Xem mẫu
B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð i H C NÔNG NGHI P I
Ch biên: TS. Nguy n Văn Song - TS. Vũ Th Phương Thu
Gi¸o tr×nh
KINH T TÀI NGUYÊN
MÔI TRƯ NG
HÀ N I - 2006
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài Nguyên Môi trư ng ………… 1
L IM
ð U
Th gi i nói chung và Vi t Nam nói riêng ñang ñ i ñ u v i m t th c tr ng là dân
s ngày càng tăng nhanh thì nhu c u v tài nguyên càng ngày càng nhi u và môi trư ng
thiên nhiên ngày càng suy gi m. Do ñó, vi c s d ng tài nguyên thiên nhiên và ñ m b o
ch t lư ng môi trư ng ñã tr thành m t v n ñ l n c a các ñ a phương, qu c gia, khu
v c và th gi i. ð gi i quy t mâu thu n cơ b n, có nhi u ngành khoa h c ñã r t quan
tâm nghiên c u, v n d ng và th c hi n các gi i pháp ñ m b o cho phát tri n b n v ng.
Trong s ñó, khoa h c Kinh t môi trư ng là môn Khoa h c quan tr ng.
Kinh t tài nguyên môi trư ng là môn khoa h c non tr , t p trung gi i quy t các
m i quan h gi a khai thác, s d ng ngu n tài nguyên thiên nhiên, ch t lư ng môi
trư ng và hành vi ng x c a các cá nhân, t ch c và nhà nư c dư i góc ñ kinh t -xã
h i. Môn h c này ph i gi i quy t nhi u v n ñ ph c t p như l i ích và chi phí c a vi c
thay ñ i ch t lư ng, s lư ng tài nguyên thiên nhiên và môi trư ng; m i quan h gi a
tăng trư ng kinh t và ch t lư ng tài nguyên thiên nhiên, môi trư ng, các chính sách
kinh t , lu t pháp nh m qu n lý, khai thác, s d ng hi u qu nh t ngu n tài nguyên
thiên nhiên, môi trư ng trong hi n t i và tương lai. Vì nh ng lý do ñó, vi c trang b cho
sinh viên và ngư i ñ c nh ng ki n th c cơ b n v quy lu t và các công c kinh t trong
vi c khai thác và s d ng tài nguyên thiên nhiên môi trư ng hi u qu trong dài h n là
h t s c c n thi t.
ðáp ng yêu c u c p bách ñó, nhóm môn h c Kinh t tài nguyên Môi trư ng, khoa
Kinh t và Phát tri n nông thôn, trư ng ð i h c Nông nghi p I, Hà N i ñã so n th o l n
1 (năm 2000), hoàn thi n l n 2 (năm 2002) và nay chính th c biên so n giáo trình nh m
ph c v cho ñào t o ñ i h c ngành Kinh t và m t s chuyên ngành Qu n lý Tài nguyên
và Môi trư ng.
Giáo trình "Kinh t tài nguyên môi trư ng" xu t b n l n này g m 7 chương:
Chương I:
Nh ng v n ñ cơ b n v khoa h c Kinh t tài nguyên môi trư ng
Chương II:
Môi trư ng và phát tri n
Chương III:
Kinh t tài nguyên có th tái t o
Chương IV:
Kinh t tài nguyên không th tái t o
Chương V:
Kinh t ô nhi m môi trư ng
Chương VI:
Các phương pháp ñánh giá giá tr tài nguyên môi trư ng và ô
nhi m môi trư ng
Chương VII:
Tài nguyên môi trư ng trong nông nghi p và phát tri n kinh t
nông nghi p sinh thái
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài Nguyên Môi trư ng ………… 2
Giáo trình do TS. Nguy n Văn Song và TS. Vũ Th Phương Thu ñ ng ch biên và
phân công biên so n như sau:
- TS. Nguy n Văn Song vi t chương I, chương III, chương IV, chương VI và tham
gia vi t chương V.
- TS. Vũ Th Phương Thu vi t chương II, chương V, chương VII và tham gia vi t
chương I.
- TS. Nguy n M u Dũng tham gia vi t chương II.
- GV. Nguy n H u Khánh tham gia vi t chương V.
- GV. ð Th Nâng tham gia vi t chương III, chương IV.
Trong quá trình biên so n, các tác gi ñã có nhi u c g ng, nhưng vì ñây là m t
lĩnh v c khoa h c tương ñ i m i nên ch c ch n không tránh kh i nh ng khi m khuy t.
Các tác gi mong nh n ñư c nh ng ñóng góp chân thành, quý báu c a các ñ ng nghi p,
anh ch em sinh viên và ñông ñ o các b n ñ c.
Chúng tôi xin chân thành c m ơn Ban ch nhi m Khoa Kinh t và Phát tri n nông
thôn, Ban Giám hi u trư ng ð i h c Nông nghi p I ñã t o ñi u ki n cho giáo trình
“Kinh t tài nguyên môi trư ng” .
T P TH TÁC GI
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài Nguyên Môi trư ng ………… 3
M CL C
M c
Chương
Trang
L I NÓI ð U
I
NH NG V N ð CƠ B N C A KHOA H C KINH T
NGUYÊN MÔI TRƯ NG
3
TÀI
1.1.Vai trò và l ch s hình thành khoa h c kinh t tài nguyên môi
trư ng
1.2. Cơ s lý thuy t nghiên c u c a kinh t tài nguyên môi trư ng
1.2.1. Cơ s v quy n s h u
1.2.2.Cơ s kinh t vi mô v phúc l i xã h i
II
1.3. ð i tư ng, nhi m v và phương pháp nghiên c u
1.3.1. ð i tư ng và nhi m v c a kinh t Tài nguyên Môi trư ng
1.3.2 Phương pháp nghiên c u
MÔI TRƯ NG VÀ PHÁT TRI N
2.1. M i quan h gi a phát tri n kinh t và môi trư ng
2.1.1. Ho t ñ ng c a h kinh t và tác ñ ng c a nó ñ i v i môi trư ng
2.1.2. Vai trò c a h th ng môi trư ng
2.1.3. Các quan ñi m cơ b n k t h p gi a môi trưòng& phát tri n
2.2. Phát tri n b n v ng khái ni m và thư c ño
2.2.1. Khái ni m
2.2.2. Phân lo i
2.2.3. ði u ki n v phát tri n b n v ng
2.2.4. Nguyên t c phát tri n b n v ng
2.2.5. Thư c ño v phát tri n b n v ng
III
2.3. Phát tri n kinh t và b o v môi trư ng Vi t Nam
2.3.1. ð c ñi m phát tri n kinh t Vi t Nam
2.3.2. Ô nhi m môi trư ng Vi t Nam
2.3.3. Nguyên nhân cơ b n gây ô nhi m và suy thoái môi trư ng
2.3.4. V n ñ b o v môi trư ng và phát tri n b n v ng Vi t Nam
2.3.5. Quan ñi m, nguyên t c phát tri n b n v ng Vi t nam
KINH T TÀI NGUYÊN CÓ TH TÁI T O
3.1. Lý thuy t chung v kinh t tài nguyên có th tái t o
3.1.1. ð c ñi m ngu n tài nguyên có th tái t o
3.1.2. M i quan h phát tri n b n v ng và tài nguyên tái
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài Nguyên Môi trư ng ………… 4
5
5
6
6
7
15
15
15
18
18
18
20
23
24
24
25
27
28
30
32
32
33
34
35
36
40
40
40
40
3.2. Các mô hình kinh t s d ng t i ưu tài nguyên có th tái t o
3.2.1.Mô hình kinh t tài nguyên ñ t
3.2.2.Mô hình kinh t tài nguyên nư c
3.2.3. Mô hình kinh t r ng
3.2.4. Mô hình kinh t thu s n
IV
3.3. Nh ng v n ñ s d ng tài nguyên có th tái t o
KINH T TÀI NGUYÊN KHÔNG TH TÁI T O
Vi t nam
4.1. Gi i thi u chung v tài nguyên không tái t o
4.2. Các v n ñ và m c ñích nghiên c u
4.2.1 V n ñ
4. 2.2 M c ñích
4.3. Mô hình cơ b n c a lý thuy t khai thác tài nguyên không th tái
t o và s c n ki t
4.3.1. Mô hình cơ b n c a lý thuy t khai thác tài nguyên không th tái
t o (trong th trư ng c nh tranh hoàn h o)
4.3.2. Khai thác tài nguyên không th tái t o b i các nhà ñ c quy n (OPEC)
V
4.4. M t s mô hình khai thác tài nguyên không tái t o
4.4.1.S phân b tài nguyên không th tái t o qua th i gian
4.4.2. Mô hình chi phí khan hi m và tô khan hi m (C. Howe 1979)
4.4.3. Mô hình s d ng t i ưu ngu n tài nguyên qua các giai ño n th i
gian (C. Howe 1979)
4.4.4. V n ñ s d ng tài nguyên không th tái t o hi u qu (Tieterberg 1988)
4.4.5. K ho ch hoá và qu n lý các ngu n tài nguyên thiên nhiên (Eric L.
Hyman 1984)
4.4.6. Mô hình phân b hi u qu ngu n tài nguyên có th tái sinh
(Tieterberg 1988)
4.4.7. Chi phí biên c a ngư i s d ng (MUC) (Jeremy J. Warfordl 1994)
4.4.8 So sánh các mô hình
KINH T Ô NHI M MÔI TRƯ NG
5.1. Các ngo i ng và tính phi hi u qu c a nó trong th trư ng
5.1.1. Ngo i ng và phân lo i ngo i ng
5.1.2. Tính phi hi u qu c a ngo i ng và hàng hoá công c ng th trư ng
5.2. Ngo i ng t i ưu- các công c kinh t ki m soát ô nhi m môi trư ng
5.2.1. Ô nhi m t i ưu (Ngo i ng t i ưu - Optimal Externalities)
5.2.2. Ngo i ng và quy n s h u theo lý thuy t Ronald Coase
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài Nguyên Môi trư ng ………… 5
41
41
47
48
51
59
63
63
63
63
64
64
64
69
71
71
71
72
73
74
75
78
78
79
79
79
83
89
89
91
nguon tai.lieu . vn
TRƯ NG ð i H C NÔNG NGHI P I
Ch biên: TS. Nguy n Văn Song - TS. Vũ Th Phương Thu
Gi¸o tr×nh
KINH T TÀI NGUYÊN
MÔI TRƯ NG
HÀ N I - 2006
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài Nguyên Môi trư ng ………… 1
L IM
ð U
Th gi i nói chung và Vi t Nam nói riêng ñang ñ i ñ u v i m t th c tr ng là dân
s ngày càng tăng nhanh thì nhu c u v tài nguyên càng ngày càng nhi u và môi trư ng
thiên nhiên ngày càng suy gi m. Do ñó, vi c s d ng tài nguyên thiên nhiên và ñ m b o
ch t lư ng môi trư ng ñã tr thành m t v n ñ l n c a các ñ a phương, qu c gia, khu
v c và th gi i. ð gi i quy t mâu thu n cơ b n, có nhi u ngành khoa h c ñã r t quan
tâm nghiên c u, v n d ng và th c hi n các gi i pháp ñ m b o cho phát tri n b n v ng.
Trong s ñó, khoa h c Kinh t môi trư ng là môn Khoa h c quan tr ng.
Kinh t tài nguyên môi trư ng là môn khoa h c non tr , t p trung gi i quy t các
m i quan h gi a khai thác, s d ng ngu n tài nguyên thiên nhiên, ch t lư ng môi
trư ng và hành vi ng x c a các cá nhân, t ch c và nhà nư c dư i góc ñ kinh t -xã
h i. Môn h c này ph i gi i quy t nhi u v n ñ ph c t p như l i ích và chi phí c a vi c
thay ñ i ch t lư ng, s lư ng tài nguyên thiên nhiên và môi trư ng; m i quan h gi a
tăng trư ng kinh t và ch t lư ng tài nguyên thiên nhiên, môi trư ng, các chính sách
kinh t , lu t pháp nh m qu n lý, khai thác, s d ng hi u qu nh t ngu n tài nguyên
thiên nhiên, môi trư ng trong hi n t i và tương lai. Vì nh ng lý do ñó, vi c trang b cho
sinh viên và ngư i ñ c nh ng ki n th c cơ b n v quy lu t và các công c kinh t trong
vi c khai thác và s d ng tài nguyên thiên nhiên môi trư ng hi u qu trong dài h n là
h t s c c n thi t.
ðáp ng yêu c u c p bách ñó, nhóm môn h c Kinh t tài nguyên Môi trư ng, khoa
Kinh t và Phát tri n nông thôn, trư ng ð i h c Nông nghi p I, Hà N i ñã so n th o l n
1 (năm 2000), hoàn thi n l n 2 (năm 2002) và nay chính th c biên so n giáo trình nh m
ph c v cho ñào t o ñ i h c ngành Kinh t và m t s chuyên ngành Qu n lý Tài nguyên
và Môi trư ng.
Giáo trình "Kinh t tài nguyên môi trư ng" xu t b n l n này g m 7 chương:
Chương I:
Nh ng v n ñ cơ b n v khoa h c Kinh t tài nguyên môi trư ng
Chương II:
Môi trư ng và phát tri n
Chương III:
Kinh t tài nguyên có th tái t o
Chương IV:
Kinh t tài nguyên không th tái t o
Chương V:
Kinh t ô nhi m môi trư ng
Chương VI:
Các phương pháp ñánh giá giá tr tài nguyên môi trư ng và ô
nhi m môi trư ng
Chương VII:
Tài nguyên môi trư ng trong nông nghi p và phát tri n kinh t
nông nghi p sinh thái
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài Nguyên Môi trư ng ………… 2
Giáo trình do TS. Nguy n Văn Song và TS. Vũ Th Phương Thu ñ ng ch biên và
phân công biên so n như sau:
- TS. Nguy n Văn Song vi t chương I, chương III, chương IV, chương VI và tham
gia vi t chương V.
- TS. Vũ Th Phương Thu vi t chương II, chương V, chương VII và tham gia vi t
chương I.
- TS. Nguy n M u Dũng tham gia vi t chương II.
- GV. Nguy n H u Khánh tham gia vi t chương V.
- GV. ð Th Nâng tham gia vi t chương III, chương IV.
Trong quá trình biên so n, các tác gi ñã có nhi u c g ng, nhưng vì ñây là m t
lĩnh v c khoa h c tương ñ i m i nên ch c ch n không tránh kh i nh ng khi m khuy t.
Các tác gi mong nh n ñư c nh ng ñóng góp chân thành, quý báu c a các ñ ng nghi p,
anh ch em sinh viên và ñông ñ o các b n ñ c.
Chúng tôi xin chân thành c m ơn Ban ch nhi m Khoa Kinh t và Phát tri n nông
thôn, Ban Giám hi u trư ng ð i h c Nông nghi p I ñã t o ñi u ki n cho giáo trình
“Kinh t tài nguyên môi trư ng” .
T P TH TÁC GI
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài Nguyên Môi trư ng ………… 3
M CL C
M c
Chương
Trang
L I NÓI ð U
I
NH NG V N ð CƠ B N C A KHOA H C KINH T
NGUYÊN MÔI TRƯ NG
3
TÀI
1.1.Vai trò và l ch s hình thành khoa h c kinh t tài nguyên môi
trư ng
1.2. Cơ s lý thuy t nghiên c u c a kinh t tài nguyên môi trư ng
1.2.1. Cơ s v quy n s h u
1.2.2.Cơ s kinh t vi mô v phúc l i xã h i
II
1.3. ð i tư ng, nhi m v và phương pháp nghiên c u
1.3.1. ð i tư ng và nhi m v c a kinh t Tài nguyên Môi trư ng
1.3.2 Phương pháp nghiên c u
MÔI TRƯ NG VÀ PHÁT TRI N
2.1. M i quan h gi a phát tri n kinh t và môi trư ng
2.1.1. Ho t ñ ng c a h kinh t và tác ñ ng c a nó ñ i v i môi trư ng
2.1.2. Vai trò c a h th ng môi trư ng
2.1.3. Các quan ñi m cơ b n k t h p gi a môi trưòng& phát tri n
2.2. Phát tri n b n v ng khái ni m và thư c ño
2.2.1. Khái ni m
2.2.2. Phân lo i
2.2.3. ði u ki n v phát tri n b n v ng
2.2.4. Nguyên t c phát tri n b n v ng
2.2.5. Thư c ño v phát tri n b n v ng
III
2.3. Phát tri n kinh t và b o v môi trư ng Vi t Nam
2.3.1. ð c ñi m phát tri n kinh t Vi t Nam
2.3.2. Ô nhi m môi trư ng Vi t Nam
2.3.3. Nguyên nhân cơ b n gây ô nhi m và suy thoái môi trư ng
2.3.4. V n ñ b o v môi trư ng và phát tri n b n v ng Vi t Nam
2.3.5. Quan ñi m, nguyên t c phát tri n b n v ng Vi t nam
KINH T TÀI NGUYÊN CÓ TH TÁI T O
3.1. Lý thuy t chung v kinh t tài nguyên có th tái t o
3.1.1. ð c ñi m ngu n tài nguyên có th tái t o
3.1.2. M i quan h phát tri n b n v ng và tài nguyên tái
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài Nguyên Môi trư ng ………… 4
5
5
6
6
7
15
15
15
18
18
18
20
23
24
24
25
27
28
30
32
32
33
34
35
36
40
40
40
40
3.2. Các mô hình kinh t s d ng t i ưu tài nguyên có th tái t o
3.2.1.Mô hình kinh t tài nguyên ñ t
3.2.2.Mô hình kinh t tài nguyên nư c
3.2.3. Mô hình kinh t r ng
3.2.4. Mô hình kinh t thu s n
IV
3.3. Nh ng v n ñ s d ng tài nguyên có th tái t o
KINH T TÀI NGUYÊN KHÔNG TH TÁI T O
Vi t nam
4.1. Gi i thi u chung v tài nguyên không tái t o
4.2. Các v n ñ và m c ñích nghiên c u
4.2.1 V n ñ
4. 2.2 M c ñích
4.3. Mô hình cơ b n c a lý thuy t khai thác tài nguyên không th tái
t o và s c n ki t
4.3.1. Mô hình cơ b n c a lý thuy t khai thác tài nguyên không th tái
t o (trong th trư ng c nh tranh hoàn h o)
4.3.2. Khai thác tài nguyên không th tái t o b i các nhà ñ c quy n (OPEC)
V
4.4. M t s mô hình khai thác tài nguyên không tái t o
4.4.1.S phân b tài nguyên không th tái t o qua th i gian
4.4.2. Mô hình chi phí khan hi m và tô khan hi m (C. Howe 1979)
4.4.3. Mô hình s d ng t i ưu ngu n tài nguyên qua các giai ño n th i
gian (C. Howe 1979)
4.4.4. V n ñ s d ng tài nguyên không th tái t o hi u qu (Tieterberg 1988)
4.4.5. K ho ch hoá và qu n lý các ngu n tài nguyên thiên nhiên (Eric L.
Hyman 1984)
4.4.6. Mô hình phân b hi u qu ngu n tài nguyên có th tái sinh
(Tieterberg 1988)
4.4.7. Chi phí biên c a ngư i s d ng (MUC) (Jeremy J. Warfordl 1994)
4.4.8 So sánh các mô hình
KINH T Ô NHI M MÔI TRƯ NG
5.1. Các ngo i ng và tính phi hi u qu c a nó trong th trư ng
5.1.1. Ngo i ng và phân lo i ngo i ng
5.1.2. Tính phi hi u qu c a ngo i ng và hàng hoá công c ng th trư ng
5.2. Ngo i ng t i ưu- các công c kinh t ki m soát ô nhi m môi trư ng
5.2.1. Ô nhi m t i ưu (Ngo i ng t i ưu - Optimal Externalities)
5.2.2. Ngo i ng và quy n s h u theo lý thuy t Ronald Coase
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài Nguyên Môi trư ng ………… 5
41
41
47
48
51
59
63
63
63
63
64
64
64
69
71
71
71
72
73
74
75
78
78
79
79
79
83
89
89
91