Xem mẫu
- CHÖÔNG 6:
PHÖÔNG THÖÙC XAÂM NHAÄP CUÛA
CHAÁT ÑOÄC VAØO CÔ THEÅ CON NGÖÔØI
ThS. Nguyeãn Thò Thu Hieàn
21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 1
- Phöông thöùc xaâm nhaäp cuûa chaát ñoäc
vaøo cô theå con ngöôøi
6.1. Giôùi thieäu chung
6.2. Quaù trình haáp thuï chaát ñoäc vaøo cô theå
6.2.1. Maøng teá baøo
6.2.2. Haáp thuï ñoäc chaát qua da
6.2.3. Haáp thuï ñoäc chaát qua phoåi
6.2.4. Haáp thuï ñoäc chaát qua heä tieâu hoùa
6.2.5. Toác ñoä haáp thuï
6.3. Phaân boá
6.4. Quaù trình chuyeån hoùa ñoäc chaát
6.5. Ñaøo thaûi ñoäc chaát
21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 2
- 6.1. Giôùi thieäu chung
Cô theå con ngöôøi ñöôïc ngaên caùch vôùi moâi tröôøng beân ngoaøi
bôûi 3 loaïi maøng chính:
Da
Bieåu moâ cuûa heä tieâu hoùa
Bieåu moâ cuûa heä hoâ haáp
Ñoäc chaát haáp thuï vaøo cô theå qua ñöôøng tieâu hoùa ít hôn so
vôùi ñöôøng da vaø bieåu moâ cuûa heä hoâ haáp.
Ñoäc tính cuûa caùc chaát seõ bò giaûm bôùt khi qua ñöôøng tieâu
hoùa do taùc ñoäng cuûa dòch tieâu hoùa.
21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 3
- 6.1. Giôùi thieäu chung
Phoåi ngöôøi coù dieän tích tieáp xuùc vôùi khoâng khí laø 90m2,
trong ñoù 70m2 laø dieän tích tieáp xuùc cuûa pheá nang.
Maïng löôùi mao maïch cuûa phoåi coù dieän tích tôùi 140m2.
Ñeå xaâm nhaäp vaøo maùu thì ñoäc chaát phaûi vöôït qua ñöôïc caùc
maøng (da, bieåu moâ cuûa heä hoâ haáp, bieåu moâ cuûa heä tieâu hoùa)
tröôùc khi taán coâng leân moät khu vöïc naøo ñoù cuûa cô theå.
21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 4
- 6.1. Giôùi thieäu chung
Söï xaâm nhaäp cuûa moät ñoäc chaát qua baát kyø moät maøng sinh
hoïc naøo ñeàu ñöôïc quyeát ñònh bôûi caùc tính chaát hoùa lyù cuûa noù
nhö:
Möùc ñoä ion hoùa thaáp
Heä soá phaân boá môõ / nöôùc cuûa daïng khoâng ion hoùa cao
Caùc baùn kính nguyeân töû hoaëc phaân töû cuûa caùc chaát coù
khaû naêng tan ít trong nöôùc.
21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 5
- 6.1. Giôùi thieäu chung
Khi moät chaát ñoäc ñaõ vöôït qua caùc maøng, noù nhaäp vaøo voøng
tuaàn hoaøn maùu vaø mang ñi khaép cô theå vôùi moät soá daïng khaùc
nhau:
Caùc phaân töû coù khaû naêng khueách taùn töï do ñöôïc hoøa tan
trong nöôùc nhuõ töông.
Caùc phaân töû lieân keát thuaän nghòch vôùi caùc protein hoaëc
caùc caáu töû khaùc cuûa huyeát thanh.
Caùc phaân töû töï do hoaëc lieân keát naèm trong hoàng caàu vaø
caùc yeáu toá taïo thaønThS.
21-Mar-12 h khaù c. Thị Thu Hiền
Nguyễn 6
- 6.1. Giôùi thieäu chung
Phaûn öùng sinh hoïc ñoái vôùi 1 hoùa chaát nguy haïi phuï thuoäc
tröïc tieáp vaøo lieàu löôïng cuûa hoùa chaát ñoù haáp thuï vaøo cô
quan noäi taïng.
Taùc ñoäng cuûa baát kyø moät ñoäc chaát naøo cuõng ñeàu phuï thuoäc
chuû yeáu vaøo noàng ñoä cuûa noù taïi khu vöïc taùc ñoäng.
21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 7
- 6.1. Giôùi thieäu chung
Tieáp xuùc (söï phôi nhieãm)
Lieàu löôïng
Haáp thuï
Phaân chuyeån
Baøi tieát
Toàn löu
21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 8
- Söï tieáp xuùc (söï phôi nhieãm - exposure)
Söï tieáp xuùc cuûa 1 chaát ñoäc ñoái vôùi cô theå soáng coù theå ñöôïc
hieåu laø söï coù maët cuûa moät chaát laï ñoái vôùi cô theå (xenobiotic)
trong cô theå sinh vaät.
Ñôn vò: ppm hoaëc ñôn vò khoái löôïng/m3 khoâng khí, lít nöôùc
hay kg thöïc phaåm.
Söï tieáp xuùc qua da thöôøng bieåu dieãn theo noàng ñoä/dieän tích
beà maët cô theå.
21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 9
- Lieàu löôïng (dose)
Lieàu löôïng laø löôïng chaát ngoaïi sinh (chaát laï ñoái vôùi cô theå)
tieáp caän boä phaän ñích vaø gaây ra phaûn öùng hoùa hoïc giöõa chaát
ñoäc vaø caùc hôïp chaát noäi sinh trong boä phaän ñích ñoù.
Ñôn vò: khoái löôïng chaát ñoäc / kg troïng löôïng cô theå hay m2
beà maët cô theå.
21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 10
- Haáp thuï
Haáp thuï laø quaù trình caùc chaát thaám qua maøng teá baøo vaø xaâm
nhaäp vaøo maùu. Söï haáp thuï caùc ñoäc chaát coøn coù theå xaûy ra
qua ñöôøng tieâu hoùa, hoâ haáp, da…
Söï vaän chuyeån chaát ñoäc töø heä tuaàn hoaøn vaøo caùc moâ cuõng
goïi laø söï haáp thuï. Noù töông töï nhö quaù trình haáp thuï hoùa
chaát töø beà maët cô theå vaøo heä tuaàn hoaøn phaûi luoân caân
nhaéc 2 khía caïnh cuûa söï haáp thuï:
Chuyeån töø beà maët cô theå vaøo maùu (hay baïch huyeát)
Chuyeån töø maùu vaøo caùc moâ.
21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 11
- Haáp thuï
Löôïng haáp thuï caùc chaát trong cô theå ñoäng vaät phuï thuoäc
vaøo:
Löôïng chaát ñöa vaøo
Thôøi gian cô theå bò tieáp xuùc
Kieåu, loaïi xaâm nhaäp …
21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 12
- Ví duï:
Ñoäc chaát trong khoâng khí (khí, buïi): söï haáp thuï vaø thôøi gian
löu tröõ caùc ñoäc chaát trong cô theå ñoäng vaät phuï thuoäc nhieàu
vaøo kích thöôùc haït cuûa chuùng. Nhöõng haït naøy coù theå seõ keát
laéng ôû beà maët cô quan hoâ haáp theo 1 trong 3 quaù trình sau:
Phaân taùn haït: haït coù kích thöôùc vaøi micron klhi luoàng gioù
gaëp beà maët doác
Laéng ñoïng theo löïc haáp daãn: phuï thuoäc vaøo khoái löôïng
vaø hình daïng cuûa haït. Haït coù ñoàng maät ñoä thì quaù trình
naøy xaûy ra khi haït coù ñöôøng kính töø 0.5 – 5 micron.
Khueách taùn: haït coù kích thöôùc nhoû.
21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 13
- Haáp thuï
Ngoaøi ra söï haáp thuï coøn phuï thuoäc vaøo caùc quaù trình:
Phaân boá
Chuyeån hoùa
Baøi tieát
21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 14
- Phaân boá
Töø heä thoáng tuaàn hoaøn trong cô theå, ñoäc chaát ñi qua moät,
nhieàu hay thaäm chí taát caû caùc cô quan trong cô theå quaù
trình naøy goïi laø quaù trình phaân boá (hay quaù trình phaân
chuyeån, söï phaân chuyeån)
Phaân chuyeån laø quaù trình vaän chuyeån ñoäc chaát sau khi ñaõ
xaâm nhaäp vaøo maùu ñeán caùc cô quan trong cô theå.
moät soá ñoäc chaát coù theå chuyeån hoùa, moät soá chaát bò tích luõy
trong cô theå.
21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 15
- Baøi tieát
Tuøy vaøo tính chaát lyù hoùa maø caùc ñoäc chaát ñaøo thaûi ra ngoaøi cô
theå theo ñöôøng thaän, tieâu hoùa, da.
Thaän laø cô quan ñaøo thaûi chính.
Ñoäc chaát cuõng ñöôïc ñaøo thaûi qua caùc noäi cô quan khaùc nhö:
kim loaïi naëng thöôøng ñaøo thaûi ra khoûi cô theå qua ñöôøng
ruoät
ÔÛ gan moät soá ñoäc chaát ñöôïc chuyeån hoùa roài lieân hôïp sulfo
hoaëc glucuronic sau ñoù ñöôïc ñaøo thaûi
Moät soá ñoäc chaát coù theå ñaøo thaûi qua hôi thôû döôùi daïng khí hôi.
Caùc ñoäc chaát coøn ñöôïc baøi tieát qua ñöôøng moà hoâi vaø söõa.
21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 16
- Toàn löu
Khaû naêng toàn löu cuûa ñoäc chaát phuï thuoäc vaøo:
Ñaëc ñieåm hoùa hoïc
Caáu truùc phaân töû
Tính chaát vaät lyù
Ví duï:
- Chlordane, DDT, PCB thöôøng taäp trung ôû caùc toå chöùc môõ.
- Protein cuûa plasma coù theå lieân keát vôùi Cu, Zn
- Pb tích ñoïng trong xöông.
21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 17
- 6.2. Quaù trình haáp thuï chaát ñoäc vaøo cô theå
6.2.1. Maøng teá baøo
6.2.2. Haáp thuï ñoäc chaát qua da
6.2.3. Haáp thuï ñoäc chaát qua phoåi
6.2.4. Haáp thuï ñoäc chaát qua heä tieâu hoùa
6.2.5. Toác ñoä haáp thuï
21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 18
- 6.2.1. Maøng teá baøo
Haàu heát caùc tröôøng hôïp, chaát ñoäc phaûi xuyeân qua maøng teá
baøo, ñi ñeán vò trí muïc tieâu ñeå taïo ra phaûn öùng sinh hoïc.
Maøng teá baøo ñöôïc caáu taïo töø caùc protein vaø phospholipid.
Phospholipid thöôøng ñöôïc bieåu dieãn baèng nhöõng hình
oval saãm maøu vôùi 2 ñuoâi. Phaàn ñaàu coù tính phaân cöïc neân
tan ñöôïc trong nöôùc, phaàn ñuoâi coù tính khoâng phaân cöïc
neân tan ñöôïc trong môõ.
Protein ñöôïc bieåu dieãn baèng nhöõng ñöôøng xoaén mang
theo 2 ñieän tích aâm vaø ñieän tích döông.
21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 19
- 6.2.1. Maøng teá baøo
21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 20
nguon tai.lieu . vn