Đánh giá tình hình biến động lòng dẫn hạ lưu sông Thu Bồn từ Giao Thủy tới Cửa Đại bằng công nghệ viễn thám GIS - PGS.TS. Vũ Minh Cát

§¸nh gi¸ T×nh h×nh biÕn ®éng lßng dÉn h¹ l­u s«ng Thu bån tõ giao thñy tíi cöa ®¹i b»ng c«ng nghÖ viÔn th¸m- gis PGS. TS. Vò Minh C¸t, Phßng Qu¶n lý khoa häc & HTQT Tãm t¾t: Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, m­a lò ngµy cµng cã xu thÕ ¸c liÖt, thªm vµo ®ã lµ c¸c t¸c ®éng ng­îc do con ng­êi g©y ra nh­ ph¸ rõng, c¸c ho¹t ®éng d©n sinh, kinh tÕ ch­a hîp lý g©y nªn nh÷ng biÕn ®éng m¹nh mÏ h¹ l­u s«ng. Th«ng qua viÖc nghiªn cøu diÔn biÕn s«ng b»ng c«ng nghÖ viÔn th¸m, bµi b¸o mong muèn ®ãng gãp nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m h¹n chÕ vµ gi¶m nhÑ thiÖt h¹i do xãi lë g©y ra nh»m ph¸t triÓn bÒn v÷ng kinh tÕ x· héi cho khu vùc. 1. Më ®Çu S«ng Thu Bån b¾t nguån tõ s­ên nói phÝa ®«ng d·y Tr­êng S¬n, cã ®é cao trung b×nh kho¶ng 200-300m, víi ®Ønh Gle-lang ë th­îng nguån dßng chÝnh Thu Bån cã ®é cao lín nhÊt ®¹t tíi 1855m. Tr­íc khi ch¶y vµo vïng ®ång b»ng tròng thÊp ven biÓn, s«ng Thu Bån cã hai nh¸nh chÝnh Thu Bån vµ Vu Gia nèi víi nhau b»ng s«ng Qu¶ng HuÕ t¹i khu vùc huyÖn §¹i Léc - tØnh Qu¶ng Nam, sau ®ã ch¶y ra biÓn trªn miÒn ®ång b»ng víi nh¸nh s«ng ¸i NghÜa ch¶y ra cöa Hµn vµ nh¸nh Thu Bån ch¶y ra cöa §¹i. Bµi b¸o nµy tr×nh bµy nghiªn cøu biÕn ®éng lßng dÉn nh¸nh Thu Bån víi chiÒu dµi tíi cöa §¹i kho¶ng 40 km. C¸c thµnh t¹o trÇm tÝch trªn bÒ mÆt ®ång b»ng chñ yÕu lµ lo¹i vËt liÖu bë rêi (c¸t th«, c¸t nhá, c¸t pha). Däc theo c¸c lßng dÉn kh«ng cã c¸c hÖ thèng ®ª bao vµ ®ª ng¨n lò, dßng n­íc lò th­êng ch¶y trµn mÆt b·i vµ kh«ng bÞ bã hÑp trong mét kh«ng gian "cøng", nªn lßng dÉn cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn "tù do" trong qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ tù nhiªn cña dßng s«ng. Mïa m­a lò ë vïng nghiªn cøu tõ th¸ng IX ®Õn th¸ng XII víi tæng l­îng dßng ch¶y chiÕm tõ 70% ®Õn 80% tæng l­îng dßng ch¶y n¨m. Lò chÝnh vô x¶y ra chñ yÕu trong hai th¸ng X vµ XI. L­u tèc dßng ch¶y lò, biªn ®é lò vµ c­êng suÊt lò ®Òu rÊt lín (B¶ng 1) B¶ng 1: L­u tèc, biªn ®é vµ c­êng suÊt lò t¹i N«ng S¬n vµ Giao Thñy Tr¹m N«ng S¬n Giao Thñy Vmax Biªn ®é lò ΔH (m) 3.74 9.00 2.95 5.82 ΔH/Δt (cm/h) 109.0 84.6 MËt ®é d©n sè trªn vïng ®ång b»ng kh¸ cao (trªn d­íi 1000 ng­êi/km2), c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cã xu thÕ can thiÖp kh¸ s©u vµo vïng ho¹t ®éng cña dßng s«ng vµ do vËy t¸c ®éng kh«ng nhá tíi chÕ ®é dßng ch¶y, lµm t¨ng thªm tÝnh phøc t¹p t×nh h×nh båi xãi lßng dÉn. 2. Ph­¬ng ph¸p thùc hiÖn Ph­¬ng ph¸p sö dông trong nghiªn cøu lµ gi¶i ®o¸n th«ng tin trªn c¸c ¶nh m¸y bay, ¶nh vÖ tinh, b¶n ®å ®Þa h×nh vµ c¸c tµi liÖu kh¸c cã liªn quan ®Ó ph©n tÝch t×nh h×nh diÔn biÕn lßng dÉn Thu Bån. Cã thÓ nªu tãm t¾t qui tr×nh xö lý th«ng tin tõ ¶nh vµ b¶n ®å ®Þa h×nh theo s¬ ®å tãm t¾t trªn h×nh vÏ sè 2, víi viÖc sö dông c¸c phÇn mÒm xö lý ¶nh vµ hÖ th«ng tin ®Þa lý (GIS). T ­ l i Ö u n h Ë p v µ o ¶ n h m ¸ y b a y , ¶ n h v Ö tin h B ¶ n ® å ® Þa h ×n h C ¸ c t­ liÖ u liª n q u a n k h ¸ c L ù a c h ä n ¶ n h , c h ä n l­ í i to ¹ ® é , tiÒ n x ö lý c ¸ c t­ liÖ u n h Ë p v µ o S è h o ¸ ¶ n h t­ ¬ n g tù , n ¾ n c h Øn h h ×n h h ä c th e o l­ í i c h iÕ u U T M T r iÕ t x u Ê t th « n g tin , lË p b ¶ n ® å c h u y ª n ® Ò , tÝn h to ¸ n , p h © n tÝc h k Õ t q u ¶ K Õ t q u ¶ x ö l ý L ­ u g i÷ In k Õ t q u ¶ H×nh 2: C«ng cô vµ qui tr×nh ph©n tÝch diÔn biÕn lßng s«ng b»ng c«ng nghÖ GIS Nguån t­ liÖu sö dông lµ ¶nh vÖ tinh vµ b¶n ®å ®Þa h×nh UTM... ghi nhËn hiÖn tr¹ng ®o¹n h¹ l­u s«ng Thu Bån ë nh÷ng thêi gian kh¸c nhau 1965, 1981, 1988, 1996 vµ ®· ®­îc c¸c c¬ quan chuyªn m«n n¾n chØnh ®­a vÒ cïng hÖ to¹ ®é ®Ó cã thÓ so s¸nh sù biÕn ®æi cña hÖ thèng s«ng qua c¸c thêi kú kh¸c nhau 3. T×nh h×nh biÕn ®éng lßng dÉn h¹ l­u s«ng thu bån Qua ph©n tÝch hiÖn tr¹ng lßng dÉn h¹ l­u s«ng Thu Bån trong c¸c thêi kú kh¸c nhau trªn c¬ së ¶nh vÖ tinh c¸c n¨m 1965, 1981, 1988, 1996 vµ c¸c t­ liÖu cã liªn quan cho chóng ta h×nh ¶nh vÒ t×nh h×nh biÕn ®éng lßng dÉn h¹ l­u s«ng Thu Bån. Tæng quan diÔn biÕn ®o¹n h¹ l­u tõ 1965 ®Õn 1996 thÓ hiÖn trong h×nh 3. BBB¶¶¶nnn®®®åååbbbiiiÕÕÕnnn®®®ééénnnggglllßßßnnngggdddÉÉÉnnnsss«««nnngggttthhhuuubbbååånnngggiiiaaaiii®®®ooo¹¹¹nnn111999666555---111999999666 --- TTTûûûlllÖÖÖ111///111000000...000000000 §¹i HiÖp §§§iiiÖÖÖnnnTTTiiiÕÕÕnnn 605 §§§iiiÖÖÖnnnHoooµµµ §§§iiiÖÖÖnnnTTThhh¾¾¾nnnggg QL.1 0 §§§iiiÖÖÖnnnDDD­­­¬¬¬nnnggg 603 §§§iiiÖÖÖnnnNNNaaam 607 BiÓn §««ngg 110100 220200 666 222 TTTTTT...¸¸¸iiiNNNggghhhÜÜÜaaa §§§iiiÖÖÖnnn Hååånnnggg §§§iiiÖÖÖnnnTTThhhäää §§§iiiÖÖÖnnnPPPhhh­­­íííccc §§§iiiÖÖÖnnnAAAnnn TTTTTT...VVVÜÜÜnnnhhh§§§iiiÖÖÖnnn §§§iiiÖÖÖnnn iiinnnhhh 609 608 §§§iiiÖÖÖnnnPPPhhh­­­¬¬¬nnnggg CCCÈÈÈmmHHµµµ CCCÈÈÈmAAAnnn CCCÈÈÈmmCCChhh©©©uuu PPP... iiinnnhhh AAAnnn CÈm Thanh 220020 CCCöööaaa§§§¹¹¹iii §§§¹¹¹iiiHoooµµµ nnggg 0 §§§iiiÖÖÖnnnQuuuaaannnggg DDDuuuyyyCCChhh©©©uuu §§§iiiÖÖÖnnnTTTrrruuunnnggg §§§iiiÖÖÖnnnPPPhhhooonnnggg 0 TTTTTT...NNNaaammPPPhhh­­­íííccc 610 CCCÈÈÈmmKKiiimmCCCÈÈÈmmNNNaaamm DDDuuuyyyPPPhhh­­­íííccc DDDuuuyyyVVViiinnnhhh DDDuuuyyyNNNggghhhÜÜÜaaa 610 DDDuuuyyyTTThhhµµµnnnhhh 666 222 DDDuuuyyyH¶¶¶iii DDDuuuyyyTTTrrriiinnnhhh DDDuuuyyyHoooµµµ SSS«««nnngggBBBµµµRRRÐÐÐnnn BBB×××nnnhhhDDD­­­¬¬¬nnnggg QL.1 -9999 -19998 DDDuuuyyyTTTrrruuunnnggg Phó Duy S¬n BBB×××nnnhhh iiiaaannnggg QuuuÕÕÕXXXuuu©©©nnn QQuuuÕÕÕPPPhhhóóó GhiiiCCChóóó LLLßßßnnngggsss«««nnngggnnn¨¨¨mm111999666555 LLLßßßnnngggsss«««nnngggnnn¨¨¨m111999999666 611 140 QuuuÕÕÕCCC­­­êêênnnggg BBB×××nnnhhhNNNggguuuyyyªªªnnn §§§­­­êêênnnggggggiiiaaaooottthhh«««nnnggg BBB×××nnnh §§§­­­êêênnngggsss¾¾¾ttt B×nh Phôc Th«ng th­êng ë vïng h¹ l­u c¸c dßng s«ng, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lßng dÉn diÔn biÕn theo chu kú khÐp kÝn, qua c¸c giai ®o¹n trong mét chu kú nh­ sau (h×nh 4) - Ch¶y th¼ng æn ®Þnh, - Uèn cong h¹n chÕ vÒ mét phÝa, - Uèn cong ch­a hoµn thiÖn, - Uèn cong hoµn thiÖn, - Ch¶y c¾t th¼ng (kÕt thóc mét chu kú uèn khóc). H×nh 4: Chu kú ph¸t triÓn cña ®o¹n s«ng cong (1) Ch¶y th¼ng æn ®Þnh (2) Uèn cong h¹n chÕ vÒ mét phÝa (3) Uèn cong ch­a hoµn thiÖn (4) Uèn cong hoµn thiÖn (5) Ch¶y c¾t th¼ng Trong thùc tÕ, nhiÒu tr­êng hîp cã qu¸ tr×nh uèn khóc chØ dõng ë møc uèn cong h¹n chÕ hoÆc uèn cong ch­a hoµn thiÖn (kh«ng ®¹t tíi giai ®o¹n uèn cong hoµn thiÖn) do sù chi phèi cña ®Þa h×nh nÒn mãng ®Þa chÊt vµ c¸c nh©n tè thñy v¨n-thuû lùc. Dùa vµo ®Æc ®iÓm h×nh th¸i vµ ®Þa m¹o kh¸c nhau, cã thÓ chia vïng h¹ l­u s«ng Thu Bån thµnh 2 ®o¹n nh­ sau: - §o¹n s«ng Thu Bån tõ hîp l­u tíi C©u L©u, dµi 23,8 km - §o¹n s«ng tõ C©u L©u tíi Héi An, dµi 7,6 km a. Lßng dÉn s«ng Thu Bån tõ hîp l­u tíi C©u L©u Thêi ®iÓm n¨m 1965 trªn ®o¹n s«ng nµy xuÊt hiÖn liªn tiÕp 8 ®Ønh cong, ®ã lµ §iÖn Ph­íc (1), §iÖn Quang, §iÖn Ph­íc (2), §iÖn Trung, §iÖn Minh (1), §iÖn Phong, §iÖn Minh (2) vµ C©u L©u nh­ h×nh 5 . §o¹n lßng dÉn s«ng Thu Bån tõ hîp l­u tíi C©u L©u cã qu¸ tr×nh ph¸t triÓn m¹nh mÏ, g¾n liÒn víi hiÖn t­îng biÕn ®æi lµ ch¶y uèn khóc - c¾t th¼ng - uèn khóc. Do ®Þa h×nh vïng ®ång b»ng s«ng Thu Bån kh«ng cã hÖ thèng ®ª khèng chÕ nªn qu¸ tr×nh nµy diÔn ra mét c¸ch tuÇn tù, lÇn l­ît vÒ phÝa h¹ l­u s«ng. ... - tailieumienphi.vn