Xem mẫu
- Chirtmg 4
NUÒC TRONG KHÒNG KHI VA DAT
4.1. 1 A( I)LN(; ( l A NI Ò( TR()N(; DOI SÒN(; THUC VÀT
diuiiLi bulli 23^^ biiv xa mài Irèti Ic'ti bc màt dai dành cho sir
hoc ho'i nifov tir d;ii diretng. bièn va lue dia. .Mot phàn hòi nue'tc
iiL'ii'iig tu lai iivn dai diietng \à tao thành mua ròi quay tic't lai dai
duong dò là vemg luàn hoàn ani nhó. Hcti nue'tc direte dich chuycn
boi sU lr;to doi khòng khf vào sàu trong dal lién va cucii cùng ibi
cùng Idi xuoiig thành mua; mira mot phàn ngàm vào Hong dal va
lao thành nirc'jc ngàm. mot phàn chày qua suoi va song tòt bièn va
dai diiemg - dc'i là vòng luàn hoàn àm km. Nue'tc trong khòng khf va
dal là liti nguyén càn ihici cho su seing cùa ngueti, dòng vài va lime
vài.
Nue'tc co mòl y nghia dàc biél quan trgng dòi veti cày Iróng va
là mot Hong nhùng yéu lò càn bàn khòng thè thay thè dugc tremg
deti song thuc v;it. Nuóc dam bào cho toàn bò qua trình song cua
cac chài hùu cct ben trong ihirc vài boat dòng binh thircVng. Tè bào
llurc v;il chi khi day du nue'tc me'ti co thè sinh san va phàt Irién.
Hicn luetng thoàt hcti de thuc vàt khòi bi nóng qua. khà nàng cung
càp chaì dinh ciuòng elio thuc vài. qua Irình quang hgp va càc qua
69
- trình sinh ly sinh vàt khàc ben trong thuc vàt déu phii thueic rat
nhiéu vào lugng nuóc ma thuc vàt nhàn dugc. Vi vày, thuc vài
trong qua trình hoat dòng song luòn luòn tiéu hao nuctc, va trong
suòt thòi gian song déu càn nuóc.
Trong thòi gian song thirc vàt hùt rat nhiéu nuóc. Hùt nuóc
nhiéu hay it là tùy theo diéu kièn sinh truòng cùa thuc vàt. vf du
muòn hinh thành dugc mot ta ngò khò, thì phài tiéu hao màt 233 -
370 la nuóc. Trong diéu kién binh thuòng, thirc vài nhàn dugc
1000 gam nuóc chi hinh thành dugc trung binh khoàng 3 - 4 gam
chat khò. Nuóc dù thiéu hay qua nhiéu déu eó hai cho dòi song cùa
thirc vàt. Khi thiéu nuóc, là thuc vàt bi khó héo, tè bào bàt dàu
thiéu nuóc, thirc vàt khòng sinh truòng dugc. Do dò làm cho san
lugng giàm xuòng rat nhiéu, co khi con làm cho thirc vàt bi chèt.
Nuóc qua nhiéu cùng eó hai cho thirc vàt, vi vay néu trong dàt eó
nhiéu nuóc, se làm cho trang thài xòng hoi cùa dàt kém, sue hùt
càc chat dinh duòng cùa ré màt binh thuòng, va làm yèu boat dòng
cùa vi sinh vàt. Càc loai thùc vàt trong càc giai doan phàt diic khàc
nhau càn nuóc cùng khàc nhau. Dièn tich tóng còng cùa là lón hay
nhò, thòi ky sinh truòng dai hay ngàn, ré phàt due tòt hay xà'u va
dàc diém phàn bó he ré trong dàt sàu hay nòng... thì yéu càu nuóc
cùng khóng giòng nhau; trong dò dàc tinh sinh vàt hgc cùa thuc vàt
co y nghla quyét djnh. Nuóc trong dàt là nguón àm chù yéu cùa
nuóc ben trong thuc vàt. Y nghla quan trgng cùa nuóc dói vói dòi
song thuc vàt vùa nói trèn chùng tò ràng nuóc co mot tàc dung khà
quan trgng trong san xuàt nòng nghièp.
70
- 4.2. DO AM KHON(ì KHI
4.2.1. Dac diem cua dg am khòng khi
Do àm khong khi - dò lii kha nàng chùa luti niro'c trong khòng
kln, lloi mroc ihirctng ductc chùa trong càc Ic'tp khi quyèn phia due'ri,
no ce') tfnh clan bòi (hay àp suàt riéng) va duetc do bang hPa. Cita tri
toi han cua ap suàt ncng cua hcti nUc'tc Hong khòng khi ggi là àp
siial luti niroc bào hoà (hay sue HUctng heti nue'tc bào bòa E).
Nlncl do khòng khi càng cao thì àp suàt bào hoà càng le'tn. Vf
du: khi nhiét dò khòng khi là 20"C, thì àp suàt boi nue'tc bào hoà
bang 23.4 hPa (17.5nimHg): khi nhiét dò khòng khf là -20"C, thì
àp suàt hcti nue'tc bào hoà bang 1.3 hPa (LOmmHg). Lugng heti
nuctc letn nhàt ina khòng khf co thè giù dugc phii ihuòc vào àp suàt
hcti nuctc bào hoà E va do dò phu thuòc vào nhiét dò (bang 4.1 ).
Dò àm khòng khf ve luctng direte biéu dién thòng qua càc dàc
linh sau:
Ap .siu/i rieiig ei'ia hefi nii'e'k' e - dò là àp suàt ma heti nuòe trong
khòng khf dal duetc; nèu nhu hoi nuetc chiém mot ihé tfch nào dò
thì vói thè ifch khòng khf va nhièt dò dà cho, e duetc biéu dièn
bang hPa (true'tc nàm 1980 bang mniHg).
De) eini tii\e}t de'n a - khòi lugng boi nuóc due7c chùa trong mot
detn vi thè tfch khòng khf, biéu dién bang g/m /)(} eim rue/ng elói f - ti so giùa àp suàt riéng cùa hoi nuóc e va
àp suàt hcti nue'tc bào hoà E trong diéu kièn cho truóc nhiét dò va
àp suàt, dugc biéu dién bang %:
f^^.lOO'^/ (4.1)
71
- Bang 4.1. Càc dàc tinh ve luong cùa hoi nuóc bào bòa
trong diéu kièn nhièt dò khàc nhau
Nhiét dò Luetng hai nude làn
,ip suàt hai nude bào bòa
khóng khi,"C nhàt trong tmi^
khóng khi. gam
mmHg hPa
-30 0,33 0,38 0,51
-20 1,08 0,94 1,25
-10 2,35 2.14 2.86
0 4,86 4,53 6,11
10 9,41 9,20 12,27
20 17,32 17,53 23,37
30 30,38 31,82 42,43
Dò àm tuong dòi f là dàc tfnh quan trgng dùng de dành già
mùc dò thuàn Igi cùa diéu kién sinh truòng cày nòng nghiép ó
vùng khò han. Vói cùng mot già trj àp suàt riéng cùa hcri nuóc e,
dò àm tuang dòi cùa khòng khf co càc trj so khàc nhau; vi du: khi
e = 12 hPa va nhiét dò t = 10"C, thì f = 98%; khi e = 12 hPa, nhiét
dò t = 30"C thì f = 28%. Vi vày khi e khòng dói, nhiét dò càng
giàm thì f càng tàng va nguge lai khi nhièt dò tàng thì f giàm.
Do hut bào hoà cùa hai nitòc d (hPa) - hiéu so giùa àp suàt boi
nuóc bào hoà trong diéu kién nhiét dò cho truóc E va àp suàt riéng
cùa boi nuóc trong thuc tè e:
d = E-e (4.2)
72
- Khi dc) am tuetng doi lang thi d giani va khi 1 = ]{){)'/( ihi d = 0.
dicu này co nsihia la \-, phu thuòc vào nhicl dò khong khi. con e
|)hii thuòc vao kha nàng chùa hcti nue'tc trong khòng khf. Vi vày dò
Imi bào hoa chinh là dàc trung cua tò hetp ihé hién diéu kièn nhicl
do va dò àm cua khong khi.
Dilani ,v/r^)V;t,' t. - dò là nhiél dò ma khi dò heti nuctc chùa trong
khong khi dal trang thài hào hoà,
4.2.2. Bièn trình ngày va nàm cua dò àm khóng khi
Bicn trình ngày cua e (àp suàt riéng cùa hoi nirex) trén dai
cluitng. hién va càc vùng bó bién ihay dòi do su thay dòi nhiét dò
nue'tc '.à khòng khi. va dal già Iti circ dai vào 14 - 15 gió, cuc tièu
vào trUetc lue mal trèti mgc. Bicn ttlnh này thè hién rò trèn dàt lién
vào ihcti ky lanh Hong nàm. Mùa bè. dàc biét vào ngày nóng trén
lue dia. lue HUa àp suài riéng gàn mal dàt giàm do dóng thàng
manh, nò theo khòng khi àm lù mài dai Iran lén lién. Trong truòng
hgp này, bicn irình ngày cua àp suàt riéng co hai ciré tiéu; buoi
dém va vào lue 15 - 16 giò.
Bièn irình nàm cùa e trùng viti bién Irình nàm cùa nhiét dò
khòng khi trén dai duetng cùng nhu trén dàt lién. Ò Bàc bàn càu,
già tri cuc dai cùa àp suàt riéng vào thàng VII va cuc tiéu vào
thàng 1. Vf du; ó .Matxcova àp suàt riéng trung binh cùa hcti nuctc
vào thàng VII là 15.6hPa, va thàng 1 là 2,76 hPa.
Bién trình dò àm tuong dói cùa khòng khi ti le nghjch vói bièn
irình nhiét dò khòng khf. Diéu này dugc giài thi'ch nhu sau; àp suàt
boi nuctc bào hoà tàng cùng vói su tàng cùa nhièt dò nhanh hem so
veti sir dich chuyén heti nuóc vào khf quyén do sir tàng vàn toc hòc
73
- hoi. Do dò E tàng nhanh hem e, nén f giàm va già trj nhò nhàt cùa I
vào lue 14 - 15 giò; già trj lón nhàt quan sàt dugc vào dèm hoàc
sàng semi gàn vói thòi gian màt tròi mgc. 0 vùng bò bién thì khàc:
ban ngày gió thói tu bién va mang vào dàt lién nhiéu khóng khi
àm.
Trong bién trình nàm, già trj nhò nhàt dò àm tuong dói nhàn
dugc vào mùa he va già trj lón nhà't vào mùa dòng. Trong càc vùng
eó kh'' bài' gió mùa (Vién Dòng, Àn Dò) già tri f nhò nhàt vào mùa
dòng, va lón nhàt vào mùa he do su djch chuyén khcii khóng khf
àm tu bién vào dàt lién.
Dò hiit bào hoà d ti le thuàn vói nhiét dò khòng khi. Trong
bién trình ngày, nò dat già trj lón nhà't vào lue 14 - 15 giò, va già
trj nhò nhàt truóc lue mat tròi mgc. Trong bién trình nàm d co già
trj lón nhà't vào thàng nóng nirc nhàt va nhó nhàt vào thàng lanh
nhà't.
4.2.3. V nghia cùa dò àm khòng khi dòi vói san xuàt nòng
nghiép
Dò àm khòng khf là mot trong so càc dac tfnh quan trgng cùa
thòi tiét va khi hàu, gay ành huòng lón dén cày tróng va vàt nuòi.
Khi dò hut bào hoà cùa hoi nuóc leJn, su hòc boi tu bé màt dàt tàng
nhanh va su hòc thoàt hai cùa cày tròng manh lèn. Khi dò hut bào
hoà d = 40 hPa, nuóc bóc hói tu' bé màt dal àm eó thè tói 60
tàn/(ngày.ha) va dàn tói làm dàt khò can. Dò àm khòng khi nhò
hon 30% tàc dòng lén cày xanh trong thòi gian dai làm khó héo là
cày, làm giàm khà nàng quang hgp va làm cho hat gay òm.
74
- Dò àm khong khf ành huetng Icn chat luctng san phàm cua
nhicii cày nòng nghiép, Vf du: dò àm nhó làm giani chat luetng cua
soi lanh. nliirng lai làm tàng chat luetng bòi my cua lùa my.
Dò àm tucmg dòi tàng thùc day su phàt trién va phàn bò càc
loai bénh cua cày tròng. Dò hiit bào hoà cùa heti nuctc giàm làm lùa
my chàm chi'n va gay ra su khò héo hat.
Hiéu suài cùa mày thu hoach hai cùng phii thuòc vào dò àm
khòng khf. Khi d > 8 hPa hiéu suàt cao;
d = 4.. 7 hPa hièu suàt dat yèn càu;
d < 3 hPa hiéu suàt kém.
Trong càn càn nhiét cùa dgng vài nuòi, su màt nhièt cùa chùng
cùng phu thue>c vào dò àm khòng khf. Khi nhiét dò khóng khf t
- Vàn te'K ben- he/i tube mài nife'/c. Nhièt dg bé mài nuctc tàng. dò
bui hcti nuóc bào hoà lón kòm theo gió làm cho van toc bete heti tu
bé màt nuóc tàng. Gió mang boi nuóc tu bé màt nue'tc vào khi
quyèn theo mot huóng nào dò va làm tàng sir xào iròn ròi gay la
chuyén dóng di lén theo phuang thàng dùng cùa boi nuóc va khòng
khf khò dugc thay thè bang khóng khf àm. Àp suàt khf quyén giàm
thì vàn toc bòc hai tàng; song ành huòng cùa àp suàt khi quyèn lén
vàn toc bòc boi là khòng dàng ké. Ngoài ra bue xa truc tièp cùa
màt tròi làm nóng lóp nuóc phia duói, do dò dò trong sucM cùa
nuóc cùng làm ành huòng dén vàn toc bòc boi cùa bé màt nUctc.
Vein toc hoc he/i tu bé màt dà't phii ihuòc v'ào nhiét dò, dò àm
dàt, vàn toc gió va khà nàng giù nuóc cùa dàt, tinh chat vài ly cùa
dà't, trang thài cùa bé màt dàt va lóp phù thirc vàt. Su hòc heti tàng
cùng vói su tàng cùa dò àm dà't. Dàt tòi màu dugc làm nóng manh
hon va bòc thoàt hoi lón hon so vói dàt sàng màu. Thirc v:»t che
phù dà't va làm yèu di sir xào tròn khòng khf va do dò làm giàm
vàn toc bòc hoi tu bé mat dàt.
Vàn toc hex- hai tu cày xanh - dò là bòc thoàt boi tiém nàng va
dugc xàc djnh boi càc yèu tó nhu nhiét dò, dò àm khòng khf, vàn
toc gió va lugng nuóc ben trong thuc vàt. Do co he sinh thài tu
diéu tiét, co thè giàm su bóc thoàt hcti tiém nàng. Luemg nuóc
chung dành cho sir bóc hoi tu cày xanh là rat lón, de tao ra Ikg
chat khó cày xanh eàn tu 300 dén 800 kg nuóc cho bóc hoi tiém
nàng.
Tòng lugng nuóc bóc hai tu bé màt dàt va lugng bóc hoi tiém
nàng ggi là hoc hai tdng ce/ng, nò phu thuòc vào mùc dò day diie
cùa lóp phù thirc vàt, dàc tfnh sinh vàt cùa cày tròng, dò sàu cùa
lóp ré Ccvy, ky thuàt tròng trgt...
76
- I.iretng niroc hoc lieti thuc tè tu dàt va dong ruòng ce') the nho
hon nlncu luong inrctc ce) the hoc hot theo dieu kicn khi tucmg. () sa
mac do su ttiicu nue'tc trong dal. ncn luong hoc heti rat ù. De co
kh;ii nicm \c sU hoc boi leti han co the lai mòl vi tri nao dò. ngUcti
la xàc dinh di) l'ex Imi - dò lìi luctng nuc'yc ce') thè bcic heti lù bc mal
dat am du thua nuctc hay lù bé mal nire')c Hong diéu kién khi luemg
elio iiirc'tc. Ilicu SÒ giùa dò bc'i'c hcti va luong nue'tc bcìc heti ihirc le
troiig \uiig khò han co thè rat le'tn. Vi du: et Tasken dò be'ic heti
trong nàm là I2()0mm. va tòng bete hcti ihuc tè là gàn 200mm, bang
klioang 6 lan nho ho'n dò bcVc heti.
4.3.2. Bién Irình ngày va nàm ciia van toc bòc hui nuoc
liemg iheti gian mòl ngày vàn toc bete hcfi ihay dòi lién lue.
vàn lòc này dal già tri letn nhàt vào 13 - 14 gieì, khi nhicit dò bé mal
hoc hcti. dò bui bào bòa va vàn toc gió dal già trj lem nhài. Buoi
dém. idiKi dò cùa bé màt hòc hcti giàm, dò hut bào bòa va vàn lòc
giò giam nén vàn lete hoc heti cùng giàm theo dòi khi te'ti Omm.
thàm chi là àm, tue là bién su bòc heti thành qua trình nguge lai -
tue là ngung kèt (heti nuctc tu khf quyén làng xuòng bé màt dàt). SiJ
bòc hcti nue'tc dién ra manh vào càc thàng mùa he.
Trong bién tiình nàm, già trj bete hcti nuóc ò Bàc bàn càu lón
nhàt vào thàng VII va nhò nhà't vào thàng XI - XII. Lugng boi nuóc
Hong khf quyén giàm nhanh theo chiéu cao, nèn trén cao bièn trình
nàm cùa vàn toc beóc hcti nuóc hàu nhu khóng thay dói.
4.3.3. C'àc phirong phàp diéu tiét sir bóc hai nuóc phuc vu
san xuàt nòng nghiép
Mot trong nhùng nhièm vu quan trgng cùa ky thuiìl canh tàc là
làm giàm su hòc hcti vò ich cùa dàt. Nguèti la dà dùng càc ùng
77
- dung canh làc nhu cày mùa thu sófm, bua luòng vào mùa xuàn setm.
làm leti xòp giùa càc hàng cùa cày co lueìng... Khi àp diing càc
phuang phàp này de làm giàm su bòc hcti chfnh là dà pha hùy cac
mao mach dàt, ma theo càc mao mach này nude di lén bé mài dai
va bóc hai.
Càc dai rùng bào ve làm giàm vàn te5c gió trén cành dòng va
làm giàm su hòc boi nuctc. Sir bòc hoi nuetc tu bé màt dàt dugc diéu
tiét bang càch phù lèn dò mot lóp than bùn hay dùng nilon che phù
dàt.
4.4. SU NGUNG KÉT HOI NUÒC
Hai nuóc ó trong khf quyén khi eó diéu kièn xàc dinh nào do
se ngung kèt lai, tue là nuóc chuyén tu trang thài hai sang trang
thài long. Trong qua trình này sé phàt ra nhiét bang luetng nhiél
dành cho su hòc hoi. Mot trong so càc diéu kién de bàt dàu ngung
kèt dò là làm lanh khòng khf; khi nhiét dg khóng khf giàm xuòng
tói diém suong thì hoi nuóc chùa trong khóng khf dal tói bào hoà.
nhiét dò tièp tue giàm thì lugng boi nuóc thùa qua bào hoà sé dugc
ngung tu lai.
Ngoài su giàm nhiét dg khòng khi, de bàt dàu ngung kèt boi
nuóc càn phài eó hat nhàn ngung két - dò là vài phàn tu cùng va
long lo lùng trong khòng khi. day co thè là phàn tu nhò nhàt cùa
nham thach trén nùi va dàt, càt làn vào khi quyén trong qua trình
phong bòa; eó thè là tinh thè muòi bién; eó thè là phàn cùa cày
tróng, cùa tao hoac là do tàc dòng cùa con nguòi làm bàn khf
quyén; do he qua cùa stJ dot nóng mot lugng lón lóp than. dàu lùa.
cày eòi, than bùn, do san xuàt còng nghiép...
78
- () cac lop khi c|u\cn phia iluc'yi gàn bc mal dai ihuetng xuyén
dira mot vai hai utiàn ngirng két Irong leni' khòng khi. va dàc biél
chua nlncu trong cac vùng nùi le'tn. noi san phàm chàv direte thiii ra
iili cu nhat. ricii mal dai dircfng sc'i hat nhàn ngung kèt vào khoàng
lOOOhat/cni'. Càng leu cao. mài dò hai nhàn ngung kéi càng giàm.
Cac san phàm cua su ngung kéi boi iiuc'tc et gàn màt dai direte
lae ra Ircn bc màt dai va trén càc vàt ihé gàn mài dàt bao góm:
SiiDii'.^ gioì nuctc rat nho tao ihàiih trèn bè mài dàt, trén dà va
irc:i hi cày khi nhicl dò khòng khi le'tn hcm 0"C. .Suctng direte tao ra
do he qua cua sU làm lanh bue x;i mal boat dòng vào dém yèn tinh
va quang mà\; khi nhiét dò giam xuetng direii dièm suctng va nuóc
ehnvc ngung kéi bài dàu làng xuoiig trong dang hat nbo. Suong sé,
tan san khi mài lièti moc do su bc-c hci.
Suetng la mot nguón àm cho cày tròng dàc bièt là trong vùng
khò han, neti ma trong suoi chu k\' àm eó thè re7i 1 0 - 3 0 mm ( 100 -
300 làn nuctc/ha). Nhung vào thòi ky thu hoach mùa màng, suetng
gàv khò khan cho hoat dòng cùa mày lién hgp.
Site/ng niii - dugc càu tao tu gigt nuetc nhó hay tinh thè bang.
.Nguyén nhàn tao thành suong mù dò là sir ngung kèt hai nuóc cùa
Ictp khòng khi phia trén hay là su thàng hoa cùa lóp khi quyén phfa
dueti do su giam nhièl dò do ành huóng cùa bé mal dém. Càc dang
suemg mù co bàn bao góm:
Sue/ng mù hùe' xei dugc tao thành khi tàn xa hùu hièu manh va
làm lanh bé mài dém manh trong dém yèn tinh;
Sue/ng mi) hinh luu - xuàt bièn khi khói khòng khf nòng
chuyén dòng lén trèn bé mal dugc làm lanh.
79
- Mei\: Phàn lem hai nuetc ngung két lai hay thàng hoa trong kln
quyén tir do tao thành mgt tàp hctp càc san phàm lo lirng - dò la
mày. Cùng nhu suctng mù, mày dugc tao thành tu càc hat nuàe nho
bé hay càc tinh thè bang. Mày thuòng co càc dang khàc nhau va
thay dòi nhanh. Song qua két qua cùa nhiéu nàm quan sàt lai hàng
nghìn tram khi tugng khàc nhau, nguòi ta dà thu thàp duetc mòl tàp
tài liéu lón ve mày va dà dua ra phàn loai mày theo hinh dang ben
ngoài va theo chiéu cao. Theo bang phàn loai mày quóc té, hién
lai, mày chia thành 4 nhóm theo chièu cao va 10 loai theo hinh
dang ben ngoài.
4.5. GIÀNG THUY VA Y NGHÌA CUA NÒ DOI VÓI SAN
XUAT NÒNG NGHIÈP
Do càc phàn tu mày (gigt nuóc va hat bang) km dàn lén dén
mot kich thuòc nào dò ma nò khòng thè tón lai duói dang Ict lung
trong khf quyén dugc nùa thì bàt dàu roi xuòng dò là giàng tlniy.
Co nhiéu loai giàng thùy khàc nhau nhung dién hinh nhàt vàn là
mua va tuyèt. Giàng thùy dugc chia thành ba dang theo dac tfnh
bao góm: giàng thùy dàm, giàng thùy rào va giàng thùy phùn.
Ngoài ra, giàng thùy con co thè dugc chia thành: giàng thùy long,
giàng thùy ràn va giàng thùy kèt hgp long va ràn.
Giàng thùy dàm dugc tao thành chù yéu tu Se lièn tiic trong
thòi gian dai hoàc vói giàn doan nhò va bao phù mot vùng lành thò
ròng lón.
Giàng thùy rào tao thành chù yéu tu Cb trong khoàng thòi gian
khòng lón làm. Cuòng dò giàng thùy rào dugc xàc djnh bòi phuemg
trình:
80
- \^h/\ (4.3)
iKMiii do: I ciretng do, mm/pliut;
Il - luitng gning thuv. inni;
1 - thcyi gian mira rao. phùt.
I.iro'ng giàng thuv lào phu thuòc vào cuo'ng dò mUa. nén co thè
khong dàng ké nhung cùng ce') thè rat le'tn. Mira rào ihuctng xay l'a
trcn mot dicn tich khòng lón làm. ihco "dai" va Irimg vói giò
nniiih.
Ciiaiig lluiy pillili - luctng giàng thuy roi xuòng co dang hai rat
libo ma khòng lao ihàiih nhùng vòng Iròn khi xuòng bé mài nuctc.
(iiàng lluiy phùn ihiróng roi lù mày St day dàc.
Giàng ihuy kéi hctp ca ràn va long chfnh là tuyét àm. Giàng
;hu) ràn co càc dang khàc nhau; tuyèt. hai tuyèt, hai bang, mua
bang, mua dà. ruycl Hong dang phùn roi lù Ns, Se. As. Càc dang
ràn khàc reti tu Cb. Thuòng thuòng hai dà duetc càu lao lù hai bang
khong trong sucii, direte bao phù bòi Ictp bang tràng va Irong. duòng
kinh cua hai bang ihiróng là 4 - 5 mm va eó ihé tói vài cm.
4.5.1. Bicn trình ngày ciia giàng thùy
De xàc djnh bièn trình ngày cùa giàng thùy, nguòi ta biéu dién
luong giàng thùy trong khoàng thòi gian xàc djnh trong ngày. bang
pliàn tram so vói lucmg giàng thùy chung cùa ngày. Bièn trình ngày
cua giàng thùy rat phùc tap, thàm chi nhiéu khi theo già tri trung
binh nhiéu nàm vàn khóng xàc djnh dugc quy luàt rò rét.
Nguòi ta thuòng phàn bièt hai loai bién trình giàng ihùy; giàng
thùy lue dja va giàng thùy mién bò bièn, màc dù chùng chua thè
bao quàt tài cà ifnh da dang cùa hién tugng này.
- Trong loai bièn trình lue dia. luemg giàng thùy cuc dai thuong
thày vào sau buoi trua va cuc dai phu nhò hctn thày vào buoi sàng
som; cuc tièu chfnh vào sau nùa dém, cUc tiéu phu vào trucie buoi
trua. Cuc dai chfnh ban ngày eó lién quan vói su tàng cuètng cua
hién tugng dòi luu. ciré dai phtj lién quan vói sir hinh thành mày
tàng ban dèm. Loai bièn trình ngày này biéu hién rò net va thuòng
thày ò mién nhièt dói hon là mién vi dò cao, vi ò mién vi dò thàp
hièn tugng dói luu phàt trién manh, con tàn suàt cùa mày front
(khòng eó bièn trình ngày rò rét) nhò.
Trong loai bién trình mién bò bién, lugng giàng thùy cuc dai
duy nhà't thuòng thày vào ban dèm va buoi sàng, con luemg giàng
thùy ciré tiéu vào nhùng giò buoi trua. Loai bièn trình này mùa he
biéu hién rò hon mùa dòng. Mot so mién bò bién mùa he thuòng it
mày va nhu vày lugng giàng thùy nhò. Diéu dò co thè do khóng
khf ban ngày tu bién vào liic dja va nóng lèn, dò àm tuong dòi cùa
nò giàm va mày khó phàt trién. Song càng sàu vào trong liie dia,
lugng mày va giàng thùy ban ngày tàng do dò bàt ón djnh cùa tàng
két tàng.
Ò mot SÒ noi (chàng han Paris), bién trình ngày cùa giàng
thùy mùa dòng thuòc loai bò bién, mùa he thuòc loai lijc dja.
Trèn lue dja, bién trình ngày cùa tàn suàt xuàt hién giàng thùy
trùng vói bién trình ngày cùa lugng giàng thùy. Ò day cuòng dò
giàng thùy nhò nhàt vào buoi trua, lón nhà't vào sau buoi trua va
buoi chiéu. Ni dii: ò Pot.sdam, mùa he sàng som cuòng dò giàng
thùy trung binh là l,13mm/giò, con sau buoi trua là 23,54mm/giò.
Mùa dóng su khàc biét nhò hon nhiéu. Cuòng dò ciré dai cùa giàng
82
- thuv o micn vi dò trung binh thucmg thày vào lue 14 -16 gie't, cuc
iicu lluremg thay vao lue 4 - ò gieì.
4.5.2. Bicn trình nam cua giàng thuy
Bicn tritili nani cua giàng lluiy phu thuòc vào hoàn luu chung
cua khi quycn cùng nlur hoàn cành dia ly tir nhién cùa dia phuemg.
Co eie loai bién Irình cct ban nhu sau; Bién irình nàm cua giàng
lliiiv phu Ihuòc vào hoàn km chung cua khf quyén cùng nhu hoàn
canh dia ly tu nhicn cua dia phuctng. Co càc loai bièn trình cct ban
nhu sau;
1. Loai xich dao
Cràn xich dao (tu xich dao dén khoàng vT tuyén IO" eV mòi bàn
càu) trong mot nàm co hai mùa mua càch biét bcti nhùng mùa
lUctiig doi khò. Mùa mira ihuctng ihày vào sau ngày xuàn phàn khi
dai bòi lu nhiét deti (troni nhiét dcìi) ei gàn xfch dao va qua Irình dòi
luu phàt trién manh nhàt.
Clic tièu chfnh ihuetng thày vào mùa bè ò Bàc bàn càu. khi dai
hoi tu nhièt dói ó xa xfch dao. Vf du; ò Libetrevin (0.5"N; 9,5"E):
long lugng mua thàng II là 220mm, thàng 111 là 340mm, thàng VII
là 3mm, thàng XI là 380mm, toàn nàm là 241 Omm. Ò Bagòt
(4,5"N; 78"'W); téing lugng mua thàng I là 60mm, thàng IV là
140mm, thàng VII là 50mm, thàng X là 60mm, thàng XI là
lòOmm, toàn nàm là lOòOmm. Ò dào Dandiba (6,2"S; 39,.5"E);
luemg mira thàng II là 60mm, thàng IV là 360mm, thàng Vili là
40min. thàng XI là 19()mm, toàn nàm là I560mm. Ò thành phò Ho
83
- Chf Minh; lugng mua thàng I là I Imm, thàng IV là 43mm, thàng
Vlllà3!3mm.
2. Loai nhiét dai
Càng ve phia giói han ngoài cùng cùa vành dai nhiét dói, hai
cuc dai trong bién trình nàm cùa nhiét dò càng xit lai gàn nhau va
bién thành mot cuc dai mùa he. Cùng vói hién tugng này hai thòi
ky mua cùng hgp nhàt thành mot vào mùa he, khi dò cao Màt Tròi
lón nhàt. Ò vùng gàn nhiét dói trong mot nàm khoàng bón thàng
mua nhiéu va tàm thàng khò han.
Ò Sanvado (13,7°N; 89,2"W), lugng mua thàng I là lOmm,
thàng VI là 320mm, toàn nàm là 1800mm. Ò Sapaoló (23,5'N;
I6,6"W), lugng mua thàng VII là 40mm, thàng II là 220mm, toàn
nàm là 1430mm.
3. Loai nhiét dai gió mùa
Ò nhùng vùng nhiét dói, hoàn luu gió mùa biéu hién rò (vi du
nhu An Dò, vùng Dóng Nam Trung Quóc, Bàc chàu Ùc...), bién
trình nàm cùa giàng thùy eó dang tuong tir nhu loai 2 co ciic dai
vào mùa he va circ tiéu vào mùa dòng song vói bién dò lón hon.
Ò Fritao (8,5"N; B.L'W), lugng mùa thàng II là lOmm, thàng
VII! là 930mm, hàng nàm là 3990mm. Ò Daka (14,7"N; 17,4"W),
lùOng mùa tu thàng I dén hét thàng II là 0 - Imm, thàng Vili là
25Imm, toàn nàm là 520mm. Ò Bombay (18,9"N; 72,9''E), lùong
giàng thùy thàng XII là Imm, thàng VIII là 61 Omm, toàn nàm là
1840mm. Ò càng Darwin (I2,5"N; 130,8"E), lùgng mua thàng VII
va VIII là 2mm, thàng I là 400mm, toàn nàm là 1570mm.
84
- 4. Loai Dia Trung Hai
Ircn dao va phàn phia làv cùa lue dia càn nhicM deti thuètng
thà\ su khàc bici dòi khi rat lò giùa mùa mira va mùa khò. 0 day
luctng giàng thùy cuc dai khòng phài vào mùa he ma vào mùa dòng
hoàc mua thu, Mùa he khò han do ành huetng cùa xoày nghich càn
nhicl gay iheìi liei ù mày. Mùa dòng xoày nghich di chuyén ve phia
ce') vi do thàp va hoat dòng xoày thuàn mién òn deti bao quàt cà
mién can nhic>t dói. Mùa mira va mùa khò kéo dai khoàng nùa nàm.
Loai hicn liInh nàm này biéu hién dàc biél rò ò nhùng nirex' vùng
Dia trung bài. Bién tilnh nàm cùa giàng thùy et nhùng vùng sa mac
Trung .A cc'i thè xép vào loai này. 0 Gibranta (36,1"N; 5,4"W),
luong giàng thùy thàng VII là Imm, thàng XI là lòOmm. 0 Atima
(30.8 N; 23,7 W); luemg giàng thùy thàng VII là 3inm, thàng XI là
70inin, loàn nàm là 390rnin. Ò San Fransisco (37,8"S; I8,5"E):
luemg giàng thùy thàng li là I5mm, thàng VI là 120mm, toàn nàm
là 64()inin. Ò Pee (32.0"S; I 15.8"E): lugng giàng thùy thàng 1 là
lOmm. ihàng VI là 18()mm, toàn nàm là 570mm. Ò lalta (44.5"N;
34,2'E); lugng giàng thùy thàng I là 80mm, thàng Vili là 30mm.
loàn nàm là 350mm.
5. Loai lue dia mién ón dai
O giùa lue dja mién ón dói. luemg giàng thùy ciré dai thuòng
thày vào mùa he va cuc tiéu thuòng thày vào mùa dòng khi xoày
nghjch chiém uu thè. Ò chàu À loai bién trình nàm này biéu hién
dàc biét rò vi mùa dòng et day xoày nghjch rat manh cùng vài thòi
tiét khò han. Tuy nhièn loai bièn trình nàm này cùng thuòng thày ò
chàu Àu va Bàc My. Ò Vién (48.2N; 16.4E): lugng giàng thùy
thàng 1 là 40mm. thàng VI là 80mm. toàn nàm là 640mm. O
85
- Moscow (55.8N; 37,6E); luetng giàng thùy thàng li là 3()mni,
thàng VII là 80mm, toàn nàm là 600mm. Ò Tabón (58,2N; 68,2E);
lugng giàng thùy thàng II là 15mm, thàng VII là 8()mm, toàn nàm
là 440mm. Ò Chicago (41,9N; 97,6E): lugng giàng thùy thàng I va
thàng II mói thàng là 50mm, thàng VII là 90mm, toàn nàm là
840mm.
6. Loai bién mién ón dói
Ò phàn phia Tày cùa lue dja mién òn dói, xoày thuàn hoat
dóng vào mùa dóng thuòng xuyén hon vào mùa he. Vi vày, ò day
giàng thùy mùa dòng chiém uu thè, hoàc là giàng thùy trong nàm
phàn bò dóng déu. Chàng han ò mién bò bièn Tày Àu. mùa thu va
mùa dòng mua nhiéu nhàt, mùa xuàn va dàu mùa he khó can hon
cà. Bién trình này cùng quan sàt thày ò trén Dai duong mién òn
dói. Ò Valensia (51,8"N; 10,2"E): lugng giàng thùy thàng I là
80mm, thàng XII là lòOmm, toàn nàm là 1430mm. Ò Sitea
(57, PN; 135,3''E): lugng giàng thùy thàng VI là 90mm, thàng X là
31 Omm, toàn nàm là 2160mm.
7. Loai gió mùa mién ón dai
Ò nhùng khu vuc gió mùa mién òn dói, nhà't là ò mién dòng
lue dja Chàu À, lugng giàng thùy ciJc dai thuètng thày vào mùa he
tuong tir nhu ò trong liic dja, con cuc tiéu thày vào mùa dóng. Bién
trình nàm trong càc khu vuc gió mùa biéu hién rò net han va vói
bién dò lón hon .so vói càc khu vuc giùa lue dja, dàc biét do lugng
giàng thùy mùa he lón. Ò Vladivòstòc (43,r'N; 13I,9"E): lugng
giàng thùy thàng I là lOmm, thàng IX là 1 lOmm, toàn nàm là
570mm.
86
- (V. Le)ai cuc
Ircn lue di;i. lo;ii bicn trinh n;iv duoc dàc trung boi luetng
guing tliiiv cUc dai vào mua he. vi kln e\ó luong àm khcìng khf le'm
hon mua dong nlncu va cUong do hoat dòng cua xoàv trong mot
nani 11 bicn doi. 0 Kahiixco (òS.ò'N; l ò l . T F, ): lucmg giàng thuv lù
llKing II den liei thang V là 5 - òiiim. thàng VI là 40miii, toàn nàm
la I7(lmm,
luv nhicn trén nhùng dai duong cùa chàu Bàc cuc va chàu
Nam CUV. krcmg giaiig thuy cuc dai co ihc thày vào mùa dòng. do
hoat dòng manh cua xoày thuàn. 0 Grmkhabò (7S,0"N; 14.2'T.);
luong gniiig tluiy thàng VI là lOinm. thàng Xll là 40mm. toàn nàm
la 3^0mm,
4.5.3. V nghia cua giàng thùy dòi vói san xuàt nòng nghiép
Cìiang thuv là nguón nuctc cct bàn cho cày nòng nghiép. Mua
dàm thuàn leti nhàt vi nò déu va dai ngàm dàn. Mua rào ihuòng
ngàn va manh. khi dò dai ngàm khòng kip va chay xuemg chó
irùng hctn: vi vày ma phàn le'm luetng nuóc này khòng nuòi cày
iróng: dòi khi chùng con kéo theo dàt va rè cày nhò - dò là hièn
tuemg xói mòn.
Mua km làm cày bj dò rap. gay khó khan cho cóng vièc cùa
nhà nòng. Mua kéo dai vào thói ky ra hoa cùa cày thì sé làm xàu di
diéu kién tao qua; con vào thòi ky thu hoach eó thè nhàn dugc
nhùng hai gay yéu. Mua dà et càc vùng phia Nam gay thièt hai lem
chct kinh té nòng nghièp.
Néu thói gian dai khòng mira sé gay han hàn, thàm ehi ó
nhùng neti ma dò àm dàt day dù, sau 8 - 1 0 ngày khòng mua vào
87
- thàng VI - Vili, trong Ic'tp dàt 0 - 20cm co hién tugng thiéu nue'tc.
Dò là tfnh da dang lón cùa phàn bò mua mùa ha, vi vày de nhàn
djnh dùng diéu kién ve dò àm cùa dóng ruòng càn phài do luctng
mua tai tùng nóng truòng riéng biét.
4.6. DÒ AM DÀT
Nuóc là mot trong càc nhàn tó song quan trgng cùa cày tróng.
cày tróng chù yéu dùng nuóc trong dàt qua he ré cày. Vi vày. khi
tuofng nóng nghiép nghién cùu dò àm dàt, càc quy luàt tao ra dò
àm dàt va su thay dói dò àm dàt theo khóng gian, thòi gian trong
càc vùng co khi hàu khàc nhau.
4.6.1. Càc phuang phàp xàc dinh dò àm dàt
Phuong phàp co bàn de xàc djnh dò àm dà't là phuong phàp
nhiét - càn. Dùng diing cu AM-16 lày dàt tu bé mat dà't tói dò sàu
lOOcm (càch nhau lOcm). Phàn dàt lày dugc bò vào eòe nhóm khò
va dóng kin, co khòi lugng va kich thuoc nhu nhau (cao 5cm,
duòng kinh 5cm). Sau dò càn 10 eòe này chinh xàc tói 0,1 gam;
mói mot eòe dành so thù tu riéng. Sau khi càn dàt va eòe, dat
chùng vào tu sày vói nhiét dò 100 - 105"C, càch I tiéng càn 1 làn;
chùng dugc sày khò cho tói lue khói lugng khi càn hai làn lién tièp
khóng léch nhau qua 0,1 gam. Thòng thuòng dói vói dà't càt chùng
dugc sày trong 6 - 7gió, dàt set 7 - 8giò. Kèt qua càn dugc ghi lai
va theo hiéu so giùa khòi lùgng dàt àm va dal khò tinh dùgc dò àm
cùa dàt theo phàn tram so vói khói lugng dàt khó:
W = ^ ' ~^^ .100%. (4.4)
P,2
88
nguon tai.lieu . vn
