1. Trang Chủ
  2. Kỹ thuật lập trình
  3. Bài giảng Công nghệ phần mềm: Phần 1 - ĐH Phạm Văn Đồng

Bài giảng Công nghệ phần mềm: Phần 1 - ĐH Phạm Văn Đồng

(NB) Bài giảng Công nghệ phần mềm: Phần 1 cung cấp những thông tin như tổng quan về phần mềm và các lớp phần mềm, kiến trúc các thành phần của phần mềm, công nghệ phần mềm, vòng đời phát triển phần mềm, xác định yêu cầu, phân tích và đặc tả yêu cầu. TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHẠM VĂN ĐỒNG KHOA CÔNG NGHỆ THÔNG TIN ---- PHẠM THỊ MINH THƯƠNG BÀI GIẢNG CÔNG NGHỆ PHẦN MỀM Dành cho sinh viên bậc Đại học chuyên ngành Công nghệ thông tin Quảng Ngãi, tháng 12 năm 2018 TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHẠM VĂN ĐỒNG KHOA CÔNG NGHỆ TH

Thể loại Tài liệu miễn phí Kỹ thuật lập trình

Số trang 63

Ngày tạo 5/20/2020 5:05:21 AM +00:00

Loại tệp PDF

Kích thước 1.07 M

Tên tệp

Tải Bài giảng Công nghệ phần mềm: Phần 1 - ĐH Phạm Văn... (.pdf)

Xem mẫu

  1. TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHẠM VĂN ĐỒNG KHOA CÔNG NGHỆ THÔNG TIN ---- PHẠM THỊ MINH THƯƠNG BÀI GIẢNG CÔNG NGHỆ PHẦN MỀM Dành cho sinh viên bậc Đại học chuyên ngành Công nghệ thông tin Quảng Ngãi, tháng 12 năm 2018
  2. TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHẠM VĂN ĐỒNG KHOA CÔNG NGHỆ THÔNG TIN ---- PHẠM THỊ MINH THƯƠNG BÀI GIẢNG CÔNG NGHỆ PHẦN MỀM Dành cho sinh viên bậc Đại học chuyên ngành Công nghệ thông tin --TÀI LIỆU LƯU HÀNH NỘI BỘ--
  3. Bài giảng Công nghệ phần mềm MỤC LỤC LỜI NÓI ĐẦU ................................................................................................................ 1 Chương 1. MỞ ĐẦU ...................................................................................................... 2 1.1. PHẦN MỀM VÀ CÁC LỚP PHẦN MỀM ...................................................... 2 1.1.1. Phần mềm ................................................................................................ 2 1.1.2. Đặc trưng của phần mềm ........................................................................ 3 1.1.3. Các lớp phần mềm................................................................................... 4 1.1.4. Phân loại phần mềm ................................................................................ 4 1.2. KIẾN TRÚC CÁC THÀNH PHẦN CỦA PHẦN MỀM.................................. 6 1.2.1. Thành phần giao tiếp (giao diện) ............................................................ 6 1.2.2. Thành phần dữ liệu.................................................................................. 6 1.2.3. Thành phần xử lý .................................................................................... 7 1.3. CÔNG NGHỆ PHẦN MỀM ............................................................................. 8 1.3.1. Lịch sử ra đời .......................................................................................... 8 1.3.2. Định nghĩa và mục tiêu ........................................................................... 9 1.3.3. Chất lượng phần mềm ........................................................................... 10 1.3.4. Các đối tượng nghiên cứu ..................................................................... 12 1.4. VÒNG ĐỜI PHÁT TRIỂN PHẦN MỀM....................................................... 12 1.4.1. Giai đoạn xác định ................................................................................ 12 1.4.2. Giai đoạn phát triển ............................................................................... 13 1.4.3. Giai đoạn bảo trì .................................................................................... 13 1.5. QUY TRÌNH CÔNG NGHỆ PHẦN MỀM .................................................... 14 1.5.1. Quy trình 2 giai đoạn............................................................................. 14 1.5.2. Quy trình 3 giai đoạn............................................................................. 15 1.5.3. Quy trình 4 giai đoạn............................................................................. 16 1.5.4. Quy trình 5 giai đoạn............................................................................. 17 1.5.5. Quy trình 6 giai đoạn............................................................................. 18 1.6. MÔ HÌNH TIẾN TRÌNH PHẦN MỀM .......................................................... 19 1.6.1. Mô hình thác nước – Waterfall model .................................................. 20 1.6.2. Mô hình mẫu thử – Prototyping model ................................................. 21 1.6.3. Mô hình xoắn ốc – Sprial model ........................................................... 22 1.6.4. Mô hình tăng trưởng ............................................................................. 24 1.6.5. Mô hình chữ V ...................................................................................... 25 1.6.6. Các công nghệ thế hệ thứ 4 (Fourth Generation Techniques – 4GT) ... 26
  4. Bài giảng Công nghệ phần mềm 1.7. PHƯƠNG PHÁP, CÔNG CỤ PHÁT TRIỂN PHẦN MỀM .......................... 27 1.7.1. Phương pháp xây dựng phần mềm ........................................................ 27 1.7.2. Công cụ và môi trường phát triển phần mềm ....................................... 30 1.8. CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM, BÀI TẬP THẢO LUẬN .................................. 31 Chương 2. XÁC ĐỊNH YÊU CẦU, PHÂN TÍCH VÀ ĐẶC TẢ YÊU CẦU .............. 32 2.1. MÔ TẢ YÊU CẦU ......................................................................................... 32 2.1.1. Tên công việc ........................................................................................ 32 2.1.2. Người thực hiện..................................................................................... 33 2.1.3. Thời gian, địa điểm ............................................................................... 33 2.1.4. Cách thức tiến hành và các quy định liên quan ..................................... 33 2.2. PHÂN LOẠI YÊU CẦU ................................................................................. 34 2.2.1. Yêu cầu chức năng ................................................................................ 34 2.2.2. Yêu cầu phi chức năng .......................................................................... 36 2.3. CÁC BƯỚC XÁC ĐỊNH YÊU CẦU ............................................................. 37 2.3.1. Khảo sát hiện trạng................................................................................ 37 2.3.2. Lập danh sách các yêu cầu .................................................................... 39 2.4. PHÂN TÍCH VÀ ĐẶC TẢ YÊU CẦU .......................................................... 41 2.4.1. Đại cương .............................................................................................. 41 2.4.2. Nghiên cứu khả thi ................................................................................ 42 2.4.3. Các nguyên lý phân tích ........................................................................ 43 2.4.4. Phân tích có cấu trúc ............................................................................. 44 2.4.5. Phân tích hướng đối tượng .................................................................... 46 2.4.6. Đặc tả yêu cầu phần mềm ..................................................................... 48 2.5. MÔ HÌNH HÓA YÊU CẦU ........................................................................... 51 2.5.1. Mô hình luồng dữ liệu ........................................................................... 52 2.5.2. Các bước lập sơ đồ luồng dữ liệu.......................................................... 52 2.6. LÀM BẢN MẪU TRONG QUÁ TRÌNH PHÂN TÍCH ................................ 54 2.6.1. Các bước làm bản mẫu .......................................................................... 54 2.6.2. Lợi ích và hạn chế của phát triển bản mẫu............................................ 55 2.7. CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM, BÀI TẬP THẢO LUẬN .................................. 56 Chương 3. THIẾT KẾ PHẦN MỀM ............................................................................ 58 3.1. TỔNG QUAN ................................................................................................. 58 3.1.1. Khái niệm thiết kế phần mềm ............................................................... 58 3.1.2. Tầm quan trọng ..................................................................................... 59 3.1.3. Kết quả thiết kế phần mềm ................................................................... 60
  5. Bài giảng Công nghệ phần mềm 3.1.4. Phương pháp thiết kế phần mềm ........................................................... 62 3.1.5. Thiết kế phần mềm và các yêu cầu chất lượng ..................................... 63 3.1.6. Chất lượng thiết kế ................................................................................ 65 3.2. THIẾT KẾ DỮ LIỆU ...................................................................................... 69 3.2.1. Tổng quan .............................................................................................. 69 3.2.2. Kết quả của thiết kế dữ liệu................................................................... 69 3.2.3. Quá trình thiết kế ................................................................................... 70 3.2.4. Thiết kế dữ liệu và yêu cầu về chất lượng ............................................ 70 3.3. THIẾT KẾ GIAO DIỆN ................................................................................. 75 3.3.1. Tổng quan .............................................................................................. 75 3.3.2. Kết quả thiết kế ..................................................................................... 76 3.3.3. Phân loại màn hình giao diện ................................................................ 77 3.3.4. Quá trình thiết kế ................................................................................... 77 3.3.5. Nguyên tắc thiết kế giao diện người dùng của Jakob Nielsen .............. 77 3.4. THIẾT KẾ HƯỚNG CHỨC NĂNG .............................................................. 80 3.5. THIẾT KẾ HƯỚNG ĐỐI TƯỢNG ................................................................ 80 3.5.1. Cách tiếp cận ......................................................................................... 80 3.5.2. Các đặc trưng ........................................................................................ 81 3.5.3. Cơ sở của thiết kế hướng đối tượng ...................................................... 81 3.5.4. Các bước thiết kế................................................................................... 82 3.5.5. Ưu, nhược điểm của thiết kế hướng đối tượng ..................................... 83 3.6. CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM, BÀI TẬP THẢO LUẬN .................................. 83 Chương 4. CÀI ĐẶT, KIỂM THỬ VÀ BẢO TRÌ PHẦN MỀM ................................ 84 4.1. CÁC NGÔN NGỮ LẬP TRÌNH .................................................................... 84 4.1.1. Các đặc trưng ........................................................................................ 84 4.1.2. Lựa chọn ngôn ngữ lập trình ................................................................. 86 4.1.3. Phong cách lập trình .............................................................................. 86 4.2. KIỂM THỬ PHẦN MỀM ............................................................................... 88 4.2.1. Khái niệm kiểm thử ............................................................................... 88 4.2.2. Mục tiêu và giới hạn.............................................................................. 90 4.2.3. Các loại kiểm thử .................................................................................. 90 4.2.4. Các mức độ kiểm thử ............................................................................ 97 4.2.5. Những lỗi phần mềm ........................................................................... 102 4.2.6. Nguyên tắc kiểm thử ........................................................................... 104 4.2.7. Thiết kế test case ................................................................................. 105
  6. Bài giảng Công nghệ phần mềm 4.2.8. Lập kế hoạch và tài liệu kiểm thử ....................................................... 108 4.3. BẢO TRÌ PHẦN MỀM................................................................................. 108 4.3.1. Hoạt động bảo trì phần mềm và phân loại .......................................... 108 4.3.2. Đặc điểm của bảo trì phần mềm.......................................................... 110 4.4. CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM, BÀI TẬP THẢO LUẬN ................................ 112 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................... 114
  7. Bài giảng Công nghệ phần mềm LỜI NÓI ĐẦU Ngày nay, Công nghệ phần mềm đã đi tới một kỷ nguyên mới, là lĩnh vực nghề nghiệp “có sức đề kháng” cao với tình trạng suy thoái của nền kinh tế. Điều đó cho thấy tiềm năng của ngành công nghệ phần mềm trong lĩnh vực công nghệ thông tin nói riêng và thị trường nhân sự nói chung. Bài giảng Công nghệ phần mềm được biên soạn theo nội dung phân phối chương trình do Trường Đại học Phạm Văn Đồng xây dựng. Nội dung của bài giảng Công nghệ phần mềm bao gồm 4 chương với thời lượng 30 tiết, sẽ cung cấp cho sinh viên những kiến thức cơ bản về phát triển một phần mềm, từ khi phần mềm được đặt hàng sản xuất cho đến khi phần mềm được đưa vào sử dụng. Quá trình này trải qua các giai đoạn: xác định yêu cầu, phân tích đặc tả yêu cầu, thiết kế, cài đặt, kiểm thử, bảo trì; tương ứng với mỗi giai đoạn sẽ có những phương pháp và công cụ hỗ trợ đi theo. Mặc dù bản thân có cố gắng biên soạn nhưng bài giảng chắc không tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận được nhiều ý kiến đóng góp của bạn đọc, đồng nghiệp và sinh viên. Bài giảng có sử dụng tư liệu của các đồng nghiệp. 1
  8. Bài giảng Công nghệ phần mềm Chương 1. MỞ ĐẦU Thời lượng: 07 tiết lý thuyết Kết thúc chương này, sinh viên có thể: - Biết được kiến trúc và các lớp phần mềm - Hiểu được tại sao phải ra đời Công nghệ phần mềm - Biết được các mô hình phát triển phần mềm - Biết được các phương pháp, công cụ phát triển phần mềm 1.1. PHẦN MỀM VÀ CÁC LỚP PHẦN MỀM 1.1.1. Phần mềm Chương trình máy tính là một trình tự các chỉ thị để hướng dẫn máy tính làm việc nhằm hoàn thành một công việc nào đó do con người yêu cầu. Phần mềm là một hệ thống các chương trình có thể thực hiện trên máy tính nhằm hỗ trợ các nhà chuyên môn trong từng lĩnh vực chuyên ngành thực hiện tốt nhất các thao tác nghiệp vụ của mình. Trong đó, - Lĩnh vực chuyên ngành: Các lĩnh vực trong mọi mặt của đời sống, xã hội: Giáo dục, Y tế, Kinh doanh,… - Nhà chuyên môn: Người hoặc bộ phận tham gia vào các hoạt động trong lĩnh vực tương ứng. - Thao tác nghiệp vụ: Các công việc của các nhà chuyên môn trong thế giới thực của lĩnh vực tương ứng. Nhiệm vụ chính của phần mềm là cho phép các nhà chuyên môn thực hiện các công việc của họ trên máy tính dễ dàng và nhanh chóng hơn so với khi thực hiện cùng công việc đó trong thế giới thực. Hoạt động của mọi phần mềm là sự mô phỏng lại các hoạt động của thế giới thực trong một góc độ thu hẹp nào đó trên máy tính. Quá trình sử dụng một phần mềm chính là quá trình người dùng thực hiện các công việc trên máy tính để hoàn tất một công việc tương đương trong thế giới thực. Quá trình này gồm 3 bước: - Bước 1: Chọn công việc muốn thực hiện, chẳng hạn. Thuê băng đĩa. Trả băng đĩa… - Bước 2: Cung cấp các dữ liệu liên quan đến công việc cần thực hiện 2
  9. Bài giảng Công nghệ phần mềm - Bước 3: Xem các kết quả của việc thực hiện các công việc thông qua các màn hình kết quả hay các báo biểu được in ra. 1.1.2. Đặc trưng của phần mềm Đặc trưng của phần mềm khác với các đặc trưng của phần cứng, nên việc phát triển phần mềm gặp rất nhiều khó khăn và chi phí cho phần mềm cao. Dưới đây là các yếu tố tạo ra sự phức tạp trong quá trình phát triển cũng như sử dụng và bảo trì phần mềm. a. Phần mềm không được chế tạo theo nghĩa cổ điển Phần mềm cũng được thiết kế, phát triển như phần cứng, nhưng nó không định hình trước. Chỉ khi phát triển xong người ta có sản phẩm cụ thể mới hiểu được nó có hiệu quả hay không. Giá thành của phần cứng chủ yếu bị chi phối bởi giá thành nguyên vật liệu và chúng ta tương đối dễ kiểm soát. Trong khi đó, giá thành phần mềm chủ yếu tập trung vào chi phí nhân công. Quá trình phát triển phần mềm phụ thuộc vào con người (hiểu biết, khả năng vận dụng, kinh nghiệm và cách thức quản lý) và được tiến hành phát triển trong điều kiện môi trường (kỹ thuật, xã hội) đa dạng và không ngừng thay đổi. Do đó, chúng ta rất khó ước lượng được chi phí cũng như hiệu quả của phần mềm. b. Phần mềm không hỏng đi nhưng thoái hóa theo thời gian Phần mềm không cảm ứng đối với những tác động của môi trường vốn gây cho phần cứng bị mòn cũ đi, nhưng nó cũng thoái hóa theo thời gian. Thực tế, phần mềm trải qua thời gian sử dụng thì cần phải được thay đổi (bảo trì) đề đáp ứng nhu cầu luôn thay đổi của tổ chức sử dụng nó. Mỗi khi thay đổi, phần mềm sẽ xuất hiện thêm một số khiếm khuyết mới không thể tránh, điều này làm cho số lỗi tiềm ẩn trong phần mềm tăng lên. Dần dần, phần mềm bị thoái hóa do tỷ lệ sai hỏng ngày cảng tăng lên đến mức gây nên những thiệt hại không thể chấp nhận được. Việc bảo trì phần mềm phức tạp hơn nhiều và có bản chất khác hẳn so với bảo trì phần cứng do sự phức tạp của hệ thống phần mềm và sự không có sẵn phần thay thế cho bộ phận bị lỗi. Chúng ta không thay thế bộ phận bị lỗi bởi cái có sẵn mà thực thế phải tạo ra một module mới. Do đó, thông thường chỉ có nhà sản xuất phần mềm mới bảo trì (sửa chữa) được hỏng hóc. 3
  10. Bài giảng Công nghệ phần mềm c. Phần lớn phần mềm được xây dựng từ đầu, ít khi được lắp ráp từ thành phần có sẵn - Phần mềm không có danh mục các thành phần cố định như phần cứng. - Phần mềm thường được đặt hàng theo một đơn vị hoàn chỉnh, theo yêu cầu riêng của khách hàng. - Phần mềm ít khi có thể lắp ráp theo một khuôn mẫu có sẵn. Yêu cầu với phần mềm thay đổi theo môi trường cụ thể mà ở đó nó được xây dựng. Môi trường của phần mềm (gồm phần cứng, phần mềm nền, con người và tổ chức) không thể định dạng từ trước và lại thay đổi thường xuyên. 1.1.3. Các lớp phần mềm Lớp phần mềm là hệ thồng các phần mềm trên cùng lĩnh vực hoạt động nào đó. Do cùng lĩnh vực hoạt động nên các phần mềm này thường có cầu trúc và chức năng (công việc mà người dùng thực hiện trên máy tính) tương tự nhau. Mục tiêu của ngành công nghệ phần mềm là hướng đến không những xây dựng được các phần mềm có chất lượng mà còn cho phép xây dựng dễ dàng một phần mềm mới từ các phần mềm đã có sẵn trong các lĩnh vực (thậm chí trong các lĩnh vực khác). Bảng 1. 1. Các phần mềm và lớp phần mềm tương ứng STT Lớp phần mềm Các phần mềm 1 Trò chơi Cờ ca rô, cờ tướng, tetris,… 2 Bán hàng Thuốc tây, vật liệu xây dựng, máy tính,… 3 Cho mượn Sách, truyện, phim,.. 4 Quản lý học sinh Mầm non, trung học, trung tâm,… 1.1.4. Phân loại phần mềm Chúng ta có thể chia phần mềm theo miền ứng dụng thành 7 loại như sau: a. Phần mềm hệ thống - Là một tập hợp các chương trình được viết để phục vụ cho các chương trình khác. - Xử lý các cấu trúc thông tin phức tạp nhưng xác định (trình biên dịch, trình soạn thảo, tiện ích quản lý tệp). - Đặc trưng bởi tương tác chủ yếu với phần cứng máy tính 4
  11. Bài giảng Công nghệ phần mềm - Phục vụ nhiều người dùng - Cấu trúc dữ liệu phức tạp và nhiều giao diện ngoài b. Phần mềm thời gian thực Phần mềm điều phối, phân tích hoặc kiểm soát các sự kiện thế giới thực ngay khi chúng xuất hiện được gọi là phần mềm thế giới thực. Điển hình là các phần mềm điều kiện các thiết bị tự động. Hệ thống thời gian thực phải đáp ứng những ràng buộc thời gian chặt chẽ. Phần mềm thời gian thực bao gồm các thành phần: - Thành phần thu thập dữ liệu để thu và định dạng thông tin từ môi trường ngoài - Thành phần phân tích để biến đổi thông tin theo yêu cầu của ứng dụng - Thành phần kiểm soát hoặc đưa ra đáp ứng môi trường ngoài - Thành phần điều phối để điều hòa các thành phần khác sao cho có thể duy trì việc đáp ứng thời gian thực c. Phần mềm nghiệp vụ Phần mềm nghiệp vụ là các phần mềm phục vụ các hoạt động kinh doanh hay các nghiệp vụ của tổ chức doanh nghiệp. Đây có thể coi là lĩnh vực ứng dụng phần mềm lớn nhất. Điển hình là các hệ thống thông tin quản lý gắn chặt với cơ sở dữ liệu (CSDL), các ứng dụng tương tác như xử lý giao tác cho các điểm bán hàng. d. Phần mềm khoa học và công nghệ - Được đặc trưng bởi các thuật toán (tính toán trên ma trận số, mô phỏng,…) - Thường đòi hỏi phần cứng có năng lực tính toán cao. e. Phần mềm nhúng - Nằm trong bộ nhớ chỉ đọc và được dùng để điều khiển các sản phẩm và hệ thống cho người dùng và thị trường công nghiệp. - Có các đặc trưng của phần mềm thời gian thực và phần mềm hệ thống. f. Phần mềm máy tính cá nhân - Bùng nổ từ khi xuất hiện máy tính cá nhân, giải quyết các bài toán nghiệp vụ nhỏ như xử lý văn bản, trang tính, đồ họa,… - Yếu tố giao diện người-máy rất được chú trọng. g. Phần mềm trí tuệ nhân tạo 5
  12. Bài giảng Công nghệ phần mềm - Dùng các thuật toán phi số để giải quyết các vấn đề phức tạp mà tính toán hay phân tích trực tiếp không quản lý nổi. - Các ứng dụng chính là: hệ chuyên gia (cơ sở tri thức), nhận dạng (hình ảnh, giọng nói) Ngoài ra, chúng ta còn có thể kể đến một dạng phần mềm đặc biệt là phần mềm phục vụ công nghệ phần mềm. Đó là các phần mềm như chương trình dịch, phần mềm gỡ rối, các công cụ hỗ trợ phân tích thiết kế (CASE),… Các phần mềm này có thể xuất hiện dưới dạng phần mềm máy tính cá nhân, phần mềm hệ thống hoặc phần mềm nghiệp vụ. 1.2. KIẾN TRÚC CÁC THÀNH PHẦN CỦA PHẦN MỀM Phần mềm bao gồm ba thành phần 1.2.1. Thành phần giao tiếp (giao diện) Cho phép tiếp nhận các yêu cầu về việc muốn thực hiện và cung cấp các dữ liệu nguồn liên quan đến công việc đó hoặc từ các thiết bị thu thập dữ liệu. Cho phép trình bày các kết quả của việc thực hiện các yêu cầu cho người dùng (kết quả của công việc khi thực hiện trên máy tính) hoặc điều khiển hoạt động của các thiết bị (đóng mở cửa, bật mở máy,…) Một cách tổng quát thành phần giao tiếp là hệ thống các hàm chuyên về việc nhập/xuất dữ liệu cùng với hình thức trình bày và tổ chức lưu trữ dữ liệu tương ứng, mục tiêu chính của các hàm này là đưa dữ liệu từ thế giới bên ngoài phần mềm vào bên trong hoặc ngược lại. Trong môn học này chỉ xét đến giao tiếp với người sử dụng phần mềm và khi đó thành phần này có tên gọi cụ thể hơn là thành phần giao diện. 1.2.2. Thành phần dữ liệu Cho phép lưu trữ lại (hàm ghi) các kết quả đã xử lý (việc mượn sách đã được kiểm tra hợp lệ, bảng lương tháng đã được tính) trên bộ nhớ phụ với tổ chức lưu trữ được xác định trước (tập tin có cấu trúc, tập tin nhị phân, CSDL). Cho phép truy xuất lại (hàm đọc) các dữ liệu đã lưu trữ phục vụ cho các hàm xử lý tương ứng. 6
  13. Bài giảng Công nghệ phần mềm Một cách tổng quát thành phần dữ liệu là hệ thống các hàm chuyên về đọc ghi dữ liệu (hàm đọc/ghi) cùng với mô hình tổ chức dữ liệu tương ứng. Mục tiêu chính của các hàm này là chuyển đổi dữ liệu giữa bộ nhớ chính và bộ nhớ phụ. 1.2.3. Thành phần xử lý Kiểm tra tính hợp lệ của các dữ liệu nguồn được cung cấp từ người dùng theo các quy trình ràng buộc trong thế giới thực (chỉ cho mượn tối đa 3 quyển sách, mỗi lớp có tối đa 50 học sinh,…) Tiến hành xử lý cho ra kết quả mong đợi theo quy định tính toán có sẵn trong thế giới thực (quy tắc tính tiền phạt khi trả sách trễ, quy tắc tính tiền diện, quy tắc trả góp khi mua nhà,…) hoặc theo thuật giải tự đề xuất (xếp thời khóa biểu tự động, nén ảnh,…) Việc xử lý dựa trên dữ liệu nguồn từ người sử dụng cung cấp (tính nghiệm phương trình bậc 2 dựa trên các hệ số đã nhập) hoặc dữ liệu lưu trữ có sẵn (tính tồn kho tháng dựa trên các phiếu nhập xuất đã lưu trữ) hoặc cả hai (tính tiền phạt dựa trên ngày trả sách được nhập vào và thông tin về loại sách đã được lưu trữ) tùy vào xử lý cụ thể. Tương tự, việc xử lý cho ra kết quả có thể dùng để xuất cho người dùng xem qua thành phần giao diện (trình bày nghiệm, xuất tiền phạt), hay cũng có thể lưu trữ lại thông qua thành phần dữ liệu (số sách hiện đang mượn của một độc giả) hoặc cả hai (bảng lương, bảng tồn kho) Một cách tổng quát, thành phần xử lý là hệ thống các hàm chuyên về xử lý tính toán, biến đổi dữ liệu. Các hàm này sẽ dùng dữ liệu nguồn từ các hàm trong thành phần giao diện (hàm nhập) hay thành phần dữ liệu (hàm đọc dữ liệu) kiểm tra tính hợp lệ (hàm kiểm tra) và sau đó tiến hành xử lý (hàm xử lý) nếu cần thiết để cho ra kết quả mà sẽ được trình bày cho người dùng xem qua các hàm trong thành phần giao diện (hàm xuất) hoặc lưu trữ lại qua các hàm trong thành phần dữ liệu (hàm ghi). 7
  14. Bài giảng Công nghệ phần mềm Bảng 1. 2. Danh sách các hàm cùng ý nghĩa tương ứng STT Thành phần Hàm Ý nghĩa Ghi chú 1 Thành phần Hàm nhập Nhập yêu cầu, dữ liệu Cần xác định hình thức giao diện Hàm xuất nguồn. nhập/xuất và tổ chức Xuất kết quả đã xử lý dữ liệu tương ứng 2 Thành phần Hàm kiểm tra Kiểm tra tính hợp lệ xử lý Hàm xử lý của dữ liệu Xử lý tính toán, phát sinh, biến đổi trên dữ liệu 3 Thành phần Hàm đọc Đọc dữ liệu Cần xác định cách thức dữ liệu Hàm ghi Ghi dữ liệu tổ chức lưu trữ dữ liệu 1.3. CÔNG NGHỆ PHẦN MỀM 1.3.1. Lịch sử ra đời Vào những năm 1950 khi máy tính ra đời chính thức (không chỉ được dùng trong các phòng thí nghiệm mà bắt đầu ứng dụng trong hoạt động xã hội) các phần mềm đầu tiên cũng được ra đời với số lượng còn rất ít ỏi và chủ yếu phục vụ cho lĩnh vực tính toán (đặc biệt trong quốc phòng). Đến những năm 1960, trải qua 10 năm phát triển số lượng các phần mềm đã tăng lên rất nhiều và được ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực. Vào thời điểm này phát sinh một vấn đề mà các chuyên gia gọi là “cuộc khủng hoảng phần mềm”. Cuộc khủng hoảng phần mềm thể hiện hai yếu tố chính: - Số lượng các phần mềm tăng vọt (do sự phát triển của phần cứng: tăng khả năng, giá thành hạ) - Có quá nhiều khuyết điểm trong các phần mềm được dùng trong xã hội  Thực hiện không đúng yêu cầu (tính toán sai, không ổn định,…)  Thời gian bảo trì, nâng cấp quá lâu, tốn chi phí cao, hiệu quả thấp  Khó sử dụng  Thực hiện chậm 8
  15. Bài giảng Công nghệ phần mềm  Khó chuyển đổi dữ liệu giữa các phần mềm Để giải quyết vấn đề trên, một hội nghị đã được triệu tập đề bàn về cách giải quyết. Hội nghị đã tiến hành xem xét, phân tích và xác định nguyên nhân gây ra cuộc khủng hoảng phần mềm. Kết luận như sau: - Việc tăng vọt của số lượng phần mềm là điều hợp lý và điều này sẽ còn tiếp diễn - Các khuyết điểm của phàn mềm có nguồn gốc chính từ phương pháp, cách thức tiến hành xây dựng phần mềm:  Cảm tính: mỗi người theo một phương pháp riêng  Thô sơ, đơn giản: chỉ tập trung vào việc lập trình mà ít quan tâm đến các công việc cần làm khác trước khi lập trình (khảo sát hiện trang, phân tích yêu cầu, thiết kế,…)  Thủ công: công cụ hỗ trợ chính khi xây dựng phần mềm chỉ là trình biên dịch. Với các kết luận như trên, hội nghị đã đề xuất khai sinh một ngành khoa học mới: Công nghệ phần mềm (CNPM) với nhiệm vụ chính là nghiên cứu về các phương pháp tiến hành xây dựng phần mềm. 1.3.2. Định nghĩa và mục tiêu CNPM là một lĩnh vực nghiên cứu của tin học nhằm đề xuất các nguyên lý, phương pháp, công cụ, cách tiếp cận phục vụ cho việc thiết kế, cài đặt các sản phẩm phần mềm đạt được đầy đủ các yêu cầu về chất lượng phần mềm. Do quá trình phát triển của ngành CNPM nên khái niệm về nó cũng thay đổi theo thời gian. Hơn nữa, do đây là một lĩnh vực mới nên các khái niệm vẫn còn phụ thuộc rất nhiều vào quan điểm chủ quan của từng người khác nhau. Sau đây là một số định nghĩa CNPM: - Bauer[1969]: việc thiết lập và sử dụng các nguyên lý công nghệ đúng đắn để thu được phần mềm một cách kinh tế vừa tin cậy vừa làm việc hiệu quả trên các máy thực. - Sommerville[1995]: là lĩnh vực liên quan đến lý thuyết, phương pháp và công cụ dùng cho phát triển phần mềm. - Pressman[1995]: là bộ môn tích hợp cả quy trình, các phương pháp, các công cụ để phát triển phần mềm máy tính. 9
  16. Bài giảng Công nghệ phần mềm Có thể định nghĩa tóm tắt về CNPM như sau: CNPM là một ngành khoa học nghiên cứu về việc xây dựng các phần mềm có chất lượng trong khoảng thời gian và chi phí hợp lý. Mục tiêu nghiên cứu được chia thành hai phần rõ nét: - Xây dựng phần mềm có chất lượng - Xây dựng phần mềm trong thời gian và chi phí hợp lý 1.3.3. Chất lượng phần mềm a. Phầm mềm tốt Bốn thuộc tính chủ chốt mà một hệ phần mềm tốt phải có là: - Có thể bảo trì được: Phần mềm tuổi thọ dài phải được viết và được lập tư liệu sao cho việc thay đổi có thể tiến hành được mà không quá tốn kém. Đây được coi là đặc tính chủ chốt nhất của một phần mềm tốt. Để có thể bảo trì được, phần mềm phải có một thiết kế tốt có tính module hóa cao, được viết bằng ngôn ngữ bậc cao và được lập tài liệu (tài liệu phân tích, thiết kế, chú thích mã nguồn, hướng dẫn người dùng,…) đầy đủ. - Đáng tin cậy: Phần mềm phải thực hiện được điều mà người dùng mong mỏi và không thất bại nhiều hơn những điều đã được đặc tả. Điều này có nghĩa là phần mềm phải thỏa mãn được nhu cầu của người dùng. Để đạt được yếu tố đáng tin cậy, trước tiên người phát triển cần phải hiểu một cách đúng đắn yêu cầu của người dùng và sau đó cần thỏa mãn được các yêu cầu này bằng các thiết kế và cài đặt tốt. - Có hiệu quả: Phần mềm khi hoạt động phải không lãng phí tài nguyên hệ thống như bộ nhớ, bộ xử lý. Nếu phần mềm chạy quá chậm hay đòi hỏi quá nhiều bộ nhớ… thì dù có được cài đặt rất nhiều chức năng cũng sẽ không được đưa vào sử dụng. Tuy nhiên, ngoài trừ các phần mềm nhúng hay thời gian thực đặc biệt, người ta thường không cực đại hóa mức độ hiệu quả vì rằng việc đó có thể phải dùng đến các kỹ thuật đặc tả và cài đặt bằng ngôn ngữ máy khiến cho chi phí tăng cao và phần mềm rất khó thay đổi (tính bảo trì kém). - Dễ sử dụng: Giao diện người sử dụng phải phù hợp với khả năng và kiến thức của người dùng, có các tài liệu hướng dẫn và các tiện ích trợ giúp. Đối tượng 10
  17. Bài giảng Công nghệ phần mềm chính của các phần mềm nghiệp vụ thường là người không am hiểu về máy tính, họ sẽ xa lánh các phần mềm khó học, khó sử dụng. Có thể thấy rõ, việc tối ưu hóa đồng thời các thuộc tính này là rất khó khăn. Các thuộc tính có thể mâu thuẫn lẫn nhau, ví dụ như tính hiệu quả và tính dễ sử dụng, tính bảo trì. Quan hệ giữa chi phí cải tiến và hiệu quả đối với từng thuộc tính không phải là tuyến tính. Nhiều khi một cải tiến nhỏ trong bất kỳ thuộc tính nào cũng có thể là rất đắt. Một khó khăn khác của việc phát triển phần mềm là rất khó định lượng các thuộc tính của phần mềm. Chúng ta thiếu các độ đo và các chuẩn về chất lượng phần mềm. Vấn đề giá cả phải được tính đến khi xây dựng phần mềm. Điều quan trọng là chúng ta phải xây dựng một phần mềm tốt với một giá cả hợp lý và theo một lịch biểu được định trước. b. Nhu cầu và độ phức tạp Tuy ngành công nghiệp máy tính đã bước sang giai đoạn mới nhưng các thách thức đối với phát triển phần mềm máy tính không ngừng gia tăng vì những nguyên nhân sau: - Khả năng xây dựng các chương trình mới không giữ được cùng nhịp với nhu cầu về phần mềm tăng lên nhanh chóng, đặc biệt khi Internet phát triển và số lượng người dùng tăng cao. Ngày nay, sản xuất phần mềm đã trở thành một ngành công nghiệp khổng lồ tuy vậy năng suất không cao, không đáp ứng được đỏi hỏi của xã hội và điều này ảnh hưởng lớn đến giá thành và chất lượng phần mềm. Ngoài ra, còn tồn tại rất nhiều chương trình được thiết kế và lập tài liệu sơ sài khiến cho việc bảo trì rất khó khăn và kém tài nguyên. Phát triển các phần mềm mới dễ bảo trì để thay thế các hệ thống cũ trở thành nhu cầu cấp bách. - Cùng với sự phát triển của phần cứng, quy mô và độ phức tạp của các phần mềm mới ngày càng tăng. Một số phần mềm hiện đại có kích thước được tính bằng đơn vị triệu dòng lệnh (HĐH Unix, Windows,…). Một vấn đề khó khăn trong sản xuất phần mềm lớn là độ phức tạp tăng vọt, các kinh nghiệm sản xuất sản phẩm nhỏ không ứng dụng được cho môi trường làm việc theo nhóm và phát triển sản phẩm lớn. 11
  18. Bài giảng Công nghệ phần mềm - Sự tinh vi và năng lực của phần cứng đã vượt xa khả năng xây dựng phần mềm để có thể sử dụng được các tiềm năng của nó. Tất cả các khó khăn và thách thức nêu trên đã dẫn đến việc chấp nhận thực hành CNPM để có thể tạo nhanh các phần mềm có chất lượng ngày một cao, có quy mô và số lượng ngày một lớn và có những tính năng tương ứng với tiềm năng phần cứng. 1.3.4. Các đối tượng nghiên cứu Hướng đến việc xây dựng các phần mềm có chất lượng như đã nêu, ngành CNPM đưa ra ba đối tượng nghiên cứu chính: Quy trình công nghệ, Phương pháp phát triển, Công cụ và mội trường phát triển phần mềm. - Quy trình CNPM: Hệ thống các giai đoạn mà quá trình phát triển phần mềm phải trải qua. Với mỗi giai đoạn cần xác định rõ mục tiêu, kết quả nhận từ giai đoạn trước đó cũng chính là kết quả chuyển giao cho giai đoạn kế tiếp. - Phương pháp phát triển phần mềm: Hệ thống các hướng dẫn cho phép từng bước thực hiện một giai đoạn nào đó trong quy trình CNPM. - Công cụ và môi trường phát triển phần mềm: Hệ thống các phần mềm trợ giúp chính trong lĩnh vực xây dựng phần mềm. Các phần mềm này sẽ hỗ trợ các chuyên viên tin học trong các bước xây dựng phần mềm theo một phương pháp nào đó với một quy trình được chọn trước. 1.4. VÒNG ĐỜI PHÁT TRIỂN PHẦN MỀM Vòng đời phát triển phần mềm là thời kỳ tính từ khi phần mềm được sinh ra đến khi chết đi (từ lúc hình thành đáp ứng yêu cầu, vận hành bảo dưỡng đến khi loại bỏ không được sử dụng). Quy trình phát triển phần mềm gồm 3 giai đoạn chính: Xác định, phát triển và bảo trì. Ba giai đoạn này xuất hiện trong tất cả các công việc phát triển phần mềm, không phụ thuộc miền ứng dụng, kích cỡ dự án hay độ phức tạp. 1.4.1. Giai đoạn xác định Trong giai đoạn xác định, người phát triển phần mềm tập trung vào xác định thông tin nào cần được cần được xử lý, chức năng và hiệu năng nào cần có, giao diện nào cần được thiết lập, ràng buộc thiết kế nào hiện có và tiêu chuẩn hợp lệ nào cần có để xác định ra một hệ thống thành công. Yêu cầu chủ chốt của hệ thống và phần mềm 12
  19. Bài giảng Công nghệ phần mềm được xác định. Mặc dù các phương pháp được áp dụng trong giai đoạn xác định thay đổi tùy theo khuôn cảnh CNPM, nhưng có ba bước luôn xuất hiện hiện dưới dạng: Phân tích hệ thống: Xác định ra vai trò của từng phần tử trong hệ thống dựa trên máy tính, chỉ ra vai trò của phần mềm. Lập kế hoạch dự án phần mềm: Khi phạm vi của phần mềm được thiết lập, rủi ro được phân tích, tài nguyên được cấp phát, chi phí được ước lượng thì phải xác định nhiệm vụ công việc và lập lịch. Phân tích yêu cầu: Phạm vi được xác định cho phần mềm sẽ đưa ra chiều hướng nhưng cần phải có thêm việc xác định chi tiết lĩnh vực thông tin và chức năng trước khi công việc có thể bắt đầu. 1.4.2. Giai đoạn phát triển Trong khi xác định, người phát triển cố gắng xác định cách cấu trúc dữ liệu và kiến trúc phần mềm cần được thiết kế, cách các chi tiết thủ tục được cài đặt, cách dịch thiết kế vào ngôn ngữ lập trình hay ngôn ngữ phi thủ tục và cách thực hiện kiểm thử. Phương pháp được áp dụng trong giai đoạn phát triển sẽ thay đổi nhưng có ba bước đặc thù bao giờ cũng xuất hiện dưới dạng: Thiết kế phần mềm: Thiết kế dịch các yêu cầu về phần mềm thành một tập hợp các biểu diễn (dựa trên đồ họa, bảng hay ngôn ngữ) mô tả cấu trúc dữ liệu, kiến trúc, thủ tục thuật toán và đặc trưng giao diện. Mã hóa: Các biểu diễn thiết kế phải được dịch thành ngôn ngữ nhân tạo (ngôn ngữ có thể là ngôn ngữ lập trình quy ước hoặc ngôn ngữ phi thủ tục dùng trong ngôn ngữ thế hệ 4 – 4GT) mà kết quả sẽ tạo ra là các lệnh thực hiện được trên máy tính. Bước mã hóa thực hiện việc này. Kiểm thử phần mềm: Mỗi khi phần mềm đã được cài đặt dưới dạng mã máy thực hiện được, cần phải kiểm thử nó để phát hiện các khiếm khuyết khi vận hành, trong logic và trong cài đặt. 1.4.3. Giai đoạn bảo trì Tập trung vào những thay đổi gắn với việc sửa lỗi, thích ứng khi môi trường phần mềm tiến hóa và nâng cao do yêu cầu người dùng. Giai đoạn bảo trì áp dụng lại các 13
  20. Bài giảng Công nghệ phần mềm bước của giai đoạn xác định và phát triển nhưng làm việc đó trong hoàn cảnh phần mềm hiện có. Có ba kiểu thay đổi gặp phải trong giai đoạn bảo trì: Sửa đổi: Phần mềm luôn có lỗi tiềm tàng. Trong quá trình sử dụng, cho dù các hoạt động bảo đảm chất lượng phần mềm là tốt nhất, khách hàng vẫn có thể sẽ phát hiện ra khiếm khuyết trong phần mềm. Bảo trì sửa đổi thay đổi phần mềm để sửa các khiếm khuyết. Thích nghi: Qua thời gian, môi trường ban đổi để phát triển phần mềm có thể thay đổi. Bảo trì để thích nghi thực hiện việc sửa đổi phần mềm để nó thích hợp với những thay đổi môi trường bên ngoài. Nâng cao: Khi phần mềm được dùng, khách hàng/người dùng sẽ nhận ra những chức năng phụ có lợi. Bảo trì hoàn thiện mở rộng phần mềm ngoài các yêu cầu chức năng gốc của nó. Bên cạnh những hoạt động cơ bản này, một số công ty còn xem xét với kỹ nghệ ngược. Dùng một tập riêng các công cụ CASE, phần mềm cũ được kỹ nghệ hóa ngược lại để cho người dùng có thể hiểu và cải tiến sự làm việc bên trong của nó. 1.5. QUY TRÌNH CÔNG NGHỆ PHẦN MỀM Để xây dựng được phần mềm có chất lượng, quá trình phát triển phải trải qua rất nhiều giai đoạn, mỗi giai đoạn có mục tiêu và kết quả xác định. Sau đây, chúng ta sẽ xem xét một số quy trình đơn giản. 1.5.1. Quy trình 2 giai đoạn Là quy trình đơn giản nhất, theo quy trình này việc phát triển phần mềm chỉ trải qua 2 giai đoạn. - Xác định yêu cầu: Được tiến hành ngay sau khi có nhu cầu về việc xây dựng phần mềm.  Mục tiêu: Xác định chính xác các yêu cầu đặt ra cho phần mềm sẽ xây dựng  Kết quả nhận: Thông tin về các hoạt động của thế giới thực  Kết quả chuyển giao: Danh sách các yêu cầu (công việc sẽ thực hiện trên máy tính) cùng với các thông tin mô tả chi tiết về các yêu cầu (cách thực hiện trong thế giới thực). - Lập trình (cài đặt): Được tiến hành ngay sau khi kết thúc việc xác định yêu cầu 14
nguon tai.lieu . vn
Tin học văn phòng Đồ họa - Thiết kế - Flash Quản trị Web Cơ sở dữ liệu Quản trị mạng Kỹ thuật lập trình Hệ điều hành Phần cứng An ninh - Bảo mật Chứng chỉ quốc tế Thủ thuật máy tính Điện - Điện tử Kinh tế học Hoá học Xã hội học Môi trường