Xem mẫu
- Ch¬ng 2
§Æc ®iÓm ®iÒu kiÖn tù nhiªn BiÓn ®«ng
2.1 §ÆC §IÓM ®ÞA CHÊT §ÞA M¹O
BiÓn §«ng n»m ë mét vÞ trÝ ®Æc biÖt trªn b×nh ®å kiÕn tróc hiÖn ®¹i cña
hµnh tinh - ®íi chyÓn tiÕp gi÷a c¸c miÒn kiÕn tróc kiÓu ®Þa m¸ng uèn nÕp cã
tuæi t¹o lËp kh¸c nhau thuéc phÇn ®«ng nam ®¹i lôc ¸ - ¢u vµ c¸c miÒn ®éng
hiÖn ®¹i cña c¸c ®ai ®éng hµnh tinh T©y Th¸i B×nh D¬ng vµ §Þa Trung H¶i -
Hymalaya. V× vËy, ®· tõ nhiÒu thËp kû nay, vïng biÓn kú thó nµy lu«n hÊp
dÉn sù quan t©m cña nhiÒu nhµ khoa häc ®Þa chÊt. Nh÷ng hiÓu biÕt c¬ b¶n
hiÖn nay vÒ cÊu tróc th¹ch quyÓn vµ tiÒm n¨ng kho¸ng s¶n cña lu vùc BiÓn
§«ng dùa vµo c¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra cña c¸c níc trong khu vùc lµ ViÖt Nam,
Trung Quèc, Philippin, Brun©y, Indonesia, Malaysia, Th¸i Lan vµ phÇn rÊt
quan träng lµ c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu nhiÒu n¨m cña CCop, ESCAP vµ mét sè
tæ chøc quèc tÕ kh¸c. ë phÇn nµy chóng t«i chØ tr×nh bµy nh÷ng néi dung c¬
b¶n vÒ c¸c thµnh t¹o ®Þa chÊt, ®Æc ®iÓm kiÕn t¹o, ®Æc ®iÓm cÊu tróc h×nh th¸i
vµ c¸c ho¹t ®éng ®éng ®Êt cña BiÓn §«ng
2.1.1. C¸c thµnh t¹o ®Þa chÊt
CÊu tróc ®Þa chÊt cña biÓn ViÖt Nam ®îc ®Æc trng bëi c¸c thµnh t¹o
®Þa chÊt ®a nguån, ®îc sinh thµnh trong suèt lÞch sö ph¸t triÓn l©u dµi kho¶ng
3 tØ n¨m tõ TiÒn Cambri sím ®Õn nay. C¸c nhãm thµnh t¹o tuæi tríc Kainozoi
bao gåm c¸c hÖ tÇng trÇm tÝch phun trµo, biÕn chÊt vµ c¸c phøc hÖ macma
x©m nhËp ph©n bè chñ yÕu trªn ®íi duyªn h¶i, c¸c ®¶o vµ quÇn ®¶o cña thÒm
lôc ®Þa ViÖt Nam. Cßn c¸c thµnh t¹o tuæi Kainozoi phñ trªn toµn bé phÇn cßn
l¹i cña ®íi duyªn h¶i, thÒm lôc ®Þa, vïng ®¸y biÓn vµ c¸c quÇn ®¶o biÓn kh¬i.
C¸c ®¸ tríc Kainozoi
C¸c thµnh t¹o nµy lé chñ yÕu trªn hÖ thèng ®¶o ven bê. Tuy nhiªn mét
sè ®¶o ven bê cßn ®îc cÊu t¹o bëi ®¸ trÇm tÝch vµ ®¸ phun trµo bazan tuæi
Neogen vµ §Ö tø. Chóng ta sÏ xem xÐt ®Æc ®iÓm c¸c thµnh t¹o tríc Kainozoi
cho c¸c vïng biÓn VÞnh B¾c Bé, VÞnh Th¸i Lan, vïng biÓn miÒn Trung vµ
§«ng Nam Bé.
Trong vÞnh B¾c Bé c¸c ®¸ thuéc hÖ tÇng TÊn Mµi (0 - S) ph©n bè tõ
34
- phÝa nam ®øt g·y lín Tiªn Yªn - Mãng C¸i ®Õn quÇn ®¶o C« T«, trªn c¸c ®¶o
VÜnh Thùc, C¸i Chiªn, Trµng T©y, Thanh L©n, C« T«, phÇn díi lµ c¸t kÕt
tufogen, ®¸ phiÕn sÐt - silic, c¸t kÕt vµ phÇn trªn lµ ®¸ phiÕn th¹ch anh xerixÝt,
c¸t bét kÕt.
§iÖp §å S¬n (D1) ph©n bè trªn vßng cung c¸c ®¶o tõ H¹ Mai, NÊt §Êt,
Phîng Hoµng, Thîng Mai ®Õn C¶nh Cíc, Cao L«, SËu Nam, Thoi Xanh,
VÜnh Thùc, gåm c¸c trÇm tÝch lôc nguyªn h¹t th« : cuéi s¹n kÕt, c¸t bét kÕt,
c¸t kÕt d¹ng quaczit vµ phiÕn sÐt mµu tÝn ®á.
C¸c trÇm tÝch Devon thuéc ®iÖp Dìng §éng (D1,2) gåm c¸c bét kÕt,
thÊu kÝnh ®¸ v«i - sÐt vµ ®¸ v«i gÆp trªn c¸c ®¶o Cao L«, C¸i Lim, Trµ B¶n,
V¹n C¶nh, Ngäc Võng. HÖ tÇng Lç S¬n (D2) ph©n bè trªn c¸c ®¶o C¸i BÇu,
C¸i Lim, Soi §¸n, Trµ B¶n víi thµnh phÇn chñ yÕu lµ ®¸ v«i mµu x¸m ®en, ®¸
v«i §olomit, ®¸ v«i silic, trªn cïng lµ ®¸ phiÕn silic.
C¸c trÇm tÝch Paleozoi thîng (C - P) ph©n bè réng r·i. HÖ tÇng C¸t Bµ
(C1) chiÕm diÖn tÝch chñ yÕu cña ®¶o C¸t Bµ, ®a sè c¸c ®¶o ®¸ trong vÞnh H¹
Long, B¸i Tö Long vµ quÇn ®¶o Long Ch©u gåm ®¸ v«i mµu ®en, ®¸ v«i silic,
®¸ v«i sÐt, c¸t bét kÕt. HÖ tÇng Quang Hanh (C-P) ph©n bè ë trung t©m ®¶o
C¸t Bµ vµ trªn mét sè ®¶o nhá (®¶o Hang Tr¹i, §Çu Bª, Cèng §á ...) gåm ®¸
v«i x¸m tr¾ng, ®¸ v«i ®olomit, ®¸ v«i silic vµ ®¸ v«i trøng c¸.
C¸c thµnh t¹o Mesozoi lµ c¸c ®¸ trÇm tÝch tuæi T3 vµ J1-2 cã chøa than.
§iÖp Hßn Gai (T3 n-r hg) ph©n bè ë phÇn ®«ng nam ®¶o C¸i BÇu vµ trªn c¸c
®¶o V¹n Vîc, V¹n M¹c, phÇn díi lµ cuéi kÕt, s¹n c¸t kÕt, bét sÐt kÕt, ®¸
phiÕn, sÐt than vµ than ®¸ ; phÇn trªn cã cuéi kÕt, c¸t kÕt th¹ch anh, bét kÕt vµ
Ýt ®¸ phiÕn sÐt ®en. HÖ thèng Hµ Cèi (J1-2) ph©n bè thµnh d¶i hÑp trªn c¸c ®¶o
VÜnh Thùc, C¸i Chiªn, VËn MÆc V¹n Vîc, C¸i BÇu vµ mét sè ®¶o nhá kh¸c.
PhÇn díi cña hÖ tÇng gåm cuéi kÕt, c¸t bét kÕt, sÐt v«i, ®¸ phiÕn sÐt than,
thÊu kÝnh than; phÇn trªn gåm c¸t bét kÕt, sÐt kÕt vµ thÊu kÝnh ®¸ v«i.
§¶o B¹ch Long VÜ ®îc cÊu t¹o bëi ®¸ sÐt kÕt, c¸t bét kÕt xen cuéi kÕt
tuæi Neogen.
Trong vÞnh Th¸i Lan c¸c ®¶o vµ quÇn ®¶o ®îc cÊu t¹o bëi c¸c ®¸ cã
tuæi Cæ sinh. Trung sinh vµ T©n sinh. Theo kÕt qu¶ lËp b¶n ®å ®Þa chÊt vµ hiÖu
®Ýnh tØ lÖ 1 : 200.000 cña Liªn ®oµn §Þa chÊt 6 (1993) cã thÓ tãm t¾t c¸c ®Æc
®iÓm chÝnh nh sau :
35
- Cæ nhÊt lµ c¸c ®¸ thuéc hÖ tÇng Hßn Ch«ng (D2 - C1) ph©n bè trªn c¸c ®¶o
Hßn Heo vµ Hßn §éi Trëng (quÇn ®¶o Bµ Lôa), gåm : c¸t kÕt th¹ch anh
xen phiÕn sÐt.
TiÕp ®Õn lµ hÖ tÇng Hßn Ngang (C), ph©n bè kh¸ réng r·i trªn c¸c ®¶o
thuéc quÇn ®¶o H¶i TÆc, Bµ Lôa, Nam Du, gåm porfia th¹ch anh xen c¸t
kÕt,phiÕn sÐt, chuyÓn lªn ®¸ fenzit, ®¸ silic sÐt, ®«i n¬i cã líp phun trµo
axÝt.
HÖ tÇng Hßn MÊu (C1 - P1) cã diÖn tÝch bã hÑp ë phÝa b¾c Hßn MÊu gåm
aglomerat, phiÕn silic xen phun trµo andezit.
§· ®îc xÕp vµo hÖ tÇng Hµ Tiªn (P) lé kh«ng nhiÒu ë quÇn ®¶o Bµ Lôa
(§¸ Löa, Lß Cèc ...) vµ phÝa b¾c Hßn Tre Lín, gåm ®¸ v«i mµu x¸m s¸ng,
x¸m tèi d¹ng khèi hoÆc ph©n líp dµy.
Thuéc c¸c thµnh t¹o Me«i cã hÖ tÇng Hßn NghÖ (T2), hÖ tÇng Phó Quèc
(K1) vµ hÖ tÇng Nha Trang (K2).
HÖ tÇng Hßn NghÖ (T2) lé ë t©y b¾c ®¶o Hßn NghÖ gåm ®¸ v«i x¸m
s¸ng, chuyÓn lªn ®¸ phiÕn sÐt, bét kÕt, c¸t kÕt.
HÖ tÇng Phó Quèc (K1) ph©n bè t¹i ®¶o Phó Quèc, quÇn ®¶o An Thíi,
Thæ Chu vµ mét sè ®¶o nhá kh¸c, gåm c¸t kÕt d¹ng quaczit, sÐt bét kÕt,
chuyÓn lªn c¸t cuéi s¹n kÕt vµ c¸t kÕt.
HÖ tÇng Nha Trang (K2) gåm c¸c ®¸ phun trµo axit kiÒm lé ra ë ®¶o
Hßn NghÖ, Hßn Trung, Hßn Tríc, Nam Du.
Trªn c¸c ®¶o cßn gÆp c¸c ®¸ Macma x©m nhËp tuæi kh¸c nhau. ë Hßn
Tre, §¸ B¹c ph©n bè c¸c ®¸ granodiorit, monzodiorrit, thuéc phøc hÖ §Þnh
Qu¸n, tuæi J3 - K1. §¶o Hßn R¸i cÊu t¹o bëi ®¸ granit h¹t lín, granosienit,
thuéc phøc hÖ §Ìo C¶, tuæi K2.
C¸c ®¶o ven bê Trung Bé vµ §«ng Nam Bé ph©n bè r¶i r¸c, cã thµnh
phÇn kh¸c nhau. ë phÝa b¾c, ven bê Thanh Ho¸ vµ NghÖ An c¸c ®¶o cÊu t¹o
chñ yÕu bëi ®¸ trÇm tÝch, khi ë phÝa nam chñ yÕu lµ c¸c ®¸ macma vµ trÇm
tÝch phun trµo.
Hßn Mª (Thanh Ho¸) phÝa ®«ng b¾c lµ c¸c ®¸ bazan andezit tuæi P2,
phÝa t©y nam ®¶o lµ c¸c trÇm tÝch cuéi kÕt, c¸t s¹n kÕt, bét kÕt mµu ®á, tuæi
T3- Hßn Nghi S¬n còng cÊu t¹o bëi c¸c ®¸ mµu ®á t¬ng tù. T¹i Hßn Ng vµ
36
- Hßn M¸t (ë ven bê NghÖ An) chñ yÕu ph©n bè c¸c ®¸ c¸t bét kÕt tuf phun trµo
tuæi T2.
C¸c ®¸ macma x©m nhËp chiÕm lÜnh ®a sè c¸c ®¶o ven biÓn Trung Bé
vµ ®«ng Nam Bé Cï Lao Chµm (Qu¶ng Nam - §µ N½ng), cï lao Cá (B×nh
§Þnh), cï lao Xanh (®«ng Cï M«ng), Hßn Lín (vÞnh V¨n Phong - Kh¸nh
Hoµ), Hßn tre (Nha Trang), ®¶o B×nh Ba (Cam Ranh), ®¶o C¸i Hßn (B×nh
ThuËn), C«n §¶o (Bµ RÞa - Vòng Tµu) vµ Hßn Khoai (Minh H¶i). §ã lµ c¸c
®¸ granit granodiorit, diorit, granosyenit, tuæi tõ tríc Carbon (cï lao Chµm)
(cï lao Cá, cï lao Xanh), Jura-Creta (C«n §¶o, Hßn Trøng Lín ...) ®Õn Creta -
Paleogen (Hßn Lín, Hßn Tre, C«n §¶o). Bªn c¹nh c¸c ®¸ x©m nhËp, trªn mét
sè ®¶o (Hßn Tre, C«n §¶o) cßn gÆp c¸c ®¸ ryolit, ®axit, tuf vµ c¸t cuéi kÕt
tuæi Creta.
Còng cÇn lu ý lµ ngoµi c¸c ®¸ tríc Kainozoi, c¸c ®¶o ven biÓn miÒn
Trung cßn ®îc ®Æc trng bëi c¸c thµnh t¹o trÎ h¬n do c¸c ho¹t ®éng nói löa.
§ã lµ c¸c ®¶o Cån Cá (Qu¶ng TrÞ), Lý S¬n (Qu¶ng Ng·i) vµ vïng ®¶o Phó
Quý (B×nh ThuËn), cÊu t¹o bëi ®¸ bazan vµ trÇm tÝch biÓn tuæi N-Q.
C¸c thµnh t¹o Kainozoi
C¸c thµnh t¹o Kainozoi ®ãng vai trß rÊt quan träng trong cÊu tróc ®Þa
chÊt vïng biÓn vµ c¸c miÒn kÕ cËn. Chóng t¹o nªn kiÕn tróc vá phñ cña thÒm
lôc ®Þa, c¸c quÇn ®¶o Trêng Sa vµ Hoµng Sa, tròng níc s©u BiÓn §«ng vµ
c¸c ®ång b»ng lín ven biÓn (s«ng Hång, s«ng Cöu Long ...) cña ViÖt Nam.
C¸c thµnh t¹o Kainozoi thêng n»m phñ bÊt chØnh hîp trªn c¸c thµnh t¹o cã
tuæi cæ h¬n. CÊu tróc mÆt c¾t cña c¸c thµnh t¹o Kainozoi bao gåm c¸c ph©n vÞ
®Þa tÇng cã tuæi Paleogen (chñ yÕu Neogen vµ Oligoxen), Neogen, §Ö tø vµ
c¸c thµnh t¹o phun trµo bazan Neogen - §Ö tø.
Trªn ph¹m vi vïng biÓn vµ ®ång b»ng ven biÓn ViÖt Nam, c¸c thµnh t¹o
Paleogen hiÖn biÕt ®îc ë mét sè mÆt c¾t ë phÇn s©u cña tròng S«ng Hång,
tròng Cöu Long vµ Nam C«n S¬n gåm c¸c trÇm tÝch kiÓu molas lôc ®Þa, tÝch tô
trong c¸c bån tròng gi÷a nói. Chóng ®îc ph©n chia thµnh c¸c hÖ tÇng Phï
Tiªn (ë tròng S«ng Hång) vµ cï lao Dung (ë tròng Cöu Long), cã tuæi
Oligoxen.
C¸c thµnh t¹o trÇm tÝch Oligoxen ®îc ph©n chia thµnh c¸c hÖ tÇng víi
c¸c tªn gäi ®Þa ph¬ng kh¸c nhau lµ hÖ tÇng §×nh Ca (miÒn vâng Hµ Néi), hÖ
tÇng Trµ Có (ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long), hÖ tÇng Trµ T©n (tròng Cöu Long),
37
- vµ hÖ tÇng Cau (tròng Nam C«n S¬n).Chóng ®Æc trng bëi c¸c trÇm tÝch lôc
®Þa vµ tam gi¸c ch©u ven biÓn hoÆc biÓn n«ng.
C¸c thµnh t¹o Neogen ph©n bè réng r·i trong c¸c bån tròng Kainozoi.
Chóng ®· ®îc ph©n chia chi tiÕt thµnh c¸c ph©n vÞ cã tuæi t¬ng øng lµ
Mioxen sím, Mioxen gi÷a, Mioxen muén vµ Plioxen víi c¸c tªn gäi ®Þa
ph¬ng kh¸c nhau.
TrÇm tÝch Mioxen sím ®îc ph©n chia thµnh c¸c hÖ tÇng nh : hÖ tÇng
Phong Ch©u (miÒn vâng Hµ Néi), hÖ tÇng B¹ch Hå (tròng Cöu Long) vµ hÖ
tÇng Dõa (tròng Nam C«n S¬n). MÆt c¾t chñ yÕu bao gåm sÐt kÕt vµ c¸c kÕt
tíng tam gi¸c ch©u (trÇm tÝch biÓn ch©u thæ).
TrÇm tÝch Mioxen gi÷a ®îc ®Æc trng bëi phÇn díi lµ c¸c tËp sÐt vµ
chuyÓn lªn trªn lµ c¸t kÕt xen kÏ víi sÐt kÕt vµ bét kÕt thuéc têng biÓn n«ng.
KÕt thóc mÆt c¾t lµ c·c trÇm tÝch têng biÓn lïi, tam gi¸c ch©u. Chóng ®îc
ph©n chia ra c¸c hÖ tÇng : Phó Cõ (miÒn vâng Hµ Néi), C«n S¬n (tròng Cöu
Long), Th«ng vµ M·ng CÇu (tròng Nam C«n S¬n).
TrÇm tÝch tuæi Mioxen muén ph¸t triÓn rÊt réng r·i trong c¸c tròng
Kainozoi vïng biÓn ViÖt Nam, bao gåm hÖ tÇng Tiªn Hng (miÒn vâng Hµ
Néi), hÖ tÇng §ång Nai (tròng Cöu Long) vµ hÖ tÇng Nam C«n S¬n (tròng
Nam C«n S¬n). HÖ tÇng Tiªn Hng ®Æc trng b»ng trÇm tÝch ch©u thæ chøa
than, trong khi ®ã hÖ tÇng §ång Nai chñ yÕu lµ c¸c trÇm tÝch biÓn, cßn hÖ tÇng
Nam C«n S¬n l¹i gåm c¸c thµnh t¹o ®¸ v«i, sÐt v«i ë phÇn trung t©m vµ c¸t
g¾n kÕt yÕu ë phÇn r×a.
C¸c thµnh t¹o tuæi Plioxen ph¸t triÓn rÊt réng r·i trong ph¹m vi c¸c bån
tròng thÒm lôc ®Þa vµ c¸c ®ång b»ng ven biÓn s«ng Hång vµ Cöu Long. Chóng
chñ yÕu lµ c¸c trÇm tÝch biÓn.
Trªn ph¹m vi tròng Nam C«n S¬n vµ tròng Cöu Long ph©n bè réng r·i
c¸c trÇm tÝch biÓn tuæi Plioxen (hÖ tÇng BiÓn §«ng) gåm sÐt, bét, c¸t.
C¸c trÇm tÝch §Ö tø ph©n bè hÕt søc réng r·i trªn ph¹m vi thÒm lôc ®Þa,
c¸c quÇn ®¶o Trêng Sa vµ Hoµng Sa vµ lßng ch¶o níc s©u BiÓn §«ng,
nhng møc ®é nghiªn cøu cßn thÊp vµ kh«ng ®Òu.
Trªn ph¹m vi thÒm lôc ®Þa ®«ng nam, c¸c trÇm tÝch §Ö tø cã chiÒu dµy
®¸ng kÓ, ®¹t tíi 600m ë tròng Nam C«n S¬n vµ 250m ë tròng Cöu Long (Vâ
D¬ng, NguyÔn V¨n §øc, 1982), Lª V¨n Cù (1986) ®· chia ra c¸c ph©n vÞ :
38
- hÖ tÇng §Þnh An tuæi Plioxen - Pleistoxen sím, hÖ tÇng U Minh tuæi
Pleistoxen gi÷a, hÖ tÇng §ång Th¸p tuæi Pleistoxen gi÷a muéi vµ hÖ tÇng HËu
Giang tuæi Holoxen. Trªn ph¹m vi mét sè vïng cña thÒm lôc ®Þa ViÖt Nam ®·
ph¸t hiÖn c¸c trÇm tÝch Pleistoxen lé ngay trªn bÒ mÆt ®¸y biÓn.
C¸c quÇn ®¶o Trêng Sa vµ Hoµng Sa cÊu t¹o bëi san h«, m¶nh vôn
sinh vËt vµ ®¸ bazan. ë quÇn ®¶o Trêng Sa míi biÕt ®îc phÇn trªn cïng
cña mÆt c¾t cã tuæi Pleistoxen muén - Holoxen (§ç TuyÕt, 1978). Cßn ë quÇn
®¶o Hoµng Sa ®· x¸c ®Þnh ®îc c¸c thµnh t¹o tõ Pleistoxen díi ®Õn Holoxen
trªn (TrÇn TuÊn Nh©n, 1978). Tuæi c¸c ph©n vÞ nµy ®îc x¸c ®Þnh kh¸ tèt
nhê c¸c di tÝch ho¸ th¹ch phong phó.
Mét trong nh÷ng thµnh t¹o ®Þa chÊt quan träng cña Kainozoi lµ phun
trµo bazan, ph©n bè trªn vïng duyªn h¶i Trung Bé vµ trªn thÒm lôc ®Þa kÕ cËn
(®¶o Cån Cá, cï lao RÐ, ®¶o Tro, cï lao Thu...). Mét sè diÖn ph©n bè bazan
trªn bÒ mÆt ®¸y biÓn thÒm lôc ®Þa ®îc khoanh ®Þnh ®a vµo c¸c dÞ thêng
kiÕn tróc trªn c¸c mÆt c¾t ®Þa chÊn.
§¸ bazan nµy thêng lµ c¸c lo¹i bazan olivin, bazan olivin kiÒm, dolerit
olivin kiÒm, Ýt h¬n lµ bazan trachyt, bazanit, thêng cã mµu xanh, x¸m xanh,
x¸m n©u nh¹t, cÊu t¹o ®Æc xÝt vµ bät lç rçng xen kÏ lÉn nhau. ë c¸c khu vùc
ph©n bè c¸c ®¸ bazan nµy thêng cßn thÊy b¶o tån tèt c¸c kiÕn tróc nói löa
phÔu, miÖng, häng nói löa víi c¸c thµnh t¹o ®Æc trng cho tíng bïng næ nh
bom, d¨m nói löa, bät nói löa xen lÉn trong c¸c dßng dung nham . Mét ®Æc
®iÓm kh¸c dÔ nhËn thÊy cña c¸c bazan olivin tuæi nµy lµ kiÕn tróc nøt khèi
d¹ng cét l¨ng trô ®iÓn h×nh.
Thµnh phÇn kho¸ng vËt chñ yÕu cña c¸c ®¸ bazan nµy (tuæi QII, IV) gåm
cã plagioclaz tõ 10 ®Õn 50-60%, olivin tõ vµi phÇn tr¨m ®Õn 60-70%, trung
b×nh tõ 15-30%, qugit tõ vµi ®Õn 15-20%, thêng cã nÒn vi tØnh hoÆc thuû
tØnh. §Æc biÖt trong c¸c ®¸ bazan kiÒm cao vµ ¸ kiÒm gÆp c¸c b¶o thÓ ®¸ siªu
bazic cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ peridotit, thø ®Òu lµ dunit trong c¸c bazan trªn
r×a lôc ®Þa, vµ lerzolit- spinel, thø ®Òu lµ pyroxenit trong c¸c bazan trªn thÒm
lôc ®Þa. KÝch thíc trung b×nh cña c¸c bao thÓ ®¹t vµi cemtimÐt, lín nhÊt ®¹t
tíi 40cm nh ë ®¶o Tro. Thµnh phÇn ho¸ häc nh×n chung so víi c¸c ®¸ bazan
tuæi N-Q1 cã hµm lîng SiO2 vµ Al2O3 thÊp h¬n, cßn TiO2, MgO, CaO vµ tæng
kiÒm cao h¬n. VÒ mÆt trËt tù thêi gian th× ho¹t ®éng phun trµo bazan ë r×a lôc
®Þa ®· kÕt thóc vµo kho¶ng ®Çu Holoxen, trong khi ®ã c¸c ho¹t ®éng nói löa
39
- bazan ë thÒm lôc ®Þa ®Æc biÖt lµ phÇn phÝa nam cßn tiÕp tôc cho tíi hiÖn ®¹i.
TrÇm tÝch tÇng mÆt ®¸y biÓn
TrÇm tÝch tÇng mÆt ®¸y biÓn ViÖt Nam bao gåm c¸c kiÓu chñ yÕu lµ :
t¶ng, cuéi sái, c¸t, c¸t chøa bïn, sÐt, c¸t vá sß èc vµ kiÓu kh«ng x¸c ®Þnh(theo
nguyªn t¾c ph©n lo¹i cña Polk R.L.) (h×nh 6).
C¸c trÇm tÝch t¶ng thêng gÆp ë c¸c ch©n ®¶o, c¸c mòi nh« ®¸ gèc vµ
mét sè n¬i trªn bÒ mÆt ®¸y biÓn : ë ngoµi kh¬i Vòng Tµu ë ®é s©u níc 30m,
ë vïng biÓn Kh¸nh Hoµ, vïng Hßn Lín Nha Trang vµ trong vïng biÓn Ninh
ThuËn - Minh H¶i.
ë thÒm lôc ®Þa phÝa b¾c (vÞnh B¾c Bé vµ b¾c Trung Bé), t¶ng chØ gÆp r¶i
r¸c ë nh÷ng n¬i ®Þa h×nh ®Æc biÖt nh vïng cöa s«ng, eo biÓn vµ gi÷a c¸c ch©n
®¶o (cöa s«ng Hµ Cèi, eo biÓn Cöa §¹i, vïng Tiªn Yªn, Trµ Cæ, §Çm Hµ ...).
NÕu trong thµnh phÇn cña c¸c t¶ng ë phÝa nam giµu cacbonat vµ ®¸ v«i th× ë
phÝa b¾c t¶ng l¹i cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ ®¸ phun trµo axits, c¸t kÕt, c¸t bét
kÕt giµu silic; ®é mµi trßn vµ h×nh d¹ng, kÝch thíc cña ®¸ t¶ng ë phÝa b¾c
còng kh¸c biÖt so víi phÝa nam.
Nh×n chung, trªn bÒ mÆt thÒm lôc ®Þa ViÖt Nam, t¶ng chØ cã mÆt ë
nh÷ng n¬i cã ®Þa h×nh phøc t¹p, ®Æc biÖt chóng thêng ë gÇn hoÆc ngay trong
c¸c ®iÓm lé ®¸.
ë phÇn phÝa nam, cuéi sái gÆp ë nh÷ng n¬i cã ®Þa h×nh phøc t¹p, ven
bê, ch©n ®¶o vµ gÇn n¬i cã ®iÓm lé ®¸ gèc. Theo thµnh phÇn chóng lµ c¸c ®¸
giµu cacbonat, ®¸ v«i. Sù cã mÆt cña kiÓu trÇm tÝch nµy tríc ®©y ®· ®îc
nhiÒu t¸c gi¶ x¸c nhËn vµ sau ®ã Ph¹m V¨n Th¬m (1980) ®· m« t¶ chi tiÕt.
ë phÇn phÝa b¾c, trÇm tÝch cuéi sái cã mÆt r¶i r¸c ë c¸c vïng ven bê,
cöa s«ng, cã biÓn vµ gi÷a c¸c ®¶o. Cuéi sái ë ®©y t¬ng ®èi ®ång ®Òu vÒ kÝch
thíc (cöa s«ng Hµ Cèi).
TrÇm tÝch c¸t chiÕm hÇu hÕt diÖn tÝch bÒ mÆt ®¸y biÓn thÒm lôc ®Þa phÝa
nam ViÖt Nam, trong khi ®ã ë vÞnh B¾c Bé vµ vÞnh Th¸i Lan, c¸t chØ cã diÖn
ph©n bè kh«ng ®¸ng kÓ so víi c¸c kiÓu trÇm tÝch kh¸c.
ë vïng biÓn phÝa nam, trÇm tÝch c¸t ph©n bè thµnh mét ®íi dµi tõ Cµ
N¸ më réng vÒ phÝa nam. Cã thÓ ph©n chia chi tiÕt c¸c lo¹i c¸t lín, c¸t trung
vµ c¸t nhá. Lo¹i c¸t lín vµ c¸t trung chØ chiÕm mét diÖn nhá hÑp vµ t¹o thµnh
mét d¶i c¸t bê Phan ThiÕt - Hµm T©n vµ vïng B¹c Liªu, chóng chñ yÕu cã
40
- thµnh phÇn lµ th¹ch anh, fenspat, chøa rÊt Ýt hoÆc kh«ng cã m¶nh x¸c sinh
vËt, ®é chän läc vµ mµi mßn t¬ng ®èi tèt.
C¸t nhá lµ kiÓu trÇm tÝch u thÕ trong vïng. Theo thµnh phÇn cã thÓ
ph©n ra hai khu vùc kh¸c nhau râ rÖt víi ranh giíi n»m ngang vÜ tuyÕn Vòng
Tµu. ë khu b¾c Vòng Tµu trong thµnh phÇn c¸t nhá lîng cacbonat ®¹t trªn
10%, ®«i khi ®Õn 30%. Trong khi ®ã ë khu nam Vòng Tµu, c¸t cã hµm lîng
cacbonat Ýt h¬n râ rÖt (5 - 10%) vµ ®é chän läc tèt h¬n nhiÒu. Nh×n chung, c¸t
nhá cã mµu x¸m vµng, hÇu nh kh«ng chøa hoÆc cã chøa rÊt Ýt bïn c¸t. Trong
thµnh phÇn vËt chÊt, cã c¸c vá x¸c sinh vËt, chñ yÕu lµ c¸c lo¹i th©n mÒm
(Mollusca), mét Ýt Foraminifera vµ Diatomea. Thµnh phÇn chÝnh cña phÇn v«
c¬ lµ th¹ch anh trong suèt (70 - 80%), fenspat vµ c¸c mµng ®¸ kh¸c (5-10%).
C¸c kho¸ng vËt nÆng nh inmenit, magnetit, zircon vµ muscovÝt cã hµm lîng
rÊt thÊp (TrÞnh ThÕ HiÕu, 1981).
ë phÇn phÝa b¾c (chñ yÕu lµ ë trong vÞnh B¾c Bé), c¸t cã diÖn ph©n bè
hÑp vµ thêng t¹o thµnh c¸c ®íi ë trung t©m vÞnh vµ bao quanh vïng t©y nam
®¶o H¶i Nam. Nh×n chung, c¸t ë ®©y cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ th¹ch anh vµ
fenspat. Chñ yÕu lµ c¸t lín - c¸t trung hoÆc c¸t lín lÉn c¸t trung. Mµu s¾c cña
c¸t so víi phÇn phÝa nam còng kh¸c biÖt, mµu chñ yÕu lµ vµng h¬i n©u ®Õn h¬i
®á, cã lÏ do nguån tiÕp vËt liÖu chÝnh lµ laterit.
Trong vÞnh Th¸i Lan, c¸c trÇm tÝch c¸t t¹o thµnh hai diÖn nhá: mét ë
phÝa ®«ng ®¶o Phó Quèc vµ mét ë phÝa t©y nam ngoµi kh¬i ®¶o nµy. VÒ kÝch
thíc chóng thuéc lo¹i c¸t lín (gÇn ®¶o Phó Quèc), c¸t trung (ngoµi kh¬i t©y
nam ®¶o Phó Quèc) c¶ hai lo¹i c¸t nµy ®Òu cã mµu h¬i n©u.
Trªn thÒm lôc ®Þa ViÖt Nam, kiÓu trÇm tÝch c¸t chøa bïn ®îc v¹ch
®Þnh t¬ng ®èi tèt ë phÝa b¾c, rÊt khã ë phÝa nam. Trong vÞnh B¾c Bé, c¸t chøa
bïn cã mÆt ë trung t©m t¹o thµnh mét d¶i d¹ng elÝp lín bao quanh d¶i c¸t lín -
trung B¹ch Long VÜ. Ngoµi ra cßn ba d¶i kh¸c : mét d¶i ngoµi kh¬i biÓn
Thanh Ho¸, d¶i thø hai ch¹y s¸t bê biÓn tõ NghÖ An vµo Qu¶ng Nam, d¶i
kh¸c ch¹y «m theo ®íi c¸t lín phÝa t©y nam ®¶o H¶i Nam.
Trong thµnh phÇn kiÓu trÇm tÝch nµy, tØ lÖ c¸t/bïn lµ 2/1, lîng sinh vËt
trung b×nh chiÕm kho¶ng 10-20%, mµu s¾c thay ®æi theo khu vùc ®Þa lý tõ
x¸m xanh (vÞnh B¾c Bé) chuyÓn sang x¸m vµng (ven bê Qu¶ng Nam-§µ
N½ng).
TrÇm tÝch bïn chøa c¸t ph©n bè rÊt h¹n chÕ ë phÝa b¾c còng nh phÝa
41
- nam thÒm lôc ®Þa. ë vÞnh B¾c Bé kiÓu trÇm tÝch nµy t¹o thµnh mét lìi nhá tõ
phÝa nam H¶i Phßng v¬n xuèng phÝa nam vµ mét vµi diÖn nhá ë trung t©m
vÞnh B¾c Bé. ë miÒn Trung, kiÓu trÇm tÝch nµy t¹o thµnh mét d¶i ch¹y s¸t bê
tõ §µ N½ng vµo ®Õn Nha Trang - Kh¸nh Hoµ.
ë thÒm lôc ®Þa phÝa nam rÊt khã ph©n biÖt diÖn tÝch riªng cña bïn chøa
c¸t hoÆc c¸t chøa bïn. ChØ ë ngoµi kh¬i tríc cöa s«ng TiÒn, s«ng HËu bïn
chøa c¸t t¹o thµnh mét diÖn tÝch hÑp. Trong thµnh phÇn kiÓu trÇm tÝch nµy, tØ
lÖ gi÷a bïn/c¸t lµ 3/1. Lo¹i nµy cã mµu vµng phít n©u, ®©y cã thÓ lµ vËt liÖu
phong ho¸ tõ c¸c mòi nh« vµ tõ bê ®a ra.
Bïn-c¸t lµ kiÓu trÇm tÝch cã tØ lÖ bïn/c¸t xÊp xØ 1/1. KiÓu nµy Ýt phæ
biÕn trªn bÒ mÆt ®¸y thÒm lôc ®Þa ViÖt Nam. Trong ph¹m vi phÇn phÝa nam
chóng chØ cã mÆt ngoµi kh¬i xa víi diÖn ph©n bè kh«ng lín víi lîng m¶nh
x¸c sinh vËt thêng t¬ng ®èi cao (20 - 30%), mµu s¾c chñ yÕu lµ x¸m xanh
h¬i n©u vµng.
C¸t chøa bïn sÐt cã mµu x¸m xanh, ®é chän läc trung b×nh, ®é ít cao.
TØ sè c¸t/bïn sÐt gÇn 1/1 kiÓu nµy t¹o thµnh mét d¶i hÑp ngoµi kh¬i tõ Phan
ThiÕt xuèng phÝa nam, ranh giíi trong tiÕp gi¸p cíi vïng c¸t nhá réng lín cña
phÇn phÝa nam thÒm lôc ®Þa ViÖt Nam, phÝa ngoµi lµ ranh giíi cña kiÓu trÇm
tÝch sÐt biÓn kh¬i BiÓn §«ng. Ranh giíi trong cña kiÓu trÇm tÝch c¸t chøa
bïn sÐt gÇn trïng víi ®êng ®¼ng s©u 200m.
Bïn sÐt vµ sÐt bïn kiÓu trÇm tÝch nµy vÒ thµnh phÇn t¬ng ®èi gièng
nhau. Tuú thuéc vµo tØ lÖ cÊp h¹t lín h¬n 0.005mm vµ nhá h¬n 0.005 mm ®Ó
ph©n ra bïn sÐt hay sÐt bïn (hµm lîng cÊp h¹t 0.05 - 0,005mm nhiÒu lµ bïn
sÐt ; 0.005 - 0,001 nhiÒu lµ sÐt bïn).
ë thÒm lôc ®Þa phÝa b¾c, bïn sÐt vµ sÐt bïn cã mµu x¸m xanh chøa
m¶ng x¸c sinh vËt chiÕm hÇu hÕt diÖn tÝch bÒ mÆt ®¸y biÓn vµ cã xu thÕ v¬n
xuèng phÝa nam víi diÖn ph©n bè cµng thu hÑp l¹i.
§iÓm ®Æc biÖt lµ d¶i sÐt bïn tiÒn delta (avandelta) cña hÖ thèng s«ng
Hång vµ cña hÖ thèng s«ng Mª K«ng cã bÒ réng vµ sù ph©n bè gÇn t¬ng tù
nhau (ranh giíi ngoµi ë ®é s©u 20 - 22m).
ë phÇn phÝa nam, c¸c kiÓu trÇm tÝch bïn sÐt vµ sÐt bïn chiÕm diÖn tÝch
ph©n bè rÊt nhá, trõ mét hè vµ r·nh s©u ë vïng biÓn kh¬i Ninh ThuËn - Minh
H¶i. B¾t ®Çu tõ Vòng Tµu ch¹y gÇn song song víi ®êng bê biÓn Nam Bé ranh
42
- giíi ngoµi cña d¶i bïn sÐt nµy gÇn trïng víi ®êng ®¼ng s©u 20-22m. §©y lµ
kiÓu trÇm tÝch tiÒn delta ®iÓn h×nh. Cµng xuèng phÝa nam bïn sÐt vµ sÐt bïn
më réng dÇn diÖn ph©n bè, ®Æc biÖt lµ bïn sÐt.
Trong vÞnh Th¸i Lan, kho¶ng 4/5 bÒ mÆt ®¸y biÓn ®îc phñ bëi trÇm
tÝch mÞn lµ bïn sÐt vµ sÐt bïn (Emery, Niimo). NÕu so s¸nh gi÷a bïn sÐt vµ sÐt
bïn trªn toµn bé bÒ mÆt ®¸y biÓn ViÖt Nam thÊy r»ng phÝa b¾c (vÞnh B¾c Bé)
vµ trong vÞnh Th¸i Lan lîng m¶nh x¸c sinh vËt nhiÒu h¬n ë ven bê thÒm lôc
d ®Þa phÝa nam. VÒ mµu s¾c, kiÓu trÇm tÝch nµy cã mµu gÇn t¬ng tù nhau lµ
x¸m xanh hoÆc x¸m xanh h¬i ®en. Cßn ë d¶i avandelta s«ng Mª K«ng vµ
§ång Nai mµu x¸m h¬i vµng. VÒ cÊp h¹t, trÇm tÝch trong vÞnh Th¸i Lan mÞn
h¬n trong vÞnh B¾c Bé.
SÐt lµ kiÓu trÇm tÝch cã kÝch thíc h¹t nhá nhÊt, ®ång thêi lµ kiÓu trÇm
tÝch chñ yÕu cña ®¸y biÓn kh¬i thÒm lôc ®Þa ViÖt Nam. Chóng cã mµu x¸m
h¬i n©u vµng, phít ®á, lîng m¶nh x¸c sinh vËt rÊt Ýt (kho¶ng 5-7%)., thµnh
phÇn chñ yÕu lµ c¸c kho¸ng vËt sÐt.
Ngoµi c¸c kiÓu trÇm tÝch ®îc tr×nh bµy ë trªn, trong ph¹m vi tÇng mÆt
®¸y thÒm lôc ®Þa ViÖt Nam cßn cã mét sè kiÓu trÇm tÝch mµ diÖn ph©n bè cña
chóng hoÆc rÊt hÑp hoÆc chØ lµ c¸c vÖt lÉn trong vïng ph©n bè cña c¸c kiÓu
trÇm tÝch kh¸c. §ã lµ: c¸t vá sß èc (TrÞnh ThÕ HiÕu, 1981), ®¸ trÇm tÝch §Ö
tam (Ph¹m V¨n Th¬m, 1985) vµ kiÓu kh«ng x¸c ®Þnh (NguyÔn H÷u Söu,
1990).
C¸t vá sß èc t¹o thµnh tõ vá sß èc vì vôn, hµm lîng cacbonat kh¸ cao
(50-79%), gÆp ë khu vùc phÝa b¾c vÞnh Phan ThiÕt vµ ngoµi kh¬i Phan Rang.
TrÇm tÝch cã thµnh phÇn kh«ng x¸c ®Þnh chñ yÕu lµ c¸c m¶ng ®¸, m¶ng
san h«, sß èc hçn hîp, ®Æc biÖt lîng cacbon¸t kh¸ cao, kÝch thíc h¹t c¸c vËt
liÖu thu ®îc còng rÊt hçn hîp. ChÝnh v× vËy mµ chóng ®îc ph©n thµnh mét
kiÓu trÇm tÝch riªng biÖt kiÓu kh«ng x¸c ®Þnh (NguyÔn H÷u Söu, 1990). §·
ph¸t hiÖn chóng ë gÇn cï lao Thu, Hßn Tranh trong khu vùc quÇn ®¶o Katvich
vµ gÇn quÇn ®¶o Hoµng Sa.
Ngoµi ra, ë ngoµi kh¬i vïng thÒm lôc ®Þa nam ViÖt Nam ë ®é s©u t¬ng
®èi lín ®«i n¬i gÆp vÕt lé ®¸ trÇm tÝch §Ö tam.
43
- H×nh 6 S¬ ®å mÉu trÇm tÝch tÇng mÆt thÒm lôc ®Þa ViÖt Nam
vµ vïng kÕ cËn ( theo NguyÔn H÷u Söu,1990)
44
- H×nh 7 S¬ ®å t©n kiÕn t¹o biÓn ViÖt Nam vµ c¸c miÒn kÕ cËn
(Theo Lª Duy B¸ch, Ng« Gia Th¾ng, 1990)
1. §êng ®¼ng trÞ biÕn d¹ng t©n kiÕn t¹o trªn lôc ®Þa 4. §øt gÉy giíi h¹n c¸c ®Þa hµo vµ rift
2. §êng ®¼ng trÞ bÒ dµy trÇm tÝch Kainozoi vïng biÓn 5. Trôc gi·n ®¸y ®¹i d¬ng ®· t¾t
3. §øt gÉy kh«ng ph©n chia 6. Trôc gi·n ®¸y ®¹i d¬ng dù kiÕn
45
- 2.1.2. §Æc ®iÓm kiÕn t¹o
C¸c kiÕn tróc kiÕn t¹o chÝnh
Theo c¸ch ph©n vïng phèi hîp gi÷a nguyªn t¾c truyÒn thèng theo tuæi
uèn nÕp kÕt thóc víi quan ®iÓm ®éng lùc míi vÒ tiÕn ho¸ th¹ch quyÓn, b×nh ®å
kiÕn tróc hiÖn ®¹i cña BiÓn §«ng vµ c¸c vïng kÕ cËn bao gåm c¸c yÕu tè kiÕn
tróc c¬ b¶n lµ (h×nh 7).
1. Xecment ViÖt Nam cña hÖ uèn nÕp Caledoni ViÖt - Trung.
2. §íi kh©u kiÕn t¹o S«ng Hång.
3. HÖ ®Þa m¸ng uèn nÕp ViÖt - Lµo.
4. §Þa khèi Indonesia.
5. HÖ ®Þa m¸ng uèn nÕp §µ L¹t - Campuchia.
6. Khèi TiÒn Cambri Cardamon (Pursat).
Tr¶i qua lÞch sö tiÕn ho¸ l©u dµi tõ TiÒn Cambri sím ®Õn nay, b×nh ®å
kiÕn tróc cña th¹ch quyÓn lôc ®Þa ViÖt Nam vµ c¸c miÒn kÕ cËn ®· ngµy cµng
phøc t¹p bëi c¸c thÕ hÖ kiÕn tróc chñng lo¹i kh¸c nhau, ®îc n¶y sinh trong
c¸c kiÕn tróc sinh kÕ kh¸c nhau. Careli, Baicali, Caledoni, Hecxini, Kimmeri
vµ Alpi. C¨n cø vµo c¸c ®Æc ®iÓm cÊu tróc vµ tiÕn ho¸ cña c¸c thÕ hÖ kiÕn tróc
kÓ trªn cã thÓ ph©n chia chóng thµnh hai lo¹i c¬ b¶n : lo¹i kiÕn tróc TiÒn
Cambri vµ lo¹i kiÕn tróc Phanerozoi.
ThÒm lôc ®Þa ViÖt Nam cã mãng uèn nÕp ®a sinh, hîp thµnh tõ c¸c kiÕn
tróc uèn nÕp cã tuæi sinh thµnh kh¸c nhau tõ Proterozoi ®Õn cuèi Trias. CÊu
tróc cña mãng uèn nÕp nµy cã ®Æc tÝnh khèi kh¶m râ rÖt, ®îc ph¶n ¸nh ngay
trong b×nh ®å cÊu tróc cña lo¹i kiÕn tróc Kainozoi n»m chång phÝa trªn. Qu¸
tr×nh h×nh thµnh c¸c kiÕn tróc sau ®Þa m¸ng thuéc c¸c chñng lo¹i kh¸c nhau ë
mçi ®íi kiÕn tróc uèn nÕp cô thÓ ®· b¾t ®Çu vµo c¸c thêi ®iÓm kh¸c nhau. Víi
c¸c tµi liÖu hiÖn cã, cã thÓ ghi nhËn nh÷ng pha kÞch ph¸t vµo ®Çu Mesozoi,
vµo ®Çu Jura vµ vµo cuèi Creta-Pleogen.
Bøc tranh toµn c¶nh cña cÊu tróc Kainozoi thÒm lôc ®Þa ViÖt Nam ®îc
ph¶n ¸nh trong h×nh hµi c¸c ®êng ®ång bÒ dµy trÇm tÝch Kainozoi, cã thÓ
h×nh dung lµ mét chuçi c¸c bån tròng cã qui m« kh¸c nhau vµ ®Þnh híng
kh¸c nhau tr¶i trªn mãng uèn nÕp ®a sinh vµ khu«n lÊy bê biÓn h×nh ch÷ "S'
46
- cña ViÖt Nam, chuçi bån tròng nµy bÞ c¾t ®«i thµnh hai phÇn bëi ®íi kh©u
kiÕn t¹o kÕ thõa S«ng Hång ®îc thÓ hiÖn trùc tiÕp trong ph¹m vi thÒm lôc
®Þa vµ o»n vâng s©u vÞnh B¾c Bé ph¬ng t©y b¾c - ®«ng nam. §Õn lît m×nh,
c¸c bån tròng Kainozoi l¹i ®îc ng¨n c¸ch bëi nh÷ng kiÕn tróc n©ng (hay sôt
t¬ng ®èi) cã qui m« bÐ h¬n nhiÒu vµ thêng chØ lµ c¸c kiÕn tróc r×a nhng l¹i
cã cÊu tróc néi t¹i rÊt phøc t¹p. Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu hiÖn nay, c¸c bån
tròng kÓ trªn tuy lÖ thuéc c¸c kiÓu nguån gèc kh¸c nhau nhng còng cã chung
mét c¬ chÕ sinh thµnh lµ c¨ng d·n vµ sôt lón,vµ dêng nh ®Òu tr¶i qua ba thêi
kú ph¸t triÓn : Paleogen, Mioxen vµ Plioxen - §Ö tø. Sù ph¸t triÓn cña chóng
n»m trong mèi t¬ng quan chÆt chÏ víi qóa tr×nh ph¸t triÓn cña kiÕn tróc BiÓn
§«ng kÕ cËn.
C¸c kiÕn tróc Kainozoi cña thÒm lôc ®Þa ®îc chia thµnh hai nhãm
chÝnh víi ®íi kh©u kÕ thõa S«ng H«ng lµm ranh giíi, Nhãm kiÕn tróc thø nhÊt
n»m kÒ phÝa ®«ng b¾c cña ®íi khÊu S«ng Hång. CÊu tróc néi t¹i cña nã bao
gåm c¸c bån tròng Kainozoi cã qui m« kh¸c nhau lµ T©y L«i Ch©u vµ Nam
H¶i Nam. C¸c bån tròng kÓ trªn thµnh t¹o trªn mãng uèn nÕp tuæi Paleogen bÞ
lón ch×m cña miÒn uèn nÕp Katazia ®· bÞ c¶i biÕn m¹nh bëi c¸c ho¹t ®éng håi
sinh macma - kiÕn t¹o Mecozoi.
Trªn ph¹m vi thÒm lôc ®Þa ®íi kh©u S«ng Hång thÓ hiÖn lµ mét o»n
vâng bï trõ s©u ®îc giíi h¹n bëi c¸c ®íi ®øt g·y s©u cã ph¬ng t©y b¾c -
®«ng nam vµ chuyÓn dÇn vÒ ph¬ng kinh tuyÕn thÒm lôc ®Þa miÒn Trung. Cho
®Õn nay vÊn ®Ò cÊu tróc néi t¹i cña o»n vâng s©u nµy vÉn cha ®îc s¸ng tá.
C¨n cø vµo c¸c tµi liÖu ®Þa vËt lý (®Þa chÊn vµ träng lùc) cã thÓ dù ®o¸n bÒ dµy
c¸c trÇm tÝch Kainozoi ë ®©y ®¹t trªn 12 km (cã thÓ ®Õn 14 km). Sù ph©n dÞ
kiÕn tróc theo ®êng ph¬ng còng thÓ hiÖn kh¸ ®Ëm nÐt. §©y lµ mét ®èi tîng
®Þa chÊt quan träng cña thÒm lôc ®Þa ViÖt Nam nãi chung.
PhÝa t©y nam cña ®íi kh©u S«ng Hång lµ mét d¶i thÒm lôc ®Þa hÑp
thuéc phÇn r×a phÝa t©y cña vÞnh B¾c Bé. Trªn hÇu hÕt diÖn tÝch d¶i nµy cã
biÓu hiÖn c¸c ®¬n nghiªng sôt lón víi biªn ®é ®¹t ®Õn 6-7km. N»m kÒ s¸t phÝa
nam cña d¶i nµy lµ bèn tròng Phó Kh¸nh chñ yÕu cã ph¬ng kinh tuyÕn. CÊu
tróc néi t¹i cña bån nµy bao gåm c¸c tròng hÑp cã chiÕu s©u ®Õn 5-6km. Cã
nh÷ng tròng kÐo dµi sang ph¹m vi sên lôc ®Þa vµ bÞ ch¾n phÝa ®«ng bëi ®íi
®øt g·y kinh tuyÕn Hai Nam- eo biÓn Sunda. ë phÝa nam, bån tròng Phó
Kh¸nh tiÕp gi¸p víi ®ít sôt t¬ng ®èi Phan Rang ®ång thêi còng lµ héi ®iÓm
47
- phÝa b¾c cña c¸c bån tròng lín Cöu Long (Vòng Tµu) vµ Nam C«n S¬n. Bån
tròng Cöu Long cã ph¬ng ®«ng b¾c vµ cÊu t¹o phøc t¹p víi nhiÒu hÖ thèng
®øt g·y kh¸c ph¬ng. BÒ dµy trÇm tÝch ë ®©y ®¹t ®Õn 8km. D¶i n©ng C«n S¬n
®ãng vai trß ranh giíi cña hai tròng Cöu Long vµ Nam C«n S¬n. Bån tròng
Nam C«n S¬n chiÕm diÖn tÝch réng lín phÝa ®«ng vµ nam d¶i n©ng C«n S¬n.
CÊu tróc cña nã bao gåm mét sè c¸c tròng bËc cao ®îc giíi h¹n chñ yÕu
b»ng c¸c ®øt g·y ph¬ng kinh tuyÕn vµ ®«ng g¾c - t©y nam. Biªn ®é sôt lón ë
®©y ®¹t cùc ®¹i h¬n 10 km. VÒ phÝa ®«ng, mét sèng låi r×a ng¨n c¸ch bån
tròng Nam C«n S¬n víi kiÕn tróc lßng ch¶o níc s©u BiÓn §«ng. VÒ phÝa nam
bån tròng Nam C«n S¬n chia thµnh hai nh¸nh ®íi n©ng Natuma. Nh¸nh phÝa
t©y kÐo dµi vµ bån tròng t©y Natuna. Cßn nh¸nh phÝa ®«ng tiÕp tôc kÐo xuèng
phÝa nam vµ nhËp vµo bån tròng Kainozoi khæng lå Sarawan.
Cµng ®i vÒ phÝa nam th× thÒm lôc ®Þa ViÖt Nam cµng më réng vµ hoµ
vµo c¸c thÒm lôc ®Þa Sunda. Nh ®· biÕt, kiÕn tróc c¬ b¶n cña thÒm lôc ®Þa
nµy lµ nh÷ng bån tròng Kainozoi réng ®îc lÊp ®Çy c¸c trÇm tÝch cã bÒ dµy
lín (tõ 4-5 ®Õn 9-10 km) víi tiÒm n¨ng lín vÒ tÝch tô dÇu khÝ trong sù thµnh
t¹o ®a sè c¸c bån tròng dÉn ®Çu lµ c¸c ®øt g·y cña mãng. §iÒu ®ã nãi lªn b¶n
chÊt rift cña chóng.
Trong ph¹m vi vÞnh Th¸i Lan ph©n chia ®îc hai vßng nguån rift :
Pattani ph¬ng kinh tuyÕn vµ Malay ph¬ng t©y b¾c - ®«ng nam. Vâng Malay
ph¬ng t©y b¨c - ®«ng nam. Vâng Malay ph©n c¸ch víi r×a nam cña thÒm lôc
®Þa t©y BiÓn §«ng bëi mét yªn ngùa. R×a nam nµy uèn thµnh vßng cung låi vÒ
phÝa nam vµ cã biªn ®é sôt lón ®Õn 4-5 km. Trong cÊu tróc cña hÖ thèng gi¸p
nèi nµy cã c¸c tròng Peniu vµ T©y Natuna. VÒ phÝa b¾c hÖ thèng nµy kÒ víi
vïng níc n«ng cña thÒm lôc ®Þa ViÖt Nam cã chiÒu dµy trÇm tÝch Kainozoi
bÐ (tèi ®a ®Õn 2 km) vµ cã ®iÓm l¸c ®¸c c¸c hßn ®¶o nhá thuéc ph¹m vi thÒm
lôc ®Þa Sunda (trong v¨n liÖu hiÖn nay thêng gäi lµ ®íi n©ng Korat).
VÒ phÝa ®«ng thÒm lôc ®Þa ViÖt Nam tiÕp gi¸p víi biÓn víi biÓn r×a
§«ng ViÖt Nam qua mét ®íi kh©u kiÕn t¹o khæng lå, thÓ hiÖn lµ mét ®íi ph¸
huû kiÕn t¹o bao gåm c¸c hÖ thèng ®øt g·y chñ yÕu cã ph¬ng kinh tuyÕn
nhng cã ®Æc tÝnh cÊu tróc vµ h×nh ®éng häc kh¸c nhau. §íi kh©u nµy tr¶i dµi
theo d¶i kinh tuyÕn 109 - 1100, b¾t ®Çu tõ phÝa nam cña ®Þa khèi TiÒn Cambrri
Nam H¶i qua suèt sên lôc ®Þa phÝa ®«ng níc ta vµ kÐo xuèng phÝa nam däc
m¹n sên phÝa t©y ®¶o Kalinantan ®Õn eo biÓn Sunda ng©n c¸ch c¸c ®¶o
48
- Sumatra vµ Java cña Indonesia. Trªn b×nh ®å ®íi kh©u nµy ph©n c¾t râ rÖt c¶
c¸c kiÕn tróc kiÓu lôc ®Þa lÉn c¸c kiÕn tróc kiÓu ®¹i d¬ng. §iÒu ®ã nãi lªn
b¶n chÊt nguån s©u cña nã.
M« h×nh ph©n vïng kiÕn t¹o cña vùc ®¸y BiÓn §«ng bao gåm c¸c yÕu tè
kiÕn tróc chñ yÕu sau :
1. Lßng ch¶o níc s©u víi vá ®¹i d¬ng mµ trªn ®ã ®· b¾t ®Çu h×nh thµnh vá
phñ trÇm tÝch tõ Kainozoi víi bÒ dµy tÇng cao.
2. C¸c khèi bÞ lón ch×m cã vá lôc ®Þa tuæi Paleozoi Trêng Sa (Spratly -
Reed) vµ Hoµng Sa (Paracel-Macclefield) ®ang bÞ huû ho¹i vµ t¸ch d·n
cïng víi viÖc thµnh t¹o c¸c hÖ tÇng Kainozoi cã bÒ dµy ph©n dÞ lín.
3. HÖ thèng bê cña biÓn r×a bao gåm c¸c vâng r×a s©u vµ vµch kiÕn t¹o trong
ph¹m vi sên lôc ®Þa.
C¸c kiÓu kiÕn tróc kÓ trªn hîp thµnh mét lo¹i kiÕn tróc thèng nhÊt kiÓu
huû ho¹i - g©y dùng (destruction- construction) rÊt ®Æc trng cho c¸c miÒn
®éng kiÓu ®Þa m¸ng r×a lôc ®Þa.
Lßng ch¶o níc s©u BiÓn §«ng trªn b×nh ®å lßng ch¶o níc s©u trung
t©m BiÓn §«ng cã d¹ng mét ®Þa hµo, thu hÑp l¹i trªn híng t©y nam gi÷a hai
khèi vá lôc ®Þa lón ch×m Hoµng Sa vµ Trêng Sa. ë phÝa t©y nam tiÕp cËn víi
sên lôc ®Þa, kiÕn tróc nµy bÞ c¾t ngang bëi ®øt g·y kinh tuyÕn H¶i Nam - eo
biÓn Sunda. Lßng ch¶o níc s©u BiÓn §«ng ng¨n c¸ch víi biÓn Sulu bëi tiÓu
lôc ®Þa Palawan-Mindoro, tiÓu lôc ®Þa nµy tiÕp tôc kÐo dµi vÒ phÝa t©y nam
b»ng cung ®¶o Plawan-Sabah. ë phÝa b¾c lßng ch¶o nµy tiÕp gi¸p víi thÒm lôc
®Þa Nam Trung Quèc qua ®íi ®øt g·y cã ph¬ng ¸ vÜ tuyÕn víi c¸c ®Þa hµo
hÑp kÌm theo. Trong c¸c ®Þa hµo nµy cã mÆt c¸c thµnh t¹o macma mafic vµ
c¸c hÖ tÇng trÇm tÝch Kainozoi kh¸ dµy.
Vá Tr¸i ®Êt cña lßng ch¶o níc s©u BiÓn §«ng thuéc kiÓu ®¹i d¬ng
víi chiÒu dµy 4 - 8km vµ bÒ mÆt Moho n»m ë ®é s©u 8 - 12km t¬ng øng.
PhÇn phÝa ®«ng réng nhÊt cña lßng ch¶o nµy lµ n¬i ®îc nghiªn cøu chi tiÕt
nhÊt. ë ®©y c¸c dÞ thêng tõ mang tÝnh chÊt tuyÕn ®èi xøng víi ph¬ng ¸ kinh
tuyÕn. Theo c¸c dÞ thêng tõ nµy nhËn biÕt ®îc pha d·n ®¸y biÓn m¹nh nhÊt
diÔn ra vµo kho¶ng 32 ®Õn 17 triÖu n¨m vÒ tríc víi tèc ®é lµ 2,5cm mét n¨m.
BÒ dµy cña vá phñ trÇm tÝch ë ®©y t¨ng dÇn tõ trôc d·n ®¸y vÒ phÝa c¸c bê ®Æc
biÖt lµ vÒ phÝa bê b¾c vµ dao ®éng trong kho¶ng 0,2 ®Õn 2km.
49
- C¸c khèi t¶ng cã vá lôc ®Þa bÞ lón ch×m phÇn lín cña diÖn tÝch BiÓn
§«ng thuéc vÒ c¸c kiÕn tróc kh¸ ®Æc thï, vÒ phÝa ®«ng b¾c lµ kiÕn tróc Hoµng
Sa, bao gåm quÇn ®¶o Hoµng Sa vµ cån næi Macclefield vµ c¸c phÇn kÐo dµi
díi níc cña chóng vÒ phÝa t©y nam, cßn vÒ phÝa nam lµ kiÕn tróc Trêng Sa
bao gåm quÇn ®¶o Trêng Sa vµ cæn næi Reed.
Khèi Hoµng Sa theo mét sè tµi liÖu míi th× mãng cña c¸c ®¶o Hoµng Sa
®îc cÊu t¹o tõ ®¸ biÕn chÊt TiÒn Cambri vµ c¸c hÖ tÇng phun trµo - trÇm tÝch
bÞ biÕn chÊt tuæi Paleozoi-Mesozoi. Vµo giai ®o¹n tríc Neogen, mãng nµy bÞ
n©ng lªn cao trªn mÆt biÓn ®îc chøng minh b»ng viÖc ph¸t hiÖn vá phong
ho¸ (dµy ®Õn 20m) cã chøa bµo tö vµ phÊn hoa gèc lôc ®Þa. Sù lón ch×m cña
khèi nµy b¾t ®Çu vµo Oligoexen muén - Mioxen vµ sau ®ã thµnh t¹o c¸c hÖ
tÇng ®¸ v«i ¸m tiªu Mioxen-Plioxen dµy ®Õn 1.000m. Víi nh÷ng dao ®éng
nhÊt ®Þnh, khuynh híng sù lón cña khèi Hoµng Sa tiÕp tôc kÐo sang
Pleistoxen, ®iÒu ®îc ghi nhËn bëi c¸c ¸m tiªu san h« dµy ®Õn 200-260m.
Quan s¸t ®îc c¸c biÓu hiÖn phun trµo bazan tËp trung trong hai pha
PlÐitoxen sím vµ muén.
C¸c tµi liÖu ®Þa vËt lý cho thÊy phÇn lín vïng quÇn ®¶o Hoµng Sa bÞ che
phñ bëi c¸c trÇm tÝch Kainozoi cã chiÒu dµy ®¸ng kÓ, ®«i n¬i ®Õn trªn 4 km
(phÝa nam ®¶o Tri T«n). H×nh d¸ng c¸c ®êng ®ång bÓ dµy ph¶n ¸nh kh¸ næi
bËt cÊu tróc khèi t¶ng cña mãng quÇn ®¶o. CÊu tróc khèi t¶ng nµy bÞ ph©n c¾t
bëi c¸c ®íi ®øt g·y chñ yÕu cã ph¬ng ®«ng b¾c vµ t©y b¾c. Theo c¸c tuyÕn
®øt g·y ph¬ng ®«ng b¾c ghi nhËn ®îc c¸c ®íi ®Þa hµo - rift hÑp cã c¸c biÓu
hiÖn macma mafic vµ cã chiÒu dµy trÇm tÝch Kainozoi kh«ng lín. ChÝnh b»ng
c¸c kiÕn tróc nµy mµ khèi Hoµng Sa tho¹t ®Çu t¸ch khái r×a thÒm lôc ®Þa Nam
Hai Nam vµ sau ®ã th× cån næi Macclesficld t¸ch khái chÝnh khèi t¶ng Hoµng
Sa.
Khèi Hoµng Sa ng¨n c¸ch víi sên lôc ®Þa b»ng c¸c kiÕn tróc o»n vâng
®Þa hµo cã ph¬ng ®«ng b¾c. KiÕn tróc nµy tr¶i däc phÝa b¾c Hoµng Sa vµ cã
d¹ng sót lón kh«ng ®Òu víi biªn ®é t¨ng dÇn vÒ phÝa sên lôc ®Þa vµ ®Æt xÊp
xØ 4.000m.
ë c¸nh ®«ng nam vµ nam, khèi Hoµng Sa tiÕp gi¸p víi tròng níc s©u
BiÓn §«ng b»ng mét hÖ thèng c¸c nÕp o»n bÞ ®øt g·y lµm phøc t¹p thªm kiÕn
tróc.
Khèi Trêng Sa trong ph¹m vi kiÕn tróc cã vá lôc ®Þa tho¸i ho¸ Trêng
50
- Sa, ë phÇn t©y nam cña cån næi Reed ®· khoan thÊy trÇm tÝch lôc ®Þa tuæi
Mesozoi (Creta) bÞ ch×m díi c¸c trÇm tÝch Kainozoi ë ®é s©u h¬n 5.000m.
C¸c hÖ tÇng Kainozoi b¾t ®Çu b»ng c¸c trÇm tÝch Paleoxen thîng tíng biÓn
n«ng, sau ®ã tiÕp tôc mét hÖ tÇng dµy c¸c trÇm tÝch Eoxen biÓn s©u. Sau mét
gi¸n ®o¹n trÇm tÝch ng¾n, tõ Eoxen ®Õn gi÷a Oligoxen muén tiÕp tôc trÇm
®äng c¸c hÖ tÇng tíng ven biÓn, cuèi cïng phñ trªn c¸c hÖ tÇng võa m« t¶ víi
gi¸n ®o¹n lµ c¸c hÖ tÇng ®¸ v«i ¸m tiªu (dµy ®Õn 2.000m) tuæi Oligoxen muén
- §Ö tø.
C¸c tµi liÖu ®Þa vËt lý hiÖn cã thêng cho mét kh¸i niÖm vÒ mãng ©m
häc (mµ kh«ng ph¶i lóc nµo còng râ vÒ b¶n chÊt ®Þa chÊt) c¸c trÇm tÝch tríc
biÕn d¹ng vµ sau biÕn d¹ng. HiÖn ®ang tån t¹i nhiÒu gi¶ thiÕt kh¸c nhau vÒ
tuæi cña c¸c trÇm tÝch nµy. PhÇn ®«ng ®Òu nghiªng vÒ lËp luËn cho r»ng c¸c
trÇm tÝch (dï tríc hay sau biÕn d¹ng) chñ yÕu cã tuæi Kainozoi. Theo h×nh
th¸i vµ ®Æc ®iÓm kiÕn tróc cña ®Þa h×nh ®¸y, cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc nhiÒu yÕu
tè kiÕn tróc ph¸ huû ®øt g·y cã ph¬ng kh¸c nhau. BÒ dµy trÇm tÝch Kainozoi
trong ph¹m vi cña khèi nµy nhiÒu n¬i ®¹t trÞ sè lín. Cã thÓ ph©n chia ®îc
mét sè tròng qui m« kh¸c nhau vµ ®Þnh híng còng kh¸c nhau : tròng b·i Suèi
Ngµ (bÒ dµy trÇm tÝch ®Õn 6.000m), c¸c bån tròng Nam YÕt, B×nh Nguyªn,
Kû V©n (®Òu cã bÒ dµy trÇm tÝch trªn 5.000m) ... Nh×n chung, bÒ dµi trÇm
tÝch gi¶m theo chiÒu t¨ng dÇn cña ®é s©u ®¸y biÓn. Theo kÕt qu¶ khoan nªu ë
trªn th× râ rµng lµ thêi gian sôt h¹ cña vïng nµy ®· x¶y ra vµo kho¶ng cuèi
Paleoxen. §Æc ®iÓm nµy chøng tá khèi Trêng Sa ®ang tr¶i qua sù lón ch×m
ph©n dÞ. Toµn bé sên phÝa nam vµ ®«ng nam cña khèi nµy tiÕp gi¸p víi kiÕn
tróc o»n vâng s©u kiÓu ®Þa hµo - hÎm vùc biÓn Palawan vµ phÇn kÐo dµi cña nã
vÒ phÝa ®«ng b¾c. HÎm vùc biÓn nµy ®ãng vai trß giíi h¹n gi÷a khèi Trêng
Sa vµ v¸ch kiÕn t¹o trong ph¹m vi sên lôc ®Þa b¾c Kalimantan.
NÕu so víi khèi Hoµng Sa th× ®Þa h×nh kiÕn t¹o khèi Trêng Sa cã møc
®é ph©n dÞ cao h¬n nhiÒu. §iÒu ®ã ph¶n ¸nh sù dÞch chuyÓn c¸c khèi mãng
theo c¸c ph¬ng kh¸c nhau. Dêng nh trong lÞch sö, khèi Trêng Sa ®· tõng
cã liªn hÖ vÒ phÝa ®«ng b¾c víi khèi tiÓu lôc ®Þa Palawan-Mindoro trît
xuèng mét Ýt vÒ phÝa nam.
C¸c tµi liÖu tr×nh bµy ë trªn chøng tá r»ng hai kiÕn tróc Hoµng Sa vµ
Trêng Sa kh¸ gièng nhau vµ ph©n biÖt rÊt râ víi kiÓu kiÕn tróc ®¹i d¬ng
ng¨n c¸ch chóng - lßng ch¶o níc s©u BiÓn §«ng. B¶n chÊt lôc ®Þa cña c¸c
51
- kiÕn tróc nµy ngµy cµng ®îc chøng minh b»ng c¸c tµi liÖu míi. RÊt cã thÓ
nh÷ng khèi kiÕn tróc Hoµng Sa vµ Trêng Sa ®· tõng lµ nh÷ng hîp phÇn cña
lôc ®Þa ch©u ¸, n»m ë vïng kÕt thóc phÝa ®«ng cña hÖ thèng ®Þa m¸ng uèn nÕp
ViÖt- Lµo. Chóng ®· bÞ ®Ëp vì m¹nh vµ biÕn d¹ng kiÕn tróc ph©n dÞ, råi sau ®ã
bÞ l«i cuèn vµo sôt lón trong qóa tr×nh h×nh thµnh tròng níc s©u BiÓn §«ng.
VÞ trÝ kiÕn tróc hiÖn nay cña chóng ®îc x¸c ®Þnh bëi pha t¸ch dÉn cuèi cïng
cña ®¸y biÓn nµy trong Kainozoi muén.
Lßng ch¶o níc s©u trung t©m BiÓn §«ng vµ hai khèi t¶ng cã vá lôc ®Þa
bÞ lón ch×m Hoµng Sa vµ Trêng Sa ®îc ph©n c¸ch víi c¸c thÒm lôc ®Þa kÕ
cËn bëi mét kiÓu kiÕn tróc kh¸ ®éc ®¸o ®îc ®Æt tªn lµ "HÖ thèng bê cña miÒn
níc s©u BiÓn §«ng".
HÖ thèng bê cña miÒn níc s©u BiÓn §«ng cã nh÷ng yÕu tè kiÕn tróc
chñ yÕu lµ :
Sên lôc ®Þa, trong ®a sè trêng hîp ®îc thÓ hiÖn b»ng v¸ch kiÕn t¹o
cã kÌm theo c¸c kiÓu ph¸ huû kh¸c nhau (®øt g·y hoÆc nÕp o»n cã thÓ
n»m s©u).
C¸c o»n vâng s©u bï trõ d¹ng ®Þa hµo thuéc nhiÒu kiÓu nguån gèc.
V¸ch kiÕn t¹o trong ph¹m vi sên lôc ®Þa lµ mét kiÓu kiÕn tróc ranh
giíi mang ®Æc tÝnh tæng hîp. Mãng cña kiÕn tróc nµy vÉn lµ thùc thÓ cña c¸c
kiÕn tróc lôc ®Þa n»m kÕ cËn, nhng c¸c ho¹t ®éng tÝch ®äng ë ®©y kh¸ m¹nh
vµ nhiÒu n¬i ®¹t chiÒu dµy kh¸ lín. Ranh giíi trªn cña kiÕn tróc nµy ®îc
v¹ch trong kho¶ng ®é s©u tõ 200 - 500m, cßn ranh giíi díi kh¸ phøc t¹p
thêng n»m ë ®é s©u tõ 1.000 - 2.000m. NhiÒu ®o¹n cña kiÕn tróc thÓ hiÖn lµ
c¸c ®èt ®øt g·y (nh vïng r×a ngoµi thÒm lôc ®Þa Qu¶ng Ng·i - B×nh ThuËn)
kiÓu c¸c r×a ®éng. NhiÒu n¬i chóng lµ sù ïn ®èng nh÷ng nãn phãng tÝch khæng
lå.
V¸ch kiÕn t¹o nhËn biÕt ®îc trong ®Þa h×nh ®¸y biÓn thêng lµ nhê
vµo sù t¨ng dµy c¸c ®êng cïng ®é s©u ë c¸c r×a thÒm lôc ®Þa. §iÒu nµy trïng
víi ®íi t¨ng cao gradient chiÒu dµy trÇm tÝch Kainozoi vµ t¬ng øng nh vËy
víi ®íi gi¶m r¸o riÕt bÒ dµy vá Tr¸i ®Êt chñ yÕu do sù v¸t nhän nhanh líp
granÝt - biÕn chÊt.
C¸c o»n vâng s©u bï trõ d¹ng ®Þa hµo ë phÝa b¾c, n¬i gi¸p víi thÒm lôc
®Þa Nam Trung Quèc (kÓ c¶ Nam H¶i Nam) v¸ch kiÕn t¹o nµy cã kÌm theo vÒ
52
- phÝa biÓn s©u mét o»n vâng kh¸ réng d¹ng ®Þa hµo ph¬ng ®«ng b¾c ®îc lÊp
®Çy bëi c¸c trÇm tÝch Kainozoi dµy ®Õn 6 km vµ cã biÓn hiÖn c¸c macma
mafic. Trªn ®Þa h×nh ®¸y biªn o»n vâng nµy thÓ hiÖn nh mét "eo biÓn" víi ®é
s©u ®Õn 2.000m.
Mét kiÕn tróc kh¸c còng s©u nh vËy vµ ®i kÌm v¸ch kiÕn t¹o vÒ phÝa
biÓn s©u ®îc nhËn ®Þnh ë phÝa nam BiÓn §«ng - ë ®íi khíp nèi Trêng Sa
víi thÒm lôc ®Þa Kalimantan. KiÕn tróc nµy ®îc nh¾c nhiÒu trong v¨n liÖu
víi tªn gäi lµ "hÎm vùc biªn Palawan". HÎm vùc biÓn nµy h×nh thµnh trªn mét
®íi benhop ®· th«i ho¹t ®éng vµo Mioxen muén. Cßn b¶n th©n kiÕn tróc
Palawan ®îc lÊp ®Çy bëi c¸c trÇm tÝch Kainozoi kh¸ dµy ®Õn 6km. Trªn b×nh
®å hÎm vùc biÓn Palawan cã d¹ng mét o»n vâng v¸t nhän vÒ phÝa ®«ng b¾c vµ
chuyÓn d¹ng thµnh ®íi ®øt g·y ®æ nghiªng díi ®¶o Palawan.
Mét yÕu tè kiÕn tróc n÷a cña c¸c hÖ thèng cña BiÓn §«ng lµ o»n vâng
d¹ng rift tríc thÒm lôc ®Þa §«ng ViÖt Nam cã ph¬ng ¸ kinh tuyÕn trªn b×nh
®å kiÕn tróc cã d¹ng v¸t nhän ë phÝa b¾c vµ më réng ë phÝa nam. Cã thÓ o»n
vâng nµylµ phÇn kÐo dµi cña ®íi rift lôc ®Þa S«ng Hßng, hiÖn ®· bÞ di chuyÓn
däc theo ®øt g·y kinh tuyÕn H¶i Nam - eo biÓn Sunda. Nh÷ng tµi liÖu hiÖn cã
cha cho phÐp ph©n tÝch cÆn kÏ cÊu tróc néi t¹i cña o»n vâng nµy. Tuy vËycã
thÓ nªu ra mét sè nÐt cÆn kÏ cÊu tróc néi t¹i cña o»n vâng nµy. Tuy vËy cã thÓ
nªu ra mét sè nÐt chÝnh vÒ kiÕn tróc cña nã. Trªn ®Þa h×nh ®¸y biÓn, kiÕn tróc
nµy ®îc thÓ hiÖn nh mét bËc thang chuyÓn tiÕp nh« cao ë phÝa b¾c vµ
nghiªng nhÑ vÒ phÝa nam, tøc vÒ phÝa lßng ch¶o níc s©u. BËc thang nµy c¾t
qua c¸c kiÕn tróc trÎ kh¸c, ®iÒu ®îc ph¶n ¸nh râ trong sù ph©n bè bÒ dµy c¸c
trÇm tÝch Kainozoi, ®¹t cùc ®¹i ®Õn 6km ë cËn víi v¸ch kiÕn t¹o. ë phÝa nam,
vµo kho¶ng vÜ tuyÕn Vòng Tµu, kiÕn tróc o»n vâng ®ang m« t¶ khíp nèi víi
®o¹n cuèi phÝa t©y nam cña lßng ch¶o cña kiÕn tróc nµy cã c¸c d÷ kiÖn nh
sau : thø nhÊt lµ sù xuÊt hiÖn cña nói löa ngÇm, trong sè ®ã cã biÓu hiÖn c¸ch
®©y kh«ng l©u (Hßn Tro) trªn l·nh thæ thÒm lôc ®Þa Nam Trung Bé, thø hai lµ
tÝnh ho¹t ®éng ®Êt n©ng cao râ rÖt víi c¸c chÊn tiªu ®éng ®Êt n»m ë ®é s©u 10
- 20km.
§Æc ®iÓm biÕn d¹ng t©n kiÕn t¹o
Kh¸i niÖm biÕn d¹ng t©n kiÕn t¹o ®îc ®Ò cËp ë ®©y bao hµm c¸c néi
dung vÒ c¸c quy luËt ®Æc thï cña c¸c chuyÓn ®éng t©n kiÕn t¹o vµ c¸c thÕ hÖ
kiÕn tróc do nh÷ng chuyÓn ®éng nµy t¹o ra, vÒ c¸c biÓu hiÖn cña chÕ ®é ®Þa
53
nguon tai.lieu . vn
