Xem mẫu
- 7. Cöa s«ng v cöa vÞnh triÒu
7.1 Sù kh¸c nhau gi÷a cöa vÞnh triÒu vμ cöa s«ng
Estuary lμ cöa s«ng, trong khi cöa vÞnh triÒu lμ ®iÓm nèi trùc tiÕp ra biÓn, t¹i ®©y l u l îng
n íc s«ng b»ng kh«ng (Qs = 0). V× vËy, ®èi víi vÞnh triÒu, sÏ kh«ng cã dßng mËt ®é do t¸c
®éng cña l u l îng s«ng ch¶y ra. Mét c¸ch tæng qu¸t, ng êi ta chia ra 2 lo¹i vÞnh triÒu:
vÞnh n»m sau c¸c ®¶o ch¾n ngoμi biÓn vμ ®Çm ph¸.
T¹i c¸c bê biÓn cã vÞnh n»m sau ®¶o ch¾n sÏ cã mét kho¶ng hë n»m gi÷a c¸c ®¶o, theo ®ã
n íc ra vμo trong vÞnh, n¬i ® îc giíi h¹n gi÷a bê vμ ®¶o. Th«ng th êng, vËt chÊt t¹i cöa
vÞnh chñ yÕu lμ c¸t, mÆc dï ®¸y vÞnh phÝa trong ®«i khi rÊt nhiÒu bïn. §èi víi cöa ®Çm ph¸
th× vËt chÊt cã thÓ lμ c¸t, nh ng còng cã thÓ lμ bïn hoÆc hçn hîp v× ®Çm ph¸ chÞu ¶nh
h ëng m¹nh tõ ®Êt liÒn vμ mang d¸ng dÊp gÇn víi cöa s«ng h¬n lμ vÞnh lo¹i ®¶o ch¾n.
§èi víi cöa s«ng, ¶nh h ëng cña dßng ch¶y tõ trong s«ng lμ rÊt lín, nã lμ nh©n tè t¹o nªn
h×nh th¸i ®Þa m¹o cña vïng. VËt chÊt cöa s«ng chñ yÕu lμ bïn, còng cã khi lμ c¸t nh ng tØ
lÖ thÊp. ChÝnh v× vËy cña s«ng mang l¹i nh÷ng nÐt ®Æc tr ng riªng. Cöa s«ng vïng ch©u
thæ s«ng Hång vμ Cöu Long lμ cöa s«ng h×nh nan qu¹t, trong khi c¸c cöa s«ng miÒn trong
l¹i rÊt ®a d¹ng. Ch¼ng h¹n khu vùc trung trung bé, n¬i c¸c d·y nói ch¹y s¸t ra biÓn th× cöa
s«ng Ýt thay ®æi vμ ch¶y trªn nÒn ®¸ gèc , trong khi c¸c cöa s«ng phÇn b¾c (tõ Thanh Hãa
®Õn Qu¶ng TrÞ) vμ ë nam Trung bé tõ Phó Yªn ®Õn B×nh ThuËn cöa s«ng ph¸t triÓn trªn
nÒn trÇm tÝch biÓn hoÆc s«ng biÓn, cöa bÞ ®ãng më theo chu kú mïa lò - mïa kiÖt.
ë nh÷ng n¬i sãng nhá (phÝa sau ®¶o ch¾n, hoÆc phÝa trong cöa s«ng, nh ng ®é lín triÒu tõ
trung b×nh ®Õn lín th× vÞnh triÒu ph¸t triÓn tèt víi ®é dèc ®¸y kh«ng lín, kho¶ng 1: 1000
tÝnh tõ bê ra phÝa ngoμi vμ th êng lμ c¸c h¹t mÞn nh phï sa, bïn hay h¹t sÐt. Kh¸i niÖm ®é
lín triÒu ®¸ng kÓ vμ ®é dèc nhá ® îc hiÓu lμ sãng kh«ng vì trong vÞnh triÒu vμ sù chuyÓn
®éng cña bïn c¸t do c¬ chÕ dÞch chuyÓn khèi n íc ra vμo d íi t¸c dông cña thñy triÒu
m¹nh h¬n nhiÒu t¸c dông cña sãng.
Còng ph¶i kÓ ®Õn mét sè ngo¹i lÖ khi vÞnh triÒu h×nh thμnh trªn vïng bê hoμn toμn kh«ng
bÞ che ch¾n, ch¼ng h¹n vïng ®Çm ph¸ Tam Giang. trong tr êng hîp nμy, sù ph¸t triÓn cña
vÞnh triÒu lμ sù kÕt hîp cña c¸c vËt chÊt h¹t mÞn, phï sa l¬ löng vμ ®¸y biÓn kh¸ tho¶i. ë
nh÷ng n¬i kh¸c, vÞnh triÒu h×nh thμnh giíi h¹n sau nh÷ng vïng ®Êt nh« ra biÓn (VÞnh Cam
Ranh), sau ®¶o ch¾n (VÞnh H¹ Long) hoÆc phÝa trong cöa s«ng.
7.2 §Æc tÝnh cöa vÞnh triÒu
T¹i cöa vÞnh triÒu, th êng cã sù t ¬ng t¸c gi÷a sù chuyÓn vËn cña bïn c¸t däc bê biÓn vμ
kh¶ n¨ng ®Èy cña cöa. NÕu kh¶ n¨ng ®Èy cña cöa yÕu th× dßng c¸t chuyÓn vËn ven bê sÏ
lÊp cöa. Khi kh¶ n¨ng ®ã lín th× sÏ cã sù trao ®æi bïn c¸t gi÷a vÞnh triÒu n»m trong cöa vμ
® êng bê biÓn phÝa ngoμi. Bruun (1978) ®· kh¶o s¸t tÝnh æn ®Þnh cña cöa vμ ®· ® a ra kÕt
luËn r»ng tÝnh æn ®Þnh cña cöa phô thuéc vμo quan hÖ P/Mtotal.
Trong quan hÖ nμy, P lμ khèi n íc triÒu (m3); Mtotal lμ tæng l îng bïn c¸t chuyÓn vËn ven
bê tõ hai h íng vμo cöa. §©y lμ hÖ sè kh«ng thø nguyªn.
161
http://www.ebook.edu.vn
- B¶ng 7.1: æn ®Þnh cña cöa
P/Mtotal > 150 C¸c ®iÒu kiÖn t ¬ng ®èi thuËn lîi, tån t¹i vËt ch¾n nhá tr íc
cöa, kh¶ n¨ng th¸o qua cöa tèt
100 < P/Mtotal < 150 C¸c ®iÒu kiÖn kh«ng thuËn lîi, tån t¹i c¸c vËt ch¾n ë ngoμi kh¬i
xa
50 < P/Mtotal < 100 VËt ch¾n tr íc cöa vμo kh¸ lín, tuy nhiªn vÉn tån t¹i l¹ch s©u
c¾t qua vËt ch¾n.
20 < P/Mtotal < 50 TÊt c¶ c¸c cöa d¹ng dßng ch¶y c¾t qua vËt ch¾n. Trong thêi kú
b·o hoÆc giã mïa, sãng vì ngay trªn vËt ch¾n vμ lý do ®Ó c¸c
cöa tån t¹i lμ dßng ch¶y lò tõ trong s«ng ®Èy bïn c¸t t¹o l¹ch
s©u. Tuy nhiªn cöa lo¹i nμy kh«ng mÊy thuËn lîi cho giao
th«ng thñy.
P/Mtotal < 20 Lμ d¹ng cöa t¹m thêi chØ xuÊt hiÖn trong c¸c kú n íc lín chø
kh«ng h×nh thμnh cöa th êng xuyªn.
Bruun ®· nghiªn cøu vμ x¸c ®Þnh hÖ sè nμy cho c¸c cöa kh¸c nhau trªn thÕ giíi. KÕt qu¶
ghi trong b¶ng 7.2
B¶ng 7.2: HÖ sè P/Mtotal c¸c cöa s«ng thÕ giíi
Cöa t¹i ®Þa ®iÓm N íc HÖ sè æn ®Þnh
Vlie Hμ Lan 1000
Eyerlandse Gat Hμ Lan 200
Aveiro Bå §μo Nha 60
Big Pass Florida (Mü) 100
Ponce de Leon Florida (Mü) 30
Thyboruun inlet §an M¹ch 120
Krishnapatam ¢n §é 15
Tuy nhiªn, còng ph¶i nhÊn m¹nh lμ khi dßng ch¶y tõ trong s«ng ®ñ lín (d¹ng cöa s«ng h¬n
lμ cöa vÞnh hay ®Çm ph¸) th× khèi n íc tÝnh to¸n P ph¶i ® a thªm c¶ l îng dßng ch¶y nμy.
§©y lμ vÊn ®Ò kh¸ phøc t¹p trong tÝnh to¸n.
Víi c¸c cöa cã dßng ch¶y mïa lò ®¸ng kÓ, nh ng mïa c¹n th× rÊt Ýt hoÆc kh«ng cã th× cã
thÓ x¸c ®Þnh hÖ sè æn ®Þnh riªng rÏ cho tõng mïa. KÕt luËn lμ trong mïa c¹n cöa kh«ng æn
®Þnh, cã khi bÞ ®ãng hoμn toμn vμ vÒ mïa lò cöa æn ®Þnh cã ®iÒu kiÖn. HiÖn t îng nμy x¶y
ra ë mét sè vïng giã mïa nh ¢n §é vμ Sri-Lanka.
ë c¸c cöa vÞnh triÒu vμ th«ng th êng ë c¸c cöa s«ng, quan hÖ gi÷a mÆt c¾t ngang vμ khèi
n íc triÒu rÊt chÆt chÏ. NÕu nh khèi n íc triÒu gi¶m th× diÖn tÝch mÆt c¾t ngang còng
gi¶m (kh«ng ®óng trong tr êng hîp ng îc l¹i, nghÜa lμ diÖn tÝch mÆt c¾t ít gi¶m th× khèi
n íc triÒu còng gi¶m theo).
Khèi n íc triÒu P(m3) lμ tæng l îng n íc ch¶y qua cöa s«ng, cöa vÞnh triÒu øng víi triÒu
cao nhÊt vμ triÒu thÊp nhÊt. Nã t ¬ng ® ¬ng víi diÖn tÝch mÆt tho¸ng vÞnh triÒu nh©n víi
162
http://www.ebook.edu.vn
- ®é lín triÒu. RÊt nhiÒu c«ng thøc ® îc x©y dùng thiÕt lËp t ¬ng quan gi÷a khèi n íc triÒu
víi mÆt c¾t ít t ¬ng ® ¬ng t¹i cöa vμo, trong ®ã c«ng thøc do O’BRIEN [1931] ® îc sö
dông th êng xuyªn nhÊt:
A = 6.56 x 10-5 P0.85 (7.1)
Trong ®ã:
A = MÆt c¾t ít t ¬ng ® ¬ng t¹i cöa vμo (m2)
P = Khèi n íc triÒu (m3)
§èi víi c¸c bμi to¸n kü thuËt, quan hÖ nμy kh¸ thÝch hîp. §èi víi tr êng hîp c¶i t¹o ®Êt
trong vÞnh triÒu hoÆc trong cöa s«ng, vÊn ®Ò lμ cöa vμo sÏ nhá ®i vμ kÐo theo lμ cöa bÞ
n«ng h¬n. V× vËy, c¶i t¹o ®Êt g©y t¸c ®éng xÊu ®Õn luång tμu thuyÒn ®i vμo c¶ng.
§é s©u mùc n íc t ¬ng ® ¬ng t¹i cöa vμo he tÝnh b»ng:
he = [Qf2 / C2b2Ib]1/3 (7.2)
trong ®ã:
L u l îng n íc ngät (m3/s)
Qf =
6
HÖ sè chezy = 18 log he (m1/2/sec)
C=
k
(k = chiÒu cao sãng c¸t ®¸y s«ng), or C = kstr * R1/6
b = ChiÒu réng s«ng (m)
Ib = §é dèc trung b×nh ®¸y s«ng
Th«ng th êng còng tån t¹i c©n b»ng gi÷a l îng n íc trong vÞnh triÒu víi l îng bïn c¸t
vμo ra trong vÞnh. Ch¼ng h¹n t¹i vïng vÞnh Waddensea phÝa b¾c Hμ Lan – §øc, c¸c nhμ
khoa häc t×m thÊy mèi quan hÖ kh¸ chÆt chÏ gi÷a mùc n íc trung b×nh trong vÞnh vμ cao
tr×nh cña c¸c d¶i c¸t ngÇm. Mèi quan hÖ nμy ch a ® îc gi¶i thÝch vÒ b¶n chÊt vËt lý cña
hiÖn t îng, nh ng d êng nh cã mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a chiÒu cao sãng vμ ®é s©u n íc
trong vÞnh. KÕt qu¶ lμ nÕu mùc n íc biÓn t¨ng th× ®¸y cña c¸c b·i c¸t ngÇm d êng nh
còng ® îc t¨ng theo. D©n vïng Waddensea gäi lμ hiÖn t îng “ ®ãi c¸t” cña vÞnh. Thùc tÕ
hiÖn t îng nμy lμ l îng c¸t ®i vμo vÞnh nhiÒu h¬n l îng ®i ra vμ do vËy phÝa ngoμi cöa
vÞnh cã hiÖn t îng xãi do bïn c¸t ®i vμo trong vÞnh vμ bïn c¸t ven bê sÏ di chuyÓn tíi thay
thÕ bïn c¸t ®i vμo vÞnh. Nh vËy hiÖn t îng t¨ng cña mùc n íc biÓn sÏ lμ nguyªn nh©n g©y
ra hiÖn t îng xãi ®¸ng kÓ ® êng bê vμ c¸c ®¶o ch¾n tr íc cöa vÞnh.
VÝ dô:
Gi¶ sö cöa vÞnh triÒu cã ®é réng 15 km, kho¶ng c¸ch tõ cöa vÞnh tíi ® êng bê lμ 10 km th×
diÖn tÝch vïng ® îc xem lμ vÞnh triÒu lμ 150 km2. Gi¶ thiÕt mùc n íc biÓn t¨ng 10 cm
(theo sè liÖu thèng kª cña 50 n¨m gÇn ®©y, trong t ¬ng lai trÞ sè nμy cã thÓ lín h¬n) vμ
®¸y biÓn còng n©ng lªn 10 cm th× l îng c¸t cÇn thiÕt lÊp ®Çy thÓ tÝch ®ã lμ 15.000.000 m3.
L îng bïn c¸t nμy ® îc mang ®Õn tõ c¸c ®o¹n bê cËn kÒ víi vÞnh. Nh trªn gi¶ thiÕt, ®é
réng vÞnh lμ 15 km, ®iÒu ®ã cã nghÜa lμ mçi mÐt chiÒu ngang cÇn l îng c¸t lμ 1000 m3.
Gi¶ thiÕt chiÒu dμy b·i lμ 10 m th× cÇn ph¶i xãi 100 m trong 50 n¨m hay 2 m/n¨m. Cã thÓ
thÊy r»ng tèc ®é xãi nh trªn lμ ®¸ng kÓ ®Ó cã thÓ n©ng ®¸y vÞnh lªn 10 cm.
163
http://www.ebook.edu.vn
- 7.3 ChuyÓn ®éng bïn c¸t/båi l¾ng cöa vÞnh triÒu
§¸y vÞnh triÒu th êng kh¸ ph¼ng vμ kh«ng cã nh÷ng vïng biÕn ®æi dÞ th êng vμ lμ vïng
cöa s«ng hoÆc gi÷a c¸c ®¶o ch¾n víi bê. N íc biÓn ®i vμo hÖ thèng c¸c l¹ch triÒu vμ trμn
lªn mÆt b·i. Sau ®iÎm n íc dõng, triÒu b¾t ®Çu rót, mÆt b·i l¹i lé ra n íc ®i vμo l¹ch triÒu
ch¶y dÇn ra biÓn. Qu¸ tr×nh nμy céng víi t ¬ng t¸c gi÷a dßng triÒu vμ sãng lμ nh©n tè quan
träng mang bïn c¸t ra vμo vμ båi ®¾p lªn vÞnh triÒu.
Ph©n bè ®¬n gi¶n nhÊt lμ bïn vμ phï sa gÇn bê vμ c¸t ë phÝa ngoμi biÓn theo h íng ®i tõ bê
ra ngoμi. C¸c vïng thÊp trong vÞnh th êng xuyªn ngËp n íc chÞu ¶nh h ëng cña dßng triÒu
m¹nh h¬n lμ sãng. HÇu nh chØ ë thêi kú dõng n íc (cho c¶ triÒu c êng vμ triÒu kÐm) th×
míi thÊy cã ¶nh h ëng cña sãng. KÕt qu¶ lμ bïn c¸t tån t¹i d íi d¹ng l¬ löng, nguån l¾ng
®äng chñ yÕu lμ bïn c¸t ®¸y.
C¸c vïng cao ®é trung b×nh cã qu¸ tr×nh ngËp ch×m vμ lé ra t ¬ng tù nh ®· tr×nh bμy ë
trªn, nh ng vai trß cña dßng triÒu chuyÓn vËn bïn c¸t m¹nh nhÊt t¹i thêi ®iÓm gi÷a chu kú
triÒu (n»m gi÷a ®iÓm ch©n triÒu vμ ®Ønh triÒu vμ gi÷a thêi gian n íc c êng vμ n íc kÐm).
Trong thêi kú nμy b·i ® îc båi chñ yÕu do c¸t ®¸y ® îc mang theo dßng n íc. Tuy nhiªn,
trong thêi ®o¹n dõng n íc (kho¶ng 1-2 giê), bïn c¸t l¬ löng cã thÓ ch×m xuèng ®¸y phñ
lªn c¸c vËt chÊt ®· l¾ng ch×m tr íc ®ã hoÆc trªn c¸c sãng c¸t ®· h×nh thμnh do dßng ch¶y.
C¸c vïng cao chØ ngËp n íc khi gÆp triÒu cao thêi ®iÓm mμ tèc ®é dßng ch¶y rÊt nhá hay
xÊp xØ vÒ kh«ng. §iÒu ®ã cã nghÜa lμ kh«ng thÓ cã båi l¾ng cña bïn c¸t ®¸y, tuy nhiªn cã
thÓ cã mét l îng nhá bïn c¸t l¬ löng l¾ng ch×m t¹i thêi kú n íc dõng. Khi triÒu rót khi tèc
®é dßng rót t¹o ra lùc c¾t lín h¬n lùc gi÷ cña c¸c h¹t bïn c¸t th× líp bïn mÞn võa ® îc båi
bÞ cuèn theo. Tuy nhiªn, c¸c vËt chÊt lo¹i nμy lμ lo¹i kÕt dÝnh nªn kh«ng dÔ bÞ xãi khi dßng
rót kh«ng ®ñ lín. C¸c thÝ nghiÖm t¹i vïng biÓn Wadden Sea cho thÊy nÕu v = 0.4-0.5 m/s
th× míi ®ñ kh¶ n¨ng xãi c¸c vËt chÊt ®· l¾ng ch×m sau 16 giê vμ hiÖn t îng l¾ng trë l¹i
kh«ng x¶y ra khi l u tèc dßng n íc vÉn cßn kho¶ng tõ 0.1 ®Õn 0.2 m/s.
Båi l¾ng c¸c h¹t mÞn ë c¸c vïng cao chØ x¶y ra trong thêi kho¶ng n íc dõng. Khi n íc
triÒu ®· phñ kÝn mÆt b·i th× c¸c h¹t l¬ löng sÏ b¾t ®Çu l¾ng ch×m khi l u tèc dßng n íc nhá
h¬n hoÆc b»ng l u tèc l¾ng ch×m cho phÐp. Tuy nhiªn, hiÖn t îng l¾ng ch×m kh«ng ph¶i lμ
th¼ng ®øng t¹i chç mμ c¸c h¹t mÞn ® îc ®Èy vμo phÝa trong bê mμ l¾ng ch×m ë ®ã do l u
tèc d cña dßng n íc. Nh vËy, c¸c h¹t mÞn sÏ n»m l¹i vÞ trÝ phÝa gÇn bê h¬n so víi ®iÓm
l u tèc l¾ng ch×m ®¹t gi¸ trÞ tíi h¹n. Gi¶ sö l u tèc dßng lªn vμ dßng rót b»ng nhau, sau
thêi kho¶ng n íc dõng, triÒu rót th× bïn c¸t ®· l¾ng ®äng còng kh«ng bÞ xãi ®Ó trë l¹i h×nh
thøc l¬ löng trõ khi l u tèc dßng rót qu¸ lín. §Æc ®iÓm nμy phæ biÕn ®èi víi bïn c¸t dÝnh
kÕt. KÕt qu¶ lμ thêi gian bïn c¸t ë tr¹ng th¸i l¬ löng khi triÒu rót ng¾n h¬n khi triÒu lªn vμ
nã sÏ ® îc mang vμo bê nhiÒu h¬n bÞ mang ng îc l¹i biÓn. ChÝnh v× vËy, vïng cao lμ vïng
® îc båi nhanh h¬n vμ khi b·i ®ñ cao, Ýt chÞu ¶nh h ëng triÒu th× thêi gian vμ møc ®é ngËp
còng gi¶m dÇn trong thêi kú triÒu c êng.
Khi thêi gian b·i lé ra ®ñ dμi th× hÖ sinh vËt rõng ngËp mÆn b¾t ®Çu ph¸t triÓn. Nh÷ng c©y
®Çu tiªn ph¸t triÓn lμ muèng biÓn, tiÕp ®Õn lμ hä só vÑt, trang, m¾m v.v... RÔ thùc vËt c¾m
vμo líp bïn sÏ gi¶m kh¶ n¨ng xãi cña b·i. Th©n c©y cã t¸c dông lμm gi¶m dßng ch¶y vμ
thóc ®Èy qu¸ tr×nh ch×m l¾ng cña bïn c¸t. §èi víi c¸c vïng b·i cao, khi bïn chiÕm u thÕ
sÏ h×nh thμnh c¸c b·i lÇy, c¸c b·i nμy ph¸t triÓn dÇn ra biÓn vμ c¸c vïng b·i cò h×nh thμnh
164
http://www.ebook.edu.vn
- tr íc cã tÇn suÊt ngËp n íc gi¶m dÇn. NÕu cã hÖ thèng l¹ch s«ng ph¸t triÓn kh¸ s©u vμ sau
thêi kho¶ng ®ñ dμi vïng b·i lÇy sÏ kh« dÇn thμnh c¸c vïng ®Êt míi.
ë c¸c vïng nhiÖt ®íi Èm, hÖ thèng rõng ngËp mÆn ph¸t triÓn kh¸ tèt trªn c¸c b·i bïn, hÖ rÔ
c©y ngËp mÆn sÏ gi÷ bïn l¹i rÊt tèt vμ hÖ sinh th¸i ®Êt ngËp n íc ph¸t triÓn ë khu vùc b·i
cao thay thÕ cho c¸c b·i lÇy.
7.4 §Èy nhanh qu¸ tr×nh båi tô
NhiÒu n¬i trªn thÕ giíi, d©n vïng biÓn mong muèn khai th¸c c¸c vïng ®Êt b·i cμng sím
cμng tèt, chÝnh v× vËy hä rÊt quan t©m ®Õn viÖc ®Èy nhanh ®Õn qu¸ tr×nh båi tô. ë n íc ta,
cã rÊt nhiÒu vïng ®Êt míi ë c¸c cöa s«ng ®· ® îc h×nh thμnh, ®Æc biÖt lμ 2 tam gi¸c ch©u
s«ng Hång vμ s«ng Mekong. C¸c ph ¬ng ph¸p ®¬n gi¶n nhÊt lμ cho phÐp dßng n íc mang
theo bïn c¸t ®i vμo vïng vÞnh dÔ dμng, nh ng kiÓm so¸t qu¸ tr×nh dßng ch¶y ®i ra b»ng
c¸ch cho ch¶y chËm hoÆc ch¶y æn ®Þnh. Trong thùc tÕ, c¸c èng tiªu hoÆc c¸c ®ª ng¨n nhá
® îc x©y dùng ®Ó chØ mét phÇn n íc ch¶y trμn qua mÆt, phÇn cßn l¹i sÏ ch¶y tõ tõ ra khái
vïng ®ã. Víi thêi gian kÐo dμi ra ®ñ ®Ó c¸c h¹t bïn c¸t l¾ng ch×m xuèng ®¸y nhiÒu h¬n.
7.5 Cöa s«ng vïng triÒu
Tõ “cöa s«ng vïng triÒu” b¾t nguån tõ gèc Latinh “aestus”, nghÜa lμ triÒu. PhÇn lín mäi
ng êi trªn thÕ giíi cho r»ng cöa s«ng vïng triÒu lμ vïng s«ng gÆp biÓn. Tuy nhiªn, ®Ó cã
mét ®Þnh nghÜa chÝnh x¸c h¬n th× cßn tuú vμo quan niÖm do c¸c nhμ khoa häc x©y dùng.
Trong ph¹m vi nμy chóng ta kh«ng nghiªn cøu c¸c ®Þnh nghÜa ®ã mμ chØ cÇn hiÓu r»ng cöa
s«ng vïng triÒu lμ n¬i gÆp gì cña n íc ngät vμ n íc biÓn.
C¸c cöa s«ng vïng triÒu kh«ng ®ång nhÊt do sù kh¸c nhau vÒ ®é lín triÒu vμ l u l îng
ch¶y ra tõ s«ng t¹o nªn sù trén lÉn gi÷a n íc ngät vμ n íc mÆn. VÒ c¬ b¶n, c¸c nhμ khoa
häc chia thμnh 3 lo¹i cöa s«ng vïng triÒu: cöa s«ng mÆn tiÕn vμo d íi d¹ng nªm; cöa hçn
hîp mét phÇn vμ cöa hçn hîp hoμn toμn.
Cöa d¹ng nªm khi n íc s«ng ch¶y vμo biÓn cã thuû triÒu nhá, n íc ngät n»m trªn nªm
n íc mÆn tiÕn vμo s«ng víi ®é dμy gi¶m dÇn vμ trong ®iÒu kiÖn hÇu nh kh«ng cã dßng
triÒu. Trong tr êng hîp nμy 2 khèi n íc chËm ch¹p tr ên lªn nhau t¹o nªn mÆt ng¨n c¸ch
® îc xem lμ cøng. Thùc tÕ khi 2 khèi n íc tr ên lªn nhau t¹o nªn øng suÊt c¾t trªn mÆt
tiÕp gi¸p vμ lμ nguyªn nh©n g©y ra rèi côc bé vμ sãng néi bé t¹o thμnh khu vùc mÆt tiÕp
gi¸p.
VÞ trÝ cña nªm mÆn phô thuéc vμo dßng ch¶y trong s«ng. Khi l u l îng ch¶y ra nhá, nªm
mÆn tiÕn s©u vμo ®Êt liÒn h¬n khi l u l îng dßng ch¶y lín. Khi s«ng cã l u l îng bïn c¸t
nhá sÏ xuÊt hiÖn d¹ng nªm më, cßn tr êng hîp l u l îng bïn c¸t lín cã xu thÕ h×nh thμnh
d¹ng delta. §ã lμ c¸c cöa s«ng Hång, Mekong hay Mississippi.
D¹ng cöa s«ng hçn hîp mét phÇn lμ cöa h×nh thμnh khi n íc s«ng ch¶y ra biÓn cã ®é lín
triÒu trung b×nh. Dßng triÒu lμ ®¸ng kÓ vμ toμn bé khèi n íc dÞch chuyÓn lªn xuèng theo
sù dÞch chuyÓn cña thuû triÒu. Cho nªn, thªm vμo dßng ch¶y sinh ra t¹i mÆt ng¨n c¸ch, ma
s¸t t¹i ®¸y s«ng t¹o nªn lùc c¾t t¹i ®ã vμ t¹o ra hiÖn t îng rèi - lμ nguyªn nh©n g©y ra sù
165
http://www.ebook.edu.vn
- trén lÉn gi÷a hai khèi n íc h¬n lμ sãng sinh ra t¹i mÆt ng¨n c¸ch. Kh«ng chØ cã n íc mÆn
chuyÓn ®éng ®i lªn mμ n íc ngät còng x©m nhËp xuèng.
T¹i ®iÓm cμng ra gÇn cöa, dßng ch¶y tæng céng (dßng d ) h íng vμo ®Êt liÒn gi¶m dÇn,
nh ng dßng ch¶y cã h íng ra biÓn khi cμng ®i lªn mÆt l¹i t¨ng lªn. §iÓm kh«ng cã dßng
d thay ®æi tuú thuéc vμo ®Þa h×nh ®¸y. T¹i ®iÓm nμy, kh«ng cã dßng d h íng vμo ®Êt
liÒn vμ ® îc xem lμ ®iÓm “0” cña cöa s«ng.
§iÓm “0” thay ®æi lªn xuèng theo trôc s«ng, phô thuéc vμo sù thay ®æi cña ®é lín triÒu
trong nöa chu kú triÒu (12.5 ®Õn 14 ngμy). Còng cã sù thay ®æi mïa phô thuéc vμo l u
l îng s«ng.
T¹i c¸c cöa s«ng réng, n«ng nh ng cã ®é lín triÒu lín, dßng triÒu kh¸ ®¸ng kÓ so víi dßng
ch¶y trong s«ng th× hiÖn t îng trén lÉn hoμn toμn x¶y ra. Trong c¸c cöa s«ng lo¹i nμy,
nång ®é muèi thay ®æi rÊt Ýt theo chiÒu s©u, nh ng l¹i thay ®æi rÊt nhiÒu theo mÆt c¾t
ngang. Cöa s«ng lo¹i nμy th êng lμ lo¹i cöa h×nh phÔu, n«ng, réng ë cöa vμ thu nhanh khi
®i vμo trong ®Êt liÒn.
ChØ sè trén lÉn biÓu thÞ møc ®é trén lÉn. Trén lÉn hoμn toμn vμ h×nh thμnh líp song song
kh«ng trén lÉn lμ 2 biªn cña qu¸ tr×nh trén lÉn.
Qf *T
(7.3)
=
P
Qf = L u l îng n íc ngät (m3/sec)
T = Chu kú triÒu (sec)
P = Khèi n íc triÒu (m3)
0.0 < < 0.1 trén lÉn hoμn toμn,
0.1 < < 1.0 trén lÉn tõng phÇn,
= 1.0 H×nh thμnh dßng ch¶y tÇng.
HARLEMAN AND ABRAHAM [1966] ®· ph¸t triÓn c«ng thøc tÝnh møc ®é trén lÉn cã tªn lμ
hÖ sè cöa Em.
2
P* Fo
(7.4)
Em =
Qf *T
trong ®ã:
Qf = L u l îng n íc ngät (m3/sec)
T = Chu kú triÒu (sec)
P = Khèi n íc triÒu (m3)
vm
Fo = sè Froude =
gho
vm = l u tèc dßng triÒu lín nhÊt (m/sec)
ho = §é s©u trung b×nh t¹i cöa s«ng (m)
NÕu Em gÇn víi tr¹ng th¸i ch¶y tÇng, khi Em t¨ng lªn th× møc ®é trén lÉn còng t¨ng lªn.
166
http://www.ebook.edu.vn
- Cã mét lo¹i cöa s«ng th êng thÊy ë c¸c vïng kh« h¹n – n¬i cã ®é mÆn kh¸ cao. Cμng ®i ra
phÝa cöa ®é mÆn vμ nång ®é muèi cμng t¨ng do qu¸ tr×nh bèc h¬i rÊt lín. Do nång ®é muèi
cao nªn xuÊt hiÖn qu¸ tr×nh ch×m xuèng vμ ch¶y ra biÓn ë líp d íi vμ xuÊt hiÖn dßng mÆt
ch¶y vμo s«ng.
B¶ng phÇn d íi do SAVENIJE [1992] tæng hîp cho biÕt c¸c lo¹i cöa s«ng kh¸c nhau trªn thÕ
giíi. H×nh d¹ng cña phÇn lín c¸c cöa s«ng thÕ giíi cã d¹ng h×nh phÔu, ® îc biÓu diÔn
b»ng 2 c«ng thøc sau ®©y:
x
(7.5)
B(x) = B0 exp(- )
b
x
(7.6)
A(x) = A0 exp- ( )
a
trong ®ã:
DiÖn tÝch mÆt c¾t ít t¹i cöa s«ng (m2)
A0
DiÖn tÝch mÆt c¾t ít t¹i to¹ ®é x tõ cöa s«ng (m2)
A(x)
B0 §é réng t¹i mÆt c¾t cöa s«ng (m)
B(x) §é réng t¹i to¹ ®é x tõ cöa s«ng (m)
x Kho¶ng c¸ch tÝnh tõ cöa s«ng (m)
a,b C¸c hÖ sè x¸c ®Þnh tõ tμi liÖu ®o ®¹c.
Cã mét sè cöa s«ng kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ® îc c¸c hÖ sè a,b chung cho toμn ®o¹n cöa v×
chóng kh«ng cã d¹ng h×nh phÔu, ch¼ng h¹n nói ®¸ ¨n s¸t ra bê s«ng t¹i ®iÓm s¸t cöa. Do
hiÖn t îng nμy mμ chiÒu réng bÞ co hÑp, thay vμo ®ã, ®é s©u n íc t¨ng lªn. Tuy nhiªn, víi
nh÷ng cöa s«ng cã ®Þa chÊt tèt th× hiÖn t îng bï trõ nμy còng kh«ng ® îc ®¸p øng v× tÝnh
chÊt r¾n ch¾c cña vËt chÊt ®¸y s«ng.
Trong b¶ng 7.1, cét cuèi cïng lμ lo¹i trén lÉn (mét trong 4 lo¹i ®· tr×nh bμy ë trªn)
Tªn cöa s«ng A0 h a b H T E Pt Qb type
m2 Mm3 m3/s
§¬n vÞ m km km m hr km
Mae Klong 1400 5.2 102 155 2.0 24 15 21 2000 2
Solo 2070 9.2 226 226 0.5 24 6 12 1500 1
Lalang 2550 10.6 217 96 2.6 24 27 74 2500 1
Limpopo 2600 7.0 50 50 1.1 12 8 21 1100 1
Tha Chin 300 5.3 87 87 2.0 24 15 45 600 2
Chao Phya 4300 7.2 109 109 2.2 24 22 95 3620 1
Incomati 8100 3.0 42 42 1.4 12 7 57 500 2
Pungue 28000 4.3 20 20 4.6 12 18 504 930 3
Maputo 40000 3.6 16 16 2.8 12 12 480 280 2
Thames 58500 7.1 23 23 4.3 12 14 878 304 3
Eems 61000 3.9 19 19 3.6 12 15 1220 300 3
Corantijn 69000 6.5 64 48 2.2 12 12 828 4090 2
Gambia 84400 8.7 121 121 1.2 12 9 675 2000 3
Schelde 150000 10.0 26 28 3.7 12 12 1200 500 3
Delaware 255000 6.6 41 42 1.8 12 9 2168 2000 3
Tejo 60000 7.0 11 11 3.4 12 10 570 1500 3
167
http://www.ebook.edu.vn
- A0 DiÖn tÝch mÆt c¾t ít t¹i cöa
h §é s©u trung b×nh mÆt c¾t cöa
a HÖ sè héi tô chiÒu dμi
b HÖ sè héi tô ngang
H §é lín triÒu
T Chu kú triÒu
E §é lÖch khái trôc
Khèi n íc triÒu
Pt
Qb L u l îng øng víi mùc n íc ngang bê (Cã thÓ lμ k/n Qtl)
Lo¹i 1 cã ®é dèc nång ®é mÆn lín t¹i cöa s«ng, th êng thÊy ë c¸c cöa s«ng hÑp, th¼ng.
Lo¹i 3 ng îc víi lo¹i 1 nghÜa lμ ®é dèc nång ®é muèi nhá t¹i cöa vμ th êng x¶y ra víi cöa
s«ng d¹ng h×nh phÔu, ®é réng lín.
Lo¹i 2 kh«ng ph¶i lμ d¹ng chuyÓn tiÕp cña 1 vμ 3, nh ng lμ d¹ng hçn hîp gi÷a 2 lo¹i trªn.
§o¹n ®Çu cã d¹ng ® êng cong 3, nh ng ®Õn kho¶ng gi÷a l¹i ®æi chiÒu sang d¹ng 1. øng
víi lo¹i nμy, cöa s«ng hÑp ë ®o¹n th îng l u vμ h×nh phÔu ®iÓn h×nh ë ®o¹n gÇn cöa.
Lo¹i 4 øng víi tr êng hîp cöa s«ng cã ®é mÆn rÊt cao
H×nh 7.1: C¸c lo¹i cöa s«ng kh¸c nhau
7.6 ChuyÓn ®éng cña dßng bïn
PhÇn lín bïn c¸t ® îc mang ®Õn tõ trong s«ng bÞ gi÷ l¹i cöa s«ng d íi d¹ng bïn. Tuy
nhiªn, ® êng kÝnh h¹t bïn ch×m l¾ng lμ rÊt nhá (kho¶ng 2 m). Râ rμng ®· tån t¹i liªn kÕt
mét sè qu¸ tr×nh kh¸c t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c h¹t mÞn ch×m l¾ng t¹i cöa s«ng. §ã lμ qu¸
tr×nh tÝch tô cña c¸c h¹t nhá li ti thμnh c¸c h¹t lín h¬n vμ ch×m nhanh xuèng ®¸y. Cã 2
168 http://www.ebook.edu.vn
- con ® êng ®Ó qu¸ tr×nh nμy x¶y ra, ®ã lμ c¸c qu¸ tr×nh sinh häc vμ qu¸ tr×nh kÕt b«ng.
TÝch tô sinh häc lμ qu¸ tr×nh ¨n c¸c h¹t sÐt cña c¸c tæ chøc sinh häc vμ th¶i ra d íi d¹ng
c¸c viªn cã ® êng kÝnh tíi 5 mm t¹o ra tèc ®é ch×m l¾ng tÝnh b»ng cm/s chø kh«ng ph¶i
b»ng mm/giê. §©y lμ nguyªn nh©n lμm cho qu¸ tr×nh båi tô träng vÞnh nhanh h¬n.
KÕt b«ng x¶y ra nh kÕt qu¶ cña lùc hót ph©n tö. Th«ng th êng lùc nμy kh«ng lín, c êng
®é cña nã tØ lÖ nghÞch víi b×nh ph ¬ng kho¶ng c¸ch gi÷a 2 h¹t sÐt vμ ®iÒu nμy trë nªn rÊt
quan träng khi kho¶ng c¸ch cña 2 h¹t cμng gÇn nhau.
Trong n íc ngät, hiÖn t îng kÕt b«ng còng x¶y ra nh ng liªn kÕt yÕu. Trong n íc biÓn, sù
t ¬ng t¸c víi c¸c ®iÖn tÝch d ¬ng tù do lμ nguyªn nh©n t¹o nªn hiÖn t îng trung hoμ, lμm
gi¶m c¸c ®iÖn tÝch ©m vμ cho phÐp lùc hót ph©n tö t¨ng lªn vμ nÕu c¸c h¹t sÐt mang ®iÖn
tÝch tr¸i dÊu chuyÓn ®éng ®Õn gÇn nhau th× sÏ x¶y ra hiÖn t îng tÝch tô hay cßn gäi lμ hiÖn
t îng kÕt b«ng.
HiÖn t îng kÕt b«ng lμ mét qu¸ tr×nh quan träng ë nh÷ng phÇn vÞnh n¬i qu¸ tr×nh trén lÉn
gi÷a n íc ngät vμ n íc mÆn x¶y ra. Cã 3 c¸ch ®Ó c¸c h¹t sÐt tÝch tô víi nhau. §ã lμ:
- Qu¸ tr×nh rèi trong cét n íc do t¸c dông cña giã hoÆc lùc t¹o ra do dßng biªn
- ChuyÓn ®éng Brown: c¸c h¹t l¬ löng nhá li ti chuyÓn ®éng ngÉu nhiªn do chuyÓn ®éng
cña c¸c ph©n tö n íc.
- Qu¸ tr×nh chiÕm gi÷ cña c¸c h¹t lín khi l¾ng ®äng va vμo c¸c h¹t kh¸c
C¸c vËt chÊt h÷u c¬ hÊp thô bëi c¸c h¹t sÐt h×nh thμnh d¹ng l¬ löng vμ c¸c phim chÊt nhên
do c¸c ho¹t ®éng cña vi khuÈn g©y ra t¹o ra ®iÖn tÝch d ¬ng vμ thóc ®Èy qu¸ tr×nh b«ng
kÕt.
ChuyÓn ®éng cña bïn vÒ c¬ b¶n kh¸c chuyÓn ®éng cña c¸t. Trong phÇn nμy, chuyÓn ®éng
cña bïn chØ ® îc th¶o luËn mét c¸ch ®Þnh tÝnh. C¸c nghiªn cøu ®Þnh l îng sÏ tr×nh bμy
trong m«n häc vÒ chuyÓn ®éng cña bïn c¸t.
Trong chuyÓn ®éng cña c¸t, chuyÓn ®éng tøc thêi ® îc tÝnh to¸n nh lμ hμm sè cña l u tèc
dßng ch¶y vμ t¸c dông cña sãng t¹i thêi ®iÓm ®ã. Khi dßng hoÆc sãng t¨ng lªn, chuyÓn
®éng còng t¨ng vμ ng îc l¹i khi dßng vμ sãng yÕu, chuyÓn ®éng còng gi¶m vμ hiÖn t îng
båi x¶y ra.
Trong tr êng hîp ®¸y bïn, hiÖn t îng nμy kh«ng x¶y ra. Bïn kh«ng bao gåm c¸c h¹t rêi
r¹c mμ gi÷a chóng cã mèi liªn kÕt víi nhau. Khi chóng ta lÊy mét mÉu bïn tõ ®¸y biÓn, cã
thÓ thÊy chóng t ¬ng ®èi ®ång nhÊt, gièng nh mét c¸i b¸nh pudding. Khi n íc ch¶y qua
chiÕc b¸nh, lóc ®Çu c¸c h¹t trong b¸nh pudding kh«ng chuyÓn sang d¹ng l¬ löng. ChØ khi
l u tèc dßng ch¶y ®ñ lín vμ sau mét kho¶ng thêi gian ®ñ dμi, chiÕc b¸nh b¾t ®Çu bÞ c¾t rêi
ra. Mét phÇn chuyÓn sang d¹ng l¬ löng, vμ bïn hoμ lÉn vμo khèi n íc. Nh vËy ®iÓm quan
träng nhÊt vËn tèc khëi ®éng cao cÇn cã tr íc khi bïn ®¸y b¾t ®Çu bÞ xãi. §iÓm khëi ®éng
nμy lμ hμm cña ®é lín vμ thêi gian.
Khi bïn chuyÓn sang d¹ng l¬ löng, th× nã ph©n bè gÇn nh ®Òu trªn toμn cét n íc. §iÒu ®ã
cã nghÜa lμ nång ®é trªn mÆt vμ gÇn ®¸y gÇn gièng nhau. Trong qu¸ tr×nh l¬ löng ho¸,
gradient th¼ng ®øng cña nång ®é gÇn nh b»ng kh«ng.
169 http://www.ebook.edu.vn
- ChuyÓn ®éng bïn c¸t l¬ löng kh¸ ®¬n gi¶n. Tèc ®é cña nã b»ng víi tèc ®é dßng ch¶y. Khi
nång ®é c, vËn tèc v vμ ®é s©u d biÕt, th× tæng l îng bïn c¸t sÏ lμ S = c*v*d (m3/m/s). Qu¸
tr×nh l¾ng ch×m cña bïn kh¸ phøc t¹p. Khi n íc t ¬ng ®èi tÜnh (nghÜa lμ Ýt rèi) th× c¸c h¹t
bïn b¾t ®Çu l¾ng ch×m. Nh ng qu¸ tr×nh nμy rÊt chËm ch¹p do kÝch th íc h¹t qu¸ nhá. V×
qu¸ tr×nh x¶y ra trong thêi gian dμi, nªn ®Þa ®iÓm nã ®Õn ®¸y cã thÓ hoμn toμn kh¸c ®Þa
®iÓm mμ ta dù tÝnh t¹i thêi ®iÓm b¾t ®Çu l¾ng ch×m.
V× hiÖn t îng trÔ trong qu¸ tr×nh l¾ng ch×m vμ t¸i l¬ löng, nªn rÊt khã kh¨n trong viÖc m«
pháng chóng thμnh c¸c ch ¬ng tr×nh tÝnh ®Ó tÝnh xãi còng nh båi l¾ng. §ã lμ vÊn ®Ò rÊt
cã ý nghÜa trong nghiªn cøu vïng vÞnh.
Nãi tãm l¹i, cã thÓ nãi r»ng ®¸y bïn cã xu thÕ bÞ xãi s¹ch ë líp ®¸y. §iÒu nμy cãi thÓ m«
t¶ nh sau:
Trong vÞnh, qu¸ tr×nh xãi trong mét c¬n b·o lμ hμm sè cña l u tèc gÇn ®¸y. Trong c¸c
vïng n«ng, chuyÓn ®éng theo quÜ ®¹o cña sãng lín h¬n ë c¸c vïng n íc s©u, cho nªn
trong c¬n b·o, vïng n«ng xãi nhiÒu h¬n vïng n íc s©u. TÊt c¶ bïn bÞ xãi chuyÓn sang
d¹ng l¬ löng. V× ®é ®ôc trong vÞnh gièng nhau ë mäi n¬i, nªn cã thÓ nãi nång ®é nh nhau
t¹i mäi ®iÓm.
Sau b·o, bïn c¸t b¾t ®Çu l¾ng ch×m trë l¹i vμ v× nång ®é bïn c¸t t¹i mäi ®iÓm nh nhau,
nªn tæng l îng bïn c¸t l¾ng ®äng ë phÇn n íc s©u lín h¬n vïng n íc n«ng. Nh vËy hiÖu
øng cña trËn b·o lμ vïng n íc n«ng bÞ xãi vμ vïng s©u h¬n ® îc båi. Do vËy Ýt thÊy sù
thay ®æi cao tr×nh ®¸y biÓn.
TÊt nhiªn, t×nh h×nh nμy chØ x¶y ra trong c¸c trËn b·o, n¬i chiÒu cao sãng gÇn nh b»ng
nhau t¹i mäi n¬i; dßng ch¶y trong vÞnh coi nh kh«ng cã, chØ cã dßng ch¶y trong m¹ng
l íi s«ng. Nh vËy, t¸c ®éng tæng hîp cña sãng vμ dßng ch¶y lμ kh¸c nhau. Trong c¸c
kªnh triÒu lªn vμ triÒu rót, kh«ng cã bïn l¾ng ®äng, v× vËn tèc dßng triÒu cao rÊt lín. Bïn
chØ cã thÓ l¾ng ®äng ë ë vïng gi÷a, n¬i l u tèc dßng ch¶y nhá vμ nh vËy ®¸y vÞnh khu
vùc nμy ® îc n©ng lªn. Khi c©y cá cã thÓ b¾t ®Çu ph¸t triÓn ® îc trªn vïng nμy th× qu¸
tr×nh n©ng cao mÆt b·i x¶y ra cßn nhanh h¬n, do l u tèc dßng ch¶y nhá vμ bé rÔ c©y gi÷
bïn c¸t l¹i.
7.7 L¹ch triÒu lªn vμ triÒu rót
V× sù kh¸c nhau cña c¸c pha triÒu lªn vμ triÒu xuèng, t¹i cöa s«ng dßng triÒu lªn vμ triÒu
xuèng hoμn toμn kh¸c nh¹u. Dßng triÒu lªn b¾t ®Çu tõ hai bªn, nh ng dßng triÒu xuèng b¾t
®Çu tõ trung t©m. KiÓu ph©n bè nμy cßn thÊy ë nh÷ng ®o¹n s«ng uèn khóc. Cho nªn, trong
vÞnh triÒu cã mét sè l¹ch dßng ch¶y vμo lμ chñ yÕu (l¹ch triÒu lªn), trong khi mét sè kh¸c
chØ lμ kªnh triÒu rót. HiÖn t îng nμy thÊy rÊt râ ë vÞnh Western Scheldt, phÝa nam Hμ Lan.
Thªm vμo ®ã lμ ¶nh h ëng cña lùc Coriolis. Lùc nμy cã xu thÕ lÖch ph¶i khi dßng triÒu lªn
hoÆc dßng n íc s«ng ch¶y vμo vÞnh ë b¾c b¸n cÇu. §iÒu ®ã cã nghÜa lμ ë b¾c b¸n cÇu,
dßng ch¶y vμo vÞnh lÖch vÒ phÝa bªn tr¸i, trong khi dßng ch¶y tõ s«ng ra lÖch bªn ph¶i. Cã
mét sè pha trén x¶y ra do vËy dßng ch¶y vßng d xuÊt hiÖn trªn mÆt ngang m¹nh h¬n trªn
170 http://www.ebook.edu.vn
- thuû trùc.
Còng nh s«ng trong lôc ®Þa, l¹ch triÒu còng uèn khóc. §iÒu ®ã cã nghÜa lμ xu thÕ båi x¶y
ra ë bê låi vμ xãi x¶y ra ë bê lâm vμ ®é s©u phÝa bê lâm lu«n lín h¬n ë bê låi. C¸c ®o¹n
cong thay ®æi liªn tôc dÉn tíi l¹ch s©u còng kh«ng æn ®Þnh vμ lμ khã kh¨n cho vËn t¶i thuû.
Nh÷ng ®o¹n nμy th êng ph¶i n¹o vÐt ®Þnh kú ®Ó ®¶m b¶o luång tμu ra vμo cöa s«ng.
Gi¸o tr×nh luång tμu sÏ th¶o luËn kü vÒ lÜnh vùc nμy.
Mét sè ®o¹n cong khi cã b¸n kÝnh rÊt nhá, g©y chªnh lÖch mùc n íc kh¸ lín ë phÝa tr íc
vμ phÝa sau ®o¹n cong lμ nguyªn nh©n g©y ra hiÖn t îng c¾t cong. HiÖn t îng nμy kh¸ ®iÓn
h×nh trong ®éng lùc s«ng ngßi, nh ng x¶y ra víi tÇn suÊt cao h¬n ë vïng cöa s«ng do tÝnh
biÕn ®éng cao khi hai qu¸ tr×nh triÒu lªn vμ triÒu rót x¶y ra liªn tôc.
7.8 C¸c cöa s«ng siªu mÆn
¥ mét sè cöa s«ng trªn thÕ giíi, n¬i l u l îng n íc s«ng kh«ng lín, bèc h¬i ®¸ng kÓ
th× ®é mÆn cña vïng cöa s«ng rÊt lín, thËm chÝ lín h¬n ®é mÆn cña n íc biÓn. C¸c cöa
s«ng ë Senegal vμ Gambia (Saloum, Casamanche) vμ mét sè cöa s«ng ë vïng nhiÖt ®íi
ë b¾c Uc lμ nh÷ng vÝ dô ®iÓn h×nh. §é mÆn lín nhÊt ë nh÷ng cöa s«ng nμy cã thÓ ®¹t
tíi ®é b·o hoμ (363 kg/m3 ë nhiÖt ®é 200C).
H×nh 7.2: Ph©n bè ®é mÆn thùc ®o vμ tÝnh to¸n däc theo vïng cöa s«ng Saloum
Saloum vμ Casamance ® îc biÕt nh nh÷ng cöa s«ng siªu mÆn. Nh÷ng cöa s«ng nμy trë
nªn siªu mÆn b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû 20, khi vïng sa m¹c Sahara trë nªn rÊt
kh« h¹n. Trong khu vùc nμy n íc ngät trë nªn mÆn. §é mÆn ®¹t tíi 100 kg/m3, lμm cho
c©y cèi kh«ng thÓ sèng ® îc thËm chÝ nh÷ng lo¹i cã thÓ sèng ® îc trong ®iÒu kiÖn n íc
mÆn. Cöa s«ng Casamance b¾t ®Çu thay ®æi tõ mét cöa s«ng b×nh th êng sang cöa s«ng
siªu mÆn. MÆn lÊn s©u ®Õn 180 km tõ cöa s«ng.
171 http://www.ebook.edu.vn
- Figure 7.3: Computed and measured longitudinal distribution of the salinity
along the Casamance estuary
H×nh 7.2 vμ 7.3 biÓu diÔn ®é mÆn tÝnh to¸n vμ ®o ®¹c. KÕt qu¶ tÝnh to¸n dùa vμo m« h×nh
cña Savenije (1992). M« h×nh truyÒn mÆn sÏ ® îc tr×nh bμy trong nh÷ng m«n häc kh¸c.
172 http://www.ebook.edu.vn
nguon tai.lieu . vn
