Xem mẫu
- TRAO ĐỔI THÔNG TIN KHOA HỌC
CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP LẦN THỨ 4
Cơ hội & thách thức
Nguyễn Văn Liễn1, Mai Văn Chung2
Nguyên Viện trưởng Viện Điện, ĐH Bách Khoa Hà Nội;
1
2Khoa Kỹ thuật–Công nghệ, trường ĐH Hùng Vương
TÓM TẮT
C uộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, còn được gọi là công nghiệp thế hệ 4.0.
Đây là xu hướng kết hợp giữa các hệ thống ảo và thực thể, vạn vật kết nối Internet
(IoT) và các hệ thống kết nối Internet (IoS). Bài viết đưa ra một số phân tích cũng như
đưa ra một số cơ hội và thách thức của cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Bên cạnh
đó, dưới góc nhìn của những người làm công nghệ thông tin (IT) trong lĩnh vực giáo
dục, các tác giả đề xuất một số giải pháp để đơn vị tiếp cận với cuộc cách mạng công
nghiệp lần thứ tư hiệu quả hơn.
Từ khóa: Cách mạng công nghiệp, Trí tuệ nhân tạo (AI), Vạn vật kết nối Internet (IoT)
1. Mở đầu Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ ba (từ
Nhìn lại lịch sử, con người đã chứng kiến 1969) xuất hiện khi con người phát minh ra
3 cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật lớn. bóng bán dẫn, điện tử, kết nối thế giới liên
Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất lạc được với nhau. Vệ tinh, máy bay, máy
(từ 1784) xảy ra khi loài người phát minh tính, điện thoại, Internet… là những công
động cơ hơi nước, tác động trực tiếp đến nghệ hiện nay chúng ta thụ hưởng từ cuộc
các ngành nghề như dệt may, chế tạo cơ khí, cách mạng này [4].
giao thông vận tải. Động cơ hơi nước được Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư
đưa vào ôtô, tàu hỏa, tàu thủy, mở ra một kỷ đang diễn ra từ những năm 2000 gọi là cuộc
nguyên mới trong lịch sử nhân loại [4]. cách mạng số, thông qua các công nghệ như
Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ hai Internet vạn vật (IoT), trí tuệ nhân tạo (AI),
diễn ra từ 1870 đến khi loài người phát minh thực tế ảo (VR), tương tác thực tại ảo (AR),
ra động cơ điện, mang lại cuộc sống văn mạng xã hội, điện toán đám mây, di động,
minh, năng suất tăng nhiều lần so với động phân tích dữ liệu lớn (SMAC)... để chuyển hóa
cơ hơi nước [4]. toàn bộ thế giới thực thành thế giới số [1].
80 Tạp chí Khoa học & Công nghệ số 3 (8) – 2017
- TRAO ĐỔI THÔNG TIN KHOA HỌC
Hình 1. Các cuộc cách mạng công nghiệp trong lịch sử
(1) Cơ khí hóa với máy chạy bằng thủy lực và hơi nước. (2) Động cơ điện và dây chuyền sản xuất hàng loạt. (3) Kỷ nguyên
máy tính và tự động hóa. (4) Các hệ thống liên kết thế giới thực và ảo.
Năm 2013, một từ khóa mới là “Công
nghiệp 4.0” (Industrie 4.0) bắt đầu nổi lên
xuất phát từ một báo cáo của chính phủ Đức
đề cập đến cụm từ này nhằm nói tới chiến
lược công nghệ cao, điện toán hóa ngành
sản xuất mà không cần sự tham gia của con
người. Thủ tướng Đức Angela Merkel tiếp
tục nhắc tới Industrie 4.0 tại Diễn đàn Kinh
tế thế giới ở Davos tháng 1/2015. Hiện nay, Hình 2. Giáo sư Klaus Schwab và cuốn sách “Cuộc
Công nghiệp 4.0 đã vượt ra khỏi khuôn khổ cách mạng công nghiệp lần thứ tư”
một dự án của Đức để trở thành một phần
quan trọng của cuộc cách mạng công nghiệp Giáo sư Klaus Schwab, sáng lập viên kiêm
lần thứ tư với sự tham gia của nhiều nước. chủ tịch Diễn đàn Kinh tế Thế giới đã cho ra
Nói một cách ngắn gọn thì viễn cảnh các mắt cuốn sách “Cuộc cách mạng công nghiệp
nhà máy thông minh trong đó các máy móc lần thứ tư”, trong đó ông mô tả những điểm
được kết nối Internet và liên kết với nhau khác biệt của cuộc cách mạng này so với ba
qua một hệ thống có thể tự hình dung toàn cuộc cách mạng hầu hết dựa trên những tiến
bộ quy trình sản xuất rồi đưa ra quyết định bộ công nghệ trước đó.
có vẻ sẽ không còn xa xôi nữa. Và đây chính Trong cuộc cách mạng thứ tư, chúng ta sẽ
là lúc công việc của chúng ta trong tương lai đến với sự kết hợp giữa thế giới thực, thế giới
sẽ thay đổi. ảo và thế giới sinh vật. Những công nghệ mới
Tạp chí Khoa học & Công nghệ số 3 (8) – 2017 81
- TRAO ĐỔI THÔNG TIN KHOA HỌC
này sẽ gây ảnh hưởng to lớn đến mọi luật lệ, động thủ công trẻ, dồi dào sẽ không còn là thế
mọi nền kinh tế, mọi ngành công nghiệp, mạnh nữa, thậm chí bị đe dọa nghiêm trọng.
đồng thời cũng thách thức ý niệm của chúng Trong tương lai, người dân có thể mất việc
ta về vai trò thực sự của con người [1]. làm, bởi những lĩnh vực mà công nghệ robot
Tuy nhiên, việc nào cũng đi kèm với những có thể tác động tới trải dài từ dệt may, dịch vụ,
rủi ro. Schwab chỉ ra những mối lo ngại của giải trí cho đến y tế, giao thông, giáo dục...
ông về khả năng các tổ chức, doanh nghiệp Trong lĩnh vực Dệt may, trước đây các
có thể sẽ chưa sẵn sàng đón nhận các công nước có ngành dệt may phát triển như Mỹ,
nghệ tối tân hay các chính phủ sẽ gặp khó Anh vì thiếu lao động nên đã dịch chuyển
trong việc tuyển dụng người cũng như quản thuê nhân công sang Trung Quốc, Ấn Độ,
lý các công nghệ này một cách toàn diện. Việt Nam—nơi có lực lượng lao động thủ
công giá rẻ dồi dào. Nhưng với công nghệ
2. Những yếu tố ảnh hưởng đến robot trong cuộc Cách mạng lần thứ tư này,
cách mạng công nghiệp lần thứ 4 nhiều nhà máy dệt may trước đây đặt ở Việt
Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ Nam có thể quay ngược lại đặt ở Mỹ, bởi họ
tư tác động mạnh mẽ trên nhiều lĩnh vực, đã bắt đầu sử dụng rất nhiều robot. Báo cáo
với sự xuất hiện của robot có trí tuệ nhân của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) cung
tạo mang lại nhiều ứng dụng trong xã hội. cấp số liệu đáng lo ngại khi mà hơn 2/3 trong
Nhờ công nghệ AI, người máy làm việc càng số 9,2 triệu lao động ngành dệt may và da
thông minh, có khả năng ghi nhớ, học hỏi giày tại Đông Nam Á đang bị đe dọa bởi sự
vô biên, trong khi khả năng đó ở con người bùng nổ nhanh chóng của ứng dụng khoa
càng già càng yếu đi. Ưu điểm làm việc học công nghệ trong ngành này. Cụ thể,
24/24, không cần trả lương, đóng thuế, bảo khoảng 86% lao động của Việt Nam, 88%
hiểm… của robot cũng đang đe dọa đến sự lao động của Campuchia và 64% lao động
tương quan trong việc sử dụng lao động là Indonesia trong ngành may mặc, da giày sẽ
người thật hay người máy. chịu ảnh hưởng nặng nề từ làn sóng tự động
Trong cuộc Cách mạng công nghiệp thứ tư, hóa, công nghiệp hóa trong ngành.
những yếu tố mà các nước như Việt Nam đã Trong lĩnh vực Thương mại, dịch vụ,
và đang tự coi là có ưu thế như lực lượng lao giải trí, robot cũng đã hiện diện ở những vị
Hình 3. Hình ảnh robot tham gia hoạt động của đời sống
82 Tạp chí Khoa học & Công nghệ số 3 (8) – 2017
- TRAO ĐỔI THÔNG TIN KHOA HỌC
trí công việc vốn được cho rằng không thể IBM Watson có biệt danh “Bác sỹ biết tuốt”,
thay thế con người như lễ tân khách sạn, những cánh đồng tự động tưới nước, bón
cơ quan, nhà hàng, trung tâm hỗ trợ khách phân, phun thuốc sâu… Đây chính là xu thế
hàng (call center)... Khi có khách đến robot của thế giới.
có thể tự động nhận dạng, ghi nhớ để chào
hỏi, nhớ được sở thích, trả lời các nhu cầu của 3. Thách thức và cơ hội
khách hàng bằng giọng nói hoàn toàn như Giống như các cuộc CMCN trước đó,
con người. Công nghệ mua sắm Amazon Go cuộc CMCN 4.0 sẽ làm tăng thu nhập và
được cho là thách thức với các siêu thị và đội cải thiện chất lượng cuộc sống cho người
ngũ nhân viên bán hàng khi người dùng chỉ dân toàn cầu. Cho đến nay, đối tượng được
cần cài ứng dụng, quét mã QR, chọn đồ và đi hưởng lợi nhiều nhất từ cuộc cách mạng này
thẳng ra cửa mà không cần xếp hàng. chính là người tiêu dùng. Họ đã được tiếp
Trong lĩnh vực Giao thông, thế hệ xe cận dễ dàng với thế giới kỹ thuật số. Công
không người lái sẽ phát triển nhờ đảm bảo nghệ đã tạo ra những sản phẩm và dịch vụ
an toàn cao gấp nhiều lần vì không có tình mới làm tăng hiệu quả và niềm vui cuộc
trạng say rượu bia, vượt đèn đỏ, phóng sống của mỗi cá nhân. Gọi taxi, đặt vé máy
nhanh vượt ẩu. Hồi tháng 8/2016, người đàn bay, đặt mua hàng hóa, thanh toán hóa đơn,
ông Mỹ đang sử dụng xe tự lái của Tesla thì nghe nhạc, xem phim, chơi game đều có thể
có triệu chứng đau tức ngực. Ông đã kịp thực hiện từ xa.
thời liên hệ với vợ để gọi tới bệnh viện báo Trong tương lai, đổi mới về công nghệ
cho bác sĩ chờ đón sẵn rồi ra lệnh cho xe di cũng sẽ tạo ra một phép màu cho dịch vụ
chuyển tới bệnh viện. Các bác sĩ đã cấp cứu cung ứng, cải thiện năng suất và hiệu suất về
kịp thời, cứu sống người đàn ông này. lâu dài. Chi phí vận chuyển và thông tin liên
Trong lĩnh vực Giáo dục, công nghệ thực lạc sẽ giảm, các dịch vụ hậu cần (logistic) và
tế ảo sẽ thay đổi cách dạy và học. Sinh viên chuỗi cung ứng toàn cầu sẽ trở nên hiệu quả
có thể đeo kính VR và có cảm giác như đang hơn, chi phí thương mại sẽ giảm. Một thị
ngồi trong lớp nghe bài giảng, hay nhập trường mới sẽ được mở ra và thúc đẩy tăng
vai để chứng kiến những trận đánh giả lập, trưởng nền kinh tế.
ngắm nhìn di tích, mang lại cảm xúc và sự Tuy nhiên, như các nhà kinh tế Erik
ghi nhớ sâu sắc, giúp bài học thấm thía hơn. Brynjolfsson và Andrew McAfee đã chỉ ra,
Hoặc khi đào tạo nghề phi công, học viên cuộc CMCN 4.0 có thể mang lại sự bất bình
đeo kính và thấy phía trước là cabin và học đẳng lớn hơn, đặc biệt là nó có thể phá vỡ thị
lái máy bay như thật để thực hành đến khi trường lao động. Khi tự động hóa thay thế lao
nhuần nhuyễn rồi mới lái, giảm thiểu rủi ro. động chân tay trong nền kinh tế, khi robot
Trong tương lai, số lượng giáo viên ảo có thể thay thế con người trong nhiều lĩnh vực,
nhiều hơn giáo viên thực rất nhiều. hàng triệu lao động trên thế giới có thể rơi
Trong nhiều lĩnh vực khác như: Y tế, vào cảnh thất nghiệp, nhất là những người
Nông nghiệp... Cách mạng công nghiệp lần làm trong lĩnh vực bảo hiểm, môi giới bất
thứ 4 cũng đã tác động trực tiếp như cỗ máy động sản, tư vấn tài chính, vận tải. Nhưng
Tạp chí Khoa học & Công nghệ số 3 (8) – 2017 83
- TRAO ĐỔI THÔNG TIN KHOA HỌC
mặt khác, việc thay thế người công nhân tin. Sự tương tác trên mạng xã hội sẽ giúp
bằng máy móc có thể đem lại sự an toàn và cho con người gắn kết và hiểu biết liên văn
tạo ra những năng suất và giá trị mới. hóa. Tuy nhiên, truyền thông xã hội cũng có
Bên cạnh sự mất cân bằng trong kinh tế, thể tuyên truyền những kỳ vọng phi thực
nhiều người cũng quan ngại về sự bất bình tế về thành công của một cá nhân hay một
đẳng trong xã hội mà cuộc CMCN 4.0 sẽ nhóm người, đồng thời tạo cơ hội cho những
đem lại. Những người được hưởng lợi nhiều ý thức hệ và tư tưởng cực đoan lan rộng.
nhất từ cuộc cách mạng này là các công ty Bên cạnh những thách thức và cơ hội
công nghệ cao, vốn hóa lớn, cổ đông và các chung, là một người làm công nghệ thông
nhà đầu tư. Cuộc CMCN 4.0 sẽ có lợi cho tin (IT) trong ngành giáo dục, tác giả nhận
tầng lớp giàu có hơn là người nghèo, đặc biệt thấy các thách thức càng rõ ràng hơn. Từ
là lao động trình độ thấp. đó, tác giả đưa ra một số giải pháp để cán bộ
Công nghệ là một trong những nguyên giáo viên và sinh viên không bị choáng ngợp
nhân làm cho thu nhập của người lao động với cuộc CMCN 4.0:
ở các nước phát triển không gia tăng, nếu • Bản thân mỗi giảng viên cần xác định
không muốn nói là đang có xu hướng giảm rõ mình là những nhà khoa học nghiên
đi. Nhu cầu về lao động có tay nghề rất cao cứu công nghệ mới, áp dụng thành tựu
đang tăng lên trong khi những người có trình công nghệ mới về mọi lĩnh vực trong
độ học vấn và tay nghề kém hơn đang đứng đời sống, xã hội.
trước nguy cơ thất nghiệp. Thị trường việc • Mỗi giảng viên cần xây dựng cho bản
làm có nhu cầu mạnh mẽ ở đầu cao và thấp, thân, sinh viên cách tiếp cận với với
trong khi những người “thường thường bậc CMCN lần thứ 4 một cách đơn giản, hiệu
trung” sẽ bị loại thải dần. quả nhất để có thể bắt kịp công nghệ của
Điều này giải thích tại sao có rất nhiều thế giới. Phải biết xây dựng cho mình các
người lao động thất vọng và sợ hãi rằng thu nền tảng cơ bản từ lý thuyết: dữ liệu lớn
nhập của họ sẽ sụt giảm, khiến con cái họ có (big data), vạn vật kết nối internet (IoT),
một tương lai không hề tươi sáng. Nó cũng trí tuệ nhân tạo (AI)….
giúp giải thích tại sao các tầng lớp trung lưu • Sự hội tụ của công nghệ thông tin và
khắp thế giới đang ngày càng trải qua một điều khiển, tự động hóa là xu thế tất
cảm giác bất mãn, không hài lòng. Một nền yếu của thế giới. Các cán bộ, giảng viên
kinh tế mà kẻ chiến thắng sẽ giành được tất cần tăng cường sự tương tác giữa các
cả trong khi người trung lưu chỉ được một môn, giữa các lĩnh vực liên quan để có
phần nhỏ sẽ tạo ra một xã hội mất dân chủ thể nắm bắt tốt các công nghệ mới của
và bất mãn. CMCN lần thứ 4.
Sự bất mãn cũng có thể được nhân lên bởi • Đối với ngành giáo dục, công nghệ
các thiết bị công nghệ số và các mạng truyền AR/VR là xu thế mới của thế giới. Ở
thông xã hội. Hơn 30% dân số toàn cầu hiện đây người học sẽ trải nghiệp, tương
đang sử dụng các phương tiện truyền thông tác, vận hành các dây chuyền sản xuất
xã hội để kết nối, học hỏi và chia sẻ thông trước khi vận hành thiết bị thực tế….
84 Tạp chí Khoa học & Công nghệ số 3 (8) – 2017
- TRAO ĐỔI THÔNG TIN KHOA HỌC
• Ở cấp độ quản lí chuyên môn cũng cần phủ tháng 3 năm 2017 làm kết luận của bài
tạo ra những diễn đàn: Hội nghị, hội báo này.
thảo, chuyên đề để các nhà khoa học, các Theo Thủ tướng, chỉ khi có nhận thức
chuyên gia trình bày những quan điểm, đúng đắn về bản chất của CMCN 4.0, thì
hướng tiếp cận, những thành tựu khoa mới có cách ứng xử, có định hướng, tư
học công nghệ của cuộc CMCN lần thứ duy phát triển phù hợp. “Cần phải nói cho
tư. Từ đó giúp cán bộ giảng viên và sinh mọi người biết rằng CMCN 4.0 không phải
viên nhận thức rõ hơn, có cách tiếp cận là việc của riêng Chính phủ, của các viện
hiệu quả hơn về CMCN lần thứ 4. nghiên cứu mà đây là việc của toàn xã hội,
• Đối với sinh viên (người học) cần tác động trực tiếp đến mọi mặt đời sống
chủ động cho mình cách tiếp cận với xã hội, kể cả chính trị, kinh tế, văn hóa,
CMCN lần thứ tư. Đặc biệt, khi ngồi lao động, giáo dục, quốc phòng an ninh”,
trong giảng đường đại học, sinh viên Thủ tướng nhấn mạnh và đề nghị các viện
cần có thái độ học tập nghiêm túc, cầu nghiên cứu, trước hết là hai Viện Hàn lâm
thị và bắt đầu từ nền tảng cơ bản: Toán (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ và
xác suất thống kê, Đại số, Vật lý đại Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam),
cương... để bước những bước đầu tiên các chuyên gia, nhà khoa học, mọi doanh
cho động học robot, CMCN lần thứ tư. nghiệp và người dân cùng chung tay tận
Bên cạnh đó, qua hoạt động nghiên cứu dụng cơ hội của CMCN 4.0 để đổi mới sáng
khoa học dưới sự hướng dẫn của các tạo, có nhiều tư duy mới, sáng tạo mới để
giảng viên, sinh viên có thể tạo ra các đưa đất nước có bước đột phá trong phát
sản phẩm của riêng mình, qua đó hiểu triển kinh tế–xã hội [3].
rõ hơn về những kiến thức lý thuyết,
biết cách tiếp cận với thực tế, xa hơn Tài liệu tham khảo
nữa là làm chủ công nghệ mới, qua đó [1] Schwab, K. (2016), The Fourth Industrial
trở thành các kỹ sư tốt khi ra trường. Revolution: what it means, how to respond.
https://www.weforum.org/agenda/2016/01/
4. Kết luận the-fourth-industrial-revolution-what-it-
Thế giới đang chuyển mình để hòa vào means-and-how-to-respond/;
dòng chảy của cuộc CMCN 4.0. Việt Nam [2] Nghị quyết số 34/NQ-CP của Chính phủ.
cũng không thể nằm ngoài xu thế ấy. Để tận Nghị quyết phiên họp Chính phủ thường kỳ
dụng được những lợi thế, đồng thời giảm tháng 3 năm 2017.
thiểu những tác động tiêu cực của cuộc [3] WEF. (2016), The Future of Jobs:
CMCN mới, chúng ta cần phải nhận thức rõ Employment, Skills and Workforce Strategy
các đặc điểm của cuộc CMCN đó, từ đó tìm for the Fourth Industrial Revolution.
ra các biện pháp và xây dựng các chính sách ht t p://w w w3.we for um .org /d oc s/W EF_
phát triển thích hợp. Future_of_Jobs.pdf.
Tác giả mượn kết luận của Thủ tướng [4] https://vi.wikipedia.org/wiki/
Chính phủ tại phiên họp thường kỳ Chính (Xem tiếp trang 86)
Tạp chí Khoa học & Công nghệ số 3 (8) – 2017 85
- TRAO ĐỔI THÔNG TIN KHOA HỌC
SUMMARY
The fourth industrial revolution
opportunities and challenges
Nguyen Van Lien1, Mai Van Chung2
Electronics Institute, Hanoi University of Science and Technology;
1
2Faculty of Science and Technology, Hung Vuong University
T he Fourth Industrial Revolution called by the name “4th generation”. This is a
trend that combines virtual reality and entity systems, Internet of things (IoT) and
Internet of systems (IoS). The article gives some analysis as well as outlines some of
the opportunities and challenges of the Fourth Industrial Revolution. In addition, as
a person working in the information technology (IT) industry in the education sector,
author gives some solutions to reach out effectively to the fourth industry revolution.
Keywords: Industrial Revolution, AI, IoT
Hoạt động thương mại giữa Việt Nam thời Pháp thuộc.... (tiếp theo trang 22)
SUMMARY
Trade between Vietnam during the French colonial period
— Hong kong territory 1930–1945
Tran Van Hung
Faculty of Social Sciences & Humanities – Hung Vuong University
I n the period of 1897–1929, the trade between Vietnam and Hong Kong continued
to grow and reached its peak during 1926–1929. From 1930 to 1945, Vietnam –
Hong Kong trade continued to be maintained, Hong Kong remains Vietnam’s lead-
ing importer and export market in Asia. However, the trade between Vietnam and
Hong Kong is not stable at this stage and gradually decline before completely halted
between 1942–1945.
Keywords: Vietnam; Hong Kong; trade; export; import.
86 Tạp chí Khoa học & Công nghệ số 3 (8) – 2017
nguon tai.lieu . vn
