Xem mẫu
Chương IV
KINH T TÀI NGUYÊN KHÔNG TH TÁI T O
4.1. GI I THI U CHUNG V TÀI NGUYÊN KHÔNG TH TÁI T O
Tài nguyên không th tái t o bao g m các d ng năng lư ng hoá th ch (d u, ga t
nhiên, uranium, than ñá), qu ng, khoáng s n... Toàn b các d ng tài nguyên này s
lư ng có h n trong lòng ñ t. Trong ng n h n, ngu n tài nguyên này không th tái t o.
Th i gian th hi n vai trò quan tr ng trong vi c phân tích vi c s d ng và khai thác
các d ng tài nguyên không tái t o, sau m i m t giai ño n lư ng d tr gi m d n trong
lòng ñ t, s d ng lo i tài nguyên này thư ng gây ra ch t th i cho môi trư ng, như v y
vi c phân tích, s d ng tài nguyên này s khác nhau trong m i giai ño n th i gian.
ði u chúng ta quan tâm khi phân tích là khai thác v i t c ñ nào, các dòng khai
thác qua các giai ño n khác nhau và bao gi thì ngu n tài nguyên này s c n ki t.
4.2. CÁC V N ð
C U
V
KHAI THÁC S
D NG VÀ M C ðÍCH NGHIÊN
4.2.1. V n ñ khai thác và s d ng tài nguyên không th tái t o
4.2.1.1. Các v n ñ cơ b n c a tài nguyên không th tái t o
- Còn bao nhiêu lâu và trong ñi u ki n nào loài ngư i có th ti p t c khai thác và
s d ng ngu n tài nguyên không tái t o trong lòng ñ t.
- M t lư ng l n các ngu n tài nguyên không tái t o l i không n m trong các nư c
có nhu c u s d ng l n (d u m , vàng, khí ñ t, than...).
- Ngày càng nhi u các công c , k thu t s d ng các ngu n tài nguyên không th
tái t o (ô tô, máy bay...).
- Ít hi u bi t ho c hi u sai v vai trò c a tài nguyên, môi trư ng.
- C ch t lư ng và s lư ng c a ngu n tài nguyên không tái t o ngày càng gi m sút
theo th i gian.
- Khi s d ng ngu n tài nguyên này thư ng t o ra ch t th i và gây nh hư ng t i
môi trư ng nư c, không khí, ñ t.
4.2.1.2. Nh ng quan tâm chính ñ i v i ngu n tài nguyên không th tái t o
M t s lý thuy t kinh t xung quanh v n ñ tài nguyên không th tái t o
- Các h c thuy t gia kinh t c ñi n quan tâm t i vai trò c a tài nguyên thiên
nhiên t p trung vào 3 y u t c a s n xu t bao g m v n, lao ñ ng, và ñ t ñai. Ricardo
và Malthus là m t trong nh ng nhà kinh t c ñi n quan tâm ñ n vi c phát tri n dân
s và kh năng cung c p lương th c c a trái ñ t, ñ c bi t quan tâm t i kh năng h n
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi trư ng……….63
ch c a ñ t nông nghi p. Mark là m t nhà tri t h c, kinh t h c, nhưng trong lý
thuy t kinh t c a Mark ít nói t i s h n ch c a ngu n tài nguyên trong phát tri n
kinh t . L.C Gray (1914) và Harold Hotelling (1931) th o lu n v quy lu t gi m d n
c a doanh thu biên ñ i v i vi c khai thác tài nguyên. H là hai nhà kinh t ñ u tiên
ñ t n n móng cho vi c phân tích m t cách h th ng t l s d ng t i ưu ngu n tài
nguyên không th tái t o.
- Doanh thu khai thác gi m d n do lư ng khai thác gi m d n theo th i gian:
qt = q1 + q2 + .... + qn
- Th i gian th hi n vai trò r t quan tr ng trong phân tích khai thác ngu n tài
nguyên không th tái t o.
- Hi u qu dòng khai thác tài nguyên không th tái t o, s n lư ng khai thác ngày
hôm nay là bao nhiêu và nh hư ng ñ n tương lai như th nào.
4.2.2. M c ñích
- Mô t và phân tích mô hình lý thuy t cơ b n v s d ng t i ưu ngu n tài nguyên
không th tái t o.
- T ng h p, so sánh các mô hình khác nhau.
4.3. MÔ HÌNH CƠ B N C A LÝ THUY T KHAI THÁC TÀI NGUYÊN
KHÔNG TH TÁI T O
4.3.1. Mô hình cơ b n c a lý thuy t khai thác tài nguyên không th tái t o
(trong th trư ng c nh tranh hoàn h o)
4.3.1.1. Hư ng khai thác c a m t hãng tư nhân (ch p nh n giá c th trư ng)
* V n ñ ñ t ra
- Khai thác tài nguyên không th tái t o trong bao lâu (xu hư ng v th i gian)?
- Khai thác v i s n lư ng nào (xu hư ng s n lư ng khai thác)?
- ði u gì s x y ra ñ i v i giá c trong tương lai (xu hư ng giá)?
- Chi phí c a ngư i s d ng?
* Các ñi u ki n cho mô hình lý thuy t
- Hãng khai thác ch p nh n giá th trư ng, hay nói cách khác giá c c a tài nguyên
khai thác mang bán là giá ñã ñư c quy ñ nh c a th trư ng vì quy mô khai thác c a cá
nhân, hãng là r t nh không th làm thay ñ i giá c a th trư ng.
- Ngư i khai thác ư c tính chính xác lư ng tài nguyên trong lòng ñ t trong giai
ño n khai thác.
- M bao g m tài nguyên có ch t lư ng như nhau (t dư i lên trên).
- Chi phí khai thác s tăng d n do khó khăn hơn, sâu hơn, khan hi m hơn.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi trư ng……….64
* Mô hình cơ b n
L i nhu n t i ña: Prmax
ði u ki n ñ u c n (FOC):Ā tương ñương v i MC = MR = giá
Chú ý: trong trư ng h p khai thác tài nguyên thì chi phí biên c a hãng ph i b ng
chi phí th c t c a hãng b ra (chi phí c ñ nh và chi phí bi n ñ i) c ng v i chi phí khan
hi m do tài nguyên ngày càng c n ki t.
Trong trư ng h p mô hình hãng khai thác trong nhi u giai ño n:
1
1
1
* (Pq1 − C (q1 )) +
* (Pq2 − C (q2 )) + ... +
π T = Pq0 − C (q0 ) +
* (Pqt − C (qt ))
1
2
(1 + r )
(1 + r )
(1 + r )t
Trong ñó: P là giá c a m t ñơn v NRR
C là chi phí khai thác
qt là lư ng khai thác NRR trong giai ño n t
L y ñ o hàm riêng theo qt tìm ñi u ki n c n t i ña hoá l i ích c a hãng (FOC):
1
1
* (P − MC (qt ) ) =
* (P − MC (qt +1 ) )
t
(1 + r )
(1 + r ) t +1
Chúng ta có th d dàng nh n ra là c hai v c a phương trình trên là giá tr hi n t i
c a l i nhu n t khai thác trong hai giai ño n t và t+1
V y ta có:
(P
− MC
π
t + 1
) (P
− MC (t ) )
= r
(P − MC (t ) )t
Công th c trên ñư c g i là lu t Hottelling ph n trăm lãi su t (Hottelling r percent rule)
(t + 1 ) −
− π
π t
t
= r
Trong ñó: r là lãi su t ti n vay trên th trư ng
P&MC
P&MC
MC
MC
P
P
P - MCt
P-MCt+1
t
t+1
Hình 4.1. Chi phí khai thác trong hai giai ño n khác nhau
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi trư ng……….65
Các quy t ñ nh khai thác c a hãng d a trên Hottelling ph n trăm lãi su t:
- N u t l tăng trư ng c a l i nhu n khai thác b ng v i r hãng có th quy t ñ nh
khai thác ho c không, tuỳ thu c vào các y u t khác c a quá trình s n xu t (Indifference
over extraction).
- N u t l tăng trư ng c a l i nhu n l n hơn r hãng quy t ñ nh không khai thác vì
n u khai thác l y ti n g i vào ngân hàng ch ñư c lãi su t r.
- N u t l tăng trư ng c a l i nhu n nh hơn r, hãng quy t ñ nh khai thác.
4.3.1.2. Hư ng khai thác c a m t ngành (không còn ch p nh n giá th trư ng vì
lư ng khai thác cu ngành ñ l n làm thay ñ i giá th trư ng)
* Xây d ng mô hình
ð ñơn gi n cho mô hình, chúng ta gi s mô hình g m 2 giai ño n to và t1
T i ña hoá l i nhu n c a ngành: π
Ràng bu c:
S0 = q0 + q1
Trong ñó:
S0 = ngu n d tr tài nguyên lúc chưa khai thác
S d ng hàm Lagrange
L = Pq0 − C (q0 ) +
1
* (Pq1 − C (q1 ) ) + λ (S 0 − q0 − q1 )
(1 + r )1
ði u ki n ñ u tiên (FOC):
∂L
= P0 − C0 − λ = 0
∂q0
∂L
(P − C1 )
−λ = 0
∂q = 1
(1 + r )
1
∂L = S 0 − q0 − q1 = 0
∂λ
Chúng ta có:
(1 )
P0 − C0 = P − C1
(1 + r )
Công th c trên ñòi h i giá c a giai ño n ñ u tr chi phí biên c a giai ño n ñ u và
chi t kh u c a giá giai ño n 2 tr chi phí c a giai ño n 2 ph i b ng λ và và b ng nhau.
Chú ý: λ là giá bóng.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi trư ng……….66
* Mô hình phân tích hư ng th i gian, hư ng khai thác và hư ng giá trong
khai thác NRR
Giá
(a)
Giá hư ng A
(b)
P
Giá hư ng C
Giá t i ña
P*
Giá hư ng B
ðư ng c u
C
lương c u khi t = 0
qT=0
T
~
T
ˆ
q
qt
qt
ˆ
T
Th i gian
(d)
(c) ðư ng 45o
Khai thác hư ng B
Khai thác hư ng A
Khai thác hư ng C
0
~
T
ˆ
T
T Th i gian
Hình 4.2. Mô hình khai thác tài nguyên ba hư ng
K t lu n:
- Giá tăng theo th i gian và hư ng khai thác gi m d n theo th i gian.
- Hi u qu khai thác c a ngành x y ra khi và ch khi ngu n tài nguyên d tr ,
hư ng khai thác và nhu c u v lư ng ph i b ng ZERO trong cùng m t th i gian.
- Hư ng B: T c ñ khai thác quá nhanh, d n t i s n lư ng l n làm cho lư ng cung
tăng nhanh là nguyên nhân làm giá cũng tăng nhưng theo t c ñ ch m (nhanh chóng
làm c n ki t ngu n tài nguyên d tr trong lòng ñ t, xu hư ng giá s không bao gi t i
ñư c giá t i ña theo hư ng này s không hi u qu b i vì ñã không tính ñ n (b quên)
nh ng l i ích thu ñư c trong tương lai c a ngu n tài nguyên.
- Hư ng C: Khai thác ch m, d n t i s n lư ng th p làm cho lư ng cung th p là
nguyên nhân làm giá cao hơn (xu hư ng giá tăng nhanh). ði u ñó s d n t i vi c tăng
giá nhanh chóng và ti n g n t i giá t i ña s m hơn (ngành khai thác s không khai thác
n a và như v y ngu n tài nguyên n m trong lòng ñ t (ví d : các nhà ñ c quy n OPEC).
Không hi u qu vì l i ích c a ngư i tiêu dùng trong hi n t i b gi m.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi trư ng……….67
nguon tai.lieu . vn
KINH T TÀI NGUYÊN KHÔNG TH TÁI T O
4.1. GI I THI U CHUNG V TÀI NGUYÊN KHÔNG TH TÁI T O
Tài nguyên không th tái t o bao g m các d ng năng lư ng hoá th ch (d u, ga t
nhiên, uranium, than ñá), qu ng, khoáng s n... Toàn b các d ng tài nguyên này s
lư ng có h n trong lòng ñ t. Trong ng n h n, ngu n tài nguyên này không th tái t o.
Th i gian th hi n vai trò quan tr ng trong vi c phân tích vi c s d ng và khai thác
các d ng tài nguyên không tái t o, sau m i m t giai ño n lư ng d tr gi m d n trong
lòng ñ t, s d ng lo i tài nguyên này thư ng gây ra ch t th i cho môi trư ng, như v y
vi c phân tích, s d ng tài nguyên này s khác nhau trong m i giai ño n th i gian.
ði u chúng ta quan tâm khi phân tích là khai thác v i t c ñ nào, các dòng khai
thác qua các giai ño n khác nhau và bao gi thì ngu n tài nguyên này s c n ki t.
4.2. CÁC V N ð
C U
V
KHAI THÁC S
D NG VÀ M C ðÍCH NGHIÊN
4.2.1. V n ñ khai thác và s d ng tài nguyên không th tái t o
4.2.1.1. Các v n ñ cơ b n c a tài nguyên không th tái t o
- Còn bao nhiêu lâu và trong ñi u ki n nào loài ngư i có th ti p t c khai thác và
s d ng ngu n tài nguyên không tái t o trong lòng ñ t.
- M t lư ng l n các ngu n tài nguyên không tái t o l i không n m trong các nư c
có nhu c u s d ng l n (d u m , vàng, khí ñ t, than...).
- Ngày càng nhi u các công c , k thu t s d ng các ngu n tài nguyên không th
tái t o (ô tô, máy bay...).
- Ít hi u bi t ho c hi u sai v vai trò c a tài nguyên, môi trư ng.
- C ch t lư ng và s lư ng c a ngu n tài nguyên không tái t o ngày càng gi m sút
theo th i gian.
- Khi s d ng ngu n tài nguyên này thư ng t o ra ch t th i và gây nh hư ng t i
môi trư ng nư c, không khí, ñ t.
4.2.1.2. Nh ng quan tâm chính ñ i v i ngu n tài nguyên không th tái t o
M t s lý thuy t kinh t xung quanh v n ñ tài nguyên không th tái t o
- Các h c thuy t gia kinh t c ñi n quan tâm t i vai trò c a tài nguyên thiên
nhiên t p trung vào 3 y u t c a s n xu t bao g m v n, lao ñ ng, và ñ t ñai. Ricardo
và Malthus là m t trong nh ng nhà kinh t c ñi n quan tâm ñ n vi c phát tri n dân
s và kh năng cung c p lương th c c a trái ñ t, ñ c bi t quan tâm t i kh năng h n
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi trư ng……….63
ch c a ñ t nông nghi p. Mark là m t nhà tri t h c, kinh t h c, nhưng trong lý
thuy t kinh t c a Mark ít nói t i s h n ch c a ngu n tài nguyên trong phát tri n
kinh t . L.C Gray (1914) và Harold Hotelling (1931) th o lu n v quy lu t gi m d n
c a doanh thu biên ñ i v i vi c khai thác tài nguyên. H là hai nhà kinh t ñ u tiên
ñ t n n móng cho vi c phân tích m t cách h th ng t l s d ng t i ưu ngu n tài
nguyên không th tái t o.
- Doanh thu khai thác gi m d n do lư ng khai thác gi m d n theo th i gian:
qt = q1 + q2 + .... + qn
- Th i gian th hi n vai trò r t quan tr ng trong phân tích khai thác ngu n tài
nguyên không th tái t o.
- Hi u qu dòng khai thác tài nguyên không th tái t o, s n lư ng khai thác ngày
hôm nay là bao nhiêu và nh hư ng ñ n tương lai như th nào.
4.2.2. M c ñích
- Mô t và phân tích mô hình lý thuy t cơ b n v s d ng t i ưu ngu n tài nguyên
không th tái t o.
- T ng h p, so sánh các mô hình khác nhau.
4.3. MÔ HÌNH CƠ B N C A LÝ THUY T KHAI THÁC TÀI NGUYÊN
KHÔNG TH TÁI T O
4.3.1. Mô hình cơ b n c a lý thuy t khai thác tài nguyên không th tái t o
(trong th trư ng c nh tranh hoàn h o)
4.3.1.1. Hư ng khai thác c a m t hãng tư nhân (ch p nh n giá c th trư ng)
* V n ñ ñ t ra
- Khai thác tài nguyên không th tái t o trong bao lâu (xu hư ng v th i gian)?
- Khai thác v i s n lư ng nào (xu hư ng s n lư ng khai thác)?
- ði u gì s x y ra ñ i v i giá c trong tương lai (xu hư ng giá)?
- Chi phí c a ngư i s d ng?
* Các ñi u ki n cho mô hình lý thuy t
- Hãng khai thác ch p nh n giá th trư ng, hay nói cách khác giá c c a tài nguyên
khai thác mang bán là giá ñã ñư c quy ñ nh c a th trư ng vì quy mô khai thác c a cá
nhân, hãng là r t nh không th làm thay ñ i giá c a th trư ng.
- Ngư i khai thác ư c tính chính xác lư ng tài nguyên trong lòng ñ t trong giai
ño n khai thác.
- M bao g m tài nguyên có ch t lư ng như nhau (t dư i lên trên).
- Chi phí khai thác s tăng d n do khó khăn hơn, sâu hơn, khan hi m hơn.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi trư ng……….64
* Mô hình cơ b n
L i nhu n t i ña: Prmax
ði u ki n ñ u c n (FOC):Ā tương ñương v i MC = MR = giá
Chú ý: trong trư ng h p khai thác tài nguyên thì chi phí biên c a hãng ph i b ng
chi phí th c t c a hãng b ra (chi phí c ñ nh và chi phí bi n ñ i) c ng v i chi phí khan
hi m do tài nguyên ngày càng c n ki t.
Trong trư ng h p mô hình hãng khai thác trong nhi u giai ño n:
1
1
1
* (Pq1 − C (q1 )) +
* (Pq2 − C (q2 )) + ... +
π T = Pq0 − C (q0 ) +
* (Pqt − C (qt ))
1
2
(1 + r )
(1 + r )
(1 + r )t
Trong ñó: P là giá c a m t ñơn v NRR
C là chi phí khai thác
qt là lư ng khai thác NRR trong giai ño n t
L y ñ o hàm riêng theo qt tìm ñi u ki n c n t i ña hoá l i ích c a hãng (FOC):
1
1
* (P − MC (qt ) ) =
* (P − MC (qt +1 ) )
t
(1 + r )
(1 + r ) t +1
Chúng ta có th d dàng nh n ra là c hai v c a phương trình trên là giá tr hi n t i
c a l i nhu n t khai thác trong hai giai ño n t và t+1
V y ta có:
(P
− MC
π
t + 1
) (P
− MC (t ) )
= r
(P − MC (t ) )t
Công th c trên ñư c g i là lu t Hottelling ph n trăm lãi su t (Hottelling r percent rule)
(t + 1 ) −
− π
π t
t
= r
Trong ñó: r là lãi su t ti n vay trên th trư ng
P&MC
P&MC
MC
MC
P
P
P - MCt
P-MCt+1
t
t+1
Hình 4.1. Chi phí khai thác trong hai giai ño n khác nhau
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi trư ng……….65
Các quy t ñ nh khai thác c a hãng d a trên Hottelling ph n trăm lãi su t:
- N u t l tăng trư ng c a l i nhu n khai thác b ng v i r hãng có th quy t ñ nh
khai thác ho c không, tuỳ thu c vào các y u t khác c a quá trình s n xu t (Indifference
over extraction).
- N u t l tăng trư ng c a l i nhu n l n hơn r hãng quy t ñ nh không khai thác vì
n u khai thác l y ti n g i vào ngân hàng ch ñư c lãi su t r.
- N u t l tăng trư ng c a l i nhu n nh hơn r, hãng quy t ñ nh khai thác.
4.3.1.2. Hư ng khai thác c a m t ngành (không còn ch p nh n giá th trư ng vì
lư ng khai thác cu ngành ñ l n làm thay ñ i giá th trư ng)
* Xây d ng mô hình
ð ñơn gi n cho mô hình, chúng ta gi s mô hình g m 2 giai ño n to và t1
T i ña hoá l i nhu n c a ngành: π
Ràng bu c:
S0 = q0 + q1
Trong ñó:
S0 = ngu n d tr tài nguyên lúc chưa khai thác
S d ng hàm Lagrange
L = Pq0 − C (q0 ) +
1
* (Pq1 − C (q1 ) ) + λ (S 0 − q0 − q1 )
(1 + r )1
ði u ki n ñ u tiên (FOC):
∂L
= P0 − C0 − λ = 0
∂q0
∂L
(P − C1 )
−λ = 0
∂q = 1
(1 + r )
1
∂L = S 0 − q0 − q1 = 0
∂λ
Chúng ta có:
(1 )
P0 − C0 = P − C1
(1 + r )
Công th c trên ñòi h i giá c a giai ño n ñ u tr chi phí biên c a giai ño n ñ u và
chi t kh u c a giá giai ño n 2 tr chi phí c a giai ño n 2 ph i b ng λ và và b ng nhau.
Chú ý: λ là giá bóng.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi trư ng……….66
* Mô hình phân tích hư ng th i gian, hư ng khai thác và hư ng giá trong
khai thác NRR
Giá
(a)
Giá hư ng A
(b)
P
Giá hư ng C
Giá t i ña
P*
Giá hư ng B
ðư ng c u
C
lương c u khi t = 0
qT=0
T
~
T
ˆ
q
qt
qt
ˆ
T
Th i gian
(d)
(c) ðư ng 45o
Khai thác hư ng B
Khai thác hư ng A
Khai thác hư ng C
0
~
T
ˆ
T
T Th i gian
Hình 4.2. Mô hình khai thác tài nguyên ba hư ng
K t lu n:
- Giá tăng theo th i gian và hư ng khai thác gi m d n theo th i gian.
- Hi u qu khai thác c a ngành x y ra khi và ch khi ngu n tài nguyên d tr ,
hư ng khai thác và nhu c u v lư ng ph i b ng ZERO trong cùng m t th i gian.
- Hư ng B: T c ñ khai thác quá nhanh, d n t i s n lư ng l n làm cho lư ng cung
tăng nhanh là nguyên nhân làm giá cũng tăng nhưng theo t c ñ ch m (nhanh chóng
làm c n ki t ngu n tài nguyên d tr trong lòng ñ t, xu hư ng giá s không bao gi t i
ñư c giá t i ña theo hư ng này s không hi u qu b i vì ñã không tính ñ n (b quên)
nh ng l i ích thu ñư c trong tương lai c a ngu n tài nguyên.
- Hư ng C: Khai thác ch m, d n t i s n lư ng th p làm cho lư ng cung th p là
nguyên nhân làm giá cao hơn (xu hư ng giá tăng nhanh). ði u ñó s d n t i vi c tăng
giá nhanh chóng và ti n g n t i giá t i ña s m hơn (ngành khai thác s không khai thác
n a và như v y ngu n tài nguyên n m trong lòng ñ t (ví d : các nhà ñ c quy n OPEC).
Không hi u qu vì l i ích c a ngư i tiêu dùng trong hi n t i b gi m.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi trư ng……….67