- Trang Chủ
- Vật lý
- Giáo trình hướng dẫn thăm dò chức năng nguyên tử và ghi hình đồng vị nguyên tử bằng phóng xạ p9
Xem mẫu
- h a n g e Vi h a n g e Vi
XC XC
e e
F- F-
w w
PD
PD
er
er
!
!
W
W
O
O
N
N
y
y
bu
bu
Y Häc H¹t Nh©n 2005
to
to
k
k
lic
lic
C
C
w
w
m
m
w w
w
w
o
o
.c .c
.d o .d o
c u -tr a c k c u -tr a c k
H×nh 4.65: ThiÕt bÞ v s¬ ®å m¸y hÝt thë khÝ phãng x¹ dïng trong ghi
h×nh th«ng khÝ phæi.
H×nh 4.66: Mét sè t− thÕ ghi h×nh phæi
D−íi ®©y l mét sè h×nh ¶nh x¹ h×nh phæi b×nh th−êng v bÖnh lý.
H×nh 4.67: Ghi h×nh th«ng khÝ phæi víi Tc - 99m polystyrene
Bªn tr¸i: H×nh ¶nh th«ng khÝ phæi b×nh th−êng
Bªn ph¶i: H×nh ¶nh ung th− phÕ qu¶n ë phæi ph¶i
Hoa Sóng SantÐ
- h a n g e Vi h a n g e Vi
XC XC
e e
F- F-
w w
PD
PD
er
er
!
!
W
W
O
O
N
N
y
y
bu
bu
Y Häc H¹t Nh©n 2005
to
to
k
k
lic
lic
C
C
w
w
m
m
w w
w
w
o
o
.c .c
.d o .d o
c u -tr a c k c u -tr a c k
H×nh 4.68: X¹ h×nh t−íi m¸u
phæi b×nh th−êng (ghi h×nh ë
mét sè t− thÕ kh¸c nhau)
H×nh 4.69: X¹ h×nh t−íi m¸u v
th«ng khÝ phæi ë bÖnh nh©n cã bãng
khÝ lín
H×nh A v B: H×nh ¶nh x¹ h×nh t−íi
m¸u (A) v th«ng khÝ phæi víi
Xe-133, tr−íc phÉu thuËt: XuÊt hiÖn
mét vïng réng lín kh«ng tËp trung
HTPX ë phæi tr¸i.
H×nh C v D: Sau phÉu thuËt: ®
cã sù t−íi m¸u v th«ng khÝ phæi
trë l¹i ë phæi tr¸i
H×nh 4.70: KÕt hîp ghi h×nh t−íi m¸u v th«ng khÝ phæi ®Ó chÈn ®o¸n t¾c m¹ch phæi.
H×nh bªn tr¸i: Ghi h×nh t−íi m¸u phæi: cã tæn th−¬ng t¾c m¹ch ë thuú d−íi phæi ph¶i
(kh«ng tËp trung H§PX )
H×nh bªn ph¶i: Ghi h×nh th«ng khÝ phæi: tËp trung H§PX b×nh th−êng
KÕt luËn: Cã tæn th−¬ng t¾c m¹ch ë thuú d−íi phæi ph¶i
Hoa Sóng SantÐ
- h a n g e Vi h a n g e Vi
XC XC
e e
F- F-
w w
PD
PD
er
er
!
!
W
W
O
O
N
N
y
y
bu
bu
Y Häc H¹t Nh©n 2005
to
to
k
k
lic
lic
C
C
w
w
m
m
w w
w
w
o
o
.c .c
.d o .d o
c u -tr a c k c u -tr a c k
H×nh 4.71b: H×nh ¶nh bãng khÝ phÕ
H×nh 4.71a: H×nh ¶nh t¾c m¹ch
thòng (Emphysematous bulla) ë cùc
phæi r¶i r¸c ë mét bÖnh nh©n 85
trªn thuú tr¸i.
tuæi
BÖnh nh©n n÷ 30 tuæi: vÞ trÝ bãng
tr n khÝ thÓ hiÖn b»ng vïng gi¶m v
mÊt t−íi m¸u phæi (vïng khuyÕt
H§PX ë cùc trªn thuú tr¸i)
7. ChÈn ®o¸n mét sè bÖnh ®−êng tiªu ho¸
Nh×n chung c¸c kü thuËt y häc h¹t nh©n míi chØ ®ãng gãp mét phÇn kh¸ khiªm
tèn trong chÈn ®o¸n c¸c bÖnh thuéc èng tiªu ho¸. Nguyªn nh©n chÝnh l do khã kh¨n
vÒ kü thuËt: ViÖc ®¸nh dÊu bªn trong c¬ thÓ (internal labelling) c¸c chÊt chuyÓn ho¸
ph¶i ®¶m b¶o duy tr× ®−îc sù chuyÓn ho¸ b×nh th−êng v trong nhiÒu tr−êng hîp ph¶i
sö dông 14C v 3H. §ã l nh÷ng ®ång vÞ phãng x¹ ph¸t tia beta n¨ng l−îng thÊp ®ßi hái
ph¶i ®−îc ®o ngo i c¬ thÓ (in vitro) b»ng ph−¬ng ph¸p nhÊp nh¸y láng chø kh«ng thÓ
®o trªn c¬ thÓ sèng (in vivo).
Trong thùc h nh l©m s ng, ng−êi ta th−êng sö dông c¸c §VPX ph¸t tia gamma
(131I, 57Co, 56Co, 51Cr, 99mTc, keo Au - 198, 113In, 75Se...) ®Ó th¨m dß chøc n¨ng èng tiªu
ho¸ nh−:
- Th¨m dß chøc n¨ng hÊp thu (hÊp thu mì víi acid oleic v triolein g¾n 131I hoÆc 125I,
hÊp thu vitamin B12 víi vitamin B12 - 57Co hoÆc 58Co).
- Th¨m dß mÊt m¸u theo ®−êng tiªu ho¸ víi hång cÇu - 51Cr, mÊt protein theo ®−êng
ruét víi albumin - 51Cr.
- Th¨m dß chøc n¨ng gan v t×nh tr¹ng ®−êng dÉn mËt víi Rose Bengal - 131I.
- §¸nh gi¸ chøc n¨ng d¹ d y – ruét:
+ §¸nh gi¸ chøc n¨ng thùc qu¶n qua ®−êng uèng víi n−íc cã chøa chÊt keo
sulfur ®¸nh dÊu 99mTc (99mTc -sulfur colloid).
+ §¸nh gi¸ t×nh tr¹ng tr o ng−îc d¹ d y - thùc qu¶n (Gastroesophageal reflux) qua
®−êng uèng víi s÷a cã chøa 99mTc - sulfur colloid. Kü thuËt n y nh»m ®¸nh gi¸ c¸c
chÊt trong d¹ d y tr o ng−îc lªn thùc qu¶n v tÝnh ®−îc sè l−îng tr o ng−îc l bao
nhiªu.
+ §¸nh gi¸ t×nh tr¹ng tr o ng−îc ruét - d¹ d y (Enterogastric reflux, EGR) víi
99m
Tc - IDA (tiªm tÜnh m¹ch), ®ång thêi víi 111In - DTPA trén víi thøc ¨n cã mì (qua
®−êng miÖng).
Hoa Sóng SantÐ
- h a n g e Vi h a n g e Vi
XC XC
e e
F- F-
w w
PD
PD
er
er
!
!
W
W
O
O
N
N
y
y
bu
bu
Y Häc H¹t Nh©n 2005
to
to
k
k
lic
lic
C
C
w
w
m
m
w w
w
w
o
o
.c .c
.d o .d o
c u -tr a c k c u -tr a c k
+ §¸nh gi¸ t×nh tr¹ng phãng xuÊt co bãp cña d¹ d y (gastric emptying, GE) qua
®−êng ¨n víi 99mTc - sulfur colloid, 99mTc - albumin colloid, 111In - DTPA tuú theo
nghiÖm ph¸p ®−îc thùc hiÖn víi thøc ¨n, láng hay hçn hîp.
- Ghi h×nh mét sè c¬ quan:
+ Ghi h×nh hÖ thèng gan – mËt (Liver and biliary inmaging) víi 99mTc ®−îc ®¸nh
dÊu víi IDA (Iminodiacetic acid) hay HIDA (Hepatobiliary IDA); lidofenin (dimethyl-
IDA); dÉn xuÊt cña di-isopropyl, disofenin hay DISIDA, mebrofenin (trimethy-
bromo).
+ Ghi h×nh gan - l¸ch víi chÊt keo phãng x¹ (Colloidal liver-spleen scanning):
ng−êi ta th−êng sö dông c¸c chÊt keo (colloid) ®¸nh dÊu víi 198Au, hiÖn nay chñ yÕu
dïng 99mTc (keo sulfur: 99mTc-sulfur colloid).
+ Ghi h×nh t−íi m¸u gan (Hepatic perfusion imaging) víi 99mTc - MAA hoÆc ghi
h×nh kÕt hîp víi keo sulfur - 99mTc .
+ Chôp h×nh nhÊp nh¸y tói mËt (Cholescintigraphy) víi 99mTc - IDA.
+ Chôp h×nh tói thõa Mecken (Mecken scanning) víi 99mTcO4−.
+ Ph¸t hiÖn ch¶y m¸u d¹ d y - ruét víi 99mTc ®¸nh dÊu keo sulfure hoÆc 99mTc
®¸nh dÊu hång cÇu.
+ §¸nh gi¸ t×nh tr¹ng gan ghÐp b»ng chôp h×nh nhÊp nh¸y víi 99mTc - IDA.
D−íi ®©y chØ giíi thiÖu ph−¬ng ph¸p ghi h×nh nhÊp nh¸y gan l mét trong nh÷ng
ph−¬ng ph¸p ®−îc ¸p dông nhiÒu trong l©m s ng.
7.1. Ghi h×nh nhÊp nh¸y gan (X¹ h×nh gan)
Gan l mét trong nb÷ng c¬ quan ®Çu tiªn m ng−êi ta thùc hiÖn ®−îc viÖc chôp
h×nh nhÊp nh¸y. N¨m 1951 Cassen, Stirrett v Yuht l nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn chôp h×nh
nhÊp nh¸y gan víi chÊt keo ®¸nh dÊu 198Au ®Ó ph¸t hiÖn c¸c tæn th−¬ng cña gan. Rose
Bengal - 131I còng sím ®−îc dïng ®Ó chôp h×nh gan dùa v o viÖc ®¸nh dÊu c¸c tÕ b o
nhu m« gan. Sau ®ã nh÷ng DCPX míi ®Ó ®¸nh dÊu v o tÕ b o liªn vâng néi m« cña
gan nh− keo 99mTc, keo 113mIn, microaggregat albumin huyÕt thanh - 131I… th× kü thuËt
ghi h×nh gan ® cã nh÷ng b−íc tiÕn quan träng.
7.1.1. Nguyªn lý:
Tæ chøc gan b×nh th−êng gåm 2 lo¹i tÕ b o kh¸c nhau l tÕ b o nhu m« gan v tÕ
b o liªn vâng néi m«. C¸c chÊt m u ®¸nh dÊu phãng x¹ (Rose Bengal - 131I: Tetra
iodotetrachlorofluorescein) hoÆc BSP - 131I (Bromsunfophtalein) … sau khi ®−îc tiªm
v c¬ thÓ sÏ th©m nhËp v o tÕ b o nhu m« gan do cã ®Æc ®iÓm l läc c¸c chÊt m u v
b i xuÊt theo ®−êng mËt nªn sÏ gióp chóng ta ghi h×nh ®−îc gan v ®¸nh gi¸ ®−îc
chøc n¨ng cña tÕ b o nhu m« gan, ®ång thêi biÕt ®−îc t×nh tr¹ng tói mËt v ®−êng mËt,
ph¸t hiÖn ®−îc mét sè rèi lo¹n bÖnh lÝ vÒ gan mËt.
Cã thÓ ghi h×nh gan dùa v o kh¶ n¨ng thùc b o cña c¸c tÕ b o liªn vâng néi m« (tÕ
b o Kupffer). C¸c tiÓu thÓ keo sau khi tiªm v o tÜnh m¹ch sÏ ®−îc rêi khái m¸u do
hiÖn t−îng thùc b o cña c¸c tÕ b o liªn vâng néi m«. Trong c¬ thÓ ng−êi b×nh th−êng
th× 85% tÕ b o liªn vâng néi m« tËp trung t¹i gan, 5 ÷ 10% t¹i l¸ch, phÇn cßn l¹i ph©n
bè trong tuû x−¬ng. Sù ph©n bè c¸c tÕ b o liªn vâng néi m« trong gan v l¸ch t−¬ng
®èi thuÇn nhÊt. Dùa v o c¸c ®Æc ®iÓm trªn ng−êi ta ® dïng mét sè chÊt ®¸nh dÊu b»ng
§VPX ph¸t tia gamma nh− keo v ng (198Au), keo 99mTc … x©m nhËp v o c¸c tÕ b o
liªn vâng néi m« ®Ó ghi h×nh gan. Sau khi tiªm hçn dÞch keo phãng x¹ v o tÜnh m¹ch
chóng sÏ ph©n bè ®Òu trong c¸c c¬ quan n y v cho phÐp ta ghi h×nh ®−îc c¸c c¬ quan
®ã. Khi cã sù ph¸ huû kiÕn t¹o b×nh th−êng cña gan th× c¸c tÕ b o liªn vâng néi m« ë
vïng tæn th−¬ng còng bÞ tæn th−¬ng hoÆc bÞ thay thÕ, do vËy t¹i vïng tæn th−¬ng sÏ
Hoa Sóng SantÐ
- h a n g e Vi h a n g e Vi
XC XC
e e
F- F-
w w
PD
PD
er
er
!
!
W
W
O
O
N
N
y
y
bu
bu
Y Häc H¹t Nh©n 2005
to
to
k
k
lic
lic
C
C
w
w
m
m
w w
w
w
o
o
.c .c
.d o .d o
c u -tr a c k c u -tr a c k
kh«ng tËp trung c¸c chÊt keo ®¸nh dÊu phãng x¹ (hoÆc tËp trung Ýt h¬n). KÕt qu¶ sÏ
xuÊt hiÖn mét vïng "l¹nh" hay vïng "khuyÕt" ho¹t ®é phãng x¹ trªn h×nh ghi cña c¬
quan ®ã.
7.1.2. ChØ ®Þnh:
Ghi h×nh gan th−êng ®−îc chØ ®Þnh trong c¸c tr−êng hîp: cÇn ®¸nh gi¸ h×nh d¹ng,
vÞ trÝ, kÝch th−íc cña gan. Ph¸t hiÖn v ®Þnh vÞ c¸c tæn th−¬ng khu tró nh− ung th− gan
(nguyªn ph¸t hoÆc di c¨n), ¸p xe, nang..., ®¸nh gi¸ c¸c bÖnh gan khuyÕch t¸n nh− viªm
gan, x¬ gan. §¸nh gi¸ c¸c khèi u vïng bông v ®Ó ®Þnh ranh giíi gan trong c¸c bÖnh
ngo i gan nh− ¸p xe d−íi c¬ ho nh, u sau phóc m¹c. Theo dâi bÖnh nh©n ung th− gan
sau ®iÒu trÞ ho¸ chÊt, phÉu thuËt...
C¸c chÊt m u ®¸nh dÊu phãng x¹ (Rose Bengal - 131I...) cßn gióp ta chÈn ®o¸n
ph©n biÖt ho ng ®¶n t¾c mËt víi ho ng ®¶n kh«ng t¾c mËt, t¾c ®−êng mËt cÊp tÝnh
ho n to n víi kh«ng ho n to n, gióp ph©n ®Þnh ranh giíi cña gan tr¸i khi h×nh gan bÞ
lÉn víi l¸ch khi ghi h×nh gan b»ng keo Sulfur - 99mTc hay Phyton - 99mTc.
Tuy nhiªn ghi h×nh nhÊp nh¸y gan vÉn cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh l : chØ cã thÓ ph¸t
hiÖn ®−îc nh÷ng tæn th−¬ng víi ®−êng kÝnh 2,5 ÷ 3 cm. H¹n chÕ n y do kh¶ n¨ng
ph©n gi¶i cña detector, kÝch th−íc lín cña c¬ quan v do ®éng t¸c h« hÊp cña bÖnh
nh©n. Ngo i ra sù kh¸c biÖt gi¶i phÉu häc kh¸ lín ë nh÷ng ng−êi b×nh th−êng còng
l m ®¸nh gi¸ sai kÕt qu¶.
7.1.3. D−îc chÊt phãng x¹: dïng ®Ó ghi h×nh gan tuú thuéc v o viÖc ®¸nh dÊu v o tÕ
b o liªn vâng néi m« hoÆc ®¸nh dÊu v o c¸c tÕ b o nhu m« gan:
§Ó ®¸nh dÊu v o hÖ liªn vâng néi m« cã thÓ sö dông keo v ng (198Au), keo
Sulfua - 99mTc, Phyton - 99mTc hoÆc microaggregat - 131I ...
§Ó ®¸nh dÊu v o tÕ b o nhu m« gan th−êng dïng c¸c chÊt m u: Rose Bengal -
131
I, BSP - 131I...
7.1.4. ThiÕt bÞ: Ng−êi ta cã thÓ ghi h×nh gan b»ng m¸y x¹ h×nh v¹ch th¼ng Scanner,
ghi h×nh ®éng b»ng Gamma Ccamera, SPECT, PET, SPECT - CT, PET - CT.
7.1.5. §¸nh gi¸ kÕt qu¶:
a. §¸nh dÊu b»ng c¸c chÊt keo phãng x¹ (keo 99mTc ...) v o tÕ b o liªn vâng néi m«:
Sau khi tiªm nÕu gan b×nh th−êng sÏ thÊy H§PX ph©n bè ®ång ®Òu, gan ph¶i nhiÒu
h¬n gan tr¸i (do nhu m« gan ph¶i d y h¬n gan tr¸i), l¸ch kh«ng lªn h×nh hoÆc rÊt Ýt
ho¹t ®é phãng x¹. §¸nh dÊu b»ng c¸c chÊt keo phãng x¹ gióp cho ta ®¸nh gi¸ ®−îc
nh÷ng bÊt th−êng thÓ hiÖn qua c¸c vïng gi¶m hoÆc khuyÕt H§PX, thay ®æi kÝch
th−íc…
Ph¸t hiÖn c¸c tæn th−¬ng khu tró (cho¸n chç) th−êng gÆp trong ung th− gan, ¸p xe
gan, nang trong gan, u m¸u, dÞ tËt bÈm sinh, sÑo, chÊn th−¬ng...
X¸c ®Þnh c¸c tæn th−¬ng thay ®æi kÝch th−íc (t¨ng hoÆc gi¶m). Tæn th−¬ng
khuyÕch t¸n (H§PX tËp trung kh«ng ®Òu), th−êng gÆp trong viªm gan cÊp, m n, x¬
gan, c¸c qu¸ tr×nh th©m nhiÔm nh− lymphoma hay bÖnh b¹ch cÇu... Ngo i ra cã thÓ
thÊy gi¶m ho¹t ®é chung ë gan hay ®i kÌm víi t¨ng H§PX ë l¸ch v tuû x−¬ng (nh−
trong bÖnh x¬ gan l¸ch to kiÓu Banti).
b. §¸nh dÊu c¸c chÊt m u v o tÕ b o nhu m« gan: b×nh th−êng 10 ÷ 15 phót sau khi
tiªm c¸c chÊt m u ®¸nh dÊu phãng x¹ (Rose Bengal - 131I...) th× phÇn lín H§PX tËp
trung trong tæ chøc gan. Sau ®ã H§PX b¾t ®Çu xuÊt hiÖn ë tói mËt v theo mËt v o
ruét non. ë ng−êi b×nh th−êng bao giê còng thÊy ho¹t ®é ë ruét non sau 1 giê.
BÊt th−êng thÓ hiÖn ë chç kh«ng thÊy hoÆc thÊy muén ho¹t ®é vïng ruét, thanh
th¶i chÊt m u ra khái m¸u chËm, thÓ hiÖn ë ho¹t ®é vïng tim trªn h×nh ghi sau 1 giê
còng nh− cã tËp trung ho¹t ®é phãng x¹ ë thËn.
Hoa Sóng SantÐ
nguon tai.lieu . vn
