Xem mẫu
- Địa lí thiên nhiên
châu Phi
Phân tích các điều kiện tự nhiên Châu Phi cho thấy rằng: sự phân hóa từ nhiên ở
lục địa Phi chủ yếu theo qui luật địa đới, riêng ở Đông Phi, do ảnh hưởng của các
vận động nâng lên và hạ xuống mạnh, bị đứt gãy sâu và núi lửa hoạt động tích cực,
địa hình bị chia cắt mạnh. Vì thế sự thay đổi từ nhiên chủ yếu theo chiều kinh
tuyến và đai cao.
Dựa vào vị trí, địa lý, lịch sử phát triển và đặc điểm từ nhiên có thể phân chia thành
3 ô lớn: Bắc Phi, Đông Phi, Trung Nam Phi.
1. BẮC PHI
Là 1 bộ phận rộâng lớn của lục địa, đại bộ phận lãnh thổ thuộc miền nền cổ, bị biển
tràn ngập nhiều lần và được bồi trầm tích dầy nên địa hình nói chung bằng phẳng,
cao trung bình 200-500 m. Nằm chủ yếu trong vành đai Chí Tuyởn và tiếp cận với
lởc dởa Á Âu, khí hậu Bắc Phi mang tính lục địa gay gắt và cảnh quan khô hạn
- chiếm ưu thế. Có thể chia Bắc Phi thành 3 xứ lớn:
a. Núi Atlat
Là hệ thống núi trẻ gồm nhiều dãy song song, cao trung bình 1200-1500 m, nằm
hoàn toàn trong đới khí hậu cận nhiệt. Trên các đồng bằng ven biển và các sườn
núi phía Tây chịu ảnh hưởng của biển nên mùa đông ấm, ẩm ướt và có nhiều mưa.
Cảnh quan phổ biến là rừng và cây bụi lá cứng Ðởa Trung Hải.Trên các sườn núi
cảnh quan thay đổi theo đai cao:
Sườn khuất gió: khí hậu khô hạn, phát triển cảnh quan xavan cây bụi gai.
Trên các cao nguyên và thung lũng rộng giữa núi phát triển xavan cỏ hòa thảo,
trong đó có cỏ anpha là một loại nguyên liệu để sản xuất giấy rất tốt.
Miền núi Atlat có nhiều khoáng sảùn đáng chú ý là sốt và phốtpho.
b. Xahara.
Được hình thành trên khu vực nền Phi, trong quá trình phát triển nhiều lần bị lún
xuống, biển tràn ngập và bồi trầm tích dầy. Ngày nay toàn bộ lãnh thổ được nâng
lên tạo thành các đồng bằng cao hoặc các cao nguyên rộng, chỉ còn một vài vùng ở
phía Bắc do nầng lên yếu nên tồn tại các hồ trũng thấp như chott Metri (-30 m),
chott Dgierit (-15m), hố trũng Kattara (-133 m). Phần trung tâm Xahara vào cuối
Tân sinh có núi lửa hoạt động tích cực, ngày nay trở thành các sơn nguyên như
Ahácga, Tibexti, Daphua.
Xahara nằm hoàn toàn trong miền khí hậu nhiệt đới khô, mùa hè thời tiết nóng và
khô, nhiệt độ trung bình là 30-35oC, tối đa có thể đến 55-560C, mùa đông thời tiết
khô & hơi lạnh, nhiệt độ trung bình tháng 1 là 10- 200 C. Thực vật, động vật nghèo
nàn, khắp nơi chỉ thấy những bãi đá, cồn cát mênh mông, các khối núi trơ trọi. Tuy
nhiên trong lòng đất có nguồn khoáng sản phong phú: than đá, Fe, phốtpho, muối
ăn, dầu mỏ và khí đốt.
- c. Xứ Xuđăng ( Sudane )
Chữ Xuđăng theo tiếng Aùrập nghĩa là "đất nước của những người đen" để chỉ
phần đất ở phía nam Xahara. Xuđăng được hình thành trên nền Phi và phần lớn bị
phủ trầm tích từ Cổ sinh đến Tân sinh là một miền đồng bằng cao lượn sóng, gồm
các cao nguyên xen kẻ các đồng bằng bồn địa, hoàn toàn nằm trong đới khí hậu gió
mùa xích đạo với cảnh quan xavan thống trị. Ngày nay đây là nơi tập trung chăn
nuôi bò, cừu và trồng cây nông nghiệp chủ yếu là kê, lạc.
2. ĐÔNG PHI
Bao gồm 2 sơn nguyên lớn là Etiôpi - Xômali và Đông Phi. Trong quá trình phát
triển, đây là bộ phận được nâng lên mạnh, bị đứt gãy và sụp đổ lớn nên có sự xen
kẻ các bề mặt san bằng, các cao nguyên núi lửa, các đỉnh núi lửa cao với các thung
lũng sâu, sự phân hóa thiên nhiên rất phức tạp.
Toàn bộ Đông Phi nằm trong các đới khí hậu gió mùa xích đạo, do ảnh hưởng của
địa hình nên sự phân hóa cảnh quan cũng khá phức tạp.
Phần lớn cao nguyên Xômali, các vùng ven bờ vịnh Ađen, Hồng Hải và thung lũng
Apha, do nằm khuất gió mùa TN nên lượng mua hàng năm rất thấp, thường không
quá 250 mm. khắp nơi thống trị cảnh quan xavan khô và xavan cây bụi gai khô
khan, cằn cỗi.
Cao nguyên Etiopi: các cảnh quan thay đổi theo đai cao:
Vành đai nóng: Từ 0m - 1700/1800m, gồm rừng nhiệt đới ẩm, rừng thưa và xavan.
Đây là quê hương của cây cà phê nên là nơi trồng nhiều cà phê nhât Châu Phi.
Vành đai ôn hoà: từ 1.700/1.800m - 2.500/3.000m thuận lợi nhất cho sản xuất
nông nghiệp và đời sống nên là nơi tập trung dân cư cao nhất.
- Vành đai lạnh: từ 2500/3000m quanh năm có nhiệt độ thấp và gió lạnh, chỉ có các
đồng cỏ núi cao thuận lợi cho chăn thả vào mùa hè.
Sơn nguyên Đông Phi: do bề mặt bị chia cắt mạnh nên cảnh quan thay đổi theo
hướng sườn và độ cao.
Các sườn phía tây, rừng nhiệt đới ẩm phát triển đến độ cao 1200m
Trên các sơn nguyên và thung lũng phía đông phát triển rừng thưa và xavan. Đặc
biệt cảnh quan kiểu "rừng công viên" phổ biến ở đây.
Đông Phi là vùng có giới động vật rất phong phú nên đây cũng là nơi được xây
dựng nhiều rừng cấm và công viên quốc gia nổi tiếng thế giới, đang bảo vệ hàng
loạt các động vật quí hiếm của lục địa Phi.
3. TRUNG VÀ NAM PHI
Được phân biệt với các ô Bắc Phi và Đông Phi ở chỗ, nó được hình thành trên bộ
phận nền tương đối ổn định. Trừ 2 bồn địa Công gô và Kalahari là những bộ phận
nền bị lún xuống được bồi trầm tích dày, các bộ phận còn lại là những vùng nền
được nâng lên có bề mặt tương đối bằng phẳng, trung bình 600m, có thể chia
Trung và Nam Phi thành 4 xứ lớn.
a. Xứ Ghinê Thượng
Nằm hoàn toàn trong đới khí hậu xích đạo nên cảnh quan phổ biến là rừng xích
đạo ẩm thường xanh, ngoài ra trên các bờ biển thấp, ven các cửa sông có rừng
ngập mặn. Rừng xích đạo đang bị thu hẹp nhanh do khai thác diện tích trồng trọt
hoặc do khai thác lâu đời nên rừng được thay thế bởi các xavan. Hiện nay ở đồng
bằng duyên hải và trên các Sơn nguyên đều có dân cư đông đúc, nông nghiệp phát
triển, ở đây trồng nhiều cây nhiệt đới có giá trị xuất khẩu như ca cao, cọ dầu, cao su
và cà phê.
- b. Xứ Trung Phi
Bao gồm bồn địa Côngôâ và các sơn nguyên bao quanh. Đồng bằng bồn địa nằm ở
độ cao 300 - 500 m, các sơn nguyên bao quanh cao trung bình từ 900 - 1000m.
Phần lớn diện tích nằm trong đới khí hậu xích đạo có mạng lưới sông ngòi rất phát
triển, có diện tích phủ rừng lớn nhất lục địa, nguồn thủy năng phong phú. Ngoài ra
ở đây có một số khoán sản quan trọng ( kim cương, u ran, dầu mỏ...) chưa được
khai thác nhiều.
c. Xứ Nam Phi
Chiếm toàn bộ phần còn lại của phía Nam lục địa. Phần trung tâm là bồn địa
Kalahari cao khoảng 700 - 900m, bao quanh bồn địa là các sơn nguyên cao trung
bình từ 1200 - 2000m ở phía Nam và đông Nam các sơn nguyên được nâng lên tạo
thành vùng núi cao, nơi cao nhất tạo thành dãy Drakenxbec ( 3657m) có sườøn
dốc về phía biển, ở cực Nam là dãy núi Cáp cao trung bình 1000 -1200m.
Xứ Nam Phi nằm trong đới khí hậu nhiệt đới và cận nhi ệt đới, do ảnh hưởng của
đại dương nên khí hậu và cảnh quan có sự phân hóa theo chiều Đ -T.
Dọc duyên hải phía đông mưa nhiều, phát triển cảnh quan rừng nhiệt đới ẩm.
Các vùng nội địa lượng mua tương đối ít, phát triển rừng thưa xavan và xavan khô
Một dãy hẹp ở phía tây có lượng mua thấp nhất, phát triển cảnh quan hoang mạc
và bán hoang mạc.
Vùng cực nam phát triển rừng cận nhiệt đới ẩm và rừng cây bụi Địa Trung Hải.
Xứ Nam Phi giàu khoáng sản, nhiều nhất là vàng, kim cương, uran, đồng, chì,kỷm,
thiởc. Đất đai được sử dụng để chăn nuôi, vùng duyên hải ĐN trồng ngô, mía, thuốc
lá, chè và cây ăn quả.
- d. Xứ Mađagaxcar
Một hòn đảo lớn nhất Châu Phi và thứ tư trên thế giới, trên các sườn phía đông
lượng mua nhiều, rừng rậm nhiệt đới bao phủ, trên sơn nguyên và sườn phía tây
phát triển rừng thưa, xavan cây bụi, sườn TN phát triển cảnh quan bán hoang mạc.
Ở đây trồng các loại cây nhiệt đới khác nhau như lúa, cà phê, chuối đào lộn hột,
mía, lạc.
Châu Phi là lớn nhất trong số 3 phần nổi trên mặt nước ở phía nam của bề
mặt Trái Đất. Nó bao gồm trong khu vực bao quanh chung của nó một diện tích
khoảng 30.244.050 km² (11.677.240 mi²) tính cả các đảo.
Bị ngăn cách khỏi châu Âu bởi Địa Trung Hải, nó nối liền với châu Á về phía tận
cùng đông bắc bằng eo đất Suez (bị cắt ngang bởi kênh đào Suez) có bề rộng 130
km (80 dặm). Về mặt địa lý thì bán đảo Sinai của Ai Cập nằm về phía đông kênh
đào Suez (thông thường cũng được coi như là thuộc châu Phi). Từ điểm xa nhất về
phía bắc là Ras ben Sakka ở Maroc, nằm về phía tây mũi Blanc, ở vĩ độ 37°21' bắc,
tới điểm xa nhất về phía nam là mũi Agulhas ở Nam Phi, 34°51′15″ nam, có khoảng
cách khoảng 8.000 km (5.000 dặm); từ Cabo Verde, 17°33′22″ tây, tức điểm xa
nhất về phía tây tới Ras Hafun ở Somalia, 51°27′52″ đông, có khoảng cách xấp xỉ
7.400 km (4.600 dặm). Độ dài của đường bờ biển là 26.000 km (16.100 dặm). Sự
thiếu vắng của các chỗ lõm sâu vào dọc theo bờ biển được thể hiện theo thực tế là
châu Âu có diện tích chỉ 9.700.000 km² (3.760.000 dặm vuông) nhưng lại có
đường bờ biển tới 32.000 km (19.800 dặm).
Các đường cấu trúc chính của châu lục này được thể hiện theo cả hai hướng tây-
đông (ít nhất là ở phần bán cầu bắc) của những phần nằm về phía bắc nhiều hơn
và hướng bắc-nam ở các bán đảo miền nam. Châu Phi vì thế có thể coi là tổ hợp của
hai phần vuông góc với nhau, phần phía bắc chạy theo hướng từ đông sang tây,
phần phía nam chạy theo hướng bắc-nam.
- Lịch sử
Bài chính: Lịch sử châu Phi
Bản đồ châu Phi năm 1890
Châu Phi là nơi sinh sống đầu tiên trên Trái Đất, với loài người có nguồn gốc từ
châu lục này. Xương Ishango, có niên đại cacbon khoảng 25.000 năm trước, là các
que tính trong ký hiệu toán học.
Trong suốt thời kỳ tiền sử của loài người thì châu Phi (giống như các châu lục kh ác)
đã không có các quốc gia và chủ yếu là các nhóm người săn bắn theo bầy đàn sinh
sống. Khoảng năm 3300 TCN nhà nước Ai Cập cổ đại đã ra đời và phát triển, nó đã
tồn tại với các mức độ ảnh hưởng khác nhau cho đến khoảng năm 343 TCN. Các
nền văn minh khác bao gồm Ethiopia, vương quốc Nubia, các vương quốc Sahel
(Ghana, Mali và Songhai) và Đại Zimbabwe.
Năm 1482 người Bồ Đào Nha đã thiết chim to to lập trạm thương mại đầu tiên
(trong số nhiều trạm như thế) dọc theo bờ biển Guinée ở Elmina. Các hàng hóa
được trao đổi chính là nô lệ, vàng, ngà voi và hồ tiêu. Sự phát hiện ra châu Mỹ năm
1492 đã tạo ra sự phát triển mạnh mẽ trong buôn bán nô lệ mà trước thời kỳ của
người Bồ Đào Nha thì việc buôn bán này trên đất liền gần như chỉ là những trường
hợp hãn hữu.
Nhưng cùng vào thời điểm này thì chế độ nông nô đã đi vào giai đoạn kết thúc ở
châu Âu và trong đầu thế kỷ 19 thì các lực lượng thực dân châu Âu đã tiến hành sự
"tranh giành châu Phi" vô cùng khủng khiếp và đã chiếm đóng nhiều vùng đất của
châu lục này, tạo ra nhiều quốc gia thuộc địa, chỉ để sót lại 2 quốc gia độc lập là:
Liberia, thuộc địa của người Mỹ da đen và Ethiopia. Sự chiếm đóng này còn tiếp
diễn cho đến tận sau khi kết thúc Thế chiến thứ hai, khi các nước thuộc địa dần
dần giành được quy chế độc lập hình thức.
- Ngày nay, châu Phi là quê hương của trên 50 quốc gia độc lập, tất cả trong trong số
đó có đường biên giới được tạo ra trong thời kỳ chủ nghĩa thực dân của người
châu Âu.
nguon tai.lieu . vn
