- Trang Chủ
- Địa Lý
- Cấu trúc và các qúa trình hình thành đại dương ( Nhà xuất bản đại học quốc gia hà nội ) - Chương 7
Xem mẫu
- CH¦¥NG 7
Bèi c¶nh TOµN CÇu
Trong ch¬ng nµy, chóng ta sÏ cè g¾ng kh¸i qu¸t toµn bé c¸c qóa tr×nh tù
nhiªn ®ang diÔn ra trong bèi c¶nh toµn cÇu. Trong ®ã, sù tiÕn hãa cña c¸c ®¹i
d¬ng kh«ng thÓ t¸ch rêi víi khèi níc biÓn trong lßng chóng. Nh÷ng biÕn ®æi vÒ
h×nh d¸ng, kÝch thíc vµ vÞ trÝ cña c¸c ®¹i d¬ng cïng víi nh÷ng thay ®æi vÒ khÝ
hËu ®Òu cã ¶nh hëng chi phèi ®Õn thµnh phÇn vµ hoµn lu cña níc biÓn. Cuèi
cïng, chÝnh níc biÓn l¹i ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh tíi sù ph©n bè cña c¸c ho¹t
®éng sinh häc vµ qóa tr×nh thµnh t¹o trÇm tÝch trªn ®¸y ®¹i d¬ng. S¬ ®å trªn
h×nh 6.1 chØ lµ sù ph©n bè t¹m thêi cña c¸c lo¹i trÇm tÝch hiÖn ®¹i trªn ®¸y ®¹i
d¬ng ngµy nay. Tuy nhiªn, theo thêi gian, ch¾c ch¾n sÏ cã nh÷ng biÕn ®æi x¶y
ra trong m« h×nh trÇm tÝch nµy nh lµ mét quy luËt tÊt yÕu.
7.1. chu tr×nh TOµN CÇU
H×nh 7.1: S¬ ®å chu tr×nh toµn cÇu víi c¸c mèi liªn kÕt gi÷a vá Tr¸i ®Êt,
manti, thñy quyÓn vµ khÝ quyÓn. S¬ ®å nµy cho thÊy, chu tr×nh cña c¸c
nguyªn tè hãa bao giê còng xuyªn qua ®¹i d¬ng
KÓ tõ khi líp vá thñy quyÓn cña tr¸i ®Êt h×nh thµnh, sù tuÇn hoµn cña c¸c
nguyªn tè hãa häc ®Òu tu©n theo mét chu tr×nh bao gåm cã lôc ®Þa, biÓn vµ khÝ
quyÓn (h×mh 7.1). Nh ®· biÕt, manti lµ nguån cung cÊp vËt chÊt chÝnh cho qóa
tr×nh thµnh t¹o líp vá cøng cña tr¸i ®Êt, nhng theo s¬ ®å chu tr×nh trªn h×nh
7.1, manti cßn lµ nguån cung cÊp trùc tiÕp c¸c chÊt khÝ vµ h¬i cho khÝ quyÓn vµ
- ®¹i d¬ng. Th«ng qua c¸c ho¹t ®éng nói löa, c¸c hîp phÇn bay h¬i nguyªn sinh
(h¬i níc, CO2, HCl, SO2 vµ nhiÒu khÝ kh¸c) ®· ®îc gi¶i tho¸t ra khái manti.
C¸c chÊt khÝ cã thÓ quay vßng trë l¹i manti nÕu chóng bÞ m¾c kÑt trong c¸c líp
®Êt ®¸ vµ trÇm tÝch hoÆc kÕt hîp víi c¸c thµnh phÇn hãa häc trong líp vá ®¹i
d¬ng bÞ cuèn xuèng díi manti t¹i c¸c ®íi hót ch×m.
Chu tr×nh hãa häc quay vßng tõ lôc ®Þa tíi ®¹i d¬ng, xuèng ®¸y ®¹i d¬ng,
®i vµo trong trÇm tÝch, råi quay trë l¹i lôc ®Þa cã thÓ ®îc tãm t¾t thµnh bèn giai
®o¹n. Trong mçi giai ®o¹n ®Òu cã thÓ x¶y ra nh÷ng qóa tr×nh trao ®æi hãa häc
trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp víi khÝ quyÓn.
Giai ®o¹n 1: Giai ®o¹n phong hãa c¸c ®¸ nhê sù hÊp thô CO2 (vµ H+) tõ
kh«ng khÝ th«ng qua níc ma vµ gi¶i phãng ra c¸c cation nh Ca2+, Na+, K+ vµ
Mg2+ vµo dung dÞch níc s«ng vµ mét lîng lín anion HCO3- (bicacbonat). Sù cã
mÆt cña CO2 hßa tan trong níc ma lµ nguyªn nh©n khiÕn níc ma cã tÝnh
axit nhÑ:
- -
CO2 + H2O = H2CO3(axit cacbonic) H+ + HCO3 2H + CO32
Ph¶n øng quan träng trong qóa tr×nh phong hãa ®¸ trÇm tÝch lµ:
H+ Ca2+ + HCO3-
CaCO3 + (7.1)
(CanxÝt lµ mét (®îc lÊy tõ (díi d¹ng dung
kho¸ng vËt phæ níc ma) dÞch)
biÕn trong c¸c ®¸
trÇm tÝch)
§èi víi c¸c ®¸ phun trµo vµ biÕn chÊt, ph¶n øng phong hãa quan träng sÏ lµ:
2NaAlSi3O8 + 2H+ + H2O + 2Na+
Al2Si2O5(OH4) + 4SiO2 (7.2)
(albit lµ (®îc lÊy tõ (kaolinit lµ mét (silic, mét (díi
kho¸ng vËt níc ma) d¹ng kho¸ng vËt phÇn díi d¹ng
phæ biÕn sÐt ®îc gi÷ l¹i d¹ng dung dung
trong ®¸ trong c¸c ®¸ ®· dÞch) dÞch)
phun trµo vµ bÞ phong hãa)
biÕn chÊt)
PhÇn lín c¸c ph¶n øng phong hãa cßn l¹i nãi chung ®Òu cã d¹ng c«ng thøc
hãa häc nh sau: axit + baz¬ = muèi + níc. Trong ®ã, axit ®îc h×nh thµnh chñ
yÕu bëi qóa tr×nh hoµ tan cña cacbon dioxit (CO2) thµnh dung dÞch. CO2 lµ mét
trong bèn lo¹i khÝ chiÕm hµm lîng lín trong thµnh phÇn khÝ quyÓn (®øng sau
N2, O2 vµ Ar), vµ chóng liªn tôc ®îc bæ sung tõ c¸c ho¹t ®éng phun trµo nói löa,
ho¹t ®éng h« hÊp cña sinh vËt, qóa tr×nh ph©n hñy vµ ®èt ch¸y c¸c vËt chÊt h÷u
c¬. C¸c baz¬ th× ®îc lÊy tõ thµnh phÇn ®Êt ®¸ vµ c¸c muèi ®îc t¹o thµnh sÏ
®îc mang ®i díi d¹ng dung dÞch cã chøa c¸c anion vµ cation.
C¸c cation trong níc biÓn thêng liªn kÕt chñ yÕu víi c¸c anion nµo? vµ
nguån gèc cña c¸c anion nµy lµ tõ ®©u?
§ã lµ c¸c anion Cl- vµ SO42- (b¶ng 5.2), chóng ®Òu lµ s¶n phÈm phun trµo
nói löa (thêng ë d¹ng HCl vµ SO2) cã nguån gèc tõ mati. Sau khi ®îc gi¶i
tho¸t khái dung nham, chóng x©m nhËp vµo khÝ quyÓn råi hoµ tan vµo níc ma
- r¬i th¼ng xuèng ®¹i d¬ng hoÆc gia nhËp vµo c¸c nh¸nh s«ng ®æ ra biÓn. Tuy
nhiªn, hµm lîng cña c¶ hai anion Cl- vµ SO42- trong níc ma vµ níc s«ng gÇn
nh kh«ng ®¸ng kÓ do sù lÊn ¸p cña hµm lîng anion bicacbonat trong c¸c dung
dÞch nµy. ë nh÷ng giai ®o¹n sau, qóa tr×nh di chuyÓn cña anion bicacbonat tõ
dung dÞch vµo trong níc biÓn sÏ ®îc tr×nh nµy cô thÓ h¬n.
Giai ®o¹n 2: Giai ®o¹n h×nh thµnh vµ l¾ng ®äng trÇm tÝch, tÊt c¶ c¸c qóa
tr×nh di chuyÓn cña mäi hîp phÇn hßa tan trong níc biÓn ®Òu liªn quan tíi ho¹t
®éng nµy. Ch¼ng h¹n nh sù h×nh thµnh cña trÇm tÝch bïn sinh häc tõ x¬ng vµ
vá cña c¸c loµi sinh vËt cã cÊu t¹o bëi canxi cacbonat hoÆc silic (do kh¶ n¨ng hÊp
thô Ca2+, HCO3- vµ SiO2 tõ níc biÓn cña chóng) hay sù h×nh thµnh cña trÇm
tÝch sÐt - mét lo¹i trÇm tÝch cã nguån gèc tõ trÇm tÝch s«ng, nhng ®· bÞ biÕn ®æi
nhÑ bëi c¸c ph¶n øng trao ®æi cation trong qóa tr×nh di chuyÓn ra biÓn.
Giai ®o¹n 3: Giai ®o¹n phong hãa ®¸y ®¹i d¬ng vµ h×nh thµnh c¸c ho¹t
®éng thñy nhiÖt (xem ch¬ng 5). §©y lµ giai ®o¹n cã vai trß quan träng trong c¬
chÕ di chuyÓn cña c¸c cation ra khái níc biÓn vµ gi¶i phãng c¸c chÊt bay h¬i.
Cßn ®èi víi c¸c hîp phÇn hoµ tan, nh÷ng ph¶n øng cã kh¶ n¨ng di chuyÓn chóng
thêng liªn quan ®Õn c¸c ho¹t ®éng trÇm tÝch.
Sù h×nh thµnh cña c¸c lo¹i ®¸ trÇm tÝch lµ mét qóa tr×nh bao gåm
nhiÒu ph¶n øng cã chøc n¨ng g¾n kÕt trÇm tÝch vµ t¹o ®¸ (ch¼ng h¹n sù h×nh
thµnh cña ®¸ phiÕn silic lµ do c¸c trÇm tÝch silic bÞ r¾n kÕt hay sù h×nh thµnh
cña ®¸ v«i lµ do c¸c trÇm tÝch cacbonat bÞ r¾n kÕt). Riªng ®èi víi qu¸ tr×nh h×nh
thµnh cña ®¸ phiÕn sÐt, c¸c kho¸ng vËt sÐt trong thµnh phÇn cña ®¸ ®îc thµnh
t¹o chñ yÕu do sù kÕt hîp cña ion Mg2+ vµ K+ cã trong h¬i níc tÝch tô ë c¸c lç
hæng trÇm tÝch víi thµnh phÇn trÇm tÝch. Nguån cña c¸c ion nµy lu«n ®îc duy
tr× do qóa tr×nh thÈm thÊu liªn tôc cña níc biÓn xuèng c¸c tÇng trÇm tÝch n»m
bªn díi.
Trong hai giai ®o¹n 2 vµ 3, c¸c ph¶n øng x¶y ra ®Òu mang ®Æc ®iÓm cña qóa
tr×nh “phong hãa ngîc”, cã nghÜa lµ chóng ®Òu cã xu híng di chuyÓn c¸c hîp
phÇn hoµ tan trong níc biÓn thµnh pha r¾n. Tªn “phong hãa ngîc” cña qóa
tr×nh nµy ®îc ®Ò xuÊt v× ban ®Çu c¸c nhµ khoa häc cho r»ng, nh÷ng hîp phÇn
hoµ tan trªn ®Òu do qóa tr×nh phong hãa c¸c ®¸ trªn lôc ®Þa cung cÊp. Nhng
sau nµy khi ph¸t hiÖn ra r»ng mét sè c¸c hîp phÇn quan träng trong ®ã kh«ng
ph¶i lµ s¶n phÈm phong hãa lôc ®Þa mµ l¹i lµ s¶n phÈm hoµ tan cña c¸c nguyªn
tè cã nguån gèc tõ ho¹t ®éng thñy nhiÖt, hä vÉn gi÷a nguyªn c¸ch gäi tªn ®ã v×
tÝnh chÊt cña c¸c ph¶n øng kh«ng thay ®æi .
Cuèi cïng lµ giai ®o¹n hoµn thµnh chu tr×nh, bao gåm:
Giai ®o¹n 4a: Giai ®o¹n n©ng tråi kiÕn t¹o cña c¸c tÇng trÇm tÝch g¾n kÕt vµ
tÇng ®¸ lãt n»m bªn díi thµnh nh÷ng khu vùc dÔ chÞu t¸c ®éng cña qóa tr×nh
phong hãa lôc ®Þa (vÝ dô nh c¸c phøc hÖ ophiolit ®îc t×m thÊy trªn lôc ®Þa hay
c¸c vïng r×a lôc ®Þa ®· ®îc n©ng lªn trªn mÆt níc biÓn).
- Giai ®o¹n 4b: Giai ®o¹n nµy thêng xuÊt hiÖn nhiÒu h¬n víi hai kh¶ n¨ng
cã thÓ x¶y ra. Thø nhÊt trÇm tÝch vµ líp vá ®¹i d¬ng bÞ ch«n vïi vµ biÕn chÊt,
nhÊt lµ ë t¹i nh÷ng khu vùc cã vïng r×a lôc ®Þa dµy do sù nÐn Ðp bëi qóa tr×nh va
ch¹m lôc ®Þa. Thø hai chóng cã thÓ bÞ hót ch×m vµo trong manti vµ bÞ nãng ch¶y
tõng phÇn t¹o ra nguån macma phun trµo. Tuy nhiªn, trong c¶ hai trêng hîp
c¸c s¶n phÈm cuèi cïng ®Òu cã nh÷ng biÕn ®æi vÒ thµnh phÇn hãa häc tríc khi
chóng tiÕp tôc bÞ t¸c ®éng cña qóa tr×nh d©ng tråi hoÆc phun trµo nói löa ®Ó trë
thµnh c¸c ®èi tîng dÔ chÞu t¸c ®éng cña qóa tr×nh phong hãa lôc ®Þa (giai ®o¹n
1).
H×nh 7.2 lµ s¬ ®å biÓu diÔn tãm t¾t bèn giai ®o¹n ®· ®îc tr×nh bµy ë trªn.
H×nh 7.2: S¬ ®å biÓu diÔn toµn bé chu tr×nh toµn cÇu
C©u hái 7.1: Theo b¹n nh÷ng líp vá ®¹i d¬ng bÞ ®Èy c¸ch xa trôc t¸ch d·n
(n¬i chóng ®îc h×nh thµnh) vµi ngh×n km theo kiÓu “b¨ng chuyÒn” cã bÞ biÕn
®æi hay kh«ng? Gi¶i thÝch t¹i sao?.
7.1.1. Sù biÕn ®æi cña c¸c thµnh phÇn trong chu tr×nh
Thêi gian ®Ó hoµn thµnh mét chu tr×nh (bao gåm c¶ c¸c chu tr×nh con) cña
mçi nguyªn tè hãa häc theo nh s¬ ®å trªn h×nh 7.1 vµ 7.2 ph¶i mÊt Ýt nhÊt 3,5
tû n¨m. Tuy nhiªn, trong suèt qu·ng thêi gian ®ã, thµnh phÇn cña manti vµ líp
th¹ch quyÓn gÇn nh kh«ng cã sù biÕn ®æi. B»ng chøng lµ thµnh phÇn cña c¸c
®¸ bazan vµ granit cã tuæi tiÒn Cambri víi c¸c ®¸ cã tuæi §Ö tam dêng nh ®ång
nhÊt; víi nhiÒu lo¹i ®¸ trÇm tÝch kh¸c còng t¬ng tù nh vËy. Nhng nÕu t×m
- hiÓu nh÷ng dÊu vÕt cßn lu l¹i trong c¸c tÇng trÇm tÝch th× l¹i cho thÊy thµnh
phÇn cña khÝ quyÓn vµ thñy quyÓn ®· cã nhiÒu biÕn ®æi so víi b©y giê vµ nh÷ng
biÕn ®æi nµy x¶y ra trong suèt c¸c thêi kú ®Þa chÊt, nhng thÓ hiÖn râ nhÊt lµ
trong qu·ng thêi gian c¸ch ®©y kho¶ng 1000 triÖu n¨m.
RÊt cã thÓ lµ tØ lÖ hµm lîng t¬ng ®èi gi÷a c¸c cation chÝnh nh Ca2+,
Mg , K+ vµ Na+ vµ c¸c cation kÕt hîp víi Cl- trong níc biÓn tríc ®©y 1 tØ n¨m
2+
kh«ng kh¸c nhiÒu so víi b©y giê, nhng hµm lîng HCO3- cã thÓ nhiÒu h¬n vµ
hµm lîng SiO42- th× Ýt h¬n. Khi ®ã lu huúnh chñ yÕu tån t¹i díi d¹ng c¸c hîp
chÊt khã hoµ tan nh sunfit (S2-) vµ Ýt gÆp c¸c d¹ng dÔ bÞ hoµ tan nh sunfat
(SO42-), cßn s¾t th× phæ biÕn ë d¹ng Fe2+ (dÔ hßa tan h¬n so Fe3+) vµ chiÕm vÞ trÝ
quan träng trong thµnh phÇn níc biÓn (kÓ c¶ trong níc ngät). C¸c ho¹t ®éng
hãa häc cña Fe ®Òu diÔn ra gièng nh cña Ca2+ vµ Mg2+, tøc lµ chóng cã xu híng
bÞ kÕt tña díi d¹ng c¸c kho¸ng vËt cacbonat vµ silicat.
Nãi c¸ch kh¸c, bÒ mÆt Tr¸i ®Êt tríc ®©y lµ mét m«i trêng cã tÝnh khö
m¹nh h¬n b©y giê do trong thµnh phÇn cña khÝ quyÓn cã chøa nhiÒu cacbon
®ioxit nhng Ýt «xy. Tuy nhiªn, sù gi¶m thiÓu cña tØ sè CO2/O2 trong khÝ quyÓn
l¹i hoµn toµn phô thuéc vµo sù ph¸t triÓn cña sinh quyÓn. Nhê qóa tr×nh quang
hîp, thùc vËt ®· hÊp thô CO2 vµ gi¶i phãng «xy vµo trong khÝ quyÓn, nhng hµm
lîng «xy ®îc gi¶i phãng kh«ng nhiÒu do mét phÇn bÞ sö dông l¹i bëi qóa tr×nh
«xy hãa cña c¸c vËt chÊt h÷u c¬ (bao gåm h« hÊp vµ ph©n hñy) vµ qóa tr×nh
phong hãa c¸c ®¸ th«ng qua ph¶n øng «xy hãa (vÝ dô «xy hãa Fe2+ thµnh Fe3+).
Do vËy, lîng «xy hiÖn cã trong thµnh phÇn khÝ quyÓn lµ mét sù tÝch lòy trong
thêi gian dµi, ®Õn nay ngêi ta vÉn cha x¸c ®Þnh ®îc sù cè ®Þnh cña hµm lîng
nµy trong khÝ quyÓn b¾t ®Çu tõ khi nµo. Mét sè gi¶ thiÕt cho r»ng rÊt cã thÓ gi¸
trÞ hµm lîng «xy trong khÝ quyÓn ngµy nay ®· ®îc duy tr× æn ®Þnh trong suèt
300 triÖu n¨m, ®ã lµ kho¶ng thêi gian mµ nh÷ng c¸nh rõng nhiÖt ®íi trªn thÕ
giíi tån t¹i vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ cïng víi sù ph¸t triÓn phong phó vµ ®a d¹ng
cña c¸c loµi ®éng thùc vËt trªn bÒ mÆt tr¸i ®Êt.
Kh¸c víi khÝ quyÓn, thµnh phÇn cña níc biÓn gÇn nh kh«ng bÞ biÕn ®æi
trong suèt qu·ng thêi gian trªn. NhiÒu b»ng chøng hãa th¹ch (vÝ dô sù tån t¹i
cña mét loµi da gai) ®îc t×m thÊy trong trÇm tÝch biÓn ®· kh¼ng ®Þnh ®iÒu nµy.
XÐt theo b¶n n¨ng sinh vËt, mét loµi sÏ kh«ng thÓ tån t¹i ®îc nÕu chóng ph¶i
®èi mÆt víi nh÷ng biÕn ®éng lín trong m«i trêng sèng, cô thÓ ë ®©y lµ nh÷ng
biÕn ®æi vÒ thµnh phÇn hãa häc (bao gåm c¶ nhiÖt ®é) ®Æc trng cña níc biÓn
trong c¸c ®¹i d¬ng.
Nhng ®iÒu nµy kh«ng hoµn toµn lo¹i trõ kh¶ n¨ng x¶y ra nh÷ng biÕn ®æi
chËm dÇn theo thêi gian trong thµnh phÇn cña níc biÓn hoÆc mét sè c¸c dao
®éng vÒ hµm lîng trung b×nh tÝnh trong thêi gian dµi. Ch¼ng h¹n, nÕu so s¸nh
®é muèi vµ tØ lÖ t¬ng quan gi÷a c¸c ion chÝnh (kh«ng tÝnh tíi c¸c hîp phÇn phô)
cã trong mét mÉu níc biÓn c¸ch ®©y 150 triÖu n¨m (thuéc kØ Jura) víi mÉu
níc biÓn ngµy nay, chóng ta kh«ng nªn hy väng r»ng sÏ cã mét biªn ®é dao
®éng t¬ng øng vÒ mÆt gi¸ trÞ gi÷a hai mÉu níc biÓn trªn. Thùc tÕ, sù biÕn ®æi
- khÝ hËu trªn quy m« toµn cÇu ®· t¸c ®éng ®Õn khèi lîng níc bÞ ®ãng b¨ng
khiÕn tæng thÓ tÝch níc biÓn trong c¸c ®¹i d¬ng còng bÞ biÕn ®æi vµ ®iÒu ®ã
hiÓn nhiªn sÏ ¶nh hëng ®Õn ®é mÆn cña níc biÓn cho dï tØ lÖ cña c¸c hîp phÇn
hoµ tan kh«ng thay ®æi. H¬n n÷a chÝnh sù bay h¬i cña mét khèi lîng nuíc biÓn
lín ë c¸c ®¹i d¬ng kÝn còng lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù kÕt tña cña nhiÒu hîp
phÇn hoµ tan kh¸c nhau.
7.1.2. ¶nh hëng cña nh÷ng biÕn ®æi ng¾n h¹n
Tõ hai trêng hîp nãi trªn, nÕu ph©n tÝch mét c¸ch chi tiÕt h¬n, chóng ta sÏ
®¸nh gi¸ ®îc nh÷ng t¸c ®éng cña chóng ®Õn ®¹i d¬ng thÕ giíi. NÕu xÐt theo
thêi gian ®Þa chÊt th× nh÷ng diÔn biÕn x¶y ra trong c¶ hai trêng hîp nµy ®Òu
®îc xÕp vµo c¸c sù kiÖn biÕn ®æi ng¾n víi thêi gian kÐo dµi kh«ng qóa 105 n¨m.
BiÕn ®éng Missini (môc 6.2.5) hay cßn gäi lµ thêi kú khñng ho¶ng §Þa Trung
H¶i, ®· cã ¶nh hëng nh thÕ nµo ®èi víi ®¹i d¬ng thÕ giíi?
NÕu gi¶ thiÕt mét c¸ch ®¬n gi¶n r»ng, tæng bÒ dµy cña líp trÇm tÝch muèi
phñ trªn 4/5 diÖn tÝch ®¸y §Þa Trung H¶i (kho¶ng 2106km2) (tham kh¶o c©u hái
6.10) lµ 1km th× tæng khèi lîng íc tÝnh cña chóng sÏ lµ 21061109 =
21015m3. Víi mËt ®é trung b×nh lµ 2103kgm-3 th× cã kho¶ng 41018kg muèi n»m
trong líp trÇm tÝch kÕt tña do qóa tr×nh bay h¬i cña níc biÓn trong §Þa Trung
H¶i.
C©u hái 7.2: (a) Tæng khèi lîng níc biÓn trong c¸c ®¹i d¬ng lµ 1,41021
kg, nÕu mçi kg níc biÓn chøa 35g muèi hoµ tan th× tæng khèi lîng muèi cã
trong c¸c ®¹i d¬ng sÏ lµ bao nhiªu?
(b) C¸c trÇm tÝch muèi trong §Þa Trung H¶i sÏ chiÕm bao nhiªu phÇn tr¨m
trong tæng sè khèi lîng muèi tr¶ lêi trong c©u hái trªn?
Nh vËy, râ rµng r»ng cuéc khñng ho¶ng ®é mÆn Missini lµ nguyªn nh©n
g©y ra sù hao hôt ®¸ng kÓ khèi lîng muèi cã trong ®¹i d¬ng toµn cÇu. Tuy
nhiªn, qóa tr×nh hao hôt nµy kh«ng x¶y ra tøc kh¾c mµ kÐo dµi tõ tõ trong suèt
qu·ng thêi gian 700.000 n¨m trong khi ®ã c¸c con s«ng vÉn kh«ng ngõng cung
øng thªm lîng muèi hoµ tan cho c¸c ®¹i d¬ng.
Nh ®· ®Ò cËp trong môc 6.2.3, chóng ta ®· biÕt c¸c dao ®éng cña mùc níc
biÓn trong thêi kú §Ö tø lµ kÕt qña cña qóa tr×nh rót ®i vµ x©m nhËp trë l¹i cña
50106km3 níc biÓn trong ®¹i d¬ng thÕ giíi.
C©u hái 7.3: (a) H·y tÝnh tØ lÖ gÇn ®óng gi÷a khèi lîng níc “di chuyÓn” do
b¨ng hµ víi tæng lîng níc biÓn cã trong c¸c ®¹i d¬ng (1,41021kg)? (MËt ®é
trung b×nh cña níc biÓn lµ 1025kg/m3).
(b) Theo b¹n, ®é mÆn cña níc biÓn sÏ t¨ng lªn hay gi¶m ®i trong thêi gian
®¹i b¨ng hµ?
7.1.3. §¹i d¬ng trong tr¹ng th¸i æn ®Þnh
- Dùa vµo nh÷ng kÕt qña thu ®îc tõ viÖc ph©n tÝch c¸c tæ hîp thµnh phÇn (bé
phËn) kh¸c nhau trong chu tr×nh toµn cÇu (h×nh 7.1 vµ 7.2), c¸c nhµ khoa häc ®·
®i ®Õn kÕt luËn r»ng toµn bé c¸c ®¹i d¬ng ®Òu tr¶i qua tr¹ng th¸i c©n b»ng vµ
æn ®Þnh trong mét qu·ng thêi gian kh¸ dµi: møc ®é x©m nhËp vµ di chuyÓn ®i
cña ®a sè c¸c hîp phÇn hoµ tan trong níc biÓn nãi chung lu«n ®¹t c©n b»ng
trong suèt qu·ng thêi gian ®ã (kho¶ng hµng chôc ®Õn hµng tr¨m triÖu n¨m)
trong khi thêi gian ®Ó chóng hoµ trén vµo trong ®¹i d¬ng th× l¹i ng¾n h¬n rÊt
nhiÒu (chØ vµi ngh×n n¨m).
Nãi c¸ch kh¸c, tèc ®é c¸c nguyªn tè bÞ lÊy ra khái níc biÓn bëi qóa tr×nh
“phong hãa ngîc” vµ c¸c qóa tr×nh x¶y ra sau ®ã (giai ®o¹n tõ 2 ®Õn 4, h×nh 7.2)
gÇn nh ngang b»ng víi tèc ®é c¸c hîp phÇn hoµ tan ®îc gi¶i phãng bëi c¸c
ph¶n øng trong qóa tr×nh phong hãa thuËn vµ quay trë l¹i ®¹i d¬ng (giai ®o¹n
1, h×nh 7.2).
NÕu lÊy trung b×nh trong thêi gian dµi hµng chôc triÖu n¨m, mçi mol kali
hoÆc manhª bÞ lÊy ra khái níc biÓn (bëi c¸c ho¹t ®éng thñy nhiÖt hoÆc qu¸
tr×nh h×nh thµnh ®¸ trÇm tÝch) sÏ t¬ng øng víi mét mol nguyªn tè hoÆc hîp
chÊt kh¸c ®îc gi¶i phãng bëi qóa tr×nh phong hãa vµ quay trë l¹i ®¹i d¬ng -
nÕu kh«ng, tèc ®é cung cÊp vµ di chuyÓn cña c¸c nguyªn tè vµ hîp chÊt trong
chu tr×nh ®¹i d¬ng sÏ mÊt c©n b»ng.
Tuy nhiªn, chóng ta còng kh«ng thÓ qóa cøng nh¾c víi nh÷ng kÕt luËn ®¬n
thuÇn chØ dùa vµo sù c©n b»ng gi÷a hai qóa tr×nh phong hãa thuËn vµ nghÞch.
XÐt hai s¬ ®å biÓu diÔn trªn h×nh 7.1 vµ 7.2, chóng ta sÏ hiÓu râ h¬n vÒ vÊn ®Ò
nµy. Trªn h×nh 7.2 cho thÊy c¸c hîp phÇn nguyªn sinh liªn tôc gia nhËp vµo chu
tr×nh, ®iÓn h×nh lµ c¸c chÊt khÝ CO2, HCl vµ h¬i níc sinh ra tõ c¸c ho¹t ®éng
nói löa. Ngoµi ra c¸c vËt liÖu macma cã nguån gèc tõ manti, ®îc phun trµo lªn
t¹i c¸c trôc sèng nói gi÷a ®¹i d¬ng còng gãp phÇn lµm thay ®æi thµnh phÇn
níc biÓn khi chóng chÞu t¸c ®éng cña c¸c ho¹t ®éng phong hãa trªn ®¸y ®¹i
d¬ng vµ ho¹t ®éng thñy nhiÖt. Mét ®iÒu khã x¸c ®Þnh lµ trong sù x©m nhËp
chung cña c¸c vËt chÊt cã nguån gèc tõ manti, chóng ta kh«ng thÓ ph©n chia
®îc chÝnh x¸c lîng c¸c hîp phÇn nguyªn sinh víi lîng c¸c vËt chÊt ®îc t¸i
t¹o l¹i (trong kho¶ng thêi gian kÐo dµi tíi hµng tr¨m triÖu n¨m) tõ líp trÇm tÝch
vµ líp ®¸ thµnh t¹o nªn vá ®¹i d¬ng (bao gåm c¶ lîng níc biÓn bÞ m¾c gi÷ ë
bªn trong líp vá). Trong khi ®ã, c¸c vËt chÊt t¸i t¹o chØ ®îc h×nh thµnh trong
qu¸ tr×nh biÕn chÊt vµ qóa tr×nh di chuyÓn cña dßng ®èi lu trong mati n»m bªn
díi ®íi hót ch×m t¹i khu vùc r×a ph¸ hñy. Trªn thùc tÕ, sù x©m nhËp cña c¸c
hîp phÇn míi vµo trong níc biÓn nãi chung kh«ng ®¸ng kÓ nÕu so s¸nh víi khèi
lîng c¸c hîp phÇn hiÖn ®ang lu th«ng trong chu tr×nh biÓu diÔn trªn h×nh 7.2.
§Ó hiÓu râ h¬n vÒ vÊn ®Ò nµy, chóng ta sÏ ®i s©u vµo viÖc nghiªn cøu mét
hîp phÇn cô thÓ cña níc biÓn, ®ã lµ silic (SiO2) - th«ng qua mét vÝ dô. Nh b¹n
®· biÕt, c¸c dung dÞch thñy nhiÖt thêng rÊt giµu silic bëi chóng lµ s¶n phÈm
cña c¸c ph¶n øng gi÷a bazan vµ níc biÓn nãng (b¶ng 5.2). Khi dung dÞch nµy bÞ
nguéi l¹nh, mét phÇn silic sÏ bÞ kÕt tña l¹i díi d¹ng c¸c kho¸ng vËt n»m trong
- c¸c khe nøt vµ lç hæng cña líp vá, ch¼ng h¹n nh th¹ch anh. Mét phÇn kh¸c sÏ
bÞ c¸c tæ chøc sinh vËt cã cÊu t¹o silic hÊp thô vµ khi chóng chÕt ®i, phÇn khung
x¬ng vµ vá silic cña chóng sÏ l¾ng ®äng l¹i t¹o thµnh trÇm tÝch silic – lµ mét
thµnh phÇn lu«n cã mÆt trong chu tr×nh phong hãa vµ phong hãa ngîc, do ®ã sù
cã mÆt cña thµnh phÇn silic nµy trong níc biÓn ®îc xem nh cã nguån gèc
nguyªn sinh. T¹i c¸c ®íi hót ch×m, mét lîng silic (n»m trong kho¸ng vËt th¹ch
anh kÑt ë c¸c khe nøt vµ lç hæng) cã thÓ bÞ ®em trë l¹i manti, nhng sÏ vÉn lu«n
tån t¹i mét lîng trÇm tÝch silic cã mÆt trong tæ hîp thµnh phÇn trÇm tÝch thuéc
chu tr×nh níc biÓn (h×nh 7.1) nhê c¸c qóa tr×nh diÔn ra trong giai ®o¹n 4a (h×nh
7.2). Trong trêng hîp, nÕu lîng trÇm tÝch silic chiÕm tØ lÖ lín trong khèi lîng
c¸c vËt chÊt ®îc gi¶i phãng vµo níc biÓn tõ bazan th× sÏ x¶y ra qóa tr×nh tÝch
tô l©u dµi cña silic trong c¸c chu tr×nh bÒ mÆt vµ hiÓn nhiªn lîng silic trong
mati hay nãi chÝnh x¸c h¬n lµ trong bazan sÏ bÞ gi¶m ®i. Tuy nhiªn, hµm lîng
silic cã trong peridotit vµ trong bazan gÇn nh kh«ng cã sù biÕn ®æi tõ tõ theo
thêi gian ®Þa chÊt vµ thùc tÕ còng kh«ng t×m thÊy b»ng chøng nµo cho thÊy khèi
lîng silic trong c¸c ®¸ trÇm tÝch vµ biÕn chÊt t¨ng dÇn trong cïng qu·ng thêi
gian ®ã. §iÒu nµy dÉn ®Õn viÖc ph¶n ®èi lÊy silic lµm vÝ dô nghiªn cøu cô thÓ bëi
do hµm lîng cña nã trong vá qña ®Êt qóa phong phó. H¬n n÷a, còng kh«ng cã
b»ng chøng nµo cho thÊy ®· cã nh÷ng biÕn ®æi lín vÒ møc ®é phæ biÕn cña nh÷ng
nguyªn tè kh¸c trong vá qña ®Êt do liªn quan ®Õn viÖc tham gia vµo c¸c chu
tr×nh x¶y ra trªn mÆt ®Êt theo ph¬ng thøc trªn.
ViÖc nghiªn cøu sù di chuyÓn cña c¸c nguyªn tè ra khái níc biÓn còng lµ
vÊn ®Ò rÊt ®¸ng quan t©m vµ ë ®©y chóng ta cã thÓ lÊy manhª (Mg) mµ vÝ dô.
Díi t¸c ®éng cña qóa tr×nh thñy nhiÖt, Mg bÞ t¸ch ra khái níc biÓn vµ x©m
nhËp vµo thµnh phÇn cña bazan (môc 5.2.2). Do phÇn lín c¸c ®¸ bazan bÞ phong
hãa cuèi cïng ®Òu bÞ ®a xuèng mati t¹i c¸c ®íi hót ch×m nªn hiÓn nhiªn sÏ cã
mét phÇn Mg theo ®ã bÞ t¸ch ra khái ®¹i d¬ng vµ ®i vµo manti. NÕu vÉn theo
c¸ch biÖn luËn ®¬n gi¶n nh ë trªn th× ch¾c ch¾n khi lîng Mg trong níc biÓn
vµ trÇm tÝch bÞ gi¶m ®i liªn tôc th× lîng Mg trong manti sÏ cã sù t¨ng lªn
kh«ng ngõng. Nhng trªn thùc tÕ, kh«ng cã b»ng chøng nµo cho thÊy ®iÒu nµy
x¶y ra kh«ng nh÷ng víi Mg mµ c¶ ®èi víi nh÷ng nguyªn tè kh¸c cã cïng hµnh vi
t¬ng tù nh Mg. §iÒu nµy cµng kh¼ng ®Þnh thªm mèi liªn hÖ gi÷a manti trªn
víi c¸c chu tr×nh nguyªn tè x¶y ra trªn toµn cÇu xuyªn suèt qua c¸c ®¹i d¬ng
trong phÇn lín c¸c qu·ng thêi gian ®Þa chÊt (h×nh 7.1).
Møc ®é bÒn v÷ng vµ æn ®Þnh l©u dµi vÒ mÆt ®Þa hãa cña líp vá bªn ngoµi tr¸i
®Êt cµng ®îc kh¼ng ®Þnh khi mµ nã vÉn tån t¹i trong bèi c¶nh nh÷ng biÕn ®æi
sinh häc vµ vËt lý vÉn liªn tôc lµm thay ®æi h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ cña c¸c ®¹i d¬ng
vµ lôc ®Þa.
C©u hái 7.4 §iÒu g× sÏ x¶y ra nÕu (a) nguån cung cÊp Ca2+ hßa tan trong níc
s«ng cho c¸c ®¹i d¬ng khi ®ang ë tr¹ng th¸i c©n b»ng æn ®Þnh bÞ suy gi¶m vµ
(b) nguån cung cÊp Mg2+ do s«ng mang vµo t¨ng lªn?
7.2. §¸nh gi¸ tèc ®é cña mét vµi qóa tr×nh
- Trong phÇn cuèi cïng nµy, viÖc ®¸nh gi¸ vµ so s¸nh tèc ®é cña mét vµi qóa
tr×nh kh¸c nhau nh ®· ®Ò cËp ë trªn lµ rÊt cã ý nghÜa.
So víi tèc ®é ho¹t ®éng cña hÖ thèng thñy nhiÖt th× tèc ®é thµnh t¹o cña líp
vá ®¹i d¬ng vµ tèc ®é di chuyÓn cña c¸c m¶ng lµ rÊt chËm. Víi tèc ®é t¸ch d·n
trung b×nh kho¶ng 2cm/n¨m, phÇn líp vá ®¹i d¬ng t¬ng øng ®îc h×nh thµnh
còng chØ bÞ ®Èy ra xa víi tèc ®é kho¶ng 200km trong 10 triÖu n¨m. T¬ng ®¬ng
víi qu·ng thêi gian nµy, khèi lîng níc lu th«ng xuyªn qua hÖ thèng c¸c trôc
sèng nói íc chõng gÇn b»ng toµn bé thÓ tÝch níc ®¹i d¬ng vµ h×nh thµnh nªn
hµng ngh×n “lß khãi” ®en vµ tr¾ng cã tuæi thä kÐo dµi chØ trong mét vµi ngh×n
n¨m (tuú thuéc vµo tèc ®é thÊm níc cña bÒ mÆt ®íi nøt nÎ trong hÖ thèng thñy
nhiÖt - giíi h¹n th«ng thêng kho¶ng vµi mÐt mét n¨m).
Trong hÖ thèng thñy nhiÖt, tèc ®é c¸c ph¶n øng diÔn ra rÊt nhanh: c¸c thÝ
nghiÖm trong phßng thÝ nghiÖm cho thÊy khi ®ung nãng bazan cïng víi níc
biÓn ë nhiÖt ®é 3000C, thêi gian ®Ó di chuyÓn toµn bé Mg ra khái níc biÓn vµ
x©m nhËp vµo bazan chØ mÊt kho¶ng mét ®Õn hai tuÇn, nhng víi ®iÒu kiÖn
nhiÖt ®é thÊp h¬n (trong m«i trêng ¸p suÊt ®¸y biÓn) th× qu·ng thêi gian nµy sÏ
kÐo dµi tíi mét vµi th¸ng.
Tèc ®é nhanh cña c¸c ph¶n øng nh»m ®¶m b¶o duy tr× cho chóng thÝch nghi
víi mäi biÕn ®æi lín vÒ ®iÒu kiÖn m«i trêng khi c¸c dung dÞch thuû nhiÖt kh«ng
ngõng tho¸t ra liªn tôc tõ c¸c trôc t¸ch d·n. Tuy nhiªn, nh÷ng biÕn ®æi nµy rÊt
hiÕm khi x¶y ra, ®· cã nhiÒu b»ng chøng cho thÊy thµnh phÇn vµ nhiÖt ®é cña
c¸c dung dÞch thuû nhiÖt ®îc phun lªn hÇu nh kh«ng ®æi trong suèt qu·ng
thêi gian ho¹t ®éng. Bëi thùc tÕ, biÕn ®é nhiÖt ®é vµ ¸p suÊt t¹i c¸c khu vùc däc
theo trôc t¸ch d·n dao ®éng kh«ng nhiÒu nªn nh÷ng biÕn ®æi lín trong thµnh
phÇn hãa häc cña c¸c ®¸ bazan ®¹i d¬ng còng kh«ng x¶y ra.
Tèc ®é phun trµo t¹i c¸c miÖng thñy nhiÖt cã thÓ ®¹t tíi hµng chôc ®Õn hµng
tr¨m cm mét gi©y t¹i nh÷ng vÞ trÝ mµ chuyÓn ®éng lu th«ng cña c¸c dßng thñy
nhiÖt bÞ giíi h¹n trong mét ®íi ho¹t ®éng nhá hÑp thuéc hÖ thèng ph©n nh¸nh
thñy nhiÖt (h×nh 5.5). T¹i c¸c ®íi ho¹t ®éng lín h¬n, møc ®é x©m nhËp di chuyÓn
cña níc biÓn phô thuéc vµo ®é s©u cña c¸c khe nøt trong bÒ mÆt ®íi nøt nÎ vµ
thêng kh«ng vît qóa vµi cm mét ngµy. Tèc ®é nµy phï hîp víi ®iÒu kiÖn thêi
gian cÇn thiÕt ®Ó c¸c ph¶n øng hãa häc trong hÖ thèng thñy nhiÖt ®¹t tíi c©n
b»ng.
Khi so s¸nh tèc ®é vËn hµnh cña c¸c qu¸ tr×nh kiÕn t¹o diÔn ra trong líp vá
víi tèc ®é dao ®éng cña mùc níc biÓn toµn cÇu ta sÏ thÊy tèc ®é biÕn ®æi cña
mùc níc biÓn kh«ng kh¸c biÖt nhiÒu so víi tèc ®é di chuyÓn cña c¸c m¶ng. Biªn
®é d©ng cña mùc níc biÓn ngµy nay lµ 1 - 2mm/n¨m, nhng nÕu so s¸nh gi¸ trÞ
nµy víi c¸c sè liÖu thÓ hiÖn trªn h×nh 6.8 ta thÊy nã kh«ng ®¹i diÖn, Ýt nhÊt lµ
trong c¸c kho¶ng thêi gian kÕ tiÕp gi÷a c¸c ®ît b¨ng hµ - gian b¨ng.
B¹n cã ph¸t hiÖn ra r»ng, tr¶i qua phÇn lín qu·ng thêi gian dµi sau thêi kú
®¹i b¨ng hµ cuèi cïng, mùc níc biÓn ®· t¨ng lªn víi tèc ®é gÇn 1cm/n¨m?
- KÕt qña trªn h×nh 6.8 cho thÊy mùc níc biÓn ®· d©ng lªn kho¶ng 80cm
gi÷a qu·ng thêi gian c¸ch ®©y tõ 17.000 n¨m ®Õn 7.000 n¨m, tøc lµ b»ng 810-
3
m/n¨m hay 8mm/n¨m.
Nh÷ng biÕn ®æi côc bé, hoÆc ®¼ng tÜnh cña mùc níc biÓn cã thÓ x¶y ra víi
tèc ®é lín h¬n nhiÒu: ch¼ng h¹n sù h×nh thµnh cña c¸c bê biÓn n©ng tråi cã thÓ
liªn quan ®Õn nh÷ng chuyÓn ®éng kiÕn t¹o n©ng th¼ng ®øng víi tèc ®é vµi chôc
cm/n¨m - ®ã lµ nh÷ng chuyÓn ®éng sinh ra tõ sù h×nh thµnh cña c¸c lùc kiÕn t¹o
däc theo nh÷ng khu vùc ho¹t ®éng cña r×a lôc ®Þa.
PhÇn lín c¸c néi dung nhiªn cøu vÒ ®¹i d¬ng ®îc ®Ò cËp trong tËp s¸ch
nµy, chñ yÕu míi chØ dõng ë giíi h¹n líp vá cøng bªn ngoµi tr¸i ®Êt vµ c¸c chu
tr×nh liªn quan ®îc thÓ hiÖn trªn h×nh 7.1 vµ 7.2. HiÓn nhiªn lµ trong c¸c chu
tr×nh toµn cÇu, ®¹i d¬ng lu«n chiÕm mét vÞ trÝ quan träng kh«ng thÓ thiÕu
trong thµnh phÇn chu tr×nh. Trong c¸c tËp s¸ch cßn l¹i thuéc bé s¸ch nµy, sÏ lÇn
luît xÐt tíi tõng chu tr×nh con cã mèi liªn kÕt gi÷a ®¹i d¬ng vµ khÝ quyÓn vµ
nh÷ng mèi t¬ng t¸c cña chóng víi líp vá cøng cña tr¸i ®Êt vÉn lu«n nhËn ®îc
sù quan t©m nhiÒu nh cã thÓ.
7.3. TãM T¾T CH¦¥NG 7
1. §¹i d¬ng lµ mét bé phËn quan träng trong chu tr×nh tuÇn hoµn toµn cña
c¸c nguyªn tè hãa häc trªn quy m« toµn cÇu. Nguån cung cÊp c¸c cation (ion
mang ®iÖn tÝch d¬ng) cho ®¹i d¬ng chñ yÕu lµ tõ qóa tr×nh phãng hãa c¸c ®¸
®îc ph¬i lé trªn mÆt ®Êt, kÕ ®Õn lµ tõ c¸c ho¹t ®éng thñy nhiÖt. Trong m«i
trêng níc ngät nguån c¸c anion (ion mamg ®iÖn tÝch ©m) tham gia vµo c©n
b»ng c¸c cation lµ tõ khÝ quyÓn (chñ yÕu lµ CO2), cßn trong ®¹i d¬ng nguån c¸c
anion nµy chñ yÕu lµ c¸c chÊt khÝ clorua vµ sunfat ®îc phun ra tõ trong lßng
®Êt th«ng qua ho¹t ®éng nói löa.
2. "Phong hãa ngîc" lµ qóa tr×nh chuyÓn ®æi c¸c hîp phÇn hoµ tan trong
níc biÓn sang pha r¾n. C¸c s¶n phÈm cña qóa tr×nh phong hãa ngîc nh ®¸
trÇm tÝch vµ ®¸ biÕn chÊt trªn ®¸y ®¹i d¬ng cã thÓ bÞ ®em trë l¹i lôc ®Þa bëi t¸c
®éng kÕt hîp cña mét lo¹t qóa tr×nh nh g¾n kÕt, hót ch×m, ®ông ®é, biÕn chÊt,
phun trµo vµ n©ng tråi.
3. Thµnh phÇn cña khÝ quyÓn vµ ®¹i d¬ng ®· ®îc b¶o tån Ýt nhÊt trong
suèt qu·ng thêi gian kÐo dµi tíi vµi tr¨m triÖu n¨m ®Õn tËn b©y giê. Tríc ®ã, bÒ
mÆt tr¸i ®Êt lµ mét m«i trêng cã tÝnh khö m¹nh do hµm lîng «xy cã trong khÝ
quyÓn qóa Ýt trong khi hµm lîng CO2 th× l¹i qóa nhiÒu. ChÝnh sù tiÕn hãa cña
tÇng sinh quyÓn ®· gãp phÇn quan träng lµm gi¶m tØ sè CO2/O2.
4. Ngêi ta cho r»ng, c¸c ®¹i d¬ng ®· tõng cã mét thêi gian dµi ë trong
tr¹ng th¸i c©n b»ng æn ®Þnh, cã nghÜa lµ tØ lÖ c¸c hîp phÇn hoµ tan ®îc mang
vµo ®¹i d¬ng vµ bÞ lÊy ®i lu«n b»ng nhau. §èi víi thµnh phÇn cña líp vá tr¸i
®Êt vµ manti ®îc xÐt ®Õn trong chu tr×nh toµn cÇu, ®iÒu t¬ng tù còng x¶y ra.
- Do vËy, c¸c thµnh phÇn hãa häc trong nh÷ng m«i trêng nãi trªn gÇn nh kh«ng
thay ®æi trong suèt c¸c kho¶ng thêi gian ®Þa chÊt.
5. Tèc ®é di chuyÓn cña c¸c mao m¹nh dÉn níc trong hÖ thèng thñy nhiÖt
diÔn ra nhanh h¬n rÊt nhiÒu so víi sù di chuyÓn cña c¸c m¶ng th¹ch quyÓn.
Trong thêi gian mét m¶nh vá ®¹i d¬ng di chuyÓn c¸ch xa trôc mét vµi tr¨m km
th× mét lîng níc khæng lå ®· x©m nhËp lu th«ng trong nã thµnh mét vßng
tuÇn hoµn vµ trao ®æi mét sè lîng lín c¸c nguyªn tè hãa häc. Tèc ®é d©ng vµ h¹
cña mùc níc biÓn toµn cÇu t¬ng ®¬ng víi tèc ®é chuyÓn dÞch ngang cña c¸c
m¶ng th¹ch quyÓn.
§Ó gióp b¹n ®äc cñng cè thªm phÇn kiÕn thøc ®îc ®Ò cËp trong ch¬ng nµy,
chóng t«i ®Ò nghÞ b¹n h·y cè g¾ng tr¶ lêi hai c©u hái sau:
C©u hái 7.5 Nh÷ng sè liÖu ®o trùc tiÕp vÒ møc ®é thÈm thÊu cña tÇng ®¸ th«
2A trong cÊu tróc vá ®¹i d¬ng cho thÊy vËn tèc chuyÓn cña “níc ngÇm” trong
líp vá nµy lµ xÊp xØ 610-7m/s. Hái ph¶i mÊt bao nhiªu thêi gian ®Ó níc biÓn cã
thÓ x©m nhËp xuèng ®é s©u 1m trong líp vá?
C©u hái 7.6 Trong môc 5.5 cã nãi r»ng trªn 10% lîng canxi cung cÊp cho
®¹i d¬ng lµ tõ c¸c nguån thñy nhiÖt. Tuy nhiªn, khèi lîng níc biÓn tham gia
vµo c¸c chu tr×nh thñy nhiÖt t¹i c¸c trôc ®¹i d¬ng mçi n¨m ( 1014kg) chØ chiÕm
cha tíi 5% khèi lîng níc s«ng ®æ vµo ®¹i d¬ng ( 3001014kg/n¨m). VËy
90% lîng can xi cßn l¹i sÏ do nguån nµo cung cÊp vµ gi¶i thÝch t¹i sao?
nguon tai.lieu . vn