Đồng bằng sông Cửu Long, tài nguyên đất, nước và vấn đề khai thác - GS. Nguyễn Gia Huy

§åNG B»NG S«NG CöU LONG TµI NGUYªN §ÊT – N­íC Vµ VÊN §Ò KHAI TH¸C GS. NGUYÔN SINH HUY - C¬ Së II §¹i häc Thuû lîi Tãm t¾t : §BSCL lµ phÇn cuèi cña mét con s«ng lín trªn tr¸i ®Êt, ®­îc thõa h­ëng nh÷ng tµi nguyªn lín lao: 50 tû m3 n­íc, 200 triÖu tÊn phï sa hµng n¨m. §Êt ®ai giµu cã, ®a d¹ng: ®Êt ngät, ®Êt mÆn, ®Êt phÌn … §Þa h×nh thÊp tròng. Mïa lò n­íc ch¶y trµn trªn ®ång ruéng g©y ngËp lôt. Mïa c¹n møc n­íc thÊp, chÞu ¶nh h­ëng lín do viÖc lÊy n­íc tõ th­îng l­u. §BSCL cã 700km bê biÓn. ChÞu ¶nh h­ëng m¹nh mÏ cña thñy triÒu biÓn §«ng (g©y ngËp triÒu, ngËp mÆn …). Trong qu¸ tr×nh khai th¸c ®ång b»ng chÞu søc Ðp tõ c¶ 2 phÝa th­îng vµ h¹ l­u. Trªn ®ång b»ng §Êt – N­íc – §Þa h×nh thèng nhÊt víi nhau thµnh mét thÓ trong khai th¸c cÇn n¾m c¸c quy luËt tù nhiªn.Tµi nguyªn §Êt N­íc to lín cña ®ång b»ng Èn n¸u sau nh÷ng h¹n chÕ: H¹n – Lôt – PhÌn – MÆn – cÇn ®­îc ®¸nh gi¸ ®óng, kh¾c phôc h¹n chÕ vµ khai th¸c. I. Tµi Nguyªn N­íc: 1.1 §ång b»ng s«ng Cöu Long (§BSCL) lµ phÇn cuèi cña mét con s«ng lín, cã diÖn tÝch 795.000km2. Tæng l­îng dßng ch¶y n¨m b×nh qu©n gÇn 500 tû m3 n­íc, víi trªn 200 triÖu tÊn phï sa hµng n¨m. Trong mïa n­íc lín tr­íc khi ®æ vµo ®ång b»ng, n­íc s«ng ®­îc ®iÒu tiÕt l¹i trong mét hå chøa tù nhiªn (BiÓn Hå) cã dung tÝch trªn 75 tû m3 vµ cÊp l¹i cho ®ång b»ng trong mïa kiÖt – l­u l­îng kiÖt t¨ng lªn. Trong ph¹m vi ®ång b»ng, n­íc ®­îc thñy triÒu ®iÒu tiÕt l¹i theo thêi gian vµ kh«ng gian trong c¸c l¨ng trô triÒu, d©ng cao thÕ n­íc, lµm t¨ng gi¸ trÞ sö dông nguån n­íc. ChÝnh l­îng n­íc lín lao ®ã, víi l­îng phï sa mµ n­íc mang theo, qua hµng ngµn n¨m ®· miÖt mµi båi ®¾p cho §BSCL kh«ng ngõng ph¸t triÓn. Theo ®¸nh gi¸ cña c¸c chuyªn gia, nguån n­íc s«ng Mªk«ng ®ñ ®Ó t­íi cho trªn 6 triÖu ha (2 vô) vïng ch©u thæ vµ ®¶m b¶o cho h¹ du mét m«i tr­êng ph¸t triÓn bÒn v÷ng. 1.2 N­íc ®Õn ®ång b»ng chñ yÕu qua 2 cöa T©n Ch©u, Ch©u §èc . Trong mïa lò mét l­îng n­íc ch¶y trµn qua biªn giíi. L­îng n­íc qua cöa T©n Ch©u chiÕm kho¶ng 82% tæng l­îng n­íc ®Õn. Sau Vµm Nao n­íc ®­îc ph©n phèi l¹i 51% cho s«ng TiÒn, 49% cho s«ng HËu. Sù biÕn ®éng dßng ch¶y trong nhiÒu n¨m kh«ng lín, do t¸c ®éng ®iÒu tiÕt cña BiÓn Hå. T¹i T©n Ch©u hÖ sè biÕn ®éng Cv = 0,11 Trong n¨m dßng ch¶y ph©n phèi rÊt kh«ng ®Òu: 82% l­îng n­íc tËp trung trong 6 th¸ng mïa lò (tõ th¸ng VII ®Õn th¸ng XII). Vµo th¸ng IV th¸ng Ýt n­íc nhÊt l­u l­îng vµo ®ång b»ng kho¶ng h¬n 1800m3/s, trong lóc l­u l­îng cÇn ®Ó chèng x©m nhËp mÆn s©u vµo néi ®ång kho¶ng 1600m3/s. Khi n­íc nguån bÐ nhÊt còng lµ lóc møc n­íc triÒu thÊp nhÊt khã lÊy n­íc. N­íc ®Õn trong mïa c¹n phô thuéc m¹nh mÏ vµo sù khai th¸c phÝa th­îng l­u. 1.3 Lò lôt trªn ®ång b»ng, theo c¸ch nãi cña chuyªn gia lµ “lò lôt ®Þa h×nh”. Trong mïa lò c¸c dßng s«ng t¶i kh«ng hÕt n­íc, t¹i Kongpongcham, khi møc n­íc trªn 8m n­íc v­ît bê c¶ 2 phÝa vµ ch¶y trµn trªn c¸c bån tròng kÐo dµi tõ trªn xuèng d­íi. §Æc tÝnh cña dßng ch¶y trµn trªn nh÷ng ®Þa h×nh b»ng ph¼ng lµ “tr÷” nhanh h¬n “ch¶y” g©y ngËp lôt, cã n¬i s©u ®Õn 3 – 4m, thêi gian ngËp lôt kÐo dµi cã n¬i trªn 4-5 th¸ng. Lò trµn lµ nguyªn nh©n chÝnh g©y ngËp lôt trªn vïng §ång Th¸p M­êi vµ Tø gi¸c Long Xuyªn. DiÖn tÝch vïng ngËp hµng n¨m ®Õn 1,9 triÖu ha. Dßng ch¶y trµn mang Ýt phï sa, chÊt l­îng n­íc kÐm, lµ nguyªn nh©n h×nh thµnh nh÷ng vïng ®Êt “®ãi phï sa”. 1 1.4 L­îng m­a trªn ®ång b»ng kh¸ lín. Trung b×nh kho¶ng 1800mm. Nh÷ng vïng m­a lín n»m phÝa T©y, víi l­îng m­a tõ 1800 – 2400mm. Vïng phÝa §«ng tõ 1600 – 1800mm. Vïng trung t©m däc theo s«ng HËu m­a Ýt nhÊt 1200 – 1600mm. Mïa m­a b¾t ®Çu tõ th¸ng V, kÕt thóc vµo th¸ng XI, sím h¬n mïa n­íc 1 - 2 th¸ng. Sím nhÊt ë phÝa T©y, muén dÇn sang phÝa §«ng vµ kÕt thóc theo tr×nh tù ng­îc l¹i. 90% l­îng m­a tËp trung trong c¸c th¸ng mïa m­a. Th¸ng I, II, III hÇu nh­ kh«ng m­a, lµ nh÷ng th¸ng kh« h¹n nhÊt trong n¨m. L­îng m­a Ýt biÕn ®éng trong nhiÒu n¨m, song thêi kú b¾t ®Çu vµ kÕt thóc m­a trong c¸c n¨m l¹i rÊt kh¸c nhau. Trong mïa m­a, l­îng m­a ph©n phèi kh¸ ®Òu trong c¸c th¸ng, song th­êng gÆp nh÷ng thêi kú kh«ng m­a kÐo dµi tõ 7 ®Õn 12 ngµy (h¹n Bµ Ch»ng). Nh­ thÕ, l­îng m­a ë ®ång b»ng tuy phong phó song viÖc khai th¸c n­íc m­a phôc vô canh t¸c n«ng nghiÖp còng cã nhiÒu h¹n chÕ. ¶nh h­ëng cña m­a ®èi víi ngËp lôt kh«ng lín, chØ g©y ¶nh h­ëng côc bé. 1.5 §BSCL cã 700km bê biÓn, trong ®ã 400km thuéc biÓn §«ng vµ 300km thuéc biÓn T©y. Bê biÓn, còng nh­ h×nh d¸ng c¬ b¶n cña ®ång b»ng ®­îc ®Þnh h×nh tõ nh÷ng ®øt g·y kiÕn t¹o, song sãng giã vµ thñy triÒu lµ 2 yÕu tè chÝnh quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh bê biÓn hiÖn ®¹i. Bê biÓn T©y æn ®Þnh, cã xu thÕ båi tô, trong lóc bê biÓn §«ng ®ang vµo thêi kú xãi lë m¹nh. Thñy triÒu biÓn §«ng thuéc lo¹i b¸n nhËt triÒu kh«ng ®Òu, biªn ®é lín ®Õn 3 - 4m. §éng n¨ng thñy triÒu rÊt lín, ®Èy n­íc ch¶y ng­îc vµo trong s«ng. Trong mïa c¹n trªn s«ng TiÒn dßng triÒu ch¶y ng­îc lªn qu¸ biªn giíi (250km). Theo ®ã n­íc mÆn x©m nhËp s©u vµo trong s«ng (40 - 50km), trªn s«ng Vµm Cá T©y mÆn vµo s©u ®Õn 150km. Khi n­íc nguån m¹nh nhÊt (víi l­u l­îng hµng chôc ngµn m3/s) ë cöa s«ng vÉn duy tr× mét vïng n­íc ch¶y ng­îc réng lín. Thñy triÒu lµm gi¶m kh¶ n¨ng tho¸t lò cña c¸c dßng s«ng. X©m nhËp mÆn lµ h¹n chÕ cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. II. Tµi nguyªn §Êt: 2.1 §BSCL cã diÖn tÝch 390.000km2 (b»ng 5% diÖn tÝch l­u vùc), víi chiÒu dµi theo h­íng s«ng TiÒn, s«ng HËu tõ biªn giíi ra ®Õn biÓn 230km (gÇn b»ng 5% chiÒu dµi s«ng Mªk«ng). §Þa h×nh b»ng ph¼ng vµ thÊp. §¹i bé phËn ®Êt ®ai cã cao tr×nh ®Þa h×nh tõ 0.5m ®Õn 1.5m, trong lóc møc n­íc lò cao nhÊt trong s«ng ë T©n Ch©u (cöa vµo ®ång b»ng) ®· x¶y ra lµ 5.12m (1961), 5.06m (2000). Møc n­íc cao nhÊt ë cöa s«ng còng ®Õn 1.55m (do ®Ønh triÒu). V× thÕ ngËp lò, ngËp triÒu ë §BSCL lµ nh÷ng thuéc tÝnh “cè h÷u”. PhÇn lín ®Þa m¹o ®ång b»ng lµ ®Þa m¹o cña vïng ngËp n­íc: nh÷ng c¸nh ®ång lò kÝn, nöa hë, nh÷ng ®ång b»ng thñy triÒu, nh÷ng b·i triÒu ngËp n­íc ®Þnh kú, trªn ®ã tån t¹i nh÷ng vi vµ trung ®Þa h×nh quen thuéc: ®Çm, ®×a, lung, l¸ng, c¸c giång ven s«ng, giång ven biÓn - dÊu Ên cña thêi kú biÓn dõng l¹i trong qu¸ tr×nh rót lui cho ®Õn vÞ trÝ ngµy nay. TÊt c¶ ®Òu mang d¸ng t¹o h×nh cña n­íc. 2.2 §Êt ®ai hÇu hÕt lµ ®Êt thñy thµnh, ®­îc t¹o nªn trong c¸c qu¸ tr×nh S«ng - BiÓn: §Êt phï sa ngät: 1.184.857ha chiÕm 30,13% diÖn tÝch ®ång b»ng, ph©n bè ë c¸c vïng ven s«ng TiÒn, s«ng HËu. §Êt phÌn: 1.434.612ha chiÕm 36,48% chñ yÕu tËp trung ë nh÷ng n¬i xa s«ng, xa nguån n­íc vµ bïn c¸t thuéc c¸c vïng ngËp lò §TM vµ TGLX. §Êt mÆn: 910.148ha chiÕm 23,14% n»m däc bê biÓn §«ng, biÓn T©y. §Êt vïng cao (®Êt x¸m, ®Êt Feralit ®á vµng) kho¶ng 3,5% vµ c¸c lo¹i ®Êt kh¸c (®Êt lÇy, than bïn). 2.3 §Êt phï sa ngät cã ®é ph× cao, ph©n bè ë nh÷ng vïng cã ®é cao trung b×nh, gÇn n­íc, phÇn lín cã thÓ t­íi tù ch¶y nhiÒu th¸ng trong n¨m, hoÆc nhê b¬m ®Çu n­íc thÊp, thÝch hîp cho nhiÒu lo¹i c©y trång. §Êt phÌn ®­îc ®Æc tr­ng bëi ®é axit cao chiÕm diÖn tÝch lín nhÊt. Nång ®é c¸c ®éc tè nh«m tiÒm tµng trong ®Êt cao,. §Êt phÌn thiÕu l©n. Trong sè diÖn tÝch ®Êt phÌn cã trªn 80% lµ ®Êt phÌn ho¹t ®éng, g©y h¹i cho c©y trång, g©y chua, « nhiÔm nguån n­íc. Trªn ®Êt phÌn 2 tiÒm tµng cã thÓ trång khãm, mÝa, khoai mì … trµm. §iÒu quan träng lµ ph¶i c¶i t¹o ®ång ruéng vµ b¶o ®¶m chÕ ®é n­íc thÝch hîp. Trªn §BSCL ng­êi n«ng d©n ®· thµnh c«ng trong viÖc c¶i t¹o ®Êt phÌn b»ng biÖn ph¸p thñy lîi. §Êt nhiÔm mÆn, nh­ ®· tr×nh bµy, phô thuéc vµo x©m nhËp mÆn trong s«ng, t×nh h×nh n­íc ngät trong s«ng vµ m­a. Do ®ã diÖn tÝch ®Êt nhiÔm mÆn thay ®æi (theo mïa vµ qu¸ tr×nh ngät hãa). §Êt mÆn lµ ®Êt thµnh thôc, ®· ®­îc khai th¸c tõ l©u. NhiÒu Dù ¸n ngät hãa vïng ®Êt mÆn ®­îc thùc hiÖn. 2.4 Nh­ vËy trªn §BSCL §ÊT - N­íC - §ÞA H×NH vµ S«NG - BIÓN thèng nhÊt víi nhau, t¹o nªn phÇn quan träng nhÊt cña M«I TR­êNG VËT Lý ë §BSCL, trªn ®ã tån t¹i nh÷ng quy luËt tù nhiªn, nh÷ng tiÒm n¨ng vµ h¹n chÕ, mµ trong qu¸ tr×nh khai th¸c con ng­êi cÇn biÕt ®¸nh gi¸ ®óng vµ khai th¸c ®óng. Còng cÇn thÊy vai trß quan träng cña N­íc trong c¸c qu¸ tr×nh tù nhiªn vµ vai trß §IÒU KHIÓN cña N­íc trong mèi quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè cÊu t¹o vµ c¶i t¹o m«i tr­êng. III.Qu¸ tr×nh khai th¸c 3.1 §BSCL cã ng­êi ®Õn ë tõ thÕ kû thø 12, nh­ng ®­îc b¾t ®Çu khai th¸c cã kÕ ho¹ch vµo thêi kú Nhµ NguyÔn (cuèi thÕ kû thø 19). N¨m1880 d©n sè toµn vïng míi chØ cã 1,5 triÖu ng­êi. N¨m 1930 4,3 triÖu vµ t¨ng nhanh sau ngµy thèng nhÊt ®Êt n­íc. N¨m 1999 d©n sè §BSCL h¬n 16 triÖu ng­êi. C«ng cuéc khai ph¸ ®Çu tiªn b¾t ®Çu tõ nh÷ng vïng ®Êt ngät, trång lóa thuËn lîi ë trung t©m ®ång b»ng (kh«ng bÞ ngËp, kh«ng nhiÔm mÆn), nh÷ng vïng ®Êt giång cao ven s«ng (n­¬ng rÉy). TiÕp ®ã viÖc khai th¸c më réng sang nh÷ng vïng ®Êt mÆn (nhê n­íc m­a) ®Þa h×nh cao, nÒn ®Êt ch¾c ch¾n. Vïng ngËp lò - ®Êt phÌn khã kh¨n nhÊt ®­îc khai th¸c sau cïng. Vµo kho¶ng cuèi thÕ kû 19 diÖn tÝch canh t¸c n«ng nghiÖp chØ cã kho¶ng trªn 500.000ha. N¨m 1910 lªn ®Õn kho¶ng 1.528.000ha. N¨m 1995 lµ 2.572.000ha. N¨m 2000 lµ 2.950.000ha, chiÕm 76,5% tæng diÖn tÝch toµn bé ®ång b»ng. Theo thèng kª hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt n¨m 1998, ®Êt ®ai ®ång b»ng ®­îc khai th¸c nh­ sau: §Êt n«ng nghiÖp: 73,44%; §Êt l©m nghiÖp: 7,78%; §Êt ë: 2,39%; §Êt chuyªn dïng: 5,17%; §Êt ch­a khai th¸c: 5,69%. So víi c¶ n­íc, tæng diÖn tÝch tù nhiªn cña §BSCL chØ chiÕm 12,05% nh­ng ®Êt n«ng nghiÖp chiÕm 34,6%, ®Êt lóa chiÕm 48,96%, ®Êt l©m nghiÖp chØ chiÕm 2,57%, ®Êt ch­a sö dông 2,27%. Nh­ thÕ §BSCL lµ vùa lóa cña c¶ n­íc. Cã thÓ nãi vÒ c¬ b¶n ®Êt §BSCL ®· sö dông gÇn hÕt trong lóc d©n sè kh«ng ngõng t¨nglªn. 3.2 §¸nh gi¸ ®óng vÞ trÝ cña §BSCL ®èi víi ph¸t triÓn n«ng th«n trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa §Êt n­íc, Thñ t­íng ChÝnh phñ ®· ra quyÕt ®Þnh 99TTg ngµy 9/2/1996 vÒ ®Þnh h­íng dµi h¹n vµ kÕ ho¹ch 5 n¨m 1996 - 2000 ®èi víi viÖc ph¸t triÓn Thñy lîi - Giao th«ng vµ X©y dùng n«ng th«n vïng §BSCL. KÕt qu¶ x©y dùng c¬ b¶n theo kÕ ho¹ch ®ã lµ to lín: Trong 5 n¨m kÕ ho¹ch ®· x©y dùng 105 c«ng tr×nh thñy lîi, víi tæng gi¸ trÞ thùc hiÖn lµ 3.300 tû ®ång, trong ®ã cã c¸c c«ng tr×nh quan träng tËp trung vµo c¸c ch­¬ng tr×nh: KiÓm so¸t lò cho vïng TGLX, §TM, Ch­¬ng tr×nh T©y s«ng HËu, Ch­¬ng tr×nh ngät hãa Qu¶n Lé -Phông HiÖp, Nam M¨ng ThÝt vµ nhiÒu Dù ¸n kh¸c. C¸c c«ng tr×nh ®ã cïng víi c¸c hÖ thèng c«ng tr×nh kh¸c, chñ yÕu lµ hÖ thèng kªnh m­¬ng thñy lîi ®­îc ®Çu t­ tõ ngµy gi¶i phãng ®Õn nay lµ sù c¶i t¹o to lín ®¸ng kÕ vµo viÖc khai th¸c vïng ®ång b»ng. 3.3 DiÖn tÝch lóa n¨m 2000 ®¹t 3,92 triÖu ha. S¶n l­îng l­¬ng thùc n¨m 2000 lµ 17,1 triÖu tÊn - b¶o ®¶m ch­¬ng tr×nh an ninh l­¬ng thùc Quèc gia vµ xuÊt khÈu g¹o (n¨m 1999 xuÊt khÈu 4,56 triÖu tÊn g¹o). 3 Vµo n¨m 2000 trªn ®ång b»ng cã 191.000ha v­ên c©y ¨n qu¶, 260.000ha c©y c«ng nghiÖp, 290.000ha nu«i trång thñy s¶n. §ã lµ nh÷ng thµnh c«ng to lín trong c«ng cuéc khai th¸c §BSCL. IV.Nh÷ng suy nghÜ vÒ khai th¸c §BSCL Trong qu¸ tr×nh khai th¸c §BSCL, chóng ta ph¶i gi¶i quyÕt nhiÒu m©u thuÉn - xung ®ét gi÷a con ng­êi víi thiªn nhiªn, gi÷a con ng­êi vµ ph¸t triÓn, trong sè ®ã cã 2 vÊn ®Ò c¬ b¶n hiÖn cßn ý kiÕn kh¸c nhau: − VÊn ®Ò lò vµ kiÓm so¸t lò − VÊn ®Ò x©m nhËp mÆn vµ ngät hãa c¸c vïng ®Êt mÆn 4.1 C¸c ®èi s¸ch ®èi víi lò ë §BSCL - sù ph¸t triÓn vµ lùa chän 1) Theo møc ®é can thiÖp cña con ng­êi vµo thiªn nhiªn tõ thÊp ®Õn cao cã thÓ ph©n lµm: Chung sèng víi lò hoµn toµn. Chung sèng víi lò cã kiÓm so¸t lò. Chèng lò triÖt ®Ó. Chung sèng víi lò hoµn toµn lµ sèng thÝch nghi tr¸nh nÐ lò, lîi dông lò lµ chÝnh, nhê vµo lò mµ sèng - b»ng lóa trêi - thñy s¶n - rõng trµm - n­¬ng rÉy. Lò ®Õn th× ta ®i - lò ®i ta ®Õn, kh«ng cÇn c¬ së h¹ tÇng. Mèi quan hÖ gi÷a con ng­êi víi thiªn nhiªn ë ®©y b¾t ®Çu tõ ®ã. Sù ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp lo¹i trõ dÇn lu¸ mïa 1 vô, ®­a hai vô lóa §«ng Xu©n-HÌ Thu lªn ng«i trªn quy m« c¶ ®ång b»ng - ®¸nh dÊu mét mèc quan träng trong c«ng cuéc khai th¸c tµi nguyªn. Mét nÒn sinh th¸i n«ng nghiÖp tiÕn bé ®· thay thÕ hoµn toµn cho nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh th¸i tù nhiªn. Con ng­êi ®· cã mÆt kh¾p n¬i trªn ®ång b»ng ch©u thæ. Kªnh m­¬ng thñy lîi, c¸c bê bao, ®­êng giao th«ng. Nh÷ng c¬ së h¹ tÇng nµy tuy cßn yÕu kÐm , song ®· gióp con ng­êi trong viÖc khai th¸c vïng ®ång b»ng ngËp lò mét c¸ch hiÖu qu¶. Bê bao lµ hµnh ®éng chèng lò ®Çu tiªn cho tõng ruéng lóa, c¸nh ®ång. S¶n xuÊt cµng ph¸t triÓn, bê bao cµng dµi, cµng cao h¬n. Vµ nh÷ng trËn lò lín liªn tôc ®Õn trong thËp kû gÇn ®©y g©y cho chóng ta nh÷ng tæn thÊt nÆng nÒ lÇn l­ît vµo c¸c n¨m: 1991 thiÖt h¹i 2217 tû ®ång; 1991 - 2284 tû; 1996 - 2182 tû. Sù ph¸t triÓn cµng cao th× thiÖt h¹i cµng lín . §ã lµ xu thÕ chung, mÆc dÇu chóng ta ®· c¶nh gi¸c t×m mäi c¸ch h¹n chÕ ¶nh h­ëng lò lôt. Vµ cuèi cïng chóng ta còng nhËn thøc ®­îc nh÷ng m©u thuÉn: Kªnh m­¬ng còng gãp phÇn lµm cho lò ®Õn sím h¬n. Bê bao, ®­êng giao th«ng lµm cho lò khã thãat h¬n, ngËp lôt s©u h¬n - Cµng ph¸t triÓn - cµng m©u thuÉn. Tõ nh÷ng nhËn thøc ®ã chóng ta ®· ®Æt bµi to¸n kiÓm so¸t lò mét c¸ch toµn diÖn h¬n. 2) Cã ng­êi hái: t¹i sao kh«ng ®Æt vÊn ®Ò ®¾p ®ª chèng lò triÖt ®Ó cho §BSCL? ViÖc chèng lò triÖt ®Ó cho tõng ®èi t­îng: Khu d©n c­, v­ên c©y ¨n tr¸i… lµ viÖc lµm cÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ con ng­êi, c¬ së vËt chÊt cña x· héi, c¸c vïng ®Êt cã gi¸ trÞ khai th¸c cao. ViÖc ®¾p ®ª chèng lò triÖt ®Ó cho toµn vïng ngËp lò hiÖn t¹i kh«ng nªn v× nhiÒu lÏ:  §BSCL lµ mét ®ång b»ng trÎ- Trong vïng ngËp lò cña ®ång b»ng gÇn 50% diÖn tÝch lµ ®Êt phÌn. Kh«ng cã n­íc lò th× ®Êt phÌn thµnh ®Êt chÕt. N­íc lò cÇn cho vÖ sinh ®ång ruéng. Lò vµ ngËp lôt còng cßn cã nhiÒu lîi Ých to lín kh¸c cÇn biÕt c¸ch khai th¸c.  Lµ mét c¸nh ®ång b»ng ph¼ng n»m ë phÇn cuèi cña mét l­u vùc lín, chóng ta chÞu mét ¸p lùc rÊt lín cña n­íc lò tõ th­îng l­u. Trong n¨m 2000 ­íc tÝnh tæng l­îng n­íc ch¶y trµn qua §TM kho¶ng 65 tû, víi tæng l­u l­îng lín nhÊt kho¶ng trªn 12 ngµn m3/s. V× thÕ viÖc ®¾p ®ª tËp trung l­îng n­íc lín lao ®ã vµo trong s«ng ®Ó tr¸nh cho ®ång b»ng hai bªn kh«ng bÞ ngËp lµ viÖc cùc kú khã.  MÆt kh¸c nÒn ®Êt s«ng TiÒn, s«ng HËu rÊt yÕu - Trong ®iÒu kiÖn ch¶y ph©n t¸n nh­ hiÖn nay, bê s«ng TiÒn, s«ng HËu cßn bÞ s¹t lë kh¾p n¬i. Ch¾c ch¾n nÕu tËp trung l­îng n­íc trµn lín lao trªn ®©y vµo trong lßng s«ng vµ khèng chÕ b»ng ®ª th× c¸c bê s«ng Cöu Long sÏ kh«ng thÓ nµo chÞu næi. 4  ViÖc ®¾p ®ª ven s«ng theo tr×nh tù, ph¶i ®­îc tiÕn hµnh tõ trªn xuèng d­íi ph¶i cã sù thèng nhÊt gi÷a c¸c n­íc n»m trong khu vùc mµ trong t­¬ng lai gÇn ch­a thÓ cã ®­îc. Cã thÓ trong t­¬ng lai khi nh÷ng c¸nh ®ång tròng ®Êt phÌn hiÖn t¹i ®· ®­îc phï sa båi ®¾p cao lªn, nÒn kinh tÕ toµn vïng ph¸t triÓn vµ nh÷ng®iÒu kiÖn kü thuËt x©y dùng hiÖn ®¹i cho phÐp nghÜ ®Õn chuyÖn ®¾p ®ª ven s«ng TiÒn, s«ng HËu. Song ®ã lµ viÖc cña t­¬ng lai . HiÖn t¹i th× chung sèng víi lò cã kiÓm so¸t lò lµ ®èi s¸ch tèt nhÊt. Chóng ta ®· thùc hiÖn ý t­ëng ®ã cho vïng TGLX. 3) Thùc chÊt cña viÖc KSL cho vïng TGLX lµ thu gom lò trµn, ®Èy nhanh ra phÝa biÓn T©y theo con ®­êng ng¾n nhÊt. §­a phï sa s«ng HËu vµo s©u trong néi ®ång, ®­a n­íc lò vÒ c¶i t¹o vïng ®Êt hoang TGHT, ®Èy n­íc ngät xuèng c¸c vïng ven Lé 80 - biÕn Kiªn Giang n¬i tr­íc ®©y quanh n¨m chØ cã n­íc phÌn - mÆn, b¶o vÖ s¶n xuÊt, h¹ thÊp møc n­íc lò trong néi ®ång. Vµ hÖ thèng c«ng tr×nh KSL ®ã ®· ®øng v÷ng trong trËn lò lÞch sö n¨m 2000, ho¹t ®éng ®óng theo dù kiÕn vµ cã hiÖu qu¶ (trong ®iÒu kiÖn c«ng tr×nh ch­a hoµn chØnh). Ng­êi An Giang, Kiªn Giang cßn cã ý khai th¸c c«ng tr×nh cho nh÷ng môc tiªu “cao h¬n”. 4) §èi víi §TM viÖc KSL sÏ kh«ng ®¬n gi¶n nh­ ®èi víi TGLX. Tø gi¸c Long Xuyªn lµ mét ®ång lò hë, n»m phÝa ngoµi vßng cung s«ng chÝnh, nªn ¸p lùc lò kh«ng lín, mïa lò n­íc ch¶y 1 chiÒu ra bÓ tiªu, trôc tiªu ng¾n. T×nh h×nh §TM hoµn toµn ng­îc l¹i: n»m trong vßng cung s«ng chÝnh, ¸p lùc lò lín gÊp nhiÒu lÇn, bÓ tiªu xa, trôc tiªu dµi, trong mïa lò n­íc vïng cöa s«ng vÉn ch¶y 2 chiÒu h¹n chÕ kh¶ n¨ng tho¸t lò vµ muèn kh¾c phôc ®iÒu ®ã cÇn c¶i t¹o c¸c dßng s«ng, cÇn nghÜ ®Õn ph­¬ng ¸n cèng ng¨n triÒu - cèng sÏ lµ 1 c«ng tr×nh cã t¸c dông ®a môc tiªu. Mét nguyªn t¾c trong tiªu n­íc cho vïng chÞu ¶nh h­ëng triÒu lµ: tiªu ph©n t¸n, nhiÒu cöa - CÇn t×m c¸c trôc tiªu thuËn lîi. Vïng trung t©m §TM ®ang thiÕu nh÷ng trôc tiªu hiÖu qu¶. 5) §iÒu quan träng nhÊt ®Ó cho viÖc chung sèng víi lò cã ý nghÜa thËt sù th× ph¶i chøng minh ®­îc N­íc Lò lµ tµi nguyªn - CÇn t×m ra nh÷ng m« h×nh s¶n xuÊt thÝch hîp vµ hiÖu qu¶. CÇn cã vèn + trÝ tuÖ, sù hîp t¸c cña 4 nhµ (nh­ gÇn ®©y ta th­êng nãi). Víi sù n¨ng ®éng cña ng­êi d©n §BSCL, trong ®iÒu kiÖn c¬ chÕ thÞ tr­êng, t×nh thÕ vïng lò sÏ cã nh÷ng thay ®æi lín vµ nh­ thÕ viÖc sèng chung víi lò míi thùc sù cã ý nghÜa. 6) Vïng lò theo ph©n lo¹i lµ vïng m«i tr­êng kh¾c nghiÖt. ë ®©y cÇn cã ®Çu t­ lín, cÇn cã nh÷ng c¸ thÓ, tËp thÓ m¹nh vÒ nhiÒu mÆt, ph¶i thóc ®Èy viÖchiÖn ®¹i hãa, c«ng nghiÖp hãa n«ng th«n vïng lò, kÕt hîp c«ng tr×nh KSL víi viÖc x©y dùng nh÷ng trôc ph¸t triÓn m¹nh liªn hîp nhiÒu ngµnh khai th¸c tµi nguyªn, dÞch vô - ®i th¼ng vµo trung t©m vïng lò lµm trôc ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn toµn vïng. 7) Xu thÕ chung, lµ ®Õn mét lóc nµo ®ã cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng­êi sÏ muèn tho¸t ra khái sù khèng chÕ cña lò. V× thÕ cÇn l­u ý ®Ó nh÷ng viÖc lµm tr­íc m¾t kh«ng m©u thuÉn víi l©u dµi, kh«ng cã m©u thuÉn th­îng - h¹ l­u, tr¸nh mäi xung ®ét gi÷a Con ng­êi - M«i tr­êng vµ Ph¸t triÓn. 4.2 X©m nhËp mÆn vµ ngät hãa c¸c vïng ®Êt mÆn. 1) Ngät hãa ®Êt ®ai lµ mét qu¸ tr×nh tù nhiªn (®ång b»ng cña chóng ta vèn lµ mét vïng ®Êt thµnh lËp trªn mét vông biÓn n«ng ®uîc ngät hãa dÇn). C«ng viÖc ngät hãa ®Ó më mang ®Êt n«ng nghiÖp trªn thÕ giíi ®­îc nhiÒu n­íc coi lµ Quèc s¸ch. ë ta còng vËy, ®Ó thùc hiÖn chiÕn l­îc b¶o ®¶m an toµn l­¬ng thùc cho x· héi nhiÒu Dù ¸n ngät hãa ®· thµnh c«ng: ®Êt n«ng nghiÖp t¨ng, s¶n l­îng l­¬ng thùc t¨ng, ®a d¹ng hãa c©y trång - m«i tr­êng, c¶nh quan vïng ngät v¨n minh - xanh t­¬i, m¸t mÎ. Vµ c«ng viÖc ®ã cßn cÇn lµm tiÕp tôc trong t­¬ng lai. Tuy vËy trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn cã n¬i, cã lóc chóng ta cã nh÷ng tÝnh to¸n kh«ng thùc tÕ vµ toµn diÖn dÉn ®Õn sù h¹n chÕ vµ m©u thuÉn. 5 ... - tailieumienphi.vn