- Trang Chủ
- Địa Lý
- Chế độ nhiệt ẩm lưu vực sông Ba và ảnh hưởng của chúng đến phát triển kinh tế - xã hội
Xem mẫu
- Journal of Science of Hanoi National University of Education
Natural sciences, Volume 52, Number 4, 2007, pp. 159- 166
CH Ë NHIT M L×U VÜC SÆNG BA V NH
H×ÐNG CÕA CHÓNG N PHT TRIN KINH T -
X HËI
Bòi Thà Mai, Nguy¹n V«n C÷
Vi»n àa lþ, Vi»n Khoa håc v Cæng ngh» Vi»t Nam
1 °t v§n ·
Kh½ hªu l mët trong nhúng th nh ph¦n quan trång cõa tü nhi¶n, l nh¥n tè t¡c ëng
m¤nh m³ ¸n måi ho¤t ëng kinh t¸ - x¢ hëi cõa méi vòng l¢nh thê. Sü kh¡c nhau v· kh½
hªu, °c bi»t l ch¸ ë nhi»t - ©m giúa c¡c khu vüc trong mët l¢nh thê khæng nhúng £nh
h÷ðng ¸n h» sinh th¡i m cán £nh h÷ðng ¸n h» thèng kinh t¸ - x¢ hëi. Do â, vi»c ¡nh
gi¡ kh½ hªu nâi chung, ch¸ ë nhi»t - ©m v £nh h÷ðng cõa chóng ¸n ph¡t triºn kinh t¸ -
x¢ hëi nâi ri¶ng l m cì sð ành h÷îng ph¡t triºn b·n vúng l¢nh thê câ þ ngh¾a khoa håc
v thüc ti¹n to lîn.
2 L¢nh thê nghi¶n cùu
L÷u vüc sæng Ba l l÷u vüc nëi àa lîn nh§t vòng Nam Trung Bë, câ têng di»n t½ch tü
nhi¶n kho£ng 13.900km2 v n¬m trong àa phªn h nh ch½nh 3 t¿nh: Gia Lai, c Lc, Phó
0 0 0 0
Y¶n. L÷u vüc câ tåa ë àa lþ tø 12034 ¸n 13052 ë v¾ Bc v tø 108000 ¸n 109027
ë kinh æng.
L÷u vüc sæng Ba ÷ñc bao båc bði c¡c nói cao tø nhi·u ph½a. Ph½a æng l c¡c ¿nh
nói thuëc d¢y Tr÷íng Sìn Nam, câ ë cao trung b¼nh tø 600 - 1400 m.
Tø iºm cüc Bc ch¤y theo h÷îng T¥y Bc - æng Nam xuèng An Kh¶ rçi chuyºn
th nh Bc -Nam v k¸t thóc ð th÷ñng nguçn sæng Cæn vîi ë cao kho£ng 500 - 700 m.
Ph½a Nam l d¢y nói Ph÷ñng Ho ng, ch¤y theo h÷îng T¥y Nam - æng Bc, ra s¡t biºn
t¤i ±o C£ v câ ë cao kho£ng 700 - 1700 m, ch¤y theo h÷îng Bc - Nam câ ¿nh Ngåc
Ræ, Kon Ka Kinh, Cæng L«c cao tr¶n 1600 m. ¸n Auynpa, c¡c nói ch¿ cao d÷îi 300 m,
sau â ch¤y v· ph½a Nam theo h÷îng T¥y Bc - æng Nam vîi ë cao kho£ng 700 - 1200
m.
L÷u vüc sæng Ba n¬m ð c£ hai s÷ín æng v T¥y cõa d¢y Tr÷íng Sìn n¶n kh½ hªu,
°c bi»t l ch¸ ë nhi»t - ©m câ sü ph¥n hâa s¥u sc giúa hai khu vüc. Khu vüc ph½a T¥y
Tr÷íng Sìn câ ch¸ ë m÷a mòa h± - thu, chàu t¡c ëng trüc ti¸p cõa giâ mòa T¥y Nam
( ¤i di»n cho khu vüc n y l tr¤m kh½ hªu Ayunpa, M' «k). Khu vüc ph½a æng Tr÷íng
Sìn câ ch¸ ë m÷a mòa thu - æng, chàu t¡c ëng trüc ti¸p cõa giâ mòa æng Bc bi¸n
t½nh v d£i hëi tö nhi»t îi ( ¤i di»n cho khu vüc n y l tr¤m kh½ hªu Sìn Ho v Tuy
159
- NGUYEN VAN CU
Háa). Ngo i ra, cán khu vüc chuyºn ti¸p chàu t¡c ëng giao thoa cõa c£ hai h» thèng giâ
mòa T¥y Nam v æng Bc bi¸n t½nh v câ ch¸ ë m÷a mòa h± - thu v thu - æng ( ¤i
di»n cho khu vüc n y l tr¤m kh½ hªu Phó Tóc, An Kh¶).
3 Ch¸ ë nhi»t-©m l÷u vüc sæng Ba
3.1 Ch¸ ë nhi»t
Nhi»t ë khæng kh½ câ xu h÷îng t«ng d¦n tø Bc v o Nam, tø T¥y Bc xuèng æng Nam
v theo ai cao, °c bi»t câ sü ph¥n hâa rã r»t giúa khu vüc ph½a æng v khu vüc ph½a
T¥y cõa l÷u vüc.
1. Khu vüc T¥y Tr÷íng Sìn. Khu vüc ph½a T¥y bao gçm to n bë ph¦n th÷ñng l÷u
sæng Ba. Ð ë cao < 800 m, nhi»t ë trung b¼nh n«m dao ëng tø 23o C tîi 24o C , t÷ìng
o
÷ìng vîi têng nhi»t n«m kho£ng 8000 C , bi¶n ë nhi»t c¡c th¡ng trong n«m kho£ng 5 C
o
o
tîi 6 C . Ð ë cao cao tø 800 - 1500 m (chõ y¸u ð ph½a T¥y Bc v æng Bc cõa l÷u vüc),
nhi»t ë trung b¼nh n«m dao ëng tø 20o C tîi 21o C , t÷ìng ÷ìng vîi têng nhi»t n«m
o
kho£ng < 7500 C . Ð ë cao > 1500 m nh÷ Hì Mu, Ngåc Ræ, Kon Ka Kinh, Cæng L«k
o C
nhi»t ë trung b¼nh n«m tø 16 C tîi 18o [5, 7], t÷ìng ÷ìng vîi têng nhi»t n«m kho£ng
6000o C (b£ng 1).
2. Khu vüc æng Tr÷íng Sìn. Khu vüc ph½a æng bao gçm to n bë h¤ l÷u sæng Ba.
Nhi»t ë trung b¼nh n«m dao ëng tø 26o C 26, 5o C t÷ìng ÷ìng
tîi vîi têng nhi»t n«m
> 9000o C , bi¶n ë nhi»t o o
c¡c th¡ng trong n«m kho£ng 5 C tîi 60 C . Trong n«m thíi ký
câ nhi»t ë cao tø th¡ng
o
IV - VII, kho£ng 26 − 27 C (b£ng 1).
H¼nh 1: B£ng 1. Nhi»t ë trung b¼nh th¡ng v n«m ð l÷u vüc sæng Ba (
o C ) [5]
3. Khu vüc chuyºn ti¸p. Khu vüc n y chi¸m dåc thung lông sæng Ba. Ð ë cao <
800 m nhi»t ë trung b¼nh n«m tø 23o C tîi 24o C , t÷ìng ÷ìng vîi têng nhi»t n«m kho£ng
o
tr¶n 8000 C . Thíi ký câ nhi»t ë cao tø th¡ng 4 ¸n th¡ng 6, bi¶n ë nhi»t ng y - ¶m
o o
cao, nh§t l trong c¡c th¡ng mòa khæ ¤t tîi 10 C tîi 13 C . Ð ë cao > 800 m, nhi»t
o o
ë trung b¼nh n«m dao ëng tø 20 C tîi 22 C , t÷ìng ÷ìng vîi têng nhi»t n«m kho£ng
8000o C (b£ng 1).
Tr¶n l÷u vüc, nhi»t ë cao nh§t quan trc ÷ñc th÷íng rìi v o c¡c th¡ng 6, 7, 8
v l¶n tîi > 40o C ð vòng çng b¬ng duy¶n h£i; ð ph½a T¥y, ë cao < 800 m tø 37o C tîi
40o C ; ë cao > 800 m tø 36o C tîi
38o C . Nhi»t ë th§p nh§t quan trc ÷ñc th÷íng rìi
o o o
v o th¡ng I, ð çng b¬ng duy¶n h£i xuèng 11 C ; ð ë cao 300 - 800 m tø 9 C tîi 12 C [2,
160
- Ch¸ ë nhi»t ©m l÷u vüc sæng Ba
5]. 2. Ch¸ ë ©m 1. Ch¸ ë m÷a Do £nh h÷ðng cõa àa h¼nh v ho¤t ëng cõa c¡c ho n
l÷u kh½ quyºn n¶n ch¸ ë m÷a cõa l÷u vüc sæng Ba ph¥n hâa kh¡ phùc t¤p. Trong khi
vòng th÷ñng l÷u v trung l÷u ¢ l mòa m÷a th¼ vòng h¤ l÷u v¨n ang cán l thíi ký khæ
h¤n v ng÷ñc l¤i. Mòa m÷a ð th÷ñng l÷u v trung l÷u th÷íng ¸n sîm, tø th¡ng 5 v k¸t
thóc v o th¡ng 10. Trong khi â ð h¤ l÷u mòa m÷a ¸n muën, tø th¡ng 9 k¸t thóc v o
th¡ng 11 ho°c 12.
Nh¼n chung, l÷ñng m÷a t«ng d¦n tø vòng th§p l¶n vòng cao, s÷ín ân giâ m÷a
nhi·u hìn vòng thung lông khu§t giâ, dåc theo thung lông sæng Ba l÷ñng m÷a th§p, °c
bi»t câ sü ph¥n hâa s¥u sc giúa khu vüc æng v T¥y cõa l÷u vüc.
a) Khu vüc T¥y Tr÷íng Sìn: Khu vüc n y chàu t¡c ëng trüc ti¸p cõa giâ mòa mòa
h¤ câ h÷îng chuyºn ëng tø ph½a Nam l¶n ph½a Bc g¥y m÷a. L÷ñng m÷a ð khu vüc n y
kh¡ phong phó v ên ành qua c¡c n«m, trung b¼nh ¤t tø 1600 - 2000 mm. Mòa m÷a
k²o d i 6 th¡ng tròng vîi mòa giâ mòa T¥y Nam, tø th¡ng 5 ¸n th¡ng 10, chi¸m tîi 85%
têng l÷ñng m÷a n«m. Th¡ng 8 ho°c th¡ng 9 câ l÷ñng m÷a lîn nh§t, chi¸m ¸n 20 - 25%
l÷ñng m÷a n«m, ¤t tø 250 - 350 mm/th¡ng (b£ng 2).
Mòa khæ k²o d i 6 th¡ng v câ l÷ñng m÷a r§t th§p, chi¸m kho£ng 15% l÷ñng m÷a
n«m. Th¡ng 12 v th¡ng 1 h¦u nh÷ khæng câ m÷a, n¸u câ th¼ l÷ñng m÷a công khæng ¡ng
kº v công ch¿ câ m÷a mët v i ng y.
b) Khu vüc æng Tr÷íng Sìn. Khu vüc n y chàu £nh h÷ðng chõ y¸u cõa c¡c nhi¹u
ëng g¥y m÷a tr¶n biºn (giâ mòa mòa æng k¸t hñp vîi d£i hëi tö nhi»t îi, ¡p th§p v
b¢o). Mòa m÷a vòng n y chuyºn sang ch¸ ë m÷a mòa thu - æng, tròng vîi thíi ký giâ
mòa æng Bc. L÷ñng m÷a trung b¼nh n«m kho£ng 1600 - 1700 mm. Mòa m÷a k²o d i 3
- 4 th¡ng, tø th¡ng 9 ¸n th¡ng 12, chi¸m kho£ng 70% l÷ñng m÷a n«m. Th¡ng câ l÷ñng
m÷a lîn nh§t rìi v o th¡ng 11 chi¸m 28 - 33%, ¤t tø 400 - 500 mm/th¡ng, sè ng y m÷a
trong th¡ng tø 22 - 25 ng y. Câ n«m o ÷ñc > 1000 mm/th¡ng nh÷: Tuy Háa (1320 mm,
11/1990), Sæng Hinh (1920 mm, 9/1981) [8].
H¼nh 2:
Mòa khæ k²o d i 8 - 9 th¡ng, tø th¡ng 1 ¸n th¡ng 8 ho°c 9, chi¸m 25 - 30% l÷ñng
m÷a n«m. Th¡ng 2 ho°c th¡ng 3 câ l÷ñng m÷a nhä nh§t kho£ng 20 - 30 mm/th¡ng èi
vîi vòng cao, d÷îi 20 mm/th¡ng èi vîi vòng th§p. °c bi»t ð khu vüc n y th÷íng xu§t
hi»n m÷a tiºu m¢n v o th¡ng 5, th¡ng 6 khi giâ mòa æng Nam bt ¦u ho¤t ëng. M÷a
tiºu m¢n tuy khæng lîn nh÷ng l m gi£m bît sü khæ h¤n trong mòa khæ (b£ng 2).
c) Khu vüc chuyºn ti¸p. L÷ñng m÷a n«m ð khu vüc n y ÷ìng èi th§p, trung b¼nh
tø 1400 tîi 1600 mm, °c bi»t câ nìi m÷a < 1400 mm, nh÷ ð An Kh¶, Mang Yang, Phó
Tóc. Mòa m÷a ð ¥y k²o d i 7 th¡ng (tø th¡ng 5 ¸n th¡ng 11) thíi ký ¦u mòa m÷a
161
- NGUYEN VAN CU
chàu t¡c ëng cõa ho n l÷u T¥y Nam, æng Nam n¶n l÷ñng m÷a kh¡ ên ành, thíi ký sau
chàu t¡c ëng cõa ho n l÷u æng Bc còng c¡c nhi¹u ëng thíi ti¸t. L÷ñng m÷a mòa m÷a
chi¸m tø 85 - 94% l÷ñng m÷a c£ n«m. Th¡ng 9 v th¡ng 10 th÷íng câ l÷ñng m÷a th¡ng
lîn nh§t, ¤t kho£ng 250 - 350 mm/th¡ng, chi¸m kho£ng 20% l÷ñng m÷a n«m. Sè ng y
m÷a trong mòa m÷a kho£ng 15 - 20 ng y/ th¡ng [4].
Mòa khæ k²o d i 5 th¡ng tø th¡ng 12 ¸n th¡ng 4 n«m sau, trong â hai th¡ng 1
v 2 câ l÷ñng m÷a th§p nh§t; nhi·u n«m hai th¡ng n y khæng m÷a, n¸u câ công ch¿ ¤t
kho£ng 2 - 10 mm/th¡ng v công ch¿ m÷a trong v i ng y.
Tr¶n l÷u vüc, l÷ñng m÷a ng y b¼nh qu¥n nhi·u n«m quan trc ÷ñc ð khu vüc T¥y
Tr÷íng Sìn v chuyºn ti¸p trung b¼nh tø 100 - 130 mm, cao nh§t l 227,8 mm ð Pì Mì
R¶ (ng y 21/6/1979), 240,7 mm ð An Kh¶ (ng y 19/11/1987). Khu vüc æng Tr÷íng Sìn
câ l÷ñng m÷a ng y b¼nh qu¥n nhi·u n«m tø 250 - 350 mm, cao nh§t ð Tuy Háa l 629,9
mm (ng y 3/10/1993), Sæng Hinh 674,0 mm (ng y 4/11/1981) [1, 8].
2. Ch¸ ë bèc hìi Tr¶n l÷u vüc sæng Ba l÷ñng bèc hìi n«m dao ëng tø 600 - 1500
mm/n«m, song phê bi¸n l 1000 ± 1200 mm. Nh¼n chung, kh£ n«ng bèc hìi cao th÷íng
x£y ra v o c¡c th¡ng ½t m÷a, nhi·u nng, nhi»t ë cao, tèc ë giâ lîn.
a) Khu vüc T¥y Tr÷íng Sìn. Khu vüc n y câ l÷ñng bèc hìi trung b¼nh n«m kho£ng
1000 mm ð ë cao < 800 m, tø 600 - 8000 mm ð ë cao 800 ± 1500 m v < 600 mm ð
ë cao > 1500 m. Trong n«m, l÷ñng bèc hìi cao v o thíi ký tø th¡ng 1 ¸n th¡ng 7 ho°c
th¡ng 8, cao nh§t v o th¡ng 3, 4, 5 kho£ng 200 mm/th¡ng, c¡c th¡ng cán l¤i tø 120 - 150
mm/th¡ng. L÷ñng bèc hìi th§p v o thíi ký tø th¡ng 9 ¸n th¡ng 12, th§p nh§t v o th¡ng
11, kho£ng 70 mm/th¡ng, c¡c th¡ng cán l¤i tø 70 tîi 100 mm/th¡ng (b£ng 3).
b) Khu vüc æng Tr÷íng Sìn. Khu vüc n y câ l÷ñng bèc hìi trung b¼nh n«m phê
bi¸n 1000 - 1200 mm. Ri¶ng d£i ven biºn l÷ñng bèc hìi kh¡ cao > 1400 mm. Trong n«m
l÷ñng bèc hìi cao nh§t l v o thíi ký tø th¡ng 5 ¸n th¡ng 8, cao nh§t v o th¡ng 7 ho°c
th¡ng 8, kho£ng 200mm/th¡ng, c¡c th¡ng cán l¤i kho£ng 150 - 180 mm/th¡ng. Thíi ký
câ l÷ñng bèc hìi th§p tø th¡ng 10 ¸n th¡ng 2 n«m sau, kho£ng 80 mm/th¡ng (b£ng 3).
c) Khu vüc chuyºn ti¸p. Khu vüc n y câ l÷ñng bèc hìi trung b¼nh n«m l 1000 -
1200 mm ð ë cao < 800 m, tø 600 tîi 800 mm/n«m ð ë cao > 800 m. Thíi ký bèc hìi
cao nh§t trong n«m tø th¡ng 3 tîi th¡ng 6, kho£ng 130 - 160 mm/th¡ng, thíi ký bèc hìi
th§p tø th¡ng 9 ¸n th¡ng 2 n«m sau, trong â th¡ng 12 câ l÷ñng bèc hìi th§p nh§t <
60 mm/th¡ng (b£ng 3).
3. Ch¸ ë ©m ë ©m t÷ìng èi trung b¼nh n«m ð l÷u vüc sæng Ba dao ëng trong
kho£ng 72 - 90%, song phê bi¸n 78 - 83%. Bi¸n tr¼nh cõa ë ©m câ li¶n quan ch°t ch³ vîi
bi¸n tr¼nh cõa nhi»t ë, çng thíi phö thuëc nhi·u v o bi¸n tr¼nh m÷a.
162
- Ch¸ ë nhi»t ©m l÷u vüc sæng Ba
a) Khu vüc T¥y Tr÷íng Sìn. ë ©m t÷ìng èi dao ëng trong kho£ng 75 - 82%.
Thíi ký câ ë ©m t÷ìng èi cao nh§t trong n«m tø th¡ng 6 ¸n th¡ng 12, kho£ng 80 -
85%, cao nh§t v o th¡ng 10 kho£ng 87%. Thíi ký câ ë ©m t÷ìng èi th§p nh§t trong
n«m tø th¡ng 1 ¸n th¡ng 5, th§p nh§t v o hai th¡ng 3 v 4, kho£ng 71% (b£ng 4).
b) Khu vüc æng Tr÷íng Sìn: Khu vüc n y câ ë ©m t÷ìng èi kh¡ cao, dao ëng
trong kho£ng 82 - 85%. Trong n«m, ë ©m t÷ìng èi cao v o thíi ký tø th¡ng 9 ¸n th¡ng
3 n«m sau, kho£ng 83 - 86%, cao nh§t v o th¡ng 11, kho£ng 90%. Thíi ký câ ë ©m t÷ìng
èi th§p nh§t tø th¡ng 4 ¸n th¡ng 8, th§p nh§t v o th¡ng 6 v th¡ng 7, kho£ng 75%
(b£ng 4).
c) Khu vüc chuyºn ti¸p. Khu vüc n y câ ë ©m t÷ìng èi dao ëng trong kho£ng tø
80 - 85%. Trong n«m, ë ©m t÷ìng èi cao v o thíi ký tø th¡ng 1 ¸n th¡ng 2 n«m sau,
cao nh§t v o th¡ng 12, ¤t 90% v thíi ký câ ë ©m th§p tø th¡ng 3 tîi th¡ng 8, th§p
nh§t v o th¡ng 7, kho£ng 75% (b£ng 4).
H¼nh 3:
4 ¡nh gi¡ ch¸ ë nhi¶t- ©m l÷u vüc sæng Ba
Nguçn nhi»t - ©m l÷u vüc sæng Ba kh¡ phong phó nh÷ng ph¥n bè khæng çng ·u theo
khæng gian v thíi gian n¶n g¥y nhúng khâ kh«n cho ph¡t triºn kinh t¸ - x¢ hëi v íi
sèng d¥n c÷.
1. Ch¸ ë nhi»t
- Tr¶n l÷u vüc sæng Ba, nhi»t ë trung b¼nh n«m dao ëng phê bi¸n trong kho£ng
23 − 25o C , tuy nhi¶n câ nìi nhi»t ë trung b¼nh n«m > 26, 5o C (vòng çng b¬ng duy¶n
o
h£i) v kho£ng 18 C (ð ë cao > 1500 m), ch¶nh l»ch giúa nìi nâng nh§t v l¤nh nh§t
o
kho£ng 11 C . Nhi»t ë khu vüc ph½a æng Nam cao hìn khu vüc ph½a T¥y Bc cõa l÷u
vüc kho£ng 3 − 6o C .
- Bi¶n ë nhi»t n«m giúa th¡ng nâng nh§t v l¤nh nh§t khæng cao, dao ëng phê
bi¸n 5 − 6o C . Nh÷ng dao ëng nhi»t ë ng y ¶m r§t cao, trung b¼nh 10 − 13o C . °c bi»t
o
trong mòa khæ, bi¶n ë n y ¤t gi¡ trà r§t lîn, ¤t tîi 15 − 16 C , l gi¡ trà cao nh§t tr¶n
to n quèc.
- Têng nhi»t n«m tr¶n l÷u vüc phê bi¸n tø 8000 − 9000o C , song công câ nìi l¶n
o
tîi 9600 C v xuèng tîi6000o C . V nh ai nhi»t 9600o C ph¥n bè chõ y¸u ð
c¡c huy»n
o
çng b¬ng thuëc t¿nh Phó Y¶n. V nh ai 6500 C ph¥n bè vîi di»n hµp ð ph½a T¥y huy»n
K'Bang (t¿nh Gia Lai) v æng huy»n M'Drak, nìi câ ë cao > 1500 m. Tr¶n l÷u vüc,
163
- NGUYEN VAN CU
mòa l¤nh ch¿ xu§t hi»n ð ë cao tø 800 m trð l¶n, cán tø ë cao n y trð xuèng v çng
b¬ng duy¶n h£i khæng câ mòa l¤nh, thíi ký nâng nh§t trong n«m k²o d i tø th¡ng 3 ¸n
th¡ng 9.
- Nhi»t ë ph¥n hâa theo mòa khæng rã r»t, chõ y¸u ph¥n hâa theo ai cao. Khu vüc
ph½a T¥y Tr÷íng Sìn, ð ë cao < 800 m câ nhi»t ë trung b¼nh n«m phê bi¸n dao ëng
trong kho£ng 23 − 24o C , nhi»t ë th¡ng 1 l th¡ng câ nhi»t ë th§p nh§t công kho£ng
o o
kho£ng 22 C . Th¡ng câ nhi»t ë trung b¼nh tr¶n 25 C k²o d i tø th¡ng 1 ¸n th¡ng 3
o
v bi¶n ë n«m cõa nhi»t ë 5 − 6 C . N·n nhi»t n¬m trong ti¶u chu©n nhi»t îi. Vîi n·n
nhi»t nh÷ vªy, khu vüc n y th½ch hñp trçng c¥y nhi»t îi iºn h¼nh: cao su, hç ti¶u. Ð ë
cao > 800 m, nhi»t ë trung b¼nh n«m gi£m xuèng cán kho£ng 20 − 21o C , nhi»t ë th¡ng
o
1 d÷îi 18 C . N·n nhi»t th§p hìn ti¶u chu©n nhi»t îi. Khu vüc n y th½ch hñp trçng c¥y
cªn nhi»t îi v c¥y æn îi.
Ð çng b¬ng ven biºn thuëc h¤ l÷u sæng Ba câ nhi»t ë trung b¼nh n«m tø 26 −
26, 5o C , nhi»t ë th¡ng 1 lîn hìn 23o C . Ð ¥y khæng câ mòa l¤nh, mòa nâng k²o d i 8 - 9
o
th¡ng. Bi¶n ë nhi»t n«m 4 − 6 C . Ch¿ sè ©m ÷ît 1 - 1,5 [5]. Khu vüc n y th½ch hñp trçng
c¥y nhi»t îi iºn h¼nh v c¥y ÷a nâng nh÷: hç ti¶u, cå d¦u, o lën hët, døa, nh¢n,...
Khu vüc chuyºn ti¸p, ð ë cao < 800 m câ nhi»t ë trung b¼nh n«m 20 − 23o C .
C
Trong n«m câ kho£ng 3 ¸n 5 th¡ng câ nhi»t ë trung b¼nh tr¶n 25o . Ch¿ sè ©m ÷ît phê
bi¸n 1 - 1,5, câ nìi < 1,0 nh÷ Ayunpa [5]. Khu vüc n y th÷íng bà khæ h¤n, thi¸u n÷îc
nghi¶m trång, °c bi»t l tø th¡ng 2 ¸n th¡ng 4 h ng n«m. Khu vüc n y th½ch hñp trçng
c¥y nhi»t îi iºn h¼nh v c¥y ÷a nâng. Ð ë cao > 800 m câ nhi»t ë trung b¼nh th¡ng
20 − 22o C , n·n nhi»t th§p hìn ti¶u chu©n nhi»t îi. Ch¿ sè ©m ÷ît tø 1,5 - 2,0 [5, 6].
4.1 Ch¸ ë ©m
1 L÷ñng m÷a trung b¼nh n«m phê bi¸n tr¶n to n l÷u vüc kho£ng 1500 - 1750 mm,
nh÷ng ph¥n bè khæng ·u, nìi m÷a lîn câ thº g§p tø 2 - 2,5 l¦n nìi m÷a nhä. N¸u
ph¥n theo khu vüc th¼ khu vüc æng Tr÷íng Sìn câ l÷ñng m÷a lîn v m÷a vîi di»n
rëng hìn so vîi khu vüc T¥y Tr÷íng Sìn v khu vüc chuyºn ti¸p. Cán theo thíi gian
th¼ sü bi¸n ëng cõa l÷ñng m÷a ð khu vüc æng Tr÷íng Sìn l m¤nh nh§t so vîi
hai khu vüc tr¶n: æng Tr÷íng Sìn Cv = 0,4 (tr¤m Sæng Hinh); T¥y Tr÷íng Sìn
Cv = 0,19 (Pì Mì R¶); Chuyºn ti¸p Cv = 0,2 (tr¤m Cheo Reo) [8].
2 iºm nêi bªt v· ch¸ ë ©m cõa khu vüc nghi¶n cùu l câ sü ph¥n hâa kh¡ s¥u sc
giúa mòa m÷a - mòa khæ v c¡c khu vüc.
+ Ð khu vüc T¥y Tr÷íng Sìn câ l÷ñng m÷a trung b¼nh n«m tø 1600 - 2000 mm.
Mòa m÷a d i 6 th¡ng, chi¸m tîi 85% l÷ñng m÷a n«m, ë ©m thíi ký n y kho£ng
85%. Mòa khæ d i 6 th¡ng v kh¡ khc nghi»t, l÷ñng m÷a mòa khæ r§t th§p, ch¿
chi¸m < 15% l÷ñng m÷a n«m, th¡ng 12 v th¡ng 1 h¦u nh÷ khæng câ m÷a. Thíi ký
n y câ l÷ñng bèc hìi cao, ë ©m th§p, i·u n y c ng l m gia t«ng t¼nh tr¤ng h¤n
h¡n trong khu vüc. ¥y l v§n · trð ng¤i lîn nh§t cho sinh ho¤t v s£n xu§t, °c
bi»t l ph¡t triºn c¥y cæng nghi»p.
+ Ð çng b¬ng h¤ l÷u, l÷ñng m÷a trung b¼nh n«m tø 1600 - 1700 mm. Mòa m÷a ch¿
d i 3 - 4 th¡ng nh÷ng chi¸m 70 - 75% l÷ñng m÷a n«m. °c bi»t khu vüc n y h ng
164
- Ch¸ ë nhi»t ©m l÷u vüc sæng Ba
n«m th÷íng xuy¶n chàu £nh h÷ðng cõa b¢o. Khi câ b¢o giâ r§t m¤nh g¥y m÷a vîi
c÷íng ë lîn, k±m theo lô löt vîi mùc ngªp tø 0,5 - 1 m, nh§t l ð çng b¬ng Tuy
Háa mùc ngªp tîi > 2 m [1, 3]. Mòa khæ k²o d i 8 - 9 th¡ng, tø th¡ng 1 ¸n th¡ng
8 ho°c 9, ch¿ chi¸m kho£ng 25 - 30% l÷ñng m÷a n«m. Sè ng y khæng m÷a li¶n ti¸p
k²o d i trung b¼nh 30 - 55 ng y, mët sè nìi tîi 80 ng y. H» sè khæ kh¡ lîn, h» sè
khæ cõa mët tu¦n khæ nh§t cõa khu vüc thay êi tø 0,957 ¸n 0,996 [4]. Khu vüc câ
sü phèi hñp khæng h i ho giúa ch¸ ë nhi»t v ch¸ ë m÷a t¤o n¶n sü khc nghi»t,
câ kh£ n«ng ph¡t ëng, thóc ©y h¤n h¡n
Giâ T¥y khæ nâng x£y ra tròng vîi thíi ký mòa khæ k²o d i, cëng vîi c¡c y¸u tè bùc
x¤ cao, sè gií nng lîn, nhi»t ë khæng kh½ v nhi»t ë m°t §t cao cõa mòa h± n¶n
mùc ë h¤n ki»t c ng nghi¶m trång v x£y ra qu¡ tr¼nh m°n hâa v muèi hâa, c¡t
bay, c¡t nh£y, hoang m¤c hâa.
ë ©m phö thuëc v o nhi»t ë v l÷ñng m÷a. Tø th¡ng 3 nhi»t ë câ xu th¸ t«ng,
l÷ñng m÷a gi£m n¶n ë ©m gi£m, ¤t kho£ng 75%, th§p nh§t v o hai th¡ng 7 v 8
ch¿ 70 %. Suèt mòa khæ l÷ñng bèc hìi ·u v÷ñt l÷ñng m÷a, câ th¡ng h¦u nh÷ khp
nìi l÷ñng bèc hìi ·u g§p hìn 2,5 l¦n l÷ñng m÷a, i·u n y c ng l m t«ng th¶m sü
gay gt trong mòa khæ.
+ Ð khu vüc chuyºn ti¸p, do °c iºm àa h¼nh bà ng«n c¡ch bði c¡c d¢y nói cao
n¶n l÷ñng m÷a trong khu vüc th§p nh§t so vîi hai vòng tr¶n, cëng vîi nng nhi·u,
nhi»t ë cao, §t ai tìi xèp n¶n tên th§t qua bèc hìi v th§m r§t lîn. L÷ñng m÷a
n«m kho£ng 1400 - 1600 mm. °c bi»t câ nìi l÷ñng m÷a n«m < 1400 mm nh÷: An
Kh¶, Mang Yang, Phó Tóc. Ch¿ sè ©m ÷ît khu vüc n y ¤t tø 1 - 1,5, câ nìi < 1,0
nh÷ Ayunpa [5]. Khu vüc n y th÷íng bà khæ h¤n, thi¸u n÷îc nghi¶m trång, °c bi»t
l tø th¡ng 2 ¸n th¡ng 4 h ng n«m.
5 K¸t luªn
L÷u vüc sæng Ba câ nguçn nhi»t æn ho ð khu vüc T¥y Tr÷íng Sìn v khu vüc chuyºn
ti¸p, l i·u ki»n thuªn lñi cho ph¡t triºn c¥y c¥y cªn nhi»t îi v æn îi ð vòng câ ë
cao > 800 m v c¥y nhi»t îi iºn h¼nh ð ë cao < 800 m. Vòng h¤ l÷u sæng Ba câ nguçn
nhi»t phong phó, l i·u ki»n thuªn lñi ph¡t triºn c¥y nhi»t îi iºn h¼nh v c¥y ÷a nâng.
Nguçn ©m kh¡ phong phó song ph¥n bè khæng ·u theo khæng gian v thíi gian.
Khâ kh«n lîn nh§t cõa l÷u vüc l ð khu vüc th÷ñng v trung l÷u câ mòa khæ gay gt v
k²o d i, cëng th¶m vîi °c iºm cõa àa h¼nh khâ giú n÷îc n¶n v· mòa n y th÷íng bà h¤n
h¡n, nh§t l v o c¡c th¡ng 12, 1 v 2; ð h¤ l÷u, l÷ñng m÷a trong mòa m÷a lîn nh÷ng l¤i
tªp trung trong thíi gian ngn, °c bi»t khu vüc n y h ng n«m th÷íng xuy¶n chàu £nh
h÷ðng cõa b¢o n¶n g¥y ra lô löt. Mòa khæ m÷a ½t v k²o d i, m°t kh¡c sü phèi hñp khæng
h i ho giúa ch¸ ë nhi»t v ch¸ ë m÷a t¤o n¶n sü khc nghi»t, câ kh£ n«ng ph¡t ëng,
thóc ©y h¤n h¡n.
L÷u vüc sæng Ba ang ùng tr÷îc th¡ch thùc lîn trong qu¡ tr¼nh ph¡t triºn kinh t¸
- x¢ hëi do sü thi¸u höt nguçn n÷îc nghi¶m trång trong mòa khæ. Dü b¡o ¸n n«m 2020
nhu c¦u dòng n÷îc s³ t«ng l¶n 1,3 - 1,4 l¦n so vîi hi»n t¤i [2]. º thüc hi»n möc ti¶u ph¡t
triºn b·n vúng, i æi vîi gi£i ph¡p cæng tr¼nh (x¥y düng c¡c hç chùa n÷îc nhä phò hñp
165
- NGUYEN VAN CU
vîi i·u ki»n àa h¼nh khu vüc) v phi cæng tr¼nh (ti¸t ki»m n÷îc, trçng røng, chuyºn êi
cì c§u vö mòa) th¼ vi»c x¥y düng mæ h¼nh qu£n lþ têng hñp l÷u vüc sæng Ba câ þ ngh¾a
khoa håc v thüc ti¹n to lîn.
TÂM TT
¡nh gi¡ ch¸ ë nhi»t - ©m v £nh h÷ðng cõa chóng ¸n ph¡t triºn kinh t¸ - x¢ hëi
l m cì sð ành h÷îng ph¡t triºn b·n vúng l¢nh thê câ þ ngh¾a khoa håc v thüc ti¹n to
lîn.
B i b¡o ¢ n¶u bªt sü ph¥n hâa ch¸ ë nhi»t - ©m l÷u vüc sæng Ba - l÷u vüc sæng lîn
nh§t vòng Nam Trung Bë n÷îc ta.
Tr¶n cì sð ph¥n t½ch ch¸ ë nhi»t - ©m, c¡c °c iºm thuªn lñi, khâ kh«n l÷u vüc sæng
Ba, b i b¡o ¢ n¶u £nh h÷ðng cõa chóng ¸n ph¡t triºn kinh t¸ - x¢ hëi v íi sèng d¥n
c÷ ð c¡c khu vüc tr¶n l÷u vüc.
TI LIU THAM KHO
1. Nguy¹n V«n C÷ v nnk, (2003). Nghi¶n cùu luªn cù khoa håc cho c¡c gi£i ph¡p
pháng tr¡nh, h¤n ch¸ hªu qu£ lô löt l÷u vüc sæng Ba. B¡o c¡o têng k¸t · t i. Vi»n
àa lþ. H Nëi.
2. Nguy¹n V«n C÷ v nnk, (2005). Nghi¶n cùu gi£i ph¡p têng thº sû döng hñp lþ t i
nguy¶n v b£o v» mæi tr÷íng l÷u vüc sæng Ba v sæng Cæn. B¡o c¡o têng k¸t · t i.
Vi»n àa lþ. H Nëi.
4. Nguy¹n Trång Hi»u, (1995). Ph¥n bè h¤n h¡n v t¡c ëng cõa chóng ð Vi»t Nam.
H Nëi.
5. Nguy¹n Trång Hi»u, (2005). Nghi¶n cùu, ¡nh gi¡ hi»n tr¤ng t i nguy¶n kh½ hªu l÷u
vüc sæng Ba v sæng Cæn. B¡o c¡o · möc. H Nëi.
6. Nguy¹n ùc Ngú, Nguy¹n Trång Hi»u, (2004). Kh½ hªu v t i nguy¶n kh½ hªu Vi»t
Nam. Nxb Næng nghi»p.
7. Ph¤m Ngåc To n v Phan T§t c, (1978). Kh½ hªu Vi»t Nam. T¡i b£n l¦n 2. Nxb
KH & KT. H Nëi.
8. Ngæ ¼nh Tu§n v nnk, (2004). ¡nh gi¡ têng hñp t i nguy¶n n÷îc v quy ho¤ch
thu lñi - thu i»n l÷u vüc sæng Ba - sæng Cæn ¸n n«m 2010 - 2020. B¡o c¡o ·
möc. H Nëi.
166
nguon tai.lieu . vn
