Xem mẫu
- Chöông 2
PHAÂN LOAÏI ÑOÄC CHAÁT
21-Mar-12 CBGD: ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 1
- Chöông 2: PHAÂN LOAÏI ÑOÄC CHAÁT
2.1. Cô sôû phaân loaïi
2.2. Phaân loaïi ñoäc chaát theo noàng ñoä, lieàu löôïng
2.3. Phaân loaïi ñoäc chaát theo baûn chaát
2.4. Phaân loaïi ñoäc chaát trung gian giöõa 2 loaïi baûn chaát vaø
noàng ñoä, lieàu löôïng
2.5. Phaân loaïi theo möùc ñoä nguy hieåm
2.5.1. Ít nguy hieåm
2.5.2. Nguy hieåm
2.5.3. Raát nguy hieåm
21-Mar-12 CBGD: ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 2
- Chöông 2: PHAÂN LOAÏI ÑOÄC CHAÁT
2.6. Phaân loaïi theo nguoàn goác
2.6.1. Chaát ñoäc sinh hoïc
2.6.2. Chaát ñoäc phoùng xaï
2.6.3. Chaát ñoäc hoùa hoïc
2.7. Phaân loaïi theo daïng toàn taïi
2.8. Phaân loaïi ñoäc chaát qua con ñöôøng xaâm nhaäp vaø gaây haïi
2.8.1. Ñoái vôùi thöïc vaät
2.8.2. Ñoái vôùi ñoäng vaät
21-Mar-12 CBGD: ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 3
- 2.1. CÔ SÔÛ PHAÂN LOAÏI
Coù nhieàu caùch phaân loaïi chaát ñoäc: theo goác, ñoä ñoäc, caùch
baûo quaûn vaø söû duïng … Caùch phaân loaïi coøn phuï thuoäc vaøo
caùc quoác gia khaùc nhau do yeáu toá xaõ hoäi - kinh teá, moâi tröôøng
vaø söùc khoûe coäng ñoàng.
Moät soá daïng phaân loaïi chaát ñoäc ñang ñöôïc söû duïng:
- Phaân loaïi theo noàng ñoä – lieàu löôïng
- Phaân loaïi theo baûn chaát
21-Mar-12 CBGD: ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 4
- 2.1. CÔ SÔÛ PHAÂN LOAÏI
- Phaân loaïi theo möùc ñoä nguy hieåm
- Phaân loaïi theo moâi tröôøng (ñaát, nöôùc, khoâng khí, sinh
quyeån)
- Phaân loaïi theo nguoàn goác ñoäc chaát
- Phaân loaïi theo daïng toàn taïi
- Phaân loaïi thoâng qua ñöøông xaâm nhaäp vaø gaây haïi
- Phaân loaïi theo ngaønh KT-XH: ñoäc chaát trong coâng
nghieäp, noâng nghieäp, y teá, quaân söï …
21-Mar-12 CBGD: ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 5
- 2.1. CÔ SÔÛ PHAÂN LOAÏI
- Phaân loaïi theo qui trình coâng ngheä : daïng nguyeân chaát,
daïng phuï gia, daïng dung moâi, daïng chaát thaûi…
- Phaân loaïi theo taùc duïng sinh hoïc ñôn thuaàn: taùc duïng kích
öùng, taùc duïng gaây ngaït, dò öùng, ung thö, ñoät bieán, quaùi
thai…
- Phaân loaïi theo sinh hoïc heä thoáng: gaây ñoäc leân cô quan
taïo maùu, gaây ñoäc leân moâ thaàn kinh, gaây ñoäc leân gan,
thaän, caùc cô quan khaùc.
21-Mar-12 CBGD: ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 6
- 2.2. Phaân loaïi theo noàng ñoä, lieàu löôïng
Tìm hieåu khaùi nieäm: noàng ñoä neàn?
Ñònh nghóa:
“Noàng ñoä neàn laø noàng ñoä cuûa caùc nguyeân toá coù saün trong
moâi tröôøng töï nhieân trong saïch, töùc laø noàng ñoä hieän dieän cuûa
chuùng khoâng gaây aûnh höôûng xaáu tôùi söùc khoeû cuûa con ngöôøi
vaø sinh vaät, khoâng laøm giaûm chaát löôïng caùc moâi tröôøng thaønh
phaàn”.
(Leâ Huy Baù, Ñoäc hoïc moâi tröôøng cô baûn, NXB ÑHQG
TPHCM, 2006)
21-Mar-12 CBGD: ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 7
- 2.2. Phaân loaïi theo noàng ñoä, lieàu löôïng
- Haàu heát caùc nguyeân toá hoùa hoïc ñeàu hieän dieän vôùi moät
noàng ñoä thích hôïp trong moâi tröôøng – laø nguyeân toá coù ích
goùp phaàn taïo neân vaø duy trì söï soáng treân traùi ñaát.
- Moät soá nguyeân toá hoùa hoïc laø chaát ñoäc tieàm taøng vì: khi ôû
noàng ñoä thaáp chuùng laø chaát dinh döôõng coù ích nhöng khi
noàng ñoä/ lieàu löôïng coù maët cuûa chuùng taêng cao vaø vöôït
quaù moät giôùi haïn nhaát ñònh thì chuùng seõ phaùt huy ñoäc tính
leân vaät tieáp xuùc.
- Loaïi ñoäc chaát naøy neáu toàn taïi trong ñaát ñaù (toàn taïi ôû daïng
theå raén) coù noàng ñoä cho pheùp cao hôn trong moâi tröôøng
nöôùc hay khoâng khí raát nhieàu.
21-Mar-12 CBGD: ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 8
- 2.2. Phaân loaïi theo noàng ñoä, lieàu löôïng
Ví duï:
Caùc nguyeân toá kim loaïi naëng nhö Cu, Pb, Cd, Hg… khi toàn
taïi trong ñaát ñaù, khoaùng vaät trong töï nhieân vôùi noàng ñoä ñeán
vaøi ppm vaãn khoâng gaây ñoäc, nhöng khi chuùng hoøa tan trong
nöôùc thì chæ vôùi noàng ñoä C < 1 ppm ñaõ gaây ñoäc cho moät soá
loaøi ñoäng, thöïc vaät.
21-Mar-12 CBGD: ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 9
- 2.2. Phaân loaïi theo noàng ñoä, lieàu löôïng
Tính ñoäc cuûa loaïi ñoäc chaát noàng ñoä – lieàu löôïng lieân
quan ñeán 2 yeáu toá:
- Lieàu löôïng chaát ñoäc (aûnh höôûng bôûi noàng ñoä chaát ñoäc coù
trong moâi tröôøng, thôøi gian tieáp xuùc vôùi ñoäc chaát hoaëc ñöa
ñoäc chaát vaøo cô theå)
- Tính nhaïy caûm cuûa sinh vaät ñoái vôùi chaát ñoäc ñang nghieân
cöùu.
21-Mar-12 CBGD: ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 10
- 2.2. Phaân loaïi theo noàng ñoä, lieàu löôïng
Tìm hieåu khaùi nieäm: Noàng ñoä cho pheùp ?
Ñònh nghóa:
“Noàng ñoä cho pheùp laø noàng ñoä duøng ñeå khoáng cheá chaát
ñoäc trong vieäc baûo veä söùc khoeû cho ngöôøi vaø sinh vaät. Noù laø
cô sôû giaùm saùt moâi tröôøng, ñaùnh giaù tieáp xuùc ngheà nghieäp vaø
taùc haïi söùc khoeû cuõng nhö coù yù nghóa döï phoøng.”
(Leâ Huy Baù, Ñoäc hoïc moâi tröôøng cô baûn, NXB ÑHQG
TPHCM, 2006)
21-Mar-12 CBGD: ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 11
- 2.2. Phaân loaïi theo noàng ñoä, lieàu löôïng
- Theo Toå chöùc Y teá theá giôùi (WHO):
“Noàng ñoä toái ña cho pheùp laø nhöõng noàng ñoä chaát ñoäc maø
ngöôøi coâng nhaân tieáp xuùc 8 giôø/ngaøy vaø 40 giôø/tuaàn maø vôùi
noàng ñoä ñoù noù khoâng heà gaây nhöõng aûnh höôûng gì cho söùc
khoûe cuûa hoï”
- ÔÛ Lieân Xoâ (cuõ):
“Noàng ñoä toái ña cho pheùp laø nhöõng noàng ñoä khoâng aûnh
höôûng gì ñeán söùc khoeû coâng nhaân trong thôøi gian hoï ñang
laøm vieäc vaø caû sau naøy, suoát ñôøi hoï”
21-Mar-12 CBGD: ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 12
- 2.3. Phaân loaïi theo baûn chaát
- Trong moâi tröôøng töï nhieân coù nhöõng chaát theå hieän tính
ñoäc ngay khi toàn taïi ôû daïng nguyeân thuûy cuûa noù (khaû
naêng gaây ñoäc cuûa loaïi ñoäc chaát naøy khoâng phuï thuoäc vaøo
noàng ñoä hieän dieän cuûa noù trong moâi tröôøng).
- Ñoäc chaát baûn chaát coù khaû naêng öùc cheá, gaây roái loaïn sinh
lyù, gaây nguy haïi cho söùc khoûe con ngöôøi vaø caùc sinh vaät ôû
baát cöù moâi tröôøng naøo.
- Moät soá chaát ñoäc baûn chaát nhö: H2S, CCl4, Pb, Hg, CO,
noïc ong…
21-Mar-12 CBGD: ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 13
- 2.3. Phaân loaïi theo baûn chaát
- Tính ñoäc cuûa chaát ñoäc baûn chaát phuï thuoäc nhieàu vaøo
daïng caáu truùc hoùa hoïc cuûa noù:
* Chaát ñoäc daïng hôïp chaát hydrocarbon coù tính ñoäc tyû leä
thuaän vôùi soá nguyeân töû Carbon trong phaân töû.
* Nhöõng chaát voâ cô coù cuøng nguyeân toá thì chaát naøo coù soá
nguyeân töû ít hôn seõ ñoäc hôn. (vd: CO ñoäc hôn CO2)
* Soá nguyeân töû halogen thay theá hydro caøng nhieàu thì
chaát ñoù caøng ñoäc. (vd: CH3Cl < CH2Cl2 < CHCl3 < CCl4)
21-Mar-12 CBGD: ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 14
- 2.3. Phaân loaïi theo baûn chaát
Ví duï: (Ñoäc hoïc moâi tröôøng cô baûn, trang 35-36)
Ñoäc chaát thuûy ngaân:
- Caùc daïng hôïp chaát voâ cô : HgO (ñoû), HgCl2, Hg(CN)2 …
- Caùc daïng hôïp chaát höõu cô: neptan, mercurocrom,
serezan, sanesan…
Hg ôû daïng ion raát ñoäc laø chaát ñoäc teá baøo, gaây thoaùi
hoùa caùc toå chöùc, taïo thaønh caùc hôïp chaát protein deã tan, laøm
teâ lieät chöùc naêng cuûa caùc nhoùm thiol (-SH), caùc heä thoáng men
cô baûn vaø oxy hoùa khöû cuûa teá baøo.
Con ñöôøng xaâm nhaäp: hoâ haáp, tieâu hoùa, da.
21-Mar-12 CBGD: ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 15
- 2.3. Phaân loaïi theo baûn chaát
- Hít thôû Hg vôùi noàng ñoä 0,5 µg/ml ñaõ coù aûnh höôûng ñeán
heä thaàn kinh.
- Uoáng 0,13 g Hg(CN)2 coù theå cheát sau 9 ngaøy (ñ/v ngöôøi
khoûe maïnh).
21-Mar-12 CBGD: ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 16
- 2.3. Phaân loaïi theo baûn chaát
- Moät soá ñoäc chaát trong khoâng khí
(1) Ñoäc chaát CO:
Ñoái vôùi con ngöôøi:
CO tích luõy trong laù laùch, khoâng tích luõy trong maùu vaø
maát ñi raát nhanh, do ñoù noàng ñoä CO trong khoâng khí bieán
thieân lieân tuïc vaø chöa theå xaùc ñònh chính xaùc ñöôïc.
CO gaây cheát ñoät ngoät ngöôøi vaø ñoäng vaät khí hít phaûi 1
luoàng khí CO vì CO taùc duïng vôùi hemoglobin (Hb) maïnh gaáp
250 laàn so vôùi phaûn öùng giöõa Hb vaø oxy CO laáy oxy cuûa
Hb taïo thaønh phöùc beàn carboxyhemoglobin maát khaû naêng
vaän chuyeån oxy cuûa maùu ngaït thôû.
Hb.O + CO Hb.CO + O2
21-Mar-12 CBGD: ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 17
- 2.3. Phaân loaïi theo baûn chaát
- Moät soá ñoäc chaát trong khoâng khí
Ngoaøi ra CO coøn taùc duïng vôùi Fe trong xytocrom-
oxydaza (men hoâ haáp coù chöùc naêng hoaït hoùa oxy) laøm baát
hoaït men laøm cho tình traïng thieáu oxy caøng traàm troïng
hôn.
Ñoái vôùi thöïc vaät:
CO taùc ñoäng ít nhaïy caûm hôn, nhöng khi ôû noàng ñoä cao C
= 100 – 1000 ppm trong khoâng khí seõ gaây ra hieän töôïng ruïng
laù, xoaén laù, caây non cheát, caây coái chaäm phaùt trieån.
CO laøm phaù vôõ khaû naêng ngöng keát nitô cuûa thöïc vaät
laøm thöïc vaät thieáu ñaïm.
Nguoàn phaùt sinh: do söï chaùy khoâng hoaøn toaøn cuûa caùc
nhieâ n lieäu hay vaät lieäCBGD:
21-Mar-12 u coùThS.
chöù a carbon.
Nguyễn Thị Thu Hiền 18
- 2.3. Phaân loaïi theo baûn chaát
- Moät soá ñoäc chaát trong khoâng khí
Haäu quaû cuûa söï nhieãm ñoäc CO ôû noàng ñoä khaùc nhau
CO (ppm) % chuyeån hoùa Aûnh höôûng ñoái vôùi con ngöôøi
O2Hb COHb
10 2 Laøm giaûm khaû naêng phaùn
ñoaùn vaø giaùc quan, ñau ñaàu,
choùng maët, meät moûi
100 15 Ñau ñaàu, choùng maët, meät moûi
nhieàu
250 32 Baát tænh
750 60 Cheát sau vaøi giôø
1000
21-Mar-12
66 Cheát raát nhanh
CBGD: ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 19
- 2.3. Phaân loaïi theo baûn chaát
- Moät soá ñoäc chaát trong khoâng khí
(2) Ñoäc chaát NOx
- NO (khí khoâng maøu) ít ñoäc hôn NO2 (khí maøu hoàng).
- NO cuõng taïo lieân keát vôùi Hemoglobin laøm giaûm hieäu
suaát vaän chuyeån oxy.
- Trong KK bò oâ nhieãm: NO coù noàng ñoä thaáp hôn CO nhieàu
taùc ñoäng ñeán Hb nhoû hôn nhieàu laàn.
- NO2 ñoäc haïi hôn ñoái vôùi söùc khoûe con ngöôøi, coù theå phaùt
hieän ñöôïc muøi khi C > 0,12 ppm
- Nguoàn phaùt sinh: töø caùc nguoàn ñoát nhieân lieäu daàu, khí
ñoát, saûn xuaát hoùa chaát, haøn caét kim loaïi …
21-Mar-12 CBGD: ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 20
nguon tai.lieu . vn
