- Trang Chủ
- Địa Lý
- Hải dương học đại cương - Chương 6: cấu trúc không gian của nước đại dương và khối nước
Xem mẫu
- V i t cách là thí d , ta xét các cân b ng n c và mu i c a th y v c các dòng n c này, i u ó cho phép cl ng cl ul ng n cnu
B c B ng D ng (b ng 1.14) do E.G. Nhikiphorov và A.O. Spaigher l p. a ra nh ng gi thi t b sung.
T b ng 5.14 th y r ng dòng n c l n nh t n B c B ng D ng là
B ng 5.14. Cân b ng n c và cân b ng mu i th y v c B c B ng D ng
dòng i qua eo Fram, dòng này v t tr i t ng c a t t c các h p ph n n
(theo E.G. Nhikiphorov và A.O. Spaigher)
còn l i. T ng c ng có 20 10 3 km3 n c nh p vào B c B ng D ng. L ng
Mang n Mang i
i ra l n nh t t B c B ng D ng c ng là l ng i qua eo Fram.
Các eo và các y u * 3
* 3 * *
FW 10 i u lí thú là trao i n c k t qu qua eo Fram (có tính t i n c áy)
FW 10 FW S FW S
t cân b ng S %o 34,92
t ra r t nh . Th t v y, t ng l ng n c n b ng 133 10 3 km3, t ng l ng
3 9 9
km /n m 10 T/n m km /n m 10 T/n m
3
n c mang i - 137 10 3 km3. Nh v y l ng n c n th y v c B c B ng
Các eo
D ng qua bi n Baren và eo Bering th c t bù tr v i l ng n c mang i
112 34,98 3918 94 34,40 3247
Fram
qua các eo c a qu n o Cana a.
21 34,92 744 43 34,95 1789
Fram (n c áy)
35 34,96 1224
Nor cap-Zui cap
30 31,90 957
Bering
65 32,20 2103
Cana a
Các y u t cân b ng
3,8 0 0
Dòng l c a
1,3 2,50 3,2
B ng mang i
Ch ng 6
1,0 0 0
B c h i hi u d n g
203 6842 203 6842
C u trúc không gian c a n c id ng và các
T ng
kh i n c
i vào th y v c B c B ng D ng g m có: n c i Tây D ng qua eo
Fram và bi n Baren, n c Thái Bình D ng - qua eo Bering, n c áy - qua
eo Fram. T th y v c i ra có: n c m t B c B ng D ng và n c áy i
Tây D ng quay tr l i qua eo Fram, n c m t B c B ng D ng và n c
6.1. Các i c u trúc c a id ng Th gi i
trung gian - qua các eo c a qu n o Kana a. Cu i cùng có dòng n c ng t
l c a và giáng th y i vào th y v c và b ng bi n c mang i kh i th y
Khái ni m các i c u trúc do V.N. Stepanov a ra ch s phân b
v c. Ta nh n th y trong s nh ng c tr ng nêu trên thì c xác nh tin
theo ph ng th ng ng c a n c v i nh ng tính ch t v t lý, hóa h c khác
c y h n c có: dòng n cùng v i dòng ch y Tây Spitsbergen (eo Fram), qua
nhau. Vi c nghiên c u nh ng i c u trúc tr c h t liên quan t i xác nh
eo Bering và bi n Baren (m t c t Nor cap - Zui kap). Dòng n c n và
các ranh gi i c a chúng. M t trong nh ng khó kh n gi i quy t v n này là
dòng n c áy mang qua eo Fram và các dòng mang i qua các eo c a qu n
ch trong i d ng nh ng ranh gi i nh v y không ph i bao gi c ng th
o Cana a không c bi t. Tuy nhiên, chúng ta có d li u v mu i c a
hi n rõ. S xáo tr n hai kh i n c di n ra càng m nh m thì ranh gi i gi a
263 264
- B ng 6.1. sâu biên d i c a các i c u trúc, m (theo V.N. Stepanov)
chúng s càng m nh t.
Khó kh n th hai xác l p ranh gi i c a các i c u trúc liên quan t i
i d ng i Tây n Thái Bình
iv
ch nh ng ranh gi i ó th hi n không ph i b ng m t m t phân cách, mà Th gi i D ng D ng D ng
b ng nh ng l p chuy n ti p nh t nh trong ó không ph i bao gi c ng có
im t
th theo dõi c xem gra ien c a các tính ch t v t lý, hóa h c có t ng hay
không. Ngoài ra, v i sâu t ng lên thì nh ng ranh gi i nh v y càng tr o
50 60 N 200 150 250
nên m nh t h n. tìm hi u nh ng qui lu t c u trúc n c t ng quát ng i 40 50 250 250 250
30 40 220 250 200
ta ph i dùng t i d li u v nhi t , mu i, m t , n nh th ng ng
20 30 190 250 150
và gra ien c a chúng.
10 20 210 250 350 150
Ng i ta phân chia trong i d ng Th gi i b n i c u trúc: i m t, 0 10 170 150 250 150
o
i trung gian, i sâu và i sát áy. 0 10 S 190 150 200 200
10 20 200 150 250 200
i m t. Các tính ch t n c i m t c hình thành trong quá trình
20 30 200 200 200 200
trao i tr c ti p n ng l ng và v t ch t gi a i d ng và khí quy n. V i 30 40 200 200 200 200
n c i m t, nét c tr ng là s hi n di n c a bi n thiên mùa và bi n thiên 40 50 250 250 250 250
gi a các v bi u hi n khá rõ nét. Ranh gi i d i c a i m t ch y u n m 50 60 230 250 200 250
sâu 200-300 m (b ng 6.1). Trong ó nam bán c u s khác bi t v 60 70 200 200 200 200
70 80 200 200 200
sâu phân b ranh gi i i m t gi a các i d ng không l n, trong khi ó
b c bán c u s khác bi t ó rõ r t h n. S khác bi t c c i quan sát th y i trung gian
trong d i 10-20oN, ây khác bi t t t i 200 m (350 m n D ng và o
50 60 N 1600 1300 1800
150 m i Tây D ng), t c v th c ch t s khác bi t x p x b ng sâu 40 50 1800 1800 1800
trung bình c a i m t (kho ng 220m). 30 40 2000 2300 1800
20 30 1900 2100 1800
V nh ng c i m phân b a lí c a biên d i i m t có th nh n
10 20 1600 1700 1800 1600
th y r ng nh ng vùng ho t ng c a các h th ng hoàn l u xoáy thu n v
0 10 1200 1100 1400 1200
mô và các vùng phân kì dòng ch y thì biên d i c a i m t nâng lên n o
0 10 S 1300 1100 1600 1300
150-200 m, còn nh ng vùng n c chuy n ng xoáy ngh ch và h i t nó 10 20 1500 1300 1400 1600
h th p xu ng n 300-400 m. 20 30 1600 1400 1600 1700
30 40 1800 1700 1800 1800
Trong ph m vi i m t th ng ng i ta còn phân ra m t l p t a ng
40 50 1600 1400 1600 1800
nh t bên trên trong ó các c tr ng v t lý và hóa h c c b n không i theo
50 60 1100 1100 800 1400
ph ng th ng ng. dày c a l p này ph thu c vào nhi u nhân t : xáo 60 70 1200 1300 1400 1100
tr n gió và xáo tr n i l u, hoàn l u n c v.v... 70 80 1500 1500 1500
265 266
- B ng 6.1 (ti p) l ng và ch t gi a các i v b t u ho t ng. Vì v y i c u trúc trung
gian có vai trò c bi t, “liên k t” trong các quá trình trao i n ng l ng và
i d ng i Tây n Thái Bình
v t ch t trong i d ng Th gi i. Tuy nhiên, s hình thành các kh i n c
iv
Th gi i D ng D ng D ng
trung gian các v c c và các v th p khác nhau v c n b n. các
i sâu
vùng c c chúng c t o thành t nh ng kh i n c m có mu i cao t
m t chìm xu ng, còn các vùng chí tuy n s hình thành nh ng kh i n c
o
50 60 N 4000 3700 3700
trung gian di n ra do n c l nh t ng i v i mu i th p t d i n i lên.
40 50 4100 3900 3500
30 40 4400 4700 4200
Biên d i c a i trung gian n m các sâu t 800-1000 n 1600-
20 30 4100 4300 4100
1800 m (xem b ng 6.1), trung bình sâu 1500 m. N u so sánh v i các i
10 20 4100 4700 3900
d ng khác thì i Tây D ng, n i hoàn l u n c m nh m h n, ng i ta
0 10 4000 4600 3800 3900
nh n th y biên này h i nâng lên cao h n nh ng vùng có ch nc
o
0 10 S 3800 3900 3800 3800
10 20 4000 3800 3800 4200 chuy n ng th ng áp o và h i th p xu ng nh ng n i n c chuy n ng
20 30 4000 3700 3900 4200 giáng. Thái Bình D ng và n D ng hoàn l u n c y u h n, sâu
30 40 3700 3500 3900 3700
biên d i c a i trung gian t ra ng u h n. dày i trung gian trong
40 50 3800 3700 4200 3400
i d ng Th gi i bi n i t 600-800 n 1 000-1200 m.
50 60 4000 4500 3400 4200
i sâu. Các tính ch t và ng l c c a nh ng kh i n c sâu c
60 70 3100 3700 3200 2800
70 80 2700 3400 2400 quy t nh b i s v n chuy n và tái phân b kh i l ng trong quá trình trao
i n ng l ng và v t ch t c a hành tinh. i v i các kh i n c sâu thì quá
i trung gian. N c c a i trung gian c t o thành ch y u t
trình trao i kinh h ng di n ra ph n l n các vùng i Tây D ng, n
n c m t chìm xu ng nh ng n i có chuy n ng giáng m nh; chuy n
D ng và Thái Bình D ng và trao i gi a các i d ng có vai trò to
ng giáng này là do hoàn l u ph ng ngang trong các l p bên trên c a i
l n. Quá trình trao i này c gây nên b i s khác bi t v các tính ch t
d ng gây nên. Khi b chìm xu ng nh ng sâu khác nhau, n c b l nh
kh i n c trong m i i d ng và dòng ch y vòng quanh c c Nam C c bao
d n và n ng h n do hòa tr n v i các lo i n c khác. Sau ó các kh i n c
quát toàn b b dày i d ng. Các kh i n c sâu có c tr ng là tính ng
trung gian b t u di chuy n trong ph ng ngang t i nh ng m c khác nhau.
nh t cao và c ng v n chuy n không l n. Nh ng kh i l ng n ng l ng
S xu t hi n v n chuy n trong ph ng ngang là do hi u ng bù tr , b i vì
và v t ch t c v n chuy n r t l n vì th tích c a các kh i n c này r t l n.
m t s vùng n c liên t c chìm xu ng, còn nh ng vùng khác - liên t c nâng
sâu 3 500-4 000 m, t c b dày i này
Biên d i c a i sâu n m
lên.
b ng kho ng 2000 m. Biên d i c a i sâu ph thu c m nh vào a hình
Sau khi chuy n ng ngang b t u thì nh h ng c a h th ng hoàn
áy. các tr ng i d ng nó h xu ng t i sâu g n 4500 m, còn trên cao
l u m t v mô suy gi m. T i sâu g n sâu ng tr c a các lo i n c sâu -
nguyên nó nâng lên t i 2 000-3000 m.
th ng là 600-1000 m, ng i ta nh n th y hoàn l u i áp o. Th p h n l p
i sát áy. Các tính ch t n c c a i sát áy ch y u hình thành do
này thì v n chuy n kinh h ng m nh h n và quá trình trao i n c, n ng
quá trình bình l u n c có ngu n g c t c c, s t ng tác gi a n c và áy
267 268
- i d ng c ng nh các quá trình o n nhi t. V trí biên d i c a i sát áy l p ng nhi t (kho ng 10 m) quan sát th y nh ng vùng c c c a các bán
ít liên quan t i nh ng nhân t quy t nh biên c a các i c u trúc khác. c u, c ng nh d c b tây châu Phi, Nam M , ph n phía ông ai xích o
ây a hình áy quy t nh dày c a i sát áy, vì v y c n xác nh Thái Bình D ng và nhi u vùng khác.
dày ó c n c vào m t sâu qui c nào ó. Rõ ràng m t qui chi u thu n
sâu c tr ng c a áy i d ng. V y ó
ti n nh t s là sâu 5000 m -
dày qui c c a i sát áy là hi u gi a biên c a nó và sâu 5000 m.
dày i sát áy t giá tr c c i vùng n c Nam C c vì biên
trên c a nó vùng này cao. i Tây D ng dày i sát áy nh h n so
vi n D ng và Thái Bình D ng.
6.2. C u trúc th ng ng c a các tham s tr ng thái c a
i d ng
6.2.1. Nhi t n c
Phân b th ng ng c a nhi t ph thu c vào nhi u quá trình v t lý,
trong ó ch y u là các quá trình trao i nhi t và n c qua b m t, xáo tr n
r i và i l u, hoàn l u n c và tr c h t là bình l u nhi t b i dòng ch y. Hình 6.1. Phân b sâu trung bình n m (m) c a l p t a ng nh t
S tác ng ng th i c a các quá trình ã nêu d n n hình thành tr c di n
th ng ng khá phúc t p c a nhi t , nh ng dù sao c ng có th nêu ra c T i biên d i c a mình l p ng nhi t chuy n sang l p t bi n, hay
m t s nét c tr ng c h u c a các vùng kh i i d ng. nêm nhi t mùa - là m t l p t ng i m ng v i gra ien nhi t l n. L p t
bi n chuy n d n sang nêm nhi t chính, l p này t n t i quanh n m và c
Tr c h t, i n hình nh t là s hi n di n c a l p t a ng nh t bên
tr ng b i bi n thiên nhi t i n hình - nhi t g i m d n c ch c cho
trên, trong ph m vi l p này nhi t , mu i, và do ó m t h u nh
t i sâu 1000-1500 m.
không i theo sâu. N u xét v phân b nhi t thì l p này c g i là
l p ng nhi t. S hình thành l p này ch y u là do xáo tr n gió và i l u Nêm nhi t mùa bi u l ch y u trong mùa nóng. Thông th ng mùa
thu ông. Vì v y mùa ông sâu l p t a ng nh t có th t t i hàng tr m ông nó bi n m t và trong tr ng h p này l p t a ng nh t chuy n ngay
mét, còn mùa hè gi m xu ng t i vài ch c mét. Trên hình 6.1 cho th y phân sang nêm nhi t chính. Nêm nhi t mùa b t u hình thành vào mùa xuân, khi
b sâu l p t a ng nh t i v i i u ki n trung bình nhi u n m. T hình dòng nhi t b c x t i tr nên l n h n t ng l ng m t nhi t, làm cho l p
này th y r ng c c i sâu l p t a ng nh t t 100 m và quan sát th y n c m t b nung nóng và hình thành gra ien nhi t mang d u âm. Tuy
b n m i nam bán c u. Tuy nhiên, th m chí t i nh ng v ó
các v nhiên, do tác ng c a gió s x y ra xáo tr n, nhi t c truy n xu ng d i
sâu l p ng nhi t có th khác nhau t i hai l n. Giá tr c c ti u c a sâu và xu t hi n l p ng nhi t v i nh ng tính ch t (nh ng c tr ng) khác v i
269 270
- nêm nhi t chính. B i vì quá trình này di n ra liên t c, nên m t bi n càng b ng có th xu t hi n nh ng c c tr ph c tr ng cho nh ng l p nhi t
nung nóng thì l p ng nhi t càng khác v i l p nêm nhi t chính. K t qu là cao h n ho c th p h n.
xu t hi n m t l p n c v i gra ien nhi t r t l n.
Vào mùa thu, khi cân b ng nhi t t bên ngoài tr nên âm, t c t ng
l ng m t nhi t b t u v t tr i dòng nhi t b c x , thì nêm nhi t mùa b t
u b phá h y. Do quá trình ngu i l nh m t i d ng, nó d n d n m nh t
i và l p ng nhi t xâm nh p sâu vào nêm nhi t chính. Biên d i c a nêm
nhi t mùa bi n i t vài ch c mét n vài tr m mét. L p n c t m t i
d ng t i sâu c c i c a nêm nhi t mùa th ng c g i là l p ho t
ng, t c l p trong ó quan tr c th y dao ng mùa c a nhi t d i tác
ng c a bi n trình n m c a dòng nhi t b c x t i m t i d ng.
Quá trình hình thành nêm nhi t mùa ã xét trên ây c tr ng tr c h t
cho nh ng vùng v trung bình, c n chí tuy n và m t ph n các v cao
c a i d ng. i xích o và m t s vùng c a i chí tuy n, n i cân
b ng nhi t t bên ngoài mang d u d ng su t c n m, thì nêm nhi t mùa
c ng duy trì quanh n m, ngoài ra chênh nhi t trong nó có th t t i 10
o Hình 6.2. Bi n thiên kinh h ng c a nêm nhi t chính b c bán c u
C trên 10 m. các v c c, n i b ng bi n duy trì th m chí n t n mùa hè,
1 - gra ien nh , 2 - trung bình, 3 - l n
ho c nh ng vùng front c n c c, thì nêm nhi t mùa không hình thành và
nêm nhi t chính ây tr i dày n m t i d ng.
c tr ng cho các vùng c c là s hi n di n c a m t c c ti u nhi t
V nh ng c i m phân b nêm nhi t chính (hình 6.2): t i xích o phía d i m t, th hi n m t l p l nh trung gian do i l u thu ông t o nên.
biên trên c a nó n m sâu t ng i nh ; nó t sâu c c i các v Thí d , B c B ng D ng vào mùa hè có m t l p n c m t ch dày vài mét
trung bình, ngoài ra ây biên d i h xu ng t i 1000 m ho c th p h n. c s i m m t chút, phía d i l p này, n sâu 100-150 m b o t n
D nhiên, các biên th ng ng c a nêm nhi t chính càng r ng thì gra ien m t l p có nhi t g n v i i m ông b ng t i mu i c a n c (g n
nhi t trong nó càng bé. Vì v y, dày c c ti u c a nêm nhi t chính quan
1,5 C ). vùng Nam C c nh ng giá tr nhi t c c ti u trong ai phân kì
o
sát th y trong i 30-40 , còn c c i - các v cao, n i nêm nhi t chính o
Nam C c (50-55 S), n i chuy n ng th ng u th , c quan tr c th y t i
phát tri n t i m t i d ng. Bên d i nêm nhi t chính l p n c h u nh
sâu 50-70 m. V phía b c và phía nam c a ai này nh ng giá tr c c ti u
ng nh t v nhi t , vì d i các sâu này toàn là n c v i ngu n g c t
nhi t n m sâu t i 100-150 m, m t s n i g n b Nam C c - t i 200 m.
c c.
L p c c i nhi t trung gian c quan tr c th y các vùng c c
Nh n th y r ng do nh ng khác bi t v c ng c a các quá trình v t lý
ho c ph n tây b c i Tây D ng và Thái Bình D ng và có liên quan t i
ho c s áp o c a m t quá trình nào ó so v i các quá trình còn l i mà phân
s xâm nh p các kh i n c t ng i m t nh ng v th p i t i. Trong
b nhi t có th có nh ng c i m c thù. Thí d , trên tr c di n th ng
271 272
- ó các c c tr vùng c c có m t s ngu n g c khác nhau. Nam C c nh ng tuy n và ki u xích o chí tuy n không còn áng k n a. Trong ki u này có
hai ph ki u hai bán c u: ki u bán c u b c (Tc) và ki u bán c u nam (T ).
c c tr c t o thành t n c c a dòng ch y vòng quanh Nam C c b lôi
kéo vào các h th ng hoàn l u v mô xoáy thu n. Vì chúng i t i t nh ng v Ki u c n chí tuy n (C T) g n gi ng ki u chí tuy n, nh ng v i gra ien
th p h n, nhi t c a chúng t ra cao h n các nhi t n c Nam C c th ng ng nhi t trong l p bên trên nh h n nhi u. ó là do s phát tri n
l p m t và l p sâu. rìa phía b c c a các h th ng xoáy thu n g n front i l u xu t hi n trong mùa ông khi n c m t nóng và m n b ngu i l nh.
n (2,5-3,0 oC)
Nam C c có nh ng nhi t cao c c tr c nh n th y t i
sâu 600-800 m, g n Nam C c - t i sâu 800-1000 m.
B c B ng D ng, n c trung gian m c t o thành ch y u t các
nhánh c a dòng ch y B c i Tây D ng. T i vùng Spitsbecgen, n c i
Tây D ng nóng và m n chìm xu ng phía d i n c B c B ng D ng nh
c c i (1-2 oC và cao h n) phía b c Spitsbecgen d n d n
h n. Nhi t
gi m xu ng t i 0,3-0,4 oC trong a ph n B c M c a B c B ng D ng, còn
sâu phân b c a nó bi n i t 100-200 m g n Spitsbecgen n 400-500
m phía b c Cana a.
Trong các i c u trúc sâu và sát áy không nh n th y nh ng c c tr
nhi t th hi n rõ nét, m c dù m t s vùng i d ng nào ó do c i m
a hình áy, ho t ng núi l a có th xu t hi n nh ng c c tr a ph ng.
Nghiên c u nh ng qui lu t phân b th ng ng c a nhi t ã cho
phép V.N. Stepanov phân chia tám ki u c u trúc (b ng 6.2), vùng phân b
c a chúng trên th y v c i d ng Th gi i c th hi n trên hình 6.3. Hình 6.3. Phân vùng i d ng Th gi i theo c i m phân b th ng ng
nhi t n c (kí hi u trong chính v n) (theo V.N. Stepanov)
Ki u xích o - chí tuy n ( T) có bi n i nhi t l n nh t. Vì v y nó
c c tr ng b i gra ien th ng ng c bi t l n trong i m t v i gi m
Ki u c n a Trung H i ( p) - ki u n c nóng và m n t a Trung
l ng 15-20 oC trong l p 200 m. Trong các kh i n c trung gian gra ien
H i mang qua các eo Ghibralta và Babel-Man eb và phân b trong các vùng
gi m i r t nhi u. i u ki n g n v i ng nhi t quan sát th y d i 2000 m.
lân c n c a i Tây D ng và n D ng. Trong l p m t gra ien nhi t
N u tính n nh ng c i m a ph ng có th chia ra b n ph ki u: ph
khá cao. Khi chuy n sang các kh i n c trung gian, gra ien nhi t gi m
ki u B c i Tây D ng ( Tc), ph ki u Nam i Tây D ng ( T ), ph
t i c c ti u trong l p c c tr mu i (t i các sâu t 600-800 n 1 200-1
ki u Tây Thái Bình D ng ( T ) và ph ki u ông Thái Bình D ng
400 m). ph n phía d i i trung gian, gra ien l i t ng và ch b t u t
( T ).
i sâu n c ki u này m i tr nên gi ng v i nh ng ki u khác. Ng i ta chia
Ki u chí tuy n (T) có gra ien nhi t trong i m t nh h n m t ít so
ra hai ph ki u tùy theo v trí phân b : ph ki u a Trung H i (CP) i
v i ki u xích o chí tuy n. th p h n 1 000 m s khác bi t gi a ki u chí
Tây D ng và ph ki u H ng H i (KP) n D ng.
273 274
- Ki u i Tây D ng - Thái Bình D ng (AT) g m hai ph ki u: ph ki u Nam C c (A ) chi m ph n n c r ng l n xung
c hình thành các v
quang Nam C c và ph ki u B c C c (Ap) phân b B c B ng D ng và
ôn i, v i chúng c tr ng là cân b ng nhi t t bên ngoài l n và mang
d u âm, i l u mùa ông phát tri n m nh. Vì v y, giá tr nhi t trong các các ph n tây b c c a i Tây D ng và Thái Bình D ng.
i m t và trung gian t ra th p h n nhi u so v i trong ki u C T. ng th i
6.2.2. mu i
các gra ien th ng ng c ng gi m h n.
o
Khác v i nhi t , mu i là m t c tr ng th ng h n nhi u. Th t
B ng 6.2. Giá tr nhi t trung bình theo các ki u phân t ng, C
v y, bi n thiên c a nó xác nh b ng h s bi n phân nh h n nhi u l n
sâu
T T BT p CT AT C bi n thiên c a nhi t . Bi n thiên c c i c a mu i c tr ng cho m t
(m)
i d ng, i u này liên quan tr c h t t i các h p ph n cân b ng n c ng t
0 26,65 26,06 20,15 22,78 20,32 10,12 8,22 1,69
(b c h i, giáng th y, dòng l c a, tan và t o b ng bi n). Trong ó, nh ã
50 24,23 25,41 17,94 21,32 18,95 9,40 6,65 0,99
th y trong ch ng 1, hi u gi a b c h i và giáng th y là nhân t chính hình
100 19,52 23,48 15,25 18,66 17,15 8,60 5,76 0,55
thành tr ng mu i trong l p trên c a i d ng Th gi i.
150 15,55 20,98 13,31 16,28 15,90 8,04 5,20 0,85
Phân b mu i theo sâu th c t ph thu c hoàn toàn vào các quá
200 12,99 18,06 12,01 14,62 14,87 7,66 4,83 1,29
trình hoàn l u n c trong ph ng ngang và th ng ng, trong ó bình l u
300 10,74 13,60 10,46 12,86 13,10 7,06 4,24 1,75
mu i b i các dòng ch y là nhân t quan tr ng h n c . Gi ng nh nhi t ,
400 9,39 10,77 9,03 11,87 11,49 6,60 3,84 1,84
trong phân b mu i c ng th hi n rõ m t l p t a ng nh t bên trên hình
500 8,14 8,82 7,67 11,18 9,99 6,20 3,56 1,83
thành trong xáo tr n gió và i l u thu ông.
600 7,19 7,44 6,71 10,58 8,69 5,82 3,36 1,79
L p t a ng nh t bên trên xét theo phân b mu i c g i là l p
800 5,82 5,70 5,30 9,50 6,51 5,06 3,02 1,69
ng mu i. Vì nh ng nhân t chính hình thành l p ng mu i và l p ng
1000 4,93 4,62 4,44 8,44 4,93 4,30 2,77 1,55
nhi t th c t cùng là m t, c bi t trong th i kì l nh c a n m, nên các biên
1500 3,58 3,25 3,33 5,48 3,19 3,02 2,33 1,14
d i c a nh ng l p này khá g n v i nhau. Tuy nhiên, vào mùa ông nh ng
2000 2,69 2,48 2,70 3,50 2,58 2,57 2,00 0,85
vùng phát tri n m nh i l u, dày l p ng nu i l n h n m t ít so v i
3000 2,00 1,87 2,13 2,32 1,99 2,02 1,40 0,44
dày l p ng nhi t. Nh ng nh ng khác bi t l n nh t gi a l p ng mu i và
4000 1,70 1,56 1,84 2,04 1,55 1,74 1,00 0,26
l p ng nhi t l i c nh n th y vào mùa xuân và u mùa hè, khi mà do
5000 1,56 1,51 2,09 1,95 1,55 0,86 0,57
dòng nhi t b c x n tác ng làm gi m m nh dày l p ng nhi t, trong
Ki u c n c c (C ) c tr ng b i phân b ng nh t c a nhi t theo khi ó dày l p ng mu i th c t v n không bi n i. H qu là v trung
sâu, ngo i tr m t l p m t t ng i m ng. T ki u này chia ra hai ph bình c n m dày l p ng mu i các v trung bình và cao th ng l n
ki u: ph ki u c n Nam C c (C A ) và ph ki u c n B c C c (C Ap) ch h n dày l p ng nhi t.
g p Thái Bình D ng.
S hình thành nêm mu i mùa n nh b t u m t hai tháng mu n h n
Ki u c c ( ) có c c ti u nhi t bên d i m t th hi n rõ và c c i s hình thành c a nêm nhi t mùa, h n n a nêm mu i mùa ch quan sát th y
nhi t trong i trung gian v i ngu n g c ã c xét trên. Ki u này
275 276
- các v cao do tan b ng bi n và giáng th y. Nét khác bi t khác so v i phân b th ng ng t m t t i sâu 600-800 m, ôi ch t i 1 000 m. sâu
nêm nhi t mùa là ch sâu nêm mu i mùa bé h n nhi u và nó th ng ch phân b c c i t p trung các h th ng hoàn l u xoáy ngh ch c n chí tuy n
n m cách m t i d ng vài mét. v i chuy n ng giáng áp o, ó nó t t i 1 200 m và th p h n. sâu
phân b c c ti u thu c v vùng front (c c) Nam C c, ó nó nâng lên t i
L p ng mu i ph n l n các vùng i d ng tr c ti p chuy n sang
600 m.
l p nêm mu i chính t n t i quanh n m. Nó th ng trùng v i ph n trên c a
C c ti u mu i trung gian c n c c b c ch ph bi n ph n phía b c
nêm nhi t v nh c u và phân b trong ph m vi 200-700 m. M c dù so v i nêm
nhi t, nêm mu i chính bi u hi n y u h n, nh ng dù sao nó c ng có nh Thái Bình D ng. S hình thành c a nó c ng liên quan t i chuy n ng
h ng rõ r t t i s hình thành và ti n tri n c a các kh i n c và nh ng quá giáng phát tri n trên front c n c c b c và c bi t phía nam front trong i
45-35 oN. T i ây, n c m và
trình v t lý khác. th p h n nêm mu i, mu i h u nh không bi n i mu i cao c a các h i l u Kurosyo và B c
theo sâu. Thái Bình D ng b l nh i và chìm xu ng sâu 400-600 m. C c ti u
10-15 oN.
mu i này ph bi n t i v
ng c a mu i, khác v i phân t ng nhi t , phân
M c dù tính th
Cc i mu i trung gian a Trung H i có vai trò áng k không
t ng c a mu i t ra ph c t p h n và có tính xen k l p bi u hi n khá rõ
v i nhi u i m c c tr trung gian. Th t v y, trong i m t quan sát th y m t nh ng trong phân t ng các kh i n c B c i Tây D ng, mà còn trong các
cc i mu i g n m t, g p r t nhi u n i trong Thái Bình D ng t ai quá trình hình thành các kh i n c trung gian và c bi t n c sâu. Do a
c n chí tuy n b c bán c u n c n chí tuy n nam bán c u. S hình thành c c Trung H i có cân b ng n c ng t l n, d u âm, nên n c bi n này b m n hóa
i này ch y u liên quan t i ho t ng c a d i h i t n i nhi t i gây nên m nh (t 37-38 %o phía tây n 39 %o và cao h n phía ông). Trong eo
giáng th y v t tr i nhi u so v i b c h i trong ai xích o. N c nh t mu i Ghibralta, n c m t ít m n h n t i d ng i vào bi n, bù tr cho l ng
t ây c mang vào các h th ng dòng ch y Tín phong B c và Nam i b c h i v t tr i l ng giáng th y trong bi n này. các l p d i c a eo,
n các vùng chí tuy n r i sau ó ti p t c theo h ng t i các c c. g n xích n c a Trung H i c mang ra i d ng, lan truy n d i d ng d i qu t
o, sâu c c i mu i b ng 50-100 m. T i các vùng chí tuy n, sâu và hòa tr n m nh m v i n c i Tây D ng. Trong quá trình bi n tính,
ó t t i 150 m, ôi ch ( n D ng và ph n tây Thái Bình D ng) chúng b ngu i l nh và chìm xu ng. C c tr do chúng t o thành quan sát
th m chí t i 200 m. c sâu 1000-2000 m v i mu i t 35 n 36 %o.
Cc i mu i H ng H i - P chxic là hi n t ng t ng t c a c c
Trong i trung gian r t ph bi n m t c c tr mu i th p t o thành
c n c c do k t qu chìm n c các l p m t, và m t c c tr mu i i a Trung H i. Nó c t o thành ch y u b ng n c mang ra t bi n
các v
cao t o thành trong quá trình mang n c t các bi n a Trung H i, H ng H n g H i, mu i r t cao (t 37 %o phía nam n 41 %o phía b c). B t
H i và v nh P chxic t i. u t v nh A en nó ã gi m xu ng t i 35,7-36 %o. N c bi n H ng H i
c ng lan truy n d ng d i qu t khi ra t i i d ng t i sâu 600-800 m. V
C c ti u mu i trung gian c n c c nam c quan sát th y trên
phía ông, mu i cao (35-35,2 %o) lan r ng t i t n b bán o Trung n,
không gian r ng l n - t front i d ng Nam C c n 25 oN i Tây
v phía nam - n 5 oS và v phía tây nam - n t n eo bi n Môz mbic.
o o
D ng, 15 N Thái Bình D ng và n 10 S n D ng. S hình
Cc i mu i i sâu ch bi u hi n ph n ông b c
thành c a c c ti u này ch y u do nh ng chuy n ng giáng trong các i i Tây
front Nam C c và c n Nam C c, n i ây các ng ng mu i h u nh D ng, ây nh quá trình n c m và m n do h i l u B c i Tây D ng
277 278
- mang n b ngu i l nh m nh, i l u m t ph bi n h u nh t i toàn b vùng phân b c a các ki u trên id ng Th gi i c bi u di n trên hình
dày i d ng. C c tr sâu quan sát th y t 45 n 60 oN. kho ng gi a 25 6.4.
và 45 oN c c tr này b m nh t b i nh ng chuy n ng giáng trong h th ng Ki u xích o - chí tuy n ( T) c tr ng b i nh ng giá tr mu i h i
xoáy ngh ch c n chí tuy n và xu t hi n l i trong d i 20-25 oN sâu 1 200- gi m trong l p m t do giáng th y v t tr i b c h i, m t c c i bên d i
1 500 m. n xích o, c c tr h th p xu ng t i 2 000 m v i mu i g n m tt i sâu 100-150 m, nêm mu i bi u l y u và d i sâu 500 m
b ng 35 %o, còn vùng chí tuy n nam nó th p h n n a (3000-3500 m). mu i phân b h u nh ng u. Ki u này không xu t hi n i Tây
Nam C c sâu phân b c c tr mu i d n d n nâng lên trên h ng t i l c D ng. Có ba ph ki u: Tc, T , T và ch quan sát th y Thái Bình
a do s áp o c a chuy n ng th ng trong các h th ng xoáy thu n. D ng.
g n front c n Nam C c, nó nâng lên n sâu 2 500-3 000 m, còn d i
T, song trong ki u này không
Ki u Bengal ( ) có nhi u nét t ng t
phân kì Nam C c - t i 800-1000 m. N c sâu B c i Tây D ng ch i
có c c i d i m t, còn mu i c a n c i sâu thì h i t ng, ng c l i
l u vòng quanh Nam C c mang v phía ông, i vào các ph n phía nam c a
v i k i u T.
n D ng và Thái Bình D ng.
Ki u chí tuy n (T) chi m nh ng vùng r ng l n c a i d ng Th gi i,
mu i l p m t h i t ng, c c i d i m t và c c ti u trung gian bi u hi n
r t rõ nét.
Ki u chí tuy n trung tâm i d ng (C T) phân b trung ph n các
i d ng t i vùng c c i hi u b c h i - giáng th y. Vì v y, ki u này có
mu i cao nh t trong l p m t, gi m u n sâu 800-1000 m và t ng ch m
phía d i 1 000 m.
Ki u chí tuy n phía ông ( T) khác v i ki u chí tuy n chính b i s
phân b mu i ng u trong l p 500 m bên trên do nh ng chuy n ng
th ng c ng m nh gây nên.
Ki u c n a Trung H i ( p) hình thành t n c mu i cao và t ng
i nóng t các bi n a Trung H i và H ng H i, v nh P chxic c mang
ra i d ng. Ki u này c tr ng b i m t c c i mu i trung gian th
hi n rõ nét. Theo c i m a ph ng, nó c chia thành m t s ph ki u:
ph ki u v nh P chxic ( pc), ph ki u tây H ng H i ( p ), ph ki u ông
Hình 6.4. Phân vùng i d ng Th gi i theo c i m phân b th ng ng
H ng H i ( p ), ph ki u nam H ng H i ( p ) và ph ki u a Trung H i
ca mu i (các kí hi u trong chính v n) (theo V.N. Stepanov)
(Cp).
Ki u c n chí tuy n (C T) có phân b ng nh t mu i trong l p 200
Vì phân b th ng ng c a mu i khá ph c t p, nên trong h th ng
m bên trên và nêm mu i rõ nét tr c 1 000 m.
phân lo i theo i u ki n phân t ng ng i ta phân chia ra 11 ki u (b ng 6.3),
279 280
- i Tây D ng (C )
Ki u B c Ki u c c ( ):
c hình thành d i tác ng c a mu i trong i m t và ph n trên c a i sâu r t th p,
dòng ch y B c i Tây D ng mang n c c n chí tuy n nóng và mu i sau ó h u nh n i u t ng n sâu 1 000-1 500 m, d i n a th c t
không i. Có hai ph ki u: ph ki u Nam C c ( ) và ph ki u B c B ng
cao t i vùng phía b c i d ng này. Ki u này c tr ng b i mu i cao
D ng ( p).
trong các l p n c m t và trung gian, phân t ng y u và không t n t i nh ng
c c tr nhi t mu i.
Ki u Nam Thái Bình D ng ( T) là hi n t ng t ng t c a C , tuy 6.2.3. M t n c
nhiên mu i c a nó th p h n nhi u. Nét khác bi t n a là xáo tr n i l u
Nh ã nh n xét, do m t ph thu c phi tuy n vào nhi t và
vào th i kì l nh lan truy n t i sâu c a c c i trung gian.
mu i, nên ã n y sinh m t lo t hi u ng trong khi hòa tr n nh ng kh i n c
Ki u c n c c (C ) có phân t ng t ng i y u, n c m t và trung khác nhau. Tuy nhiên, khi phân tích v mô và c bi t phân tích khí h u thì
gian nh t i nhi u làm t ng gra ien th ng ng trong l p bên trên. N c các tính phi tuy n này i v i các vùng kh i i d ng có th b qua. Vì v y,
t ng sâu có phân b mu i ng nh t. trong phép x p x b c nh t phân b th ng ng c a m t là k t qu c ng
các phân b th ng ng c a nhi t và mu i. ng nhiên là nhi t
B ng 6.3. Giá tr mu i trung bình c a các ki u phân b , %o
góp ph n áp o vào s hình thành tr ng m t . Ngo i tr nh ng vùng v
cao, n i có b ng bi n và dòng b c x t i trong n m không l n c ng nh
sâu T T CT T CT C T C
nh ng vùng c c b có n c sông hòa tr n v i n c bi n làm chênh l ch
(m)
mu i m t cách t ng t.
0 34,42 32,83 35,16 36,10 34,94 35,80 35,23 35,04 34,28 33,94 33,48
L p t a ng nh t bên trên v m t c g i là l p ng m .
t
50 34,73 33,87 35,40 36,05 34,92 35,84 35,27 35,14 34,29 33,96 33,74
dày c a nó th ng c ch p nh n b ng c c ti u trong hai giá tr dày l p
100 34,93 34,62 35,57 35,94 34,82 35,78 35,27 35,19 34,32 34,02 33,96
ng nhi t và l p ng mu i. Vì v y, v trung bình trong n m dày l p
150 34,89 34,87 35,56 35,75 34,77 35,70 5,22 35,19 34,35 34,09 34,17
ng m t nh h n các dày t ng ng c a l p ng nhi t và l p ng
200 34,79 34,95 35,43 35,54 34,76 35,64 35,16 35,19 34,37 34,14 34,31
mu i.
300 34,78 34,99 35,08 35,16 34,74 35,54 35,02 35,17 34,37 34,21 34,44
400 34,72 35,01 34,86 34,93 34,67 35,46 34,87 35,14 34,37 34,27 34,50
là l p t bi t, hay nêm m t mùa, l p này
D i l p ng m t
500 34,68 35,00 34,72 34,76 34,59 34,42 34,74 35,12 34,35 34,31 34,54
hình thành trong quá trình t nóng b c x các l p n c m t vào th i kì
600 34,64 35,00 34,64 34,65 34,54 35,39 34,63 35,09 34,33 34,36 34,58
xuân hè. Nh ng qui lu t ch y u c a nó th c t trùng h p v i nêm nhi t mùa
800 34,67 34,95 34,58 34,56 34,51 35,39 34,51 35,06 34,31 34,45 34,62
i v i ph n l n i D ng Th gi i, song c ng có th bi n i tùy
1000 34,62 34,92 34,61 34,56 34,55 35,38 34,48 35,03 34,33 34,52 34,64
thu c nh ng c i m a ph ng trong phân b mu i. N u nh ng quá
1500 34,65 34,84 34,72 34,71 34,69 35,13 34,61 34,96 34,50 34,64 34,68
trình v t lý nào ó (thí d , bình l u các kh i n c mu i cao b i dòng
2000 34,66 34,79 34,75 34,77 34,75 34,94 34,70 34,94 34,63 34,71 34,69
ch y) làm t ng mu i v i sâu trong l p nêm nhi t, thì nó làm t ng
3000 34,68 34,76 34,76 34,78 34,77 34,86 34,75 34,94 34,69 34,71 34,70
gra ien th ng ng c a m t và do ó, t ng c ng nêm m t mùa. Trong
4000 34,70 34,72 34,76 34,77 34,77 34,82 34,74 34,91 34,70 34,70 34,69
tr ng h p ng c l i, khi mu i gi m v i sâu, thì nêm m t mùa suy
5000 34,71 34,76 34,81 34,79 34,80 34,75 34,68 34,68 34,70
281 282
- y u. Nh v y, trong các l p bên trên c a i d ng n c ph i v n chuy n t
n a phía nam qua xích o t i n a phía b c, trong các l p sâu h n 1 000 m -
Tình hình các vùng c c có khác. ây nêm nhi t mùa không t n t i
t n a phía b c t i n a phía nam. ph n phía nam Thái Bình D ng m t
và s hình thành nêm m t mùa là do nêm mu i mùa hình thành trong quá
n c c a t t c các l p l n h n m t n c ph n phía b c. Vì v y, s v n
trình tan b ng bi n và giáng th y. Ngoài ra, nêm m t r t n nh ct o
chuy n n c qua xích o t bán c u nam t i bán c u b c di n ra trong t t c
thành nh ng vùng hòa tr n n c sông và n c bi n. Trong m t s tr ng
các l p.
h p riêng nêm m t này không ch gây tr ng i cho s xáo tr n th ng ng
mà còn cho chuy n ng c a t u.
sâu v nh c u c ng di n ra i th nh v y,
S hình thành nêm m t
6.3. Khái ni m v các kh i n c. Phân nh các kh i n c
nêm m t v nh c u trùng h p v i nêm nhi t chính v nh ng nét chung. Vai
trên c s phân tích T S
trò c a mu i d n t i ho c làm t ng c ng nêm m t v nh c u khi
mu i t ng v i sâu, ho c làm suy y u nó khi mu i gi m v i sâu. S bi n thiên theo i c a các i u ki n t nhiên, c a c i m phân b
Trong b ng 6.4 d n phân b th ng ng c a m t qui c i v i n ng l ng m t tr i, trao i nhi t và n c, s hi n di n c a các h th ng
ph n phía b c và ph n phía nam c a i Tây D ng và Thái Bình D ng có hoàn l u v mô v i c thù chuy n ng ph ng ngang và ph ng th ng
th làm ch s v h ng trao i n c qua xích o. Nh ã th y t b ng ng là nguyên nhân hình thành các kh i n c v i m t t p h p xác nh các
này, m t n c trung bình ph n phía b c i Tây D ng bên trên sâu c tr ng t a d ng.
1 000 m t ra th p h n m t n c ph n phía nam, còn các sâu l n Theo nh ngh a c a A. . obr volski, kh i n c là m t th tích n c
h n 1 000 m - ng c l i. t ng i l n, hình thành m t vùng i d ng nh t nh, có phân b các
c tr ng v t lý, hóa h c và sinh h c h u nh không i và liên t c trong
B ng 6.4. Phân b th ng ng m t qui c c a các l p n c
m t kho ng th i gian dài, t o thành m t ph c h và lan truy n nh m t th
ph n phía b c và ph n phía nam các i d ng
th ng nh t.
i Tây D ng Thái Bình D ng
Nh v y, tính ch t h u nh không i c a các c tr ng trong không
L p (m)
gian và th i gian là nét phân bi t ch y u c a các kh i n c. C ng c n ph i
ph n b c ph n nam ph n b c ph n nam
l u ý r ng kh i n c ph n ánh nh ng c i m a lý t nhiên c a vùng hình
0 150 26,06 26,45 24,66 25,88 thành, ó nó nh n c nh ng tính ch t c tr ng c a mình, c ng nh
150 500 27,05 27,16 26,49 26,85 nh ng con ng lan truy n. T i các biên gi a nh ng kh i n c hình thành
500 1000 27,46 27,48 27,08 27,28 các i front, trong ó gra ien c a các c tr ng có giá tr l n khi chuy n t
1000 2000 27,77 27,71 27,47 27,55 m t kh i n c này sang kh i n c khác. Trong tr ng h p các gra ien c
2000 3000 27,85 27,83 27,68 27,74 bi t l n, ranh gi i gi a các kh i n c có th có d ng m t m t phân cách, hay
3000 4000 27,87 27,86 27,74 27,80 m t front.
4000 5000 27,88 27,86 27,78 27,82 Vì có nh ng khó kh n trong vi c xác nh nhi u c tr ng hóa h c và
283 284
- trong ó m1 và m 2 t ph n (kh i l ng) c a kh i n c th nh t và th hai
sinh h c, n nay v n r t khó nh n nh nh ng c tr ng nào là quan tr ng
h n, nh ng c tr ng nào ít quan tr ng h n d i góc phân nh m t tham gia hòa tr n. Trong các ph ng trình này, t ph n c bi u di n b ng
kh i n c. i u này gây tr ng i cho vi c phân nh các kh i n c m t cách ph n c a n v , t c m1 m 2 1 .
n tr . Vì v y, thông th ng phân nh các kh i n c ng i ta ch s
mu i, m c dù nh ng d li u này không ph i
d ng d li u v nhi t và
bao gi c ng là phân nh m t cách tin c y.
T S có th bi u di n nh ng hình t ng
Nh bi u h a sau ây:
ng th ng hòa tr n bi u di n s hòa tr n c a hai kh i n c; tam giác hòa
ng cong T S b t
tr n dùng phân tích s hòa tr n c a ba kh i n c;
kì ( ng cong hòa tr n) ph n ánh quá trình hòa tr n n c ch a hoàn toàn.
Ta xét hai kh i n c ng nh t A và B v i nhi t và mu i tu n
t b ng T1 , S1 và T2 , S 2 . Trên bi u T S nh ng kh i n c này s c
xác nh b ng các i m A và B g i là các ch s nhi t mu i trong t a
T S (hình 6.5).
Hình 6.6. Tam giác hòa tr n ba kh i n c
Hình 6.5. ng th ng hòa tr n
hai kh i n c
Bây gi ta xét tr ng h p hòa tr n ba kh i n c ng nh t A, B và M
mu i tu n t là T1 , S1 ; T2 , S 2 và T3 , S 3 . Trên bi u
có nhi t và
Trong i u ki n hòa tr n hoàn toàn các kh i n c, nhi t và mu i T S (hình 6.6) nh ng ch s c a ba kh i n c này n u không n m trên m t
c ah nh ps c xác nh b ng các công th c sau: ng th ng thì t o thành m t tam giác hòa tr n. S n ph m hòa tr n hoàn
toàn ba kh i n c s có nhi t và mu i c xác nh b ng các công
T T1 m1 T2 m 2 , (6.1)
th c hòa tr n:
S S1 m1 S 2 m2 , (6.2)
T1 m1 T2 m 2 T3 m3 T,
285 286
- T T2 T1 T
S1 m1 S 2 m2 S 3 m3 S, (6.3)
m1 m2
, .
T1 T2 T1 T2
trong ó m1 , m 2 và m3 t ph n c a ba kh i n c tham gia hòa tr n, trong
Ta xét thí d c th . Gi s vùng nào ó t i m t i d ng ta có kh i
ó m1 m2 m3 1.
c A (20 C, 35 %o) , t i sâu 100 m ta có kh i n c B (16 C, 34 %o) .
n
K t qu hòa tr n hoàn toàn ba kh i n c s c bi u di n b ng m t
imM ti
Yêu c u xác nh các c tr ng c a kh i n c sâu 40 m.
i m v i các t a ( T , S ) n m bên trong tam giác hòa tr n. thu n ti n
N u ch p nh n các i m A và B là tâm c a các kh i n c, d dàng th y
cho vi c xác nh t ng quan c a t ng kh i n c so v i các kh i n c hòa
i m M ã hòa tr n 60 % kh i A và 40 % kh i B . Th nh ng giá tr
r ng
tr n, c n chia các c nh c a tam giác hòa tr n thành 10 ph n và n i các i m
i m M nhi t
này vào các công th c (6.1) và (6.2), ta tìm c nc
chia b ng nh ng ng th ng song song v i m i c nh c a tam giác. Vi c s
b ng 18,4 oC và mu i b ng 34,5 %o.
xác nh hàm l ng (b ng ph n tr m) c a t ng kh i n c
d ng l i này
c bi u th tr c quan trên hình 6.6. Thí d , t i i m a có 10 % kh i n c Các c tr ng trong tr ng h p hòa tr n ba kh i n c c ng c xác
A , 50 % kh i n c B và 40 % kh i n c M . xác nh ba n s m1 , m 2 nh b ng cách t ng t .
và m3 c n gi i h Ph i l u ý r ng trong i u ki n th c th ng không quan sát th y s hòa
tr n hoàn toàn các kh i n c. T i vì bên c nh quá trình xáo tr n, h ng t i
T1 m1 T2 m 2 T3 m3 T,
san b ng nhi t và mu i, trong i d ng còn có nh ng quá trình duy
S1 m1 S 2 m2 S 3 m3 S, (6.4)
trì các giá tr ban u c a chúng, t c nh ng quá trình t o ra các kh i n c.
m1 m2 m3 1.
Tr c h t, ó là các quá trình trao i nhi t và m v i khí quy n, bình l u và
T các ph ng trình (6.1), (6.2) d dàng xác nh các giá tr T và S m t s quá trình khác.
t ng ng v i m t i m b t kì c a h n h p M , theo d li u v các kh i ng cong T S có
K t qu là thay vì tam giác hòa tr n, chúng ta có
n c A và B . Ta nh n th y r ng các giá tr nhi t imM
và mu i th có d ng khá ph c t p n u trong m t vùng i d ng nào ó theo ph ng
liên h v i nhau b ng m i ph thu c n tr ng cong T S
th ng ng có ch a nhi u kh i n c khác nhau. c
S 2 T1 S1T2 S (T2 T1 ) xây d ng nh sau. S li u v phân b th ng ng c a nhi t và mu i t i
T .
S2 S1 S 2 S1 T S . Ghi các giá tr
m t tr m h i v n nào ó c a lên bi u sâu
t ng quan tr c vào bên c nh các ch s nhi t mu i t ng ng và n i t t c các
ng th i th ng xu t hi n bài toán xác nh thành ph n t l (ph n
ng cong T S (hình
i m b ng m t ng cong u ta s nh n c
tr m) c a t ng kh i n c trong s các kh i n c c a h n h p theo nh ng giá
6.7).
tr c a các ch s nhi t mu i. V i m c ích ó, ch c n gi i h hai ph ng
ng cong T S
Nh ng qui t c phân tích các kh i n c theo các ã
trình tuy n tính
c V.B. Stokman phát bi u n m 1944 nh sau:
T1 m1 T2 m 2 T ,
(6.5)
1. Ranh gi i gi a hai kh i n c là sâu t i ó hàm l ng (b ng %)
m1 m 2 1.
xác nh theo ng th ng hòa tr n ho c tam giác hòa tr n b ng 50 % i
T (6.5) ta có
v i t ng kh i n c.
287 288
- ng cong T S g n gi ng
2. N u ng th ng, thì phân tích nên tr ng h p này, giao i m c a các ti p tuy n vùng c c tr s ch ra ch s
s d ng ng th ng hòa tr n. Trong tr ng h p này các ch s c a hai kh i nhi t mu i c a kh i n c trung gian. Nh ng i m mút c a các nhánh c a
ng cong T S t ng ng v i các kh i n c g n m t và kh i n c sát
n c hòa tr n n m các u mút c a ng cong và t ng ng v i kh i
n c m t và kh i n c sâu. áy.
5. xác nh các biên và hàm l ng (b ng %) c a các kh i n c t i
sâu khác nhau, trên các ch s T S , nh trên các nh, ph i d ng
nh ng
tam giác hòa tr n.
ng trung tuy n chính c a tam giác hòa tr n ( Id và Dc trên hình
6.
6.7) v t nh ng v i kh i n c trung gian t i trung i m c a c nh i
ng cong T S t i i m
di n (g i là áy c a tam giác hòa tr n) c t ó
sâu z s c tr ng cho v trí c a nhân kh i n c trung gian.
ng trung tuy n bên c a tam giác hòa tr n ( ad và ae , ec
7. Nh ng
và bc trên hình 6.7) v t trung i m c a áy tam giác hòa tr n t i hai c nh
ng cong T S t i nh ng i m sâu z s t ng ng
khác s c t ó
ng cong T S n m gi a hai
v i các biên c a kh i n c trung gian. Ph n
trung tuy n bên c a tam giác hòa tr n s t ng ng v i kh i n c trung gian.
Ta s xem xét vi c s d ng nh ng qui t c trên áp d ng vào phân tích
41o27’ S và 52o47’ W (xem hình
các kh i n c t i tr m th y v n v i t a
ng cong T S có ba c c tr (t i các
6.7). sâu g n b ng 100, 700 và 2
500 m) và hai nhánh - nhánh m t (t 0 n 100 m) và nhánh sâu (t 2 500
n 5 000 m). Nh v y, có th cho r ng t i tr m này t n t i n m kh i n c.
ng cong T S
ó là: 1) Kh i n c c c tr ng b i u mút c a
( i m A ) và i di n cho kh i n c m t n m trong l p t 0 n 75-100 m;
Hình 6.7. Phân tích T S các kh i n c t i tr m th y v n
2) Kh i n c A c tr ng b i c c i mu i - ó là kh i n c trung tâm
41 21'S, 52 47 ' W ) (theo O.I. Mamaev)
(
Nam i Tây D ng n m trong l p kho ng 100-200 m; 3) Kh i n c I c
tr ng b i c c ti u mu i - ó là kh i n c trung gian Nam C c ct o
ng cong T S g m hai o n th ng ho c h n n i v i nhau,
3. N u
thành vùng h i t Nam C c và n m trong l p 200-1 000 m; 4) Kh i n c
thì có ba kh i n c ho c h n tham gia hòa tr n. S kh i n c b ng s i m
D kh i n c sâu Nam i Tây D ng, n m trong l p kho ng 1 000-3 500
c c tr c a ng cong c ng v i hai.
m; 5) Kh i n c sát áy Nam C c B quan sát th y Nam i Tây D ng
4. Vi c xác nh các ch s T S c th c hi n b ng cách v các và c t o thành ch y u bi n We en.
ng cong T S . Trong
ng ti p tuy n v i các o n n n th ng c a các
289 290
- kh i n c, ã c phân nh trong i c u trúc m t (xích o - chí tuy n,
Bengal, chí tuy n, chí tuy n phía ông, chí tuy n trung tâm, Aravi, c n chí
tuy n, B c i Tây D ng, Nam Thái Bình D ng, c n c c, c c). Trên hình
6.9 bi u di n phân b các kh i n c ã nêu ch ng t v c u trúc khá ph c
t p c a chúng.
Hình 6.8. Các ng cong
phân b th ng ng nhi t
và mu i, v trí các
kh i n c t i tr m th y v n
41 21'S, 52 47' W )
(
(theo O.I. Mamaev)
Trên hình 6.8 th hi n phân b th ng ng nhi t và mu i t i tr m
này và ch ra các ranh gi i c a nh ng kh i n c. Sau khi xác nh c các
ranh gi i gi a nh ng kh i n c cho m t lo t tr m, ta có th a phân b các
kh i n c lên b n và nh v y xác nh c v trí không gian các kh i
n c. M c dù có m t lo t nh ng nh c i m, phân tích T S n nay v n
Hình 6.9. V trí phân b các kh i n c m t trong id ng Th gi i
là m t ph ng pháp phân nh các kh i n c c dùng r ng rãi nh t.
(theo V.N. Stepanov)
Tùy m c xu ng sâu kh i m t i d ng, s kh i n c gi m d n. ó
6.4. Nh ng kh i n cc b nc a id ng Th gi i
là vì càng xu ng sâu s nhân t tác ng gi m, c ng c a các quá trình
v t lý th y v n suy y u d n làm cho m c ng nh t c a các l p n c t ng
Hi n nay t n t i m t s h th ng phân lo i các kh i n c. Quen thu c
lên. Thí d , trong i c u trúc trung gian s kh i n c gi m xu ng còn 6,
nh t là các h th ng phân lo i c a Defant, Sverdrup, Mamaev, Stepanov
ngoài ra t t c các kh i n c ó, ngo i tr kh i n c c n a Trung H i, là
v.v... Các h th ng này khác nhau c v nh ng c n c ph ng pháp lu n l n
ph n n i ti p c a các kh i n c m t t ng ng. Trong các i sâu và sát áy,
k t qu phân nh các kh i n c. H phân lo i chi ti t nh t là phân lo i c a
c ng phân nh c s kh i n c nh v y. Song vùng phân b c a chúng
V.N. Stepanov, phân nh các kh i n c ã s d ng nh ng c c tr nhi t
không trùng nhau, m t s trong chúng còn có ngu n g c khác v c n b n.
mu i trong phân b th ng ng c a n c. Trong ó ông xem xét các kh i
n c riêng bi t theo t ng i c u trúc. D nhiên là s kh i n c l n nh t - 11 Nh c i m ch y u nh t c a h phân lo i này là s tách b ch có ph n
291 292
- nào nhân t o các kh i n c theo các i c u trúc, b i vì trong th c t chúng Nam C c v i c u trúc nhi t mu i khá ph c t p.
không có nh ng ranh gi i ch c ch n nh v y. V i t cách là thí d , chúng ta
xem s kinh i n phân b các kh i n c trên m t c t d c kinh tuy n qua
i Tây D ng t Aix len n Nam C c (hình 6.10). S này do Wust
xây d ng n m 1935 và d a trên chuy n kh o sát l ch s c a t u nghiên c u
khoa h c “Meteor” các n m 1925-1927. Wust ã phân nh trong i d ng
nh ng kh i n c i l u (m t và trung gian) và nh ng kh i n c bình l u
(sâu và áy). Nh ng kh i n c i l u g m kh i n c trung tâm - c u t o t
n c nóng m n và B c i Tây D ng, nó phân b trong bi n Sargass.
D i th p h n kh i n c này là m t l p không dày các lo i n c a Trung
H i.
Trong i bình l u, Wust ã phân nh b n kh i n c c b n. ó là
n c sâu (kh i n c) B c i Tây D ng, t o thành trong bi n Na Uy và
bi n Grinlan do i l u thu ông. Khi chìm xu ng, th c t nó chi m toàn b Hình 6.10. Phân b các kh i n c trên m t c t kinh tuy n d c i Tây D ng
các l p sâu và di chuy n ch m v phía nam t i Nam C c. g n Nam C c (theo Wust)
nó n i lên m t. Toàn b quãng ng t B c B ng D ng t i Nam C c nó
di chuy n m t 700 n m. ó là n c trung gian Nam C c, hình thành g n Phân tích s li u b ng 6.5 cho th y r ng th m chí cùng nh ng kh i
50 oS khi hòa tr n kh i n c trung tâm và các lo i n c m t Nam C c nh t n c khi chuy n t m t i d ng sang i d ng khác có th bi n i m nh
mu i. Sau khi hòa tr n, kh i n c m i chìm xu ng và b t u lan lên phía các c tr ng nhi t mu i c a mình. Thí d , n c trung gian Nam C c i
2,2 oC,
b c, c t ng xích o. ó là n c vòng quanh c c Nam C c ( ) Tây D ng có nhi t n D ng và Thái Bình D ng có nhi t
tu n t là 5,2 và 5,0 oC. Ngoài ra, trong m i i d ng có nh ng kh i
chuy n ng vòng quanh Nam C c d i d ng dòng ch y vòng quanh c c
Nam C c và nh ó t t c các i d ng tr nên liên h v i nhau. Cu i cùng, n c không g p th y các i d ng khác (n c a Trung H i i Tây
ó là n c áy Nam C c, c ch hình thành c a nó s c xét d i ây. D ng, n c bi n Timo n D ng v.v...) và do nh ng khác bi t v ch
th y v n qui nh.
D nhiên, s c a Wust khá thô và không tính t i nhi u c thù khu
v c hình thành các kh i n c, nh ng nói chung, nó ph n ánh úng v nh Nh ng khác bi t gi a các i d ng khá rõ nét c bi u l trên các
tính s phân b và di chuy n c a các kh i n c trong m t ph ng th ng ng ng cong T S l y trung bình (hình 6.11). D nh n th y r ng i Tây
c a i Tây D ng. V sau, vi c chia i d ng thành n c i l u và n c D ng th c t t i t t c các t ng mu i u cao h n, còn Thái Bình
bình l u c ng ã c O.I. Mamaev ng h , ông này trên c s phân tích D ng - th p h n. Nh ng khác bi t gi a các i d ng v phân b th ng
T S kinh i n ã phân nh nh ng kh i n c c b n c a i d ng Th ng c a nhi t th hi n ít h n. Nh ng khác bi t ó ch bi u hi n rõ nh t
gi i (b ng 6.5). ó là các kh i n c m t c n B c C c c a ph n phía b c i trong l p t a ng nh t bên trên: nhi t Thái Bình D ng cao h n m t
Tây D ng và Thái Bình D ng c ng nh các kh i n c m t và trung gian chút so v i các i d ng khác.
293 294
- B ng 6.5. Các kh i n c c b n c a i d ng Th gi i lu t a lý c b n c a t nhiên Trái t. Tuy nhiên, khác v i tính phân ai
và nh ng ch s nhi t mu i c a chúng (theo O.I. Mamaev)
th ng ng trên l c a ch bi u l nh ng vùng núi, tính phân i th ng
ng c a i d ng bi u l th c t m i n i và do ó mang tính ch t toàn
id ng
Kh i
c u.
nc
i Tây D ng n D ng Thái Bình D ng
C n chí tuy n B c Bengal C n chí tuy n ph n phía tây
o
i Tây D ng (20 (25 C; 33,8 %o) B c Thái Bình D ng
o o
C; 36,5 %o) (20 C; 34,8 %o)
Xích o
i l u (m t)
o
C n chí tuy n Nam (25 C; 33,3 %o) C n chí tuy n ph n phía
i Tây D ng ông B c Thái Bình D ng
Bi n Timo
o o
(18 C; 35,9 %o) (20 C; 35,2 %o)
o
(20 C; 34,5 %o)
Xích o và c n chí tuy n
C n chí tuy n ph n Nam Thái Bình D ng
nam i d ng o o
(25 C; 36,2 %o) và (20 C;
o
(16 C; 35,6 %o) 35,7 %o)
C nB cC c H ng H i C nB cC c
i l u (trung gian)
o o o
(2 C; 34,9 %o) (23 C; 40,0 %o) (5 C; 33,8 %o)
a Trung H i Bi n Timo C n B c C c ph n phía
o o
(11,9 C; 36,5 %o) (13 C; 34,6 %o) ông Nam Thái Bình
D ng
Nam C c Nam C c o
(11,5 C; 33,9 %o)
o o
(2,2 C; 33,8 %o) (5,2 C; 34,3 %o)
Nam C c
o
(5 C; 34,1 %o)
Sâu và sát áy B c Sâu và sát áy Nam Sâu và sát áy
Bình l u (sâu sát áy)
o
i Tây D ng Cc (1,3 C; 34,7 %o)
o o
(2,5 C; 34,9 %o) (0,6 C; 34,7 %o)
Sâu Nam i Tây
D ng
o
(4 C; 35 %o)
Sát áy Nam C c
o
(-0,4 C; 34,66 %o) Hình 6.11. Các ng cong T S trung bình các id ng
1 - Thái Bình D ng, 2 - i Tây D ng, 3 - n D ng
Ghi chú: Nh ng kh i n c không có ch s nhi t mu i n nh không nêu trong b ng này
Nh v y là phân b các kh i n c i d ng ph n ánh r t rõ tính phân
i theo ph ng th ng ng và ph ng ngang nh là m t trong nh ng qui
295 296
- 6.5. V nh ng c ch hình thành và ti n tri n c a các kh i trao i r i, b c h i và t o b ng. Do hoàn l u xoáy thu n, có m t l i n c
n c i d ng sâu bi n tính ( T 0,7 C, S 34,65%o ) xâm nh p vào bi n We en t i
vùng ang xét. Khi hòa tr n hai kh i n c này trong l p 280-340 m ã t o
Thông qua phân tích s phân b c a các kh i n c suy ra r ng các nhân
thành lo i n c áy c a bi n We en ( T 0,90 C , S 34,655 %o ). Vì n ng
t c b n hình thành nên chúng là nh ng quá trình trao i nhi t và n c qui
h n, n c này tr n theo s n l c a, b lôi cu n vào hoàn l u và chuy n
mô l n qua m t i d ng, hoàn l u n c ph ng ngang và ph ng th ng
ng theo chi u kim ng h d c theo s n, d n d n hòa tr n v i n c sâu
ng, nh ng quá trình i l u thu ông các v cao và các th y v c t -0,3 n -0,4 oC và
m và t o thành m t kh i n c m i v i nhi t
bi n gi a các l c a. Chính là s k t h p và nh ng c i m bi u l các mu i 34,66 %o, c g i là n c áy Nam C c ( ).
nhân t ã nêu mà cu i cùng d n t i hình thành các kh i n c l n v i nh ng
c i m hình thành n c áy Nam C c là nó x y ra không ch trong
c tr ng t a d ng. Tuy nhiên, i a s các kh i n c c “ra i” trong th i kì l nh c a n m, mà c trong mùa hè. c l ng g n úng v t l ph n
quá trình trao i nhi t và n c, t c trong khi ti p xúc tr c ti p v i khí tr m các lo i n c nguyên th y t o thành n c áy Nam C c cho th y r ng
quy n. K t qu là các kh i n c có c nét riêng và nh ng tính ch t c trong quá trình hòa tr n có 12,5 % n c m t, 25 % n c th m phía tây và
tr ng nh t tr c h t n i mà chúng hình thành trên m t i d ng. Sau ó 62,5 % n c m t ng sâu tham gia. T c hình thành n c b ng kho ng 160
000 km3/n m. S t n t i c a m t vùng n c không óng b ng kh ng l n
các kh i n c m i b bi n tính (ti n tri n) trong khi di chuy n trong ph ng
nh r ng t i 500 nghìn km2 ây là k t qu c a quá trình xáo tr n i l u
ngang và ph ng th ng ng.
di n ra m nh m .
ng nhiên là ph n l n các kh i n c trung gian, sâu và sát áy c
Sau khi ra kh i bi n We en, n c áy Nam C c lan truy n vào i
hình thành t các kh i n c m t. Trong ó s chìm xu ng c a n c m t di n
Tây D ng ch y u d c theo h th ng dãy núi gi a i Tây D ng, c t qua
ra ch y u do nh ng di chuy n th ng ng, nh ng di chuy n này l i do
xích o và i t i kho ng 40 oN (hình 6.12), còn m t ph n b h i l u vòng
chuy n ng xoay trong ph ng ngang c a chúng gây nên. Nh ng vùng có
quanh c c Nam C c lôi cu n vào chuy n ng v h ng c mang t i n
i u ki n thu n l i nh t t o thành các kh i n c là các v cao, n i
D ng và Thái Bình D ng.
ây m t n c cao cùng v i gra en th ng ng không l n ã thúc y s
phát tri n nh ng chuy n ng giáng m nh m rìa các h th ng xoáy thu n. M t c ch c áo khác hình thành nên các kh i n c là dòng n c
Ranh gi i c a các lo i kh i n c th ng là nh ng l p phân cách các i c u mu i cao d i sâu t a Trung H i và H ng H i ch y vào i Tây D ng
trúc. và n D ng. Do k t qu b c h i r t m nh các bi n này trong mùa
ông và h qu là xáo tr n i l u m nh, mà ã hình thành nh ng l ng l n
M t trong nh ng hi n t ng lí thú nh t x y ra trong i d ng là s
lo i n c sâu t ng i m (h n 13 oC a Trung H i và h n 21 oC H ng
hình thành các kh i n c sát áy. Ph n l n chúng c t o thành các d i
H i) và mu i cao (tu n t g n 39 %o và h n 42 %o). N c sâu a Trung
th m c a các bi n We en, Rossa và ph n phía b c các bi n Na Uy và
H i ch y trong l p sát áy qua eo Ghibralta (hình 6.13) và vì nó n ng h n
Grinlan. bi n We en, chúng t o thành nhi u nh t và ây quá trình t o
nhi u so v i n c i Tây D ng xung quanh, nên tr n xu ng sâu theo
n c x y ra t t , nhi u giai o n và nhi u l n hòa tr n liên ti p các lo i
th m và s n l c a cho t i sâu 1 000-1 500 m. T i nh ng sâu ó m t
n c khác nhau.
n c a Trung H i và n c i Tây D ng tr nên b ng nhau. Vì v y,
Tr c h t, n c c a th m phía tây (T 1,93 C , S 34,56
n c a Trung H i b t u lan truy n ( ng m t ) theo ph ng ngang
34,84 %o ) c hình thành trong quá trình ngu i l nh và m n hóa m nh do d i d ng m t l p xâm nh p. Khác bi t quan tr ng c a kh i n c này v i
297 298
- nh ng kh i n c khác (thí d , n c áy Nam C c) là ch s chuy n giao
các tính ch t t ngu n xâm nh p ra phía rìa c th c hi n nh nh ng quá
trình xáo tr n nhi u qui mô.
Hình 6.13. Dòng n c a Trung H i i ra B c i Tây D ng
S hình thành kh i n c trung gian H ng H i n D ng c ng
di n ra t ng t nh v y. N c H ng H i mu i cao ch y trong l p sát
áy qua eo Babel-Ma ep t i v nh A en và ó nó hòa tr n v i n c bi n
Aravi có các c tr ng nhi t mu i g n gi ng và lan truy n ti p t i m t ph n
r ng l n c a n D ng.
Nh v y, có th rút ra k t lu n v nh ng khác bi t quan tr ng trong s
hình thành các kh i n c. Ph n l n các kh i n c, nh ã nh n xét, ct o
thành nh ng vùng ng nh t khí h u c a i d ng trong khi ti p xúc tr c
ti p v i khí quy n. Ngoài ra các kh i n c này chi m nh ng không gian
r ng l n và chúng không di chuy n nh m t th th ng nh t. ng th i, trong
ph m vi b n thân kh i n c, thì n c liên t c chuy n ng và b lôi kéo vào
các quá trình trao i và xáo tr n. Nh ng kh i n c nh v y c g i là
kh i n c c b n, hay kh i n c nguyên sinh.
Các kh i n c th sinh là k t qu hòa tr n các kh i n c c b n và
n c t nh ng bi n ven và bi n gi a l c a c mang vào i d ng, trong
ó l p xâm nh p là h t nhân “m ” c a chúng.
Trong m t s tr ng h p, ng i ta phân nh nh ng kh i n c c c b
( a ph ng). ó là nh ng h t nhân c a nh ng thành t o xoáy bi t l p lan
truy n trong các kh i n c m t hay n c trung gian, nh ng l i xâm nh p
Hình 6.12. S truy n bá kh i n c áy Nam C c trong i Tây D ng
299 300
- qui mô v a và nh (thí d , nh ng xâm nh p front) c tách kh i nh ng chúng. Các front c n c c có tính n ng ng c bi t cao, do liên quan t i s
kh i n c m và di chuy n vào bên trong b dày c a các kh i n c khác t ng tác c a n c các v th p và n c các v cao v i nh ng c tr ng
lo i. Nét khác bi t quan tr ng c a nh ng kh i n c c c b là ch s di lý hóa r t khác nhau. Các front xích o và chí tuy n ít n ng ng nh t. Tuy
chuy n c a chúng là m t th th ng nh t và có th không trùng h p v i s di nhiên, m c dù tính tích c c ng l c cao, c tr ng c a các front khí h u là
chuy n c a kh i n c m . v trí n nh trong không gian.
Các ch s chính xác nh t c a m t kh i n c là nh ng c tr ng v t lý,
hóa h c hay nh ng c tr ng khác “nhân” c a nó, t c vùng hình thành.
6.6. C u trúc ph ng ngang c a các tham s tr ng thái
T nhân cho n các biên ngoài, nh ng c tr ng c a kh i n c th ng
i d ng
không gi không i, mà b bi n i trong nh ng gi i h n nào ó. Nh ng
bi n i y, t c s bi n tính c a kh i n c, c th c hi n d i tác ng c a
T k t qu phân tích phân b th ng ng c a các tham s tr ng thái và
nh ng nhân t sau: s d ch chuy n kh i n c t m t vùng khí h u này sang
các kh i n c, suy ra r ng l p m t i d ng là l p bi n ng nh t. L p này
vùng khác, nh ng bi n i i u ki n bên ngoài vùng phân b và s hòa
tham gia vào t ng tác v i l p khí quy n sát m t n c và ti p nh n nh ng
tr n v i các kh i n c láng gi ng.
bi n i c a th i ti t, trong ó i ti p xúc tr c ti p c a các ph n t n c v i
Nhân t th nh t g i là bi n tính i, vì nó liên quan t i tác ng c a không khí trong quá trình sóng gió và xáo tr n r i có th là m t l p dày hàng
các dòng ch y i d ng kinh h ng. Nhân t th hai là bi n tính mùa, liên ch c mét. V i sâu t ng lên, do các quá trình xáo tr n, thì nh ng b t ng
quan t i bi n trình n m c a các quá trình khí t ng th y v n n i c trú c a nh t c là tr n, tính ng nh t c a các l p t ng lên và nh ng khác bi t
kh i n c. Khi ó có th xu t hi n nh ng bi n th c a kh i n c (bi n th không gian b san b ng. Vì v y, khi phân tích phân b ph ng ngang c a các
mùa ông và bi n th mùa hè c a kh i n c). Nhân t th ba c g i là tham s tr ng thái, chúng ta ch y u chú ý t i l p m t i d ng.
bi n tính xáo tr n, có th x y ra t t n u gi a các kh i n c không có ranh
gi i rõ nét. i u này c tr ng tr c h t cho các lo i n c c a các i c u
6.6.1. Nhi t n c
trúc sâu và sát áy. Tuy nhiên, bi n tính xáo tr n có th c th c hi n r t
Phân b nhi t m t i d ng d i s nh h ng tr c ti p c a các
nhanh, i u này tr c h t x y ra v i các d i front i d ng, n i ó các c
quá trình trao i nhi t v i khí quy n và tr c h t c a dòng nhi t b c x t i,
tr ng lý, hóa chính có gra ien không gian l n so v i giá tr n n c a chúng.
r t phù h p v i nh lu t a i (hình 6.14). M t s bi u hi n không tuân
Các d i front d ng (khí h u) và b n thân các front là ranh gi i t nhiên c a
th tính phân i ch y u liên quan t i tác ng c a các dòng ch y i
nh ng kh i n c c b n trong i d ng Th gi i.
d ng chính. Trong ó nh ng khu v c xoáy ngh ch c n chí tuy n c a i
vùng kh i i d ng có th phân nh n m ki u front: ki u xích o,
Tây D ng và Thái Bình D ng tác ng c a các dòng ch y bi u hi n ch
ki u c n xích o, ki u chí tuy n, ki u c n c c và ki u c c. T ng s front
y u b ng t ng nhi t nh ng vùng phía tây các i d ng so v i các vùng
i Tây D ng là 8, Thái Bình D ng - 7 (không có front B c C c), n o
phía ông kho ng 5-8 C. T i nh ng v cao c a i Tây D ng ta nh n
D ng - 5 ( ph n phía b c i d ng này ch có các front xích o và
th y b c tranh ng c l i, n i ây n c nóng c a các h i l u B c i Tây
c n xích o), B c B ng D ng ch có front B c C c. Các front và d i
D ng và Na Uy phía ông t ng ph n m nh m v i n c l nh c a các
front có c tr ng là tính n ng ng cao c a các quá trình di n ra trong
301 302
nguon tai.lieu . vn
