸c.
Tån t¹i mét sè nh©n tè ¶nh hëng ®Õn d¹ng c¸c ch©u thæe delta. Trong sè ®ã, cã
triÒu vµ nguån níc ngät ®æ ra cöa, lîng trÇm tÝch mang ra vµ tÝnh chÊt cña nã,
sãng vµ dßng ch¶y ven bê, vËn chuyÓn trÇm tÝch bê vµ c¸c tÝnh chÊt cña nã vµ biÕn
®æi mùc níc trªn biÓn vµ cöa s«ng.
PhÇn lín c¸c nh©n tè trªn cã thÓ tæng hîp ®Þnh lîng trong mét nh©n tè: tû lÖ
gi÷a lîng trÇm tÝch cung cÊp tõ s«ng vµ vµ kh¶ n¨ng ph©n bè l¹i cña c¸c qu¸ tr×nh
bê. Cã lÏ hîp lý h¬n, nÕu ta b¾t ®Çu xem xÐt trêng hîp nguån níc vµ trÇm tÝch ®æ
vµo mét thuû vùc yªn tÜnh, víi kh¶ n¨ng ph©n bè l¹i cña bê lµ zero.
29.2 Ch©u thæ vïng bê lÆng
Cho r»ng lu lîng s«ng kh«ng ®æi vµ b»ng Qr, dßng trÇm tÝch còng kh«ng ®æi
vµ b»ng Sr cïng ®æ ra ®o¹n bê th¼ng ban ®Çu. SÏ kh«ng cã sãng mµ chØ tån t¹i duy
nhÊt dßng ch¶y s«ng. §iÒu kiÖn nµy ®îc thÓ hiÖn qua h×nh 29.1a.
Do lu lîng níc ®i qua cöa s«ng, nªn dßng sÏ lan truyÒn tiÕp, dßng ch¶y
th¼ng vµ kh¶ n¨ng vËn chuyÓn trÇm tÝch còng bÞ gi¶m theo. C¸c vËt lØÖu sÏ l¾ng
®äng t¹i ®iÓm cã dßng ch¶y yÕu nhÊt, n»m vÒ c¸c bªn biªn cña dßng ch¶y. C¸c d¶i
c¹n còng nh mùc níc trªn ®©y sÏ ph¸t triÓn vÒ híng biÓn. Chóng còng t¬ng tù
nh lìi c¸t m« t¶ trong ch¬ng tríc, chØ kh¸c nguån gèc trÇm tÝch b©y giê ®îc
s«ng mang ra. Sù ph¸t triÓn nµy ®îc thÓ hiÖn trªn h×nh 29.1b.
Tuy nhiªn sù ph¸t triÓn nµy kh«ng thÓ tiÕp tôc m·i. HËu qu¶ cña sù h×nh
thµnh lo¹i cÊu tróc nµy sÏ lµ mét chuyªn ®Ò cña c«ng tr×nh s«ng ngßi. HÖ qu¶ quan
träng nhÊt ®èi víi ch©u thæ delta lµ ë chç mùc níc t¹i khu vùc ban ®Çu cña cöa
s«ng sÏ trë nªn cao h¬n. §iÒu nµy dÉn ®Õn sù t¨ng cña gradient thuû lùc qua lìi
c¸t vµ s«ng sÏ ph¸ xuyªn qua ®©y t¹o nªn cöa s«ng míi – xem h×nh 29.1c.
196
- H×nh 29.1 Sù ph¸t triÓn cña ch©u thæ delta trong ®iÒu kiÖn kh«ng cã sãng
197
- H×nh 29.2 Ch©u thæ delta s«ng Lena, Siberi, Nga
Tuy nhiªn qu¸ tr×nh nµy sÏ ®îc lÆp l¹i. Trªn h×nh 29.2 cho ta mét vÝ dô vÒ
d¹ng ch©u thæ delta nh vËy trªn s«ng Lena thuéc bê b¾c Siberi, Nga. C¸c ®¶o
Ergye-Muora- Sissye vµ Barkin ®Òu lµ mét phÇn cña ch©u thæ nµy.
29.3 Ch©u thæ delta víi t¸c ®éng ph©n bè quy m« võa
Trong trêng hîp sãng t¸c ®éng lªn nh÷ng ch©u thæ nh võa nªu trªn, th× ®iÒu
g× sÏ xÈy ra?
§Ó ®¬n gi¶n ho¸ vÊn ®Ò, cho r»ng híng truyÒn sãng c¬ b¶n vu«ng gãc víi bê
th¼ng nguyªn thuû, ®iÒu nµy cã nghÜa kh«ng cã dßng c¸t vËn chuyÓn däc bê nguyªn
thuû. VËy do ®©u ®iÒu ®ã l¹i xÈy ra? Xin h·y xem l¹i ch¬ng 26!
T¸c ®éng sãng sÏ tÊn c«ng vµo mÐp cña c¸c b·i c¹n ®îc thÓ hiÖn trªn h×nh
29.1b. VËt liÖu tõ b·i c¹n sÏ ®îc mang ®i khái vµ däc theo bê. H×nh 29.3 cho ta
thÊy sù ph¸t triÓn khi cã vµ kh«ng cã sãng t¸c ®éng.
198
- H×nh 29.3 T¸c ®éng cña sãng
b. Trêng hîp sãng yÕu
D¹ng cña ch©u thæ delta ®îc lý gi¶i b»ng viÖc x¸c ®Þnh lîng bïn c¸t vËn
chuyÓn t¹i mçi ®iÓm däc bê, kh«ng quªn ®a c¸c ¶nh hëng khóc x¹ khi sãng kh«ng
cßn ®i song song víi ®êng bê míi. H×nh 29.4 cho ta mét vÝ dô hiÖn t¹i, mét phÇn
cña cöa s«ng Rosetta cña s«ng Nil trªn bê biÓn §Þa Trung H¶i, Ai cËp. Trong vÝ dô
nµy, lîng trÇm tÝch s«ng mang ra t¬ng ®èi nhiÒu h¬n so víi trêng hîp chØ ra
trªn h×nh 29.3; kÕt qu¶ nµy dÉn ®Õn h×nh thµnh delta nhän h¬n. Trªn h×nh nµy chØ
dÉn ra mét phÇn nhá ch©u thæ delta, gièng nh ch©u thæ h×nh ch©n chim, cã rÊt
nhiÒu nh¸nh s«ng cã thÓ ph¸t triÓn mÆc dÇu sè lîng cã xu thÕ gi¶m so víi trêng
hîp kh«ng cã sãng.
Mét trêng hîp kh¸c, vÝ dô lý tëng cña delta ®ã lµ ch©u thæ s«ng Niger t¹i
Nigeria. T¹i ®©y, sãng ®i vµo theo híng t©y-nam víi ®Ønh sãng song song víi
®êng bê gÇn c¸c cöa s«ng Sengana (h×nh 29.5).
199
- Cùc ®¹i dßng c¸t vËn chuyÓn xuÊt hiÖn gÇn c¸c ®iÓm uèn ®êng bê. C¸c vËt liÖu
do s«ng cung cÊp ®îc ®a ra cöa s«ng gi÷a hai ®iÓm ®ã. C¸c th«ng tin ®Çy ®ñ h¬n
vÒ d¹ng ch©u thæ nµy ®· ®îc Frijlink (1959) m« t¶ kü.
H×nh 29.4 Mét phÇn cña delta s«ng Nil, AicËp
200
- H×nh 29.5 Delta s«ng Niger, Nigeria
29.4 Ch©u thæ vïng chÞu t¸c ®éng biÕn ®æi m¹nh
Mçi khi vai trß ph©n bæ l¹i cña c¸c qu¸ tr×nh ven bê trë nªn quan träng h¬n,
c¸c delta cµng Ýt tiÕn ra biÓn h¬n. C¸c delta nh vËy cã thÓ h×nh thµnh trong trêng
hîp s«ng cã kh¶ n¨ng vËn chuyÓn trÇm tÝch lín nÕu nh kh¶ n¨ng ph©n bæ l¹i cña
c¸c qu¸ tr×nh bê cao kÌm theo c¸c vËt liÖu dÔ bÞ xãi lë.
Mét vÝ dô vÒ d¹ng delta nµy ®îc thÓ hiÖn trªn h×nh 29.6 – trªn s«ng Amazon ë
Brazil. MÆc dï vËn chuyÓn trÇm tÝch ë ®©y rÊt lín (ch¬ng 27) nhng chóng ®îc
®a ®i lu«n vÒ híng t©y-b¾c. Trong trêng hîp ®ã dßng ch¶y däc bê thêng lín h¬n
4 h¶i lý/giê do dßng ch¶y Nam XÝch ®¹o g©y nªn. Dßng ch¶y ®i tõ híng ®«ng-nam
th¼ng vµo khu vùc delta kh«ng mang theo trÇm tÝch ®¸y do ®é dèc lín cña khu vùc
biÓn. PhÝa b¾c cöa s«ng, c¸c bê bïn ®îc ph¸t triÓn, nh ®· tr×nh bµy trong ch¬ng
27.
201
- H×nh 29.6 Delta s«ng Amazon, Brazil
29.5 T¸c ®éng cña vËn chuyÓn däc bê
Mçi khi cã dßng trÇm tÝch vËn chuyÓn däc bê ®¸ng kÓ, c¸c d¹ng delta kh¸c cã
thÓ ®îc ph¸t triÓn.
C¸c cöa s«ng thêng cã kh¶ n¨ng chÆn c¸c dßng trÇm tÝch däc bê. C¸c vËt liÖu
bê sÏ l¾ng ®äng trªn bê tríc cöa vµo lµm cho cöa s«ng bÞ c¹n dÇn. KÕt hîp qu¸
tr×nh xãi lë sÏ dÉn ®Õn sù chuyÓn dÞch chËm cña tÊt c¶ cöa s«ng vÒ híng dßng
trÇm tÝch däc bê. Trªn h×nh 29.7 cho ta thÊy lo¹i cöa s«ng nªu trªn – s«ng Coos
(vÞnh Coos, trªn bê Th¸i B×nh D¬ng cña Hoa Kú. Sù ngù trÞ cña dßng vËn chuyÓn
däc bê tõ phÝa b¾c ®· lµm cho cöa s«ng chuyÓn dich vÒ phÝa nam hµng kil«mÐt cho
®Õn khi gÆp bê ®¸ cøng (Mòi Arago).
VËy nguån c¸t tõ ®©u cung cÊp cho lìi c¸t B¾c trªn h×nh vÏ ? TÊt c¶ ®Òu do
dßng trÇm tÝch vËn chuyÓn däc bê tõ phÝa b¾c. Mét lîng trÇm tÝch kh«ng quan
träng do s«ng mang ra ®îc gi÷ l¹i trong cöa s«ng vµ dÇn dÇn cöa s«ng ®îc kÐo
dµi hoÆc vËn chuyÓn tiÕp vît qua mòi Arago.
202
- H×nh 29.7 VÞnh Coos, Oregon, Hoa Kú
C¸c dßng s«ng kh«ng nhÊt thiÕt lµ nguyªn nh©n cña viÖc h×nh thµnh c¸c lìi
c¸t nh vËy. T¹i vÞnh Netarts, còng trªn bê biÓn Oregon, Hoa Kú, dßng c¸t vËn
chuyÓn tõ nam lªn b¾c. ThÓ tÝch triÒu t¹i vÞnh nµy nhá h¬n nhiÒu so víi vÞnh Coos;
b·i c¹n h×nh thµnh phÝa tríc cöa vµo vµ rÊt cã Ýt kh¶ n¨ng khi b·o lín toµn bé cöa
s«ng sÏ bÞ lÊp. Khu vùc nµy ®îc thÓ hiÖn trªn h×nh 29.8.
Mét nhËn xÐt cuèi cïng cã thÓ ®a ra khi xem xÐt c¸c h×nh vÏ trªn: c¶ hai lìi
c¸t ®Òu bÞ phñ bëi c¸c ®ôn c¸t do giã thæi. C¸c ¶nh chôp khu vùc nµy cµng chøng tá
®iÒu ®ã.
203
- H×nh 29.8
VÞnh Netarts, Oregon,
Hoa Kú
204
- 30 B¶o vÖ bê
L.E. van Loo, W.W. Massie
30.1 Më ®Çu
Chóng ta ®· thÊy trong hai ch¬ng võa råi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn bê bao gåm xãi
lë vµ båi tô. RÊt tiÕc lµ nh÷ng qu¸ tr×nh ®ã kh«ng ph¶i lóc nµo còng theo ý muèn
cña con ngêi. NhiÒu c«ng tr×nh cã gi¸ trÞ bÞ kÐo tr«i do c¸c b·i bÞ xãi lë, hoÆc c¸ch
l¹ch tµu cã thÓ bÞ båi lÊp kh«ng cho phÐp tµu thuyÒn ®i l¹i ®îc b×nh thêng.
Trong ch¬ng nµy sÏ tiÕp tôc giíi thiÖu tæng qu¸t mét sè ph¬ng ph¸p b¶o vÖ
bê hiÖn hµnh. C¸c tr×nh bµy chi tiÕt vÒ ho¹t ®éng vµ cÊu t¹o cña c¸c ph¬ng ph¸p
nµy cã thÓ t×m thÊy trong Shore Protection Manual. C¸c th«ng tin cÇn thiÕt vÒ x©y
dùng c¸c c«ng tr×nh b¶o vÖ bê ®îc tr×nh bµy trong c¸c s¸ch chuyªn kh¶o vÒ c«ng
tr×nh bê. Mét sè nguyªn lý ®îc tr×nh bµy trong tËp III cña bé s¸ch nµy (thiÕt kÕ c¸c
c«ng tr×nh ph¸ sãng ) còng cã thÓ ¸p dông cho c¸c c«ng viÖc b¶o vÖ bê.
30.2 C¸c d¹ng bê xãi vµ båi
C¸c lo¹i bê xãi vµ båi kh¸c nhau cã nh÷ng ®Æc ®iÓm rÊt kh¸c biÖt. Nh÷ng bê lë
thêng ®îc ®Æc trng bëi ®é dèc lín. Nh÷ng bê båi th× ngîc l¹i cã ®é dèc rÊt tho¶i.
§èi víi c¶ hai lo¹i bê, sù biÕn ®æi dµi h¹n xÈy ra do kÕt qu¶ cña vËn chuyÓn
trÇm tÝch däc bê. Cã thÓ cÇn «n l¹i c¸c kiÕn thøc ®îc tr×nh bµy trong c¸c ch¬ng 25
vµ 26 tríc khi ®i vµo nghiªn cøu c¸c c«ng tr×nh b¶o vÖ bê trong c¸c môc tiÕp theo.
30.3 Má hµn
Khi dßng trÇm tÝch vËn chuyÓn däc bê g©y nªn hiÖn tîng båi c¹n cöa vµo c¶ng
th× cã thÓ x©y dùng c¸c má hµn vu«ng gãc bê vÒ phÝa bê trªn theo dßng trÇm tÝch
nh»m chÆn ®øng sù di chuyÓn cña nã. C¸c má hµn hay c«ng tr×nh ph¸ sãng d¹ng
nµy cã thÓ kÐo dµi trªn toµn bé d¶i sãng ®æ, ngay ®èi víi trêng hîp b·o, sau khi bê
bÞ båi. C¸c vËt liÖu sÏ tÝch tô l¹i bªn mÐp má hµn trªn phÝa trªn theo híng dßng
ch¶y.
PhÇn lín c¸c c«ng tr×nh ph¸ sãng liªn kÕt víi bê cã thÓ xem nh c¸c má hµn.
205
- 30.4 HÖ thèng c¸c má hµn
C¸c má hµn chØ cã t¸c dông ng¨n vµ tÝch tô trÇm tÝch t¹i mét khu vùc nhá vµ
ng¨n trÇm tÝch båi tô t¹i mét khu vùc kh¸c, nhng ¶nh hëng cña chóng chØ mang
tÝnh chÊt ®Þa ph¬ng.
HÖ thèng c¸c má hµn, ngîc l¹i, ®îc bè trÝ c¸ch nhau trªn tõng ®o¹n nhÊt
®Þnh däc bê. Chóng cã kh¶ n¨ng t¹o æn ®Þnh cho c¶ mét ®o¹n dµi ®êng bê, trªn ®ã
hÖ thèng c¸c má hµn gi÷ l¹i c¸c trÇm tÝch gi÷a c¸c má hµn kÒ nhau. Nh vËy chóng
cã thÓ sö dông ®Ó b¶o vÖ c¸c bê bÞ xãi.
Cã thÓ ®a ra mét sè vÝ dô vÒ c¸c hÖ má hµn t¹i khu vùc bê New Jersey, Hoa
Kú, ng¨n kh«ng cho c¸t ®i theo híng nam. KiÓu thiÕt kÕ chung nhÊt lµ bè trÝ c¸c
má hµn c¸ch nhau mét ®o¹n b»ng kho¶ng vµi lÇn ®é dµi má hµn, ®ã lµ trêng hîp
däc bê Scheveningen, Hµ Lan.
Môc ®Ých cña c¸c má hµn lµ gi¶m tèc ®é vËn chuyÓn trÇm tÝch däc bê, nÕu
chóng ®îc thiÕt kÕ chuÈn th× sÏ ®¹t ®îc ®êng cong trÇm tÝch 2 trªn h×nh 26.2b,
®ã lµ trêng hîp lý tëng. Khi thiÕt kÕ cÇn chó ý ®Õn c¸c yªu cÇu chän lùa chÝnh
x¸c ®é dµi c¸c má hµn, kho¶ng c¸ch gi÷a chóng, ®é cao vµ c¶ ®é thÈm thÊu cña c¸t
t¹o nªn c«ng tr×nh ®ã. Theo ®êng cong 2 trªn h×nh 26.2b th× chØ mét phÇn nhá
lîng c¸t vËn chuyÓn bÞ ng¨n l¹i, nªn c¸c má hµn chØ cÇn ng¾n – thêng nhá h¬n bÒ
réng ®íi sãng ®æ. C¸c má hµn dµi h¬n bÒ réng ®íi sãng ®æ sÏ t¹o nªn ®êng cong
trÇm tÝch 4 trªn h×nh 26.2b.
Mét lo¹i hÖ c¸c má hµn kh¸c gåm c¸c hµng cét h×nh thµnh nªn hµng rµo c¶n
thÊm qua kh«ng ng¨n hÕt toµn bé lîng c¸t vËn chuyÓn däc bê. Do c¬ chÕ vËt lý cña
hÖ c¸c má hµn cßn cha ®îc lµm râ, nªn viÖc thiÕt kÕ thµnh c«ng chóng gÇn víi
nghÖ thuËt h¬n lµ khoa häc; tuy nhiªn hÖ thèng nµy cÇn chøng tá sù hiÖu qu¶ cña
nã ®èi víi t¸c ®éng cña vËn chuyÓn trÇm tÝch däc bê.
Cã rÊt nhiÒu kiÓu má hµn ®· ®îc tr×nh bµy trong Shore Protection Manual.
30.5 C¸c dôn c¸t
Trong thùc tÕ, c¶ má hµn lÉn hÖ thèng má hµn ®Òu kh«ng thÓ ng¨n ®îc dßng
vËt liÖu vËn chuyÓn theo híng vu«ng gãc bê. §iÒu nµy ®· ®îc thÓ hiÖn trong
th¶m ho¹ xÈy ra cuèi n¨m 1973 do b·o lín híng t©y b¾c g©y nªn xãi lë bê nghiªm
träng gÇn Schevingen, Hµ Lan. §ã lµ mét vÝ dô vÒ qu¸ tr×nh ®· ®îc m« t¶ tríc
®©y trªn h×nh 25.5. NÕu nh dßng vËn chuyÓn ra kh¬i dÉn ®Õn s¹t lë (t¹m thêi)
nghiªm träng, th× c¸c ®ôn c¸t cã thÓ ng¨n c¶n ®îc. C¸ch ®¬n gi¶n ®Ó lµm viÖc ®ã lµ
t¨ng khèi lîng c¸t t¹i phÇn trªn cña bê. Tuy nhiªn, viÖc t¹o nªn d·y c¸c ®ôn c¸t
réng, kh¸c víi trêng hîp t¨ng cêng ®é cao, ®ßi hái mét lîng c¸t Ýt h¬n nÕu muèn
t¹o ra kh¶ n¨ng ®¸p øng mét yªu cÇu b¶o vÖ nh nhau. ThËm chÝ viÖc chuyÓn dÞch
c¸t tõ ngoµi kh¬i lªn c¸c phÇn cao cña b·i còng cã thÓ cã hiÖu qu¶. ViÖc t¹o nªn tr¾c
ngang b·i cã d¹ng gÇn víi c©n b»ng trong c¸c ®iÒu kiÖn b·o lµ nguyªn nh©n lµm
chËm qu¸ tr×nh xãi lë phÝa ngoµi bê.
206
- 30.6 C¸c khèi ch¾n
Chóng ta ®· thÊy trêng hîp c¸c phÇn c«ng tr×nh ph¸ sãng n»m song song bê
cã thÓ kÝch thÝch t¹o thµnh vµ ph¸t triÓn cña tombolo – h×nh 28.7. Nh ®· gi¶i thÝch
trong môc 28.4, nh÷ng c«ng tr×nh ph¸ sãng nh vËy lµm gi¶m kh¶ n¨ng vËn
chuyÓn trÇm tÝch däc bê t¹i c¸c vïng khuÊt, dÉn ®Õn l¾ng ®éng trÇm tÝch vµ t¹o
thµnh tombolo. Th«ng thêng, do nh÷ng c«ng tr×nh nh vËy Ýt khi kh«ng bÞ thÈm
thÊu, nªn dßng trÇm tÝch ngang bê còng cã phÇn bÞ giíi h¹n.
§iÒu nµy dÉn ®Õn ®Ò xuÊt x©y dùng c«ng tr×nh ch¾n sãng liªn tôc trªn mÐp
ngoµi cña ®íi sãng ®æ nh»m ng¨n chÆn dßng trÇm tÝch vu«ng gãc bê. Nhng ®¸ng
tiÕc lµ nh÷ng c«ng tr×nh nh vËy còng ng¨n lu«n dßng trÇm tÝch ®i vµo bê. Nh vËy
sÏ kh«ng cã lîng c¸t nµo bÞ mÊt ra ngoµi cã thÓ quay trë l¹i ®îc n÷a; hiÖu qu¶
cuèi cïng cã thÓ tåi tÖ h¬n lµ kh«ng lµm g× c¶! CÇn bæ sung thªm r»ng nh÷ng ®ª
nh vËy lu«n ®ßi hái mét mãng c«ng tr×nh v÷ng ch¾c t¬ng tù nh khi x©y c¸c bøc
têng ch¾n ven biÓn. §iÒu nµy sÏ ®îc ®Ò cËp ®Õn trong môc tiÕp theo.
30.7 C¸c têng ch¾n ven biÓn
Do c¸c c«ng tr×nh ph¸ sãng ngoµi s©u thêng ®ßi hái rÊt nhiÒu tiÒn ®Ó x©y
dùng, ®Æc biÖt t¹i khu vùc gÇn biªn ngoµi ®íi sãng ®æ, tõ ®ã dÉn ®Õn mét c¸ch lùa
chän kh¸c lµ x©y c¸c bøc têng kh«ng thÊm trªn b·i song song víi bê. Nguyªn lý
cña c¸ch gi¶i ph¸p nµy lµ ng¨n chÆn xãi lë th«ng qua viÖc c¾t ®øt nguån vËt liÖu
cung cÊp t¹i chç.
§¸ng tiÕc lµ c¸c bøc têng cøng vµ ®å sé nµy t¹o nªn ph¶n x¹ c¸c sãng ®Õn. Do
viÖc t¨ng qu¸ tr×nh rèi tõ qu¸ tr×nh sãng ®æ dÉn ®Õn kÝch thÝch xãi lë ë phÇn s©u
phÝa tríc bøc têng. Sù hiÖn diÖn cña xu thÕ nµy sÏ cã t¸c ®éng nguy hiÓm ®èi víi
mãng cã thÓ dÉn ®Õn viÖc c«ng tr×nh bÞ ®æ. §iÒu nµy cã thÓ ng¨n chÆn ®îc b»ng
c¸ch duy tr× b·i phÝa tríc bê têng th«ng qua c¸c biÖn ph¸p kh¸c. Nhng nÕu tiÕn
hµnh theo biÖn ph¸p nµy th× rÊt logic dÉn ®Õn mét c©u hái: “VËy x©y dùng têng
ch¾n ®Ó lµm g×?” Cã thÓ hiÖu qu¶ h¬n ch¨ng nÕu kh«ng cho con ngêi sö dông c¸c
b·i biÓn.
30.8 VËn chuyÓn c¸t
C¸c vÊn ®Ò nÈy sinh m« t¶ trong môc trªn thêng cã c¸c ®Æc trng riªng lµm
cho c¸c c«ng tr×nh (vÝ dô cöa ra vµo c¶ng) sÏ lµm xuÊt hiÖn hai vÊn ®Ò kh¸c – xãi lë
vµ båi tô. Trong trêng hîp ®ã, c¶ hai vÊn ®Ò cã thÓ gi¶i quyÕt b»ng biÖn ph¸p
chuyÓn c¸t tõ khu vùc bÞ båi sang khu vùc bÞ xãi.
NÕu nh kho¶ng c¸ch gi÷a khu vùc båi vµ xãi kh«ng lín l¾m th× biÖn ph¸p vËn
chuyÓn c¸t sÏ lµ kinh tÕ h¬n. C¸t tÝch tô do c¸c má hµn hay c¸c tombolo cã thÓ
chuyÓn tíi c¸c b·i bÞ lë sö dông c¸c ph¬ng tiÖn n¹o hót. ThØnh tho¶ng ngêi ta x©y
dùng c¸c cè ®Þnh c¸c tr¹m hót c¸t trªn khu vùc båi tô. Trong bé s¸ch Shore
Protectin Manual ®· tr×nh bµy c¸c d¹ng c«ng tr×nh nµy.
207
- 31 Mêi khuyÕn nghÞ vÒ ®Þa m¹o bê
W.W. Massie
Chóng ta ®· thÊy trong ch¬ng tríc r»ng cã rÊt nhiÒu c¸c c«ng tr×nh b¶o vÖ bê
sÏ g©y nªn nhiÒu vÊn ®Ò cho c¸c khu vùc kÒ cËn. Víi c¸c nhËn thøc ®ã còng nh suy
luËn cña m×nh, Per Bruhn (1972) ®· ®Ò xuÊt 10 kiÕn nghÞ cÇn ¸p dông trong ®Þa
m¹o bê. C¸c kiÕn nghÞ nµy ®îc dÉn ra sau ®©y víi mét sè söa ch÷a biªn tËp kh«ng
®¸ng kÓ trong d¹ng b¶n 31.1.
Nh÷ng kiÕn nghÞ nµy sÏ kÕt thóc c¸c th¶o luËn cña chóng ta vÒ ®Þa m¹o bê. §Þa
m¹o bê còng lµ chñ ®Ò c¬ b¶n cña tËp II bé s¸ch nµy. PhÇn cßn l¹i cña tËp nµy sÏ
tiÕp tôc trong ch¬ng tiÕp theo víi phÇn giíi thiÖu vÒ c¸c vÊn ®Ò liªn quan tíi kü
thuËt biÓn kh¬i.
B¶ng 31.1 Mêi kiÕn nghÞ b¶o vÖ bê
1. Ng¬i h·y yªu quÝ bê vµ b·i biÓn cña ng¬i
2. Ng¬i h·y b¶o vÖ nã khái xãi lë
3. Ng¬i h·y b¶o vÖ mét c¸ch kh«n ngoan, ch©n thùc vµ theo quy luËt
thiªn nhiªn
4. Ng¬i h·y tr¸nh nh÷ng g× mµ thiªn nhiªn sÏ quay trë l¹i chèng ng¬i
5. Ng¬i h·y suy tÝnh kü cµng ®Õn lîi Ých cña ng¬i vµ lîi Ých cña nh÷ng
ngêi xung quanh
6. Ng¬i h·y yªu quý b·i biÓn cña nh÷ng ngêi hµng xãm còng nh ®èi víi
cña ng¬i
7. Ng¬i kh«ng ®îc lÊy cña c¶i cña hµng xãm còng nh lµm tæn h¹i ®Õn
cña c¶i ®ã b»ng viÖc b¶o vÖ cña c¶i cña b¶n th©n
8. Ng¬i h·y hîp t¸c víi nh÷ng ngêi hµng xãm vµ hä sÏ hîp t¸c víi ng¬i
cïng víi nh÷ng ngêi hµng xãm kh¸c, ®iÒu ®ã chØ cµng m¹nh h¬n.
9. Ng¬i h·y b¶o qu¶n nh÷ng g× ng¬i ®· dùng nªn
10. Ng¬i h·y tha thø cho téi lçi cña qu¸ khø vµ h·y ch«n nã díi c¸t. Trêi
sÏ phï hé cho ng¬i.
208
nguon tai.lieu . vn
