Xem mẫu
- ĐỊA LÍ TÂY BAN NHA
Tây Ban Nha chiếm phần lớn bán đảo Pyrenees, các đảo Balear và Pitius ở Địa
Trung Hải và quần đảo Canar ở Đại Tây Dương, cạnh bờ biển châu Phi. Ngoài ra
thuộc Tây Ban Nha còn có thành phố Seuta nằm trên lãnh thổ Maroc.
- Chiếm phần lớn diện tích đất nước Meseta, hoặc là cao nguyên Iberi, cao nguyên
nhấp nhô một loạt dãy núi. Dãy Pyrenees ngăn cách Tây Ban Nha với Pháp, dãy núi
Cantabri kéo dài dọc bờ vịnh Biscai. Ở miền trung của đất nước, dãy Cordiliera
Trung cao vọt lên, ngăn chia hai dòng sông Duero và Tacho. Dãy Iberi nối liền với
dãy Cordiliera từ phía đông. Về phía bắc của sông Guadalquivir là Sierra Morena,
còn về phía nam, trên bờ Địa Trung Hải là dãy Andalus có khối núi Sierra – Nevada
với đỉnh Mulasen cao nhất nước ( 3478m).
Phần lớn đất nước Tây Ban Nha có khí hậu Địa Trung Hải á nhiệt đới, dọc bờ Biscai
là khí hậu đại dương ôn hòa, ở các vùng trung tâm khí hậu khô. Điều kiện tự nhiên
thuận lợi cho nông nghiệp. Hơn 40% diện tích được khai khẩn, phần lớn trồng lúa
mì, ô liu ( chiếm vị trí hàng đầu trên thế giới về sản xuất dầu ô liu) và nho.
Trong một thời gian dài Tây Ban Nha xuất khẩu nguyên liệu là tài chính, tài nguyên
đất nước bị khai thác không thương tiếc ( pirrit, thủy ngân, muối kali, than đá). Chỉ
trong thập kỷ cuối, Tây Ban Nha mới chú ý đến những lĩnh vực công nghệ cao khác,
sản xuất xe ô tô. Một trong những nguồn thu nhập quan trọng là du lịch quốc tế
( hàng năm 40 triệu khách du lịch từ các nước đến.)
Lãnh thổ Tây Ban Nha có người ở từ thời kỳ đồ đá. Người Calt từ phương bắc đến
đây từ thiên niên kỷ thứ 1 TCN, đồng hóa người Iberi ( có nguồn gốc từ Bắc Phi)
sống ở đây. Vào thế kỷ thứ 11 TCN người Finic thành lập làng phía nam đất nước,
sau đó là người Hy Lạp. Cuối thế kỷ thứ 3 TCN phần lớn bán đảo nằm dưới quyền
cai trị của người Carfagen, năm 206 TCn người Carfagen bị người La Ma đánh đuổi.
Suốt 700 năm đất nước là một trong các tỉnh phồn thịnh nhất của đế quốc La Mã.
Người Vestgot đến thay người La Mã, họ thành lập ở đây vương quốc Tiluza và
không tàn phá những gì mà người La Mã xây dựng. Thời đó Cơ đốc giáo là tìn
ngưỡng thống trị ở đây.
Năm 711 quân đội Mauri ( Ả Rập và Berber từ Bắc Phi) xâm nhập vào đất nước và
- đánh bại người Vestgot. Năm 718 thực tế họ đã chinh phục toàn bộ bán đảo. Chỉ ở
phía bắc những tín đồ Cơ đốc giáo còn giữ được phần nhỏ lãnh thổ 300 năm cai trị
của đạo Islam là thời đại phồn thịnh của bán đảo. Các viện đạo Islam được mở ra,
văn học, nghệ thuật và kiến trúc phát triển.
Năm 1056, Ferdinand I tuyên bố là hoàng đế Tây Ban Nha và bắt đầu tích cực
chống người Mauri, trong trận đánh ở Toledo ( năm 1212) các tín đồ Cơ đốc đã
đánh bại các tín đồ Islam, sau đó người Mauri chỉ giữ được ảnh hưởng ở vài vùng
phía nam đất nước. Họ ở đó cho đến năm 1492. Năm 1469 Izabela I xứ Castile và
Ferdinand V xứ Aragon làm lễ kết hôn, thống nhất vương quốc của mình. Vài năm
sau họ thành lập giáo hội riêng, kêu gọi thanh lọc đạo Thiên chúa khỏi tà giáo. Các
giáo chủ có quyền lực giáo hội và cả quyền lực dân sự. Sự tố cáo phát triển rộng rãi,
tòa án bị đóng cửa, tài sản bị tuyênh bố tịch thu. Được sự ủng hộ của quốc vương,
Địa giáo chủ Torcvemada cho xử tử gần 2.000 kẻ tà giáo. Kết cục Thiên chúa giáo
giành được thắng lợi trên toàn cõi Tây Ban Nha, nhiều người Do Thái, Ả Rập bĩ
đuổi khỏi đất nước. Năm 1492 Granada, chỗ dựa cuối cùng của người Mauri bị thất
thủ.
Trong thời gian đó Christophe Colomb, được sự ủng hộ của Tây Ban Nha, khởi
hành tìm con đường phía tây về Ấn Độ và đã khám phá ra một lục địa mới. Tây Ban
Nha nhanh chóng đứng vững trên vùng đât mới và đến năm 1550 kiểm soát phần
lớn Nam Mỹ, toàn bộ Trung Mỹ, Florida và Cuba. Ở châu Á, thuộc địa của Tây Ban
Nha là Philippines. Nhờ những kho báu chở về từ các nước thuộc địa, Tây Ban Nha
giàu lên vùn vụt và nhanh chóng trở thành quốc gia hùng mạnh nhất thế giới về
chính trị và quân sự. Đến lúc đó Tây Ban Nha đã làm chủ đất Ý, Burundi và Hà Lan.
Năm 1580 Bồ Đào Nha cùng tất cả thuộc địa của mình sáp nhập vào Tây Ban Nha,
Tây Ban Nha trở thành đế quốc lớn nhất thế giới.
Tuy nhiên sự hùng mạnh đó kéo dài không được bao lâu. Lúc đầu người Hà Lan nổi
dậy, sau đó phải chiến đấu với nước Anh Tin Lành. Năm 1588 hạm đội khổng lồ,
đạo quân bách chiến bách thắng của Tây Ban Nha tiến về vùng bờ biển Albion để
- một lần và vĩnh viễn kết liễu đối thủ nguy hiểm nhất của mình. Nhưng trời không
giúp các tín đồ Thiên chúa giáo mà ủng hộ các tín đồ Tin Lành, người Anh khéo léo
lợi dụng nhược điểm của đạo quân khổng lồ ( tính cơ động kém của các tàu) và đã
đánh bại Tây Ban Nha. Trên đường về, một trận bão dữ dội đã quyét sạch hạm đội,
chỉ một ít tàn quân đáng thương về được đến nhà. Sự thống trị trên biển của Tây
Ban Nha kết thúc. Để hoàn thành nốt tất cả các tai họa, năm 1590 một trận hạch
dịch viếng thăm đất nước, mang đi rất nhiều sinh mạng.
Năm 1701, vua Philip II mất mà không có người nối dõi. Dòng dõi Habsburg Áo và
Bourbon Pháp gây cuộc chiến tranh “ giành quyền kế vị Tây Ban Nha”. Năm 1713
chiến tranh kết thúc với sự thắng lợi của Pháp. Dòng Bourbon chiếm được ngai
vàng và tất cả các thuộc địa ngoài châu Âu của Tây Ban Nha. Áo giành được tất cả
các lãnh địa châu Âu của Tây Ban Nha. Sự cai trị của dòng họ Bourbon ở Tây Ban
Nha được đánh dấu bằng phát triển kinh tế và thịnh vượng về tinh thần. Đầu thế
kỷ 19 các thuộc địa của Tây Ban Nha ở châu Mỹ nổi dậy. Năm 1826 đế quốc mênh
mông chỉ còn lại Cuba và Puerto Rico.
Tại Tây Ban Nha vào giữa thế kỷ 19 bùng lên cuộc đấu tranh tàn khốc giành quyền
lực. Nữ hoàng Izabela II đã làm cho đa số nhân dân chống lại mình trong quá trình
cách mạng năm 1868 bà đã bị lật đổ. Nghị viện tuyên bố thành lập nước cộng hòa
lần thứ nhất ( năm 1873). Nhưng một năm sau, nhóm quân sự khôi phục lại chế độ
quân chủ. Con trai của Izabela là Alphonse XII lên ngôi. Cách mạng Cuba ( năm
1895), được Hoa Kỳ ủng hộ, dẫn đến cuộc chiến tranh Tây Ban Nha – Mỹ năm 1898,
Tây Ban Nha thất bại đau đớn, cuối cùng bị mất không những Cuba mà cả Puerto –
Rico, Guam và Philippines.
Trong những năm Thế chiến thứ nhất, Tây Ban Nha trở thành nước trung lập, và
sau chiến tranh, kinh tế phát triển, nhưng không kéo theo việc cải thiện đời sống
và ổn định chính trị. Sự chán ghét vua Alphonse XIII đe dọa không những ngai vàng
mà cả tính mạng của ông. Năm 1931 Alphonso trốn khỏi đất nước. Tây Ban Nha lại
trở thành nước cộng hòa, và cũng không lâu. Năm 1936 bắt đầu cuộc nội chiến
- giữa phái trung thực được Liên Xô ủng hộ (giúp đỡ kinh tế, cố vấn quân sự và quân
tình nguy ện) và những người theo chủ nghĩa dân tộc đã nổi dậy khởi nghĩa, đứng
về phía họ là Đức và Ý. Thủ lĩnh của những người dân tộc chủ nghĩa là Francisco
Franco, còn những cánh tả không có được một thủ lĩnh như vậy. Năm 1939 phái
Franco giành được thắng lợi. Hàng trăm ngàn người cộng hòa bị ném vào tù ngục,
gần 40 ngàn người bị xử tử. Sau khi kiểm soát toàn bộ đất nước, Franco không chịu
nhượng bộ sức ép của các nước đồng minh là Đức và Ý, và không tham gia vào
cuộc chiến tranh thế giới. Sau chiến tranh, mặc dù thế giới nói chung có quan hệ
không thân thiện đối với chế độ Franco, thậm chí còn cô lập cả đất nước, nhưng
nhà độc tài vẫn tiếp tục cai trị Tây Ban Nha bằng bàn tay sắt. Chỉ đến cuối chế độ
của mình, Franco mới có vài cải tổ cục bộ.
Sau cái chết của nhà độc tài vào năm 1975, Tây Ban Nha lại có vua Juan Carlos I,
cháu của Alfonso XIII. Cuộc bầu cử dân chủ đầu tiên trong nước được tổ chức vào
năm 1977. Năm 1978 Tây Ban Nha tuyên bố chế độ quân chủ lập hiến, trong các
đảng phái chính trị tự do hoạt động, tuyên bố quyền tự trị của « các dân tộc và các
khu vực ». Về khu tự trị thì phải thấy rằng Catalonia và Đất nước của người Basc có
nhiều quyền hơn nhưng khu vực khác. Nhưng những người phân lập Basc ( ETA)
từ đó đến nay vẫn chưa thỏa mãn, họ đòi quyền tự trị rộng hơn.
Tên gọi: Vương quốc Tây Ban Nha. Diện tích. 504.782km2. Dân số ( năm
1999) 39.240.000 người. Các ngôn ngữ chính. Tây Ban Nha ( Castile), Catalon,
Galici, Basc. Tín ngưỡng chính. Thiên chúa giáo ( 90%). Nguyên thủ quốc gia.
Quốc vương Juan Carlos. Quyền lập hiến. Tổng Cortes ( Quốc hội). Đơn vị hành
chính. 50 tỉnh nằm trong 17 vùng tự trị. Hệ thống tiền tệ. 1 peso = 100 centimo.
nguon tai.lieu . vn
