- Trang Chủ
- Môi trường
- Các biện pháp phòng trị lũ bùn đá - biện pháp phòng trị kiến nghị cho khu vực Bản Khoang - Sapa - Lào Cai
Xem mẫu
- Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2021. ISBN: 978-604-82-5957-0
CÁC BIỆN PHÁP PHÒNG TRỊ LŨ BÙN ĐÁ
- BIỆN PHÁP PHÒNG TRỊ KIẾN NGHỊ CHO KHU VỰC
BẢN KHOANG - SAPA - LÀO CAI
Nguyễn Quang Tuấn1, Vũ Thị Hà Trang2, Nguyễn Thu Hằng2
1
Trường Đại học Thủy lợi, email: nqtuan@tlu.edu.vn
2
Lớp 60CNK, Trường Đại học Thủy lợi
1. GIỚI THIỆU CHUNG trên đường di chuyển hoặc 3) Định hướng dòng
vật liệu lũ bùn đá khi qua khu vực cần bảo vệ.
Lũ bùn đá (debris flow) là hiện tượng địa
Phân loại theo hình thức đối phó: Các
chất hay một dạng dịch chuyển khối với dòng
biện pháp được chia thành 2 nhóm: các biện
nước chứa một lượng lớn vật liệu dạng hạt có
pháp chủ động và các biện pháp bị động [2].
kích thước khác nhau (từ khối, tảng, dăm,
Các biện pháp chủ động tập trung vào nguy
cuội... đến vật liệu đất hạt nhỏ như cát, bụi,
cơ xảy ra, ngăn chặn sự kích hoạt, vận
sét). Lũ bùn đá xảy ra bất ngờ, tốc độ dịch
chuyển và lắng đọng của lũ bùn đá. Do đó, có
chuyển nhanh, kèm theo tác động phá hoại
thể thay đổi quy mô và tần suất xảy ra lũ bùn
lớn dọc đường lũ bùn đá đi qua, gây thảm
đá. Các biện pháp bị động tập trung vào các
họa đối với cơ sở hạ tầng, người và tài sản.
ảnh hưởng của lũ bùn đá làm giảm thiệt hại
Có nhiều biện pháp phòng trị có thể được áp
do lũ bùn đá gây ra.
dụng để giảm thiểu thiệt hại do lũ bùn đá gây
Phân loại theo thời gian áp dụng: Theo
ra. Để có cơ sở tốt cho việc lựa chọn biện
thời gian áp dụng, các biện pháp được chia
pháp phòng chống lũ bùn đá, cần có một cái
thành 2 nhóm: các biện pháp tạm thời và các
nhìn tổng quan và đúng đắn về các biện pháp.
biện pháp lâu dài.
Dựa trên nghiên cứu về các giải pháp phòng
Phân loại theo dạng giải pháp: Các giải
trị lũ bùn đá, cùng với nghiên cứu nguyên lý,
pháp phòng trị lũ bùn đá được chia thành 2
cơ chế làm việc, ưu và nhược điểm của mỗi
nhóm: giải pháp phi công trình và giải pháp
loại, bài báo trình bày tổng quan về phân loại
công trình. Chi tiết về phân loại này đã được
các biện pháp phòng trị. Trên cơ sở phân tích,
trình bày ở bài báo [3]. Theo [4], các giải
bài báo kiến nghị lựa chọn các biện pháp áp
pháp phi công trình gồm: dự báo nguy cơ,
dụng cho một khu vực có nguy cơ lũ bùn đá
cảnh báo, sơ tán, quản lý sử dụng đất và quy
cụ thể ở Việt Nam.
hoạch công trình, đào tạo tuyên truyền nâng
2. CÁC BIỆN PHÁP PHÒNG TRỊ LŨ cao nhận thức của người dân. Các giải pháp
BÙN ĐÁ công trình gồm có các dạng công trình khác
nhau: công trình chắn bùn đá, công trình
Theo nghiên cứu tổng quan, có nhiều biện hướng dòng, công trình gia cố lòng dẫn, công
pháp phòng trị lũ bùn đá khác nhau và có thể trình bảo vệ mái dốc, các công trình ngăn và
phân loại theo nhiều cách, cụ thể như sau: chỉnh trị dòng chảy. Một số biện pháp công
Phân loại theo cách tiếp cận: Theo [1], trình chỉnh trị lũ bùn đá phổ biến được minh
dòng lũ bùn đá có thể được kiểm soát hoặc họa trong Hình 3.
giảm thiểu theo ba cách tiếp cận: 1) Kiểm soát Qua nghiên cứu, có thể thấy có rất nhiều
xói mòn trên thượng nguồn, 2) Chặn vật liệu đá biện pháp phòng trị lũ bùn đá khác nhau và
175
- Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2021. ISBN: 978-604-82-5957-0
có các cách phân chia khác nhau. Các biện bình ở ba khu vực lần lượt là: lớn hơn 15o đối
pháp bị động và các biện pháp phi công trình với khu vực thu nước, 8o đến 15o với khu vực
được đánh giá là thích hợp hơn với điều kiện dịch chuyển và dưới 8o với khu vực tích tụ.
kinh tế hạn hẹp. Các giá trị độ dốc này có phần nhỏ hơn so
Đối với các biện pháp công trình, việc lựa với độ dốc lòng dẫn phân chia các khu vực
chọn biện pháp cần phù hợp với điều kiện theo kiến nghị trong tiêu chuẩn Nhật Bản [6].
thực tế, thường phụ thuộc đặc điểm của dòng Có thể thấy, các khu vực được phân chia khá
lũ bùn đá, đặc điểm nón phóng vật, mục đích rõ và điển hình cho khu vực có hoạt động lũ
của phòng trị, nguồn lực, công nghệ và thiết bị bùn đá. Vùng thu nước khá rộng lớn và
sẵn có để thiết kế, xây dựng và duy tu bảo không có dân cư, trong đó có một số vị trí
dưỡng. Một vài loại công trình thường được sử mái dốc có nguy cơ trượt lở. Khu vực dịch
dụng kết hợp để nâng cao hiệu quả phòng trị. chuyển có diện phân bố hẹp và có dạng thắt
cổ chai trước khi đến vùng lắng đọng. Phần
lớn khu vực nằm trong diện lộ của hệ tầng
Sin Quyền (PP-MPsq), thành phần chủ yếu là
các đá biến chất có cấu tạo phiến. Khảo sát
a b sơ bộ về địa hình và địa chất thực tế cho thấy,
ngay trong vùng dịch chuyển cũng có các vị
trí có nguy cơ mất ổn định mái dốc. Vùng
tích tụ có dạng nón phóng vật lớn và khá rõ
rệt. Một phần dân cư và công trình đường
giao thông chính liên xã nằm trong khu vực
c d dịch chuyển lũ bùn đá. Một phần dân cư nằm
trong khu vực lắng đọng (màu xanh dương),
chủ yếu tập trung ở vùng đỉnh và dọc theo rìa
phía bắc của nón phóng vật. Phần còn lại của
nón phóng vật không có dân cư sinh sống,
không có tuyến đường chính nào đi qua, chỉ
có một số công trình nuôi thả cá hồi.
Hình 1. Một số biện pháp công trình phòng
trị đá và khu vực áp dụng tương ứng: (a) Hố
lắng ở nón phóng vật; (b) Đập ngăn bùn đá
khu vực di chuyển; (c) Tường chắn định
hướng dòng; (d) Tường/đê nắn dòng [5]
3. LỰA CHỌN GIẢI PHÁP PHÒNG TRỊ Hình 2. Vật liệu bùn đá trên đường qua Bản
LŨ BÙN ĐÁ CHO KHU VỰC BẢN Khoang (trái); một tảng đá kích thước lớn do
KHOANG - SAPA lũ bùn đá trước Trung tâm Y tế (phải)
Địa điểm nghiên cứu được chọn là khu vực Với giả thiết điều kiện kinh tế cho phép,
địa phận xã Bản Khoang, huyện Sa Pa, tỉnh dựa trên sự phân khu lũ bùn đá, đặc điểm
Lào Cai. Đây là nơi đã xảy ra trận lũ bùn đá phân bố dân cư và công trình cơ sở hạ tầng
kinh hoàng năm 2013 làm nhiều người chết và hiện tại, các biện pháp phòng trị công trình
gây thiệt hại lớn cho cơ sở hạ tầng (Hình 2). được lựa chọn và đề xuất như trong Hình 1.
Dựa vào đặc điểm địa hình, khu vực nghiên Các biện pháp phòng trị lũ bùn đá kiến
cứu có thể phân chia các khu vực khác nhau nghị bao gồm cả các biện pháp công trình và
(Hình 3). Theo mặt cắt địa hình lòng dẫn có phi công trình. Tiến hành lắp đặt hệ thống
thể xác định tương đối độ dốc lòng dẫn trung quan trắc và cảnh báo lũ bùn đá (thực tế đã
176
- Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2021. ISBN: 978-604-82-5957-0
áp dụng). Ở khu vực thu nước cần bảo vệ Việc nghiên cứu và áp dụng các giải pháp
rừng và trồng rừng, kiểm tra các vị trí mái công trình phòng trị lũ bùn đá nên theo
dốc có nguy cơ trượt lở để gia cố và bảo vệ. hướng kế thừa, dựa vào kết quả nghiên cứu
đã có trên thế giới và điều chỉnh sao cho phù
hợp với đặc trưng lũ bùn đá và điều kiện kinh
tế, kỹ thuật tại các vùng núi Việt Nam. Cần
tiếp tục có các nghiên cứu cụ thể về sự phù
hợp của từng loại giải pháp hoặc nhóm giải
pháp theo các điều kiện địa chất, địa hình và
kinh tế cụ thể.
Khi lựa chọn và thiết kế giải pháp phòng
trị lũ bùn đá, cần có kiến thức và kỹ năng đa
lĩnh vực như địa chất công trình, địa mạo,
Hình 3. Sơ đồ phân vùng lũ bùn đá thủy văn, thủy động lực học, kết cấu và cả
và các biện pháp phòng trị lũ bùn đá lâm nghiệp.
kiến nghị cho khu vực Bản Khoang, Việt Nam cần sớm có các chỉ dẫn lựa chọn
huyện Sapa, tỉnh Lào Cai và tiêu chuẩn thiết kế các giải pháp phòng trị
lũ bùn đá. Dựa trên cơ sở kế thừa, chúng ta
Trong vùng dịch chuyển có thể chia thành nên lựa chọn một trong các tiêu chuẩn hay
3 phần, phần giữa (màu cam) có thể xây dựng chỉ dẫn mà quốc tế đã có để dựa vào đó biên
các đập ngăn với mục đích giảm tốc độ dòng soạn thành tiêu chuẩn.
chảy, đồng thời tiến hành gia cố các mái dốc
có nguy cơ mất ổn định. 5. TÀI LIỆU THAM KHẢO
Ở phần hạ lưu của khu vực dịch chuyển lũ
bùn đá có thể áp dụng biện pháp xây các đập [1] Reihsen, G. and L.J. Harrison, “Debris-
ngăn bùn đá dạng kết cấu hở, để vừa đảm bảo Control Structures”, in Hydraulic
giữ các hạt vật liệu có thể gây phá hoại vừa Engineering Circular No. 9, F.H.A. U.S.
đảm bảo việc thoát lũ và các vật liệu mịn. Theo Department of Transportation, Editor. 1971:
các hình ảnh ngay sau trận lũ bùn đá năm 2013 Washington, D.C.
[2] Huebl, J. and G. Fiebiger, Debris-flow
và khảo sát thực tế tại khu vực di chuyển, kích mitigation measures, in Debris-flow
thước các tảng đá rất lớn, kích thước lớn nhất Hazards and Related Phenomena. 2005,
đo được khoảng 3,5m (Hình 2). Dựa vào kích Springer Berlin Heidelberg: Berlin,
thước này, có thể chọn phương án đập chắn Heidelberg. p. 445-487.
bùn đá dạng hở với kết cấu khung thép. [3] Thao, V.B., Công trình phòng trị lũ bùn đá.
Ở đoạn cuối của khu vực dịch chuyển do Tạp chí Khoa học và Công nghệ Thủy lợi,
có dân cư nên cần có công trình tường chắn 2020. 60: p. 54-63.
bảo vệ 2 bên dòng lũ, cách ly nhà dân với [4] Xiangjun, F. and S. Anping, Movement
dòng bùn đá. Phần lắng đọng (màu xanh mechanism of debris flow and disaster
dương), nên xây dựng các công trình hướng prevention (泥石流运动机理与灾害防治).
dòng như tường chắn, hoặc khai thông dòng 2004, Beijing (北京): Tsinghua University
chảy để tạo lối cho dòng lũ bùn đá không gây Press (.清 华 大 学 出 版 社).
ảnh hưởng tới dân cư. [5] VanDine, D.F. and B.C.M.o.F.R. Branch,
Debris Flow Control Structures for Forest
4. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ Engineering. 1996: Province of British
Columbia, Ministry of Forests Research
Có rất nhiều các giải pháp phòng trị lũ bùn Program.
đá khác nhau. Một số biện pháp có thể được [6] NILIM, Manual of Technical Standards for
áp dụng đồng thời nâng cao hiệu quả việc Establishing Sabo Master Plans for Debris
phòng trị. Ở điều kiện như ở Việt Nam hiện Flows and Driftwood. 2016: National
Institute for Land and Infrastructure
tại, nên ưu tiên các biện pháp phi công trình. Management, Japan.
177
nguon tai.lieu . vn
