Xem mẫu
- Giảng dạy và học tập với công cụ
Bản đồ Tư duy
1. Giới thiệu:
Việc phát triển tư duy cho học sinh và giảng dạy kiến thức về thế giới xung
quanh luôn là một trong những ưu tiên hàng đầu của những người làm công
tác giáo dục. Nhằm hướng các em đến một phương cách học tập tích cực và
tự chủ, chúng ta không chỉ cần giúp các em khám phá các kiến thức mới mà
còn phải giúp các em hệ thống được những kiến thức đó. Việc xây dựng được
một “hình ảnh” thể hiện mối liên hệ giữa các kiến thức sẽ mang lại những lợi
ích đáng quan tâm về các mặt: ghi nhớ, phát triển nhận thức, tư duy, óc
tưởng tượng và khả năng sáng tạo…Một trong những công cụ hết sức hữu
hiệu để tạo nên các “hình ảnh liên kết” là Bản đồ Tư duy.
Bài viết này nhằm giới thiệu về Bản đồ Tư duy, tóm lược nguyên lý nền tảng
của Bản đồ Tư duy, ứng dụng của loại bản đồ này trong dạy học, và cuối cùng
là giới thiệu về các phần mềm hiện có trên thị trường có thể giúp tạo ra các
Bản đồ Tư duy.
2. Bản đồ Tư duy: Nguyên lý & Ứng dụng trong dạy học
Bản đồ Tư duy (Mind Map) là một hình thức ghi chép sử dụng màu sắc và hình ảnh,
để mở rộng và đào sâu các ý tưởng (1). Kỹ thuật tạo ra loại bản đồ này được gọi là
Mind Mapping và được phát triển bởi Tony Buzan vào những năm 1960.
- Ở vị trí trung tâm bản đồ là một hình ảnh hay một từ khóa thể hiện một ý tưởng
hay khái niệm chủ đạo. Ý trung tâm sẽ được nối với các hình ảnh hay từ khóa cấp 1
bằng các nhánh chính, từ các nhánh chính lại có sự phân nhánh đến các từ khóa
cấp 2 để nghiên cứu sâu hơn. Cứ thế, sự phân nhánh cứ tiếp tục và các khái niệm
hay hình ảnh luôn được nối kết với nhau. Chính sự liên kết này sẽ tạo ra một “bức
tranh tổng thể” mô tả về ý trung tâm một cách đầy đủ và rõ ràng. (hình 1)
Hình 1: Một ví dụ về một Bản đồ Tư duy về sự xâm chiếm của người Viking.
Bản đồ Tư duy hiện là một công cụ đang được sử dụng bởi hơn 250 triệu người
trên thế giới trong đó có các công ty lớn như HP, IBM, Boeing, …Các tổ chức giáo
dục và giáo viên các nước cũng không phải là những người đứng ngoài cuộc.
Vậy những yếu tố nào đã làm cho Bản đồ Tư duy có tính hiệu quả cao và nền tảng
của chúng là gì? Đó là:
- Bản đồ Tư duy đã thể hiện ra bên ngoài cách thức mà não bộ chúng ta hoạt động.
Đó là liên kết, liên kết và liên kết. Mọi thông tin tồn tại trong não bộ của con người
đều cần có các mối nối, liên kết để có thể được tìm thấy và sử dụng. Khi có một
thông tin mới được đưa vào, để được lưu trữ và tồn tại, chúng cần kết nối với các
thông tin cũ đã tồn tại trước đó.
- Việc sử dụng các từ khóa, chữ số, màu sắc và hình ảnh đã đem lại một công dụng
lớn vì đã huy động cả bán cầu não phải và trái cùng hoạt động. Sự kết hợp này sẽ
làm tăng cường các liên kết giữa 2 bán cầu não, và kết quả là tăng cường trí tuệ và
tính sáng tạo của chủ nhân bộ não.
Bản đồ Tư duy là một công cụ hữu ích trong giảng dạy và học tập ở trường phổ
- thông cũng như ở các bậc học cao hơn vì chúng giúp giáo viên và học sinh trong
việc trình bày các ý tưởng một cách rõ ràng, suy nghĩ sáng tạo, học tập thông qua
biểu đồ, tóm tắt thông tin của một bài học hay một cuốn sách, bài báo, hệ thống lại
kiến thức đã học, tăng cường khả năng ghi nhớ, đưa ra ý tưởng mới, v.v…
Một vài ví dụ về sử dụng Bản đồ Tư duy trong dạy học:
- Để tóm tắt kiến thức về Giữ gìn vệ sinh cho học sinh, giáo viên có thể sử dụng một
Bản đồ Tư duy với từ khóa trung tâm là “Giữ gìn vệ sinh”, xung quanh từ khóa này
là các từ khóa cấp 1 “Ăn sạch”, “Uống sạch”, “Giữ vệ sinh cơ thể”, v.v…sau đó đề
nghị các em tiếp tục điền thêm các từ khóa cấp độ nhỏ hơn, v.v…
- Để giảng về các loại trái cây thường được dùng trong đời sống hàng ngày, giáo
viên có thể đưa ra từ khóa “Trái cây”, sau đó đề nghị các em nêu tên các loại quả
mà các em biết, kế tiếp mời một nhóm khác lên triển khai các ý tưởng xung quanh
một loại quả đã được nêu tên về các mặt: hình dáng quả, cấu tạo, thời điểm xuất
hiện trong năm,v.v …
- Sau khi học hết chương về cấu tạo của nguyên tử, giáo viên có thể yêu cầu học
sinh trình bày lại cấu tạo của nguyên tử với các yếu tố: nhân, vỏ, điện tích, khối
lượng, v.v…dưới dạng một Bản đồ Tư duy.
- Trong giờ chủ nhiệm lớp, giáo viên và học sinh có thể cùng thực hiện một Bản đồ
Tư duy về các công việc mà lớp phải thực hiện trong tuần kế tiếp như: trực trường,
ôn bài theo nhóm, đi lao động, các môn sẽ có kiểm tra, các hoạt động văn nghệ, thể
thao, dã ngoại, các hội thi phải tham gia, v.v…
Bên trên là vài ví dụ và gợi ý cho việc sử dụng Bản đồ Tư duy trong dạy và học,
nhiều môn học khác như Địa lý, Lịch sử, Ngoại Ngữ, Vật lý, Sinh học,v.v… cũng có
thể sử dụng công cụ này một cách dễ dàng và hiệu quả.
3. Giới thiệu một số phần mềm dùng để tạo Bản đồ Tư duy:
Một Bản đồ Tư duy có thể được thực hiện dễ dàng trên một tờ giấy với các loại bút
- màu khác nhau, tuy nhiên, cách thức này có nhược điểm là khó lưu trữ, thay đổi,
chỉnh sửa. Một giải pháp được hướng đến là sử dụng các phần mềm để tạo ra Bản
đồ Tư duy. Tôi xin giới thiệu một số phần mềm tiêu biểu trong thể loại “phần mềm
mind mapping” (mind mapping software).
- Phần mềm Buzan's iMindmap™: một phần mềm thương mại, tuy nhiên có thể
tải bản dùng thử 30 ngày. Phần mềm do công ty Buzan Online Ltd. thực hiện. Trang
chủ tại www.imindmap.com
- Phần mềm Inspiration: sản phẩm thương mại của công ty Inspiration Software,
Inc. Sản phẩm có phiên bản dành cho trẻ em (các em từ mẫu giáo đến lớp 5) rất dễ
dùng và nhi ều màu sắc. Có thể dùng thử 30 ngày. Trang chủ
tại www.inspiration.com
- Phần mềm Visual Mind: sản phẩm thương mại của công ty Mind Technologies.
Phần mềm dễ sử dụng và linh hoạt trong sắp xếp các nút chứa từ khóa. Có thể
dùng thử 30 ngày. Trang chủ tại www.visual-mind.com
- Phần mềm FreeMind: sản phẩm hoàn toàn miễn phí, được lập trình trên Java.
Các icon chưa được phong phú, tuy nhiên chương trình có đầy đủ chức năng để
thực hiện mind mapping. Trang chủ tại:
http://freemind.sourceforge.net/wiki/index.php/Main_Page
- Ngoài ra, chúng ta còn có thể tham khảo một danh sách các phần mềm loại mind
mapping tại địa chỉ sau:
http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_mind_mapping_software
4. Kết luận
Sử dụng thành thạo và hiệu quả Bản đồ Tư duy trong dạy học sẽ mang lại nhiều kết
quả tốt và đáng khích lệ trong phương thức học tập của học sinh và phương pháp
giảng dạy của giáo viên. Học sinh sẽ học được phương pháp học tập, tăng tính chủ
động, sáng tạo và phát triển tư duy. Giáo viên sẽ tiết kiệm được thời gian, tăng sự
linh hoạt trong bài giảng, và quan trọng nhất sẽ giúp học sinh nắm được kiến thức
thông qua một “bản đồ” thể hiện các liên kết chặt chẽ của tri thức.
- Phương pháp dạy học tích cực -
Dạy học sâu
Chúng tôi xin giới thiệu một số thông tin và hiệu quả khi
thực hiện 3 phương pháp dạy học sâu theo dự án Việt - Bỉ để bạn
đọc cùng tham khảo.
1. Phương pháp dạy theo hợp đồng
Phương pháp dạy theo hợp đồng là giáo viên có một Bản hợp đồng với học
sinh về nội dung mình sẽ giảng dạy. Đối với phương pháp này thì bắt buộc mỗi học
sinh đều phải ký hợp đồng cùng thực hiện với giáo viên. Trước tiết dạy giáo viên
phải chuẩn bị các nhiệm vụ bắt buộc đó là nội dung chính của bài giảng và các
nhiệm vụ tự chọn đó là mang tính bổ trợ và giải thích nội dung chính. Đi kèm
với các nhiệm vụ là đáp án tương ứng với từng nhiệm vụ. Trong tiết học, học sinh
phải thực hiện các nhiệm vụ do giáo viên yêu cầu và tự đánh giá kết quả đạt được
của mình thông qua nội dung đáp án của giáo viên.
Phương pháp dạy theo hợp đồng sẽ tạo ra không khí cới mở, cuốn hút học
sinh vào các hoạt động học tập. Hơn nữa, nó giúp cho học sinh phát huy được tính
sáng tạo, khám phá và tìm ra nội dung kiến thức mới. Đặc biệt, với phương pháp
- này cũng sẽ rèn luyện cho mỗi học sinh có được phương pháp, kĩ năng, thói quen
và ý chí tự học. Bởi vì, trước đây giáo viên là người trực tiếp đánh giá năng lực của
mỗi học sinh. Vì vậy, khi thực hiện phương pháp dạy theo hợp đồng đã tạo điều
kiện thuận lợi để học sinh được tham gia đánh giá năng lực lẫn nhau. Đây chính là
yếu tố cần thiết để điều chỉnh hoạt động, tư duy một cách kịp thời cho mỗi học sinh
trong việc tiếp thu bài giảng cũng như trong cuộc sống. Do đó, các Trường và các
Thầy, cô giáo cần áp dụng một cách sáng tạo phương pháp này thì sẽ mang lại hiệu
quả cao trong việc giảng dạy.
2. Phương pháp dạy theo dự án
Phương pháp dạy theo dự án là giáo viên đưa ra một đề tài cụ thể, từ đó
hướng dẫn học sinh cách đặt vấn đề và giải quyết vấn đề đó một cách tích cực. Đối
với mỗi học sinh, khi nhận học một đề tài cụ thể cần xác định được những hướng
đi, cách tiếp cận và giải pháp thiết thực để giải quyết vấn đề đáp ứng được yêu cầu
của giáo viên đặt ra. Ví dụ như: yêu cầu học sinh tìm hiểu về lịch sử địa phương; hệ
thống giao thông; môi trường; nguồn nước .v.v... Thời gian thực hiện các dự án có
thể là ngắn hạn hoặc dài hạn tùy thuộc vào từng đề tài và mức độ của nó.
Với phương pháp dạy theo dự án sẽ giúp cho học sinh có khả năng tự lực
trong việc tìm kiếm, tiếp cận các nguồn thông tin về dự án của mình. Hơn nữa,
phương pháp này sẽ giúp cho học sinh tích cực tư duy và có trách nhiệm hơn đối
với bản thân, gia đình và xã hội. Bới vì, chính bản thân các em sẽ là thế hệ gánh vác,
xây dựng Đất nước trong tương lai. Đó chính là lý do mà các nhà trường cần phải
giúp học sinh thực hiện nhiệm vụ đó.
1. Phương pháp dạy theo góc
Phương pháp dạy học theo góc là mỗi lớp học được chia ra thành các góc
nhỏ. Ở mỗi góc nhỏ học sinh có thể lần lượt tìm hiểu nội dung kiến thức từng phần
của bài học. Đối với mỗi học sinh phải trải qua các góc để có cái nhìn tổng thể về
nội dung của bài học. Nếu có vướng mắc trong quá trình tìm hiểu nội dung bài học
thì học sinh có thể yêu cầu giáo viên giúp đỡ và hướng dẫn.
- Đối với phương pháp dạy học theo góc sẽ tạo ra môi trường học tập lành
mạnh, tích cực hơn; Đặc biệt, với phương pháp này sẽ không bắt buộc, gò bó học
sinh vào một khuôn khổ nhất định, mà tạo ra cho các em một không khí học tập
thoải mái, tự học hỏi, tìm tòi kiến thức của bài học theo cảm hứng thông qua các
góc nhỏ. Phương pháp này còn giúp cho học sinh hiểu bài được sâu hơn, tổng quát
hơn và nhớ bài lâu hơn.
nguon tai.lieu . vn
