Xem mẫu
- Kû niÖm 70 n¨m C¸ch m¹ng th¸ng T¸m vµ Quèc kh¸nh 2/9
Việt Nam nhìn từ Chủ thuyết phát triển(*)
Lêi gi¶i ph¸t triÓn, con ®−êng ph¸t triÓn cho mét quèc gia d©n téc sÏ kh«ng ®−îc
t×m ra, kh«ng ®−îc tr¶ lêi tháa ®¸ng nÕu kh«ng ®Þnh vÞ ®−îc hiÖn tr¹ng quèc gia
d©n téc, kh«ng biÕt thÕ giíi ®ang ë ®©u.
Phan T©n
1. §Þnh vÞ ViÖt Nam
Tr¶i qua chiÒu dµi lÞch sö dùng n−íc, gi÷ n−íc cña d©n téc, c¸c thÕ hÖ, c¸c triÒu
®¹i ®· lµm nªn mét n−íc ViÖt Nam ®éc lËp, mang b¶n s¾c riªng mµ c¶ ngµn n¨m ®«
hé cña phong kiÕn ph−¬ng B¾c ®· thÊt b¹i môc tiªu ®ång hãa. C¸i c¨n cèt tiÒm thøc
v¨n hãa ®· kh¼ng ®Þnh ®−îc sù tr−êng tån cña d©n téc ViÖt Nam.
Tõ “mòi” Cµ Mau ®Õn “®Þa ®Çu” Mãng C¸i, tõ d·y Tr−êng S¬n ra ®Õn Hoµng Sa
- Tr−êng Sa mªnh m«ng ®· ghi dÊu Ên sù hi sinh x−¬ng m¸u cña biÕt bao thÕ hÖ
b¶o vÖ, dùng x©y. Nh÷ng th−¬ng ®au mµ chiÕn tranh mang l¹i ®· khiÕn cho tiÒm
thøc trong mçi con ng−êi ViÖt Nam ®Õn nay ®Òu vang lªn tiÕng gäi Hßa B×nh.
Trong thêi ®¹i míi, thêi ®¹i cña héi nhËp vµ ph¸t triÓn; ViÖt Nam ®· më cöa hîp
t¸c víi Céng ®ång chung ch©u ¢u, b×nh th−êng hãa quan hÖ víi Hoa Kú, gia nhËp
ASEAN, WTO, APEC vµ tiÕn tíi lµ TPP, vµ nhiÒu ®Þnh chÕ kinh tÕ, chÝnh trÞ, an
ninh kh¸c...
Tuy nhiªn, cho dï thÓ chÕ ®· ®Ò ra hÖ môc tiªu ®óng ®¾n vµ mang gi¸ trÞ phæ
qu¸t cho ph¸t triÓn: “d©n giµu, n−íc m¹nh, d©n chñ, c«ng b»ng, v¨n minh”,
nh−ng cho ®Õn nay sù ph¸t triÓn cã phÇn chËp ch÷ng; kinh tÕ - x· héi, an ninh -
quèc phßng cïng c¸c mèi quan hÖ cña nã ®Ó t¹o thÕ æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn vÉn cã
nh÷ng chç cßn béc lé sù thiÕu tr−ëng thµnh.
T¹i sao vËy?
Trªn thÕ giíi, c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ liªn tôc ph¸t triÓn lµm thay ®æi
s©u s¾c ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt, s¶n xuÊt tinh thÇn vµ ®êi sèng x· héi. Toµn
cÇu hãa diÔn ra m¹nh mÏ, t¸c ®éng ®a tuyÕn ®èi víi mäi quèc gia d©n téc; bªn c¹nh
xu h−íng tù do hãa lµ chñ ®¹o cßn xuÊt hiÖn c¸c phong trµo chèng tù do hãa; xu
h−íng ph¸t triÓn ®an xen xung ®ét/®ông ®é vµ hîp t¸c/dung hßa gi÷a c¸c chñ
thuyÕt ph¸t triÓn, gi÷a c¸c hÖ gi¸ trÞ ph¸t triÓn, gi÷a c¸c nÒn v¨n minh. §Þa chÝnh
trÞ - kinh tÕ - tµi chÝnh thÕ giíi ®ang d−êng nh− ®−îc cÊu tróc l¹i, c¸n c©n gi÷a c¸c
n−íc lín thay ®æi tõ ®a cùc sang ®¬n cùc, l−ìng cùc trong thêi gian ng¾n. C¸c mèi
- 2 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8.2015
®e däa an ninh phi truyÒn thèng ngµy cµng diÔn biÕn phøc t¹p, buéc c¸c quèc gia
ph¶i hîp t¸c ®Ó phßng ngõa vµ øng phã.
§−êng lèi “§æi míi” do §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®−a ra ®· cëi trãi sù k×m h·m
nhÊt ®Þnh nÒn kinh tÕ vµ nh÷ng t−ëng cã thÓ “hãa rång”, “hãa hæ”. Nh−ng chuyÖn
x©y dùng c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ tõ c¸i kh«ng c¨n b¶n, lÖch l¹c, thÊp kÐm víi tr×nh ®é
qu¶n lý l¹c hËu vµ kÕt qu¶ lµ kh«ng ®¹t ®−îc c¸c môc tiªu chiÕn l−îc, c¸c thµnh tùu
hay kÕt qu¶ thu ®−îc kh«ng xøng víi thêi gian, c«ng søc, cña c¶i ®· bá ra vµ nh÷ng
c¬ héi cã ®−îc.
Quy ho¹ch ph¸t triÓn yÕu kÐm dÉn ®Õn t×nh tr¹ng khai th¸c tµi nguyªn å ¹t,
c¹n kiÖt, ch¹y theo lîi nhuËn tr−íc m¾t mµ kh«ng tÝnh ®Õn hiÖu qu¶ l©u dµi; kh«ng
xÐt ®Çy ®ñ ®Õn tÊt c¶ c¸c khÝa c¹nh liªn quan ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ, v¨n hãa, m«i
tr−êng,... kh«ng c©n nh¾c ®Õn c¸i gi¸ con ng−êi ph¶i tr¶ khi l·ng phÝ phÇn lín
nh÷ng g× ®ang sö dông, kh«ng dõng l¹i ®Ó b¶o tån c¸c nguån lîi tù nhiªn.
C¸c thµnh tùu “§æi míi” ®−îc tuyªn truyÒn tÝch cùc, rÇm ré nh−ng thùc tÕ
trong gÇn 30 n¨m “§æi míi” (1986-2015) GDP b×nh qu©n ®Çu ng−êi míi ch¹m
ng−ìng 2.000USD (ch−a kÓ ®Õn chiÒu dµi 40 n¨m kÓ tõ khi ®Êt n−íc thèng nhÊt
1975), trong khi c¸c n−íc cã ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp h¬n nh− Singapore, Thailand,
Indonesia, Malaysia... ®· v−ît gÊp nhiÒu lÇn. Thu nhËp thÊp nh−ng kho¶ng c¸ch
giµu - nghÌo ngµy cµng gia t¨ng khiÕn cho −íc m¬ vÒ mét x· héi ®¹i ®ång, mét x·
héi cã bÊt b×nh ®¼ng x· héi ë møc thÊp nh− c¸c n−íc B¾c ¢u cµng khã thùc hiÖn.
§· ch−a thµnh c«ng trong kinh tÕ, mµ ®¹o ®øc, v¨n ho¸ còng xuèng cÊp trÇm
träng. C¸i xÊu vµ c¸i ¸c ®ang hoµnh hµnh ngoµi x· héi vµ trµn lªn mÆt b¸o mçi
ngµy. Kû c−¬ng, phÐp n−íc bÞ coi th−êng, tÝnh tù gi¸c t«n träng ph¸p luËt, c¸c quy
−íc x· héi rÊt thÊp; mª tÝn dÞ ®oan lªn ng«i,... Nh©n phÈm cña con ng−êi cã thÓ bÞ
xóc ph¹m dÔ dµng vµ tÝnh m¹ng cña con ng−êi cã thÓ bÞ coi rÎ. Sù b¨ng ho¹i, tha
hãa cña nhiÒu c«ng chøc béc lé qua viÖc tham nhòng vµ hèi lé, qua sù thiÕu noi
g−¬ng, sù thiÕu tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng, ng−êi ®øng ®Çu. B¸o chÝ vµ
truyÒn th«ng ®· kh«ng ®ãng ®óng vai trß gi¸m s¸t ®¹o ®øc x· héi... HÖ qu¶ cña
®iÒu nµy lµ c¸c thang gi¸ trÞ trong x· héi bÞ ®¶o lén. Sù tù träng, danh dù ®· bÞ sù
gi¶o ho¹t, gian dèi lÊn ¸t.
Quan hÖ gi÷a c«ng d©n vµ nhµ n−íc bÞ ®¶o ng−îc víi lÏ th−êng: chÝnh quyÒn sî
d©n b»ng luËt ph¸p, d©n sî chÝnh quyÒn b»ng “luËt - quyÒn lùc”.
Gi¸o dôc ®−îc coi lµ “quèc s¸ch hµng ®Çu”, nh−ng thiÕu tÇm nh×n chiÕn l−îc
tæng thÓ; thiÕu kiªn quyÕt theo ®uæi mét triÕt lý gi¸o dôc x¸c ®Þnh; thiÕu kÕ ho¹ch
®ång bé tõ c¬ cÊu tæ chøc ®Õn triÓn khai c¸c ho¹t ®éng gi¸o dôc, hËu qu¶ lµ cµng c¶i
c¸ch cµng tôt lïi. Nguy c¬ c¶ mét thÕ hÖ trÎ em bÞ ph¸t triÓn lÖch l¹c vÒ trÝ tuÖ,
nh©n c¸ch do sù ph©n tÇng trong gi¸o dôc ®· nh·n tiÒn. Y tÕ kh«ng ®−îc chó t©m
®Çu t− ®óng møc, tû lÖ bÖnh tËt t¨ng nhanh lµ c¸i gi¸ mµ ViÖt Nam ®ang ph¶i tr¶
cho kiÓu ph¸t triÓn kinh tÕ thiÕu bÒn v÷ng. Thãi lµm ¨n gi¶ dèi dÉn ®Õn m«i tr−êng
bÞ « nhiÔm vµ thùc phÈm ®éc h¹i. Ng−êi thÇy gi¸o vµ ng−êi thÇy thuèc vèn lµ
nh÷ng ng−êi ®−îc x· héi ta t«n träng tõ x−a, nh−ng sù suy tho¸i vÒ ®¹o ®øc vµ “v¨n
hãa phong b×” cña mét bé phËn ®· lµm phai nh¹t ®i truyÒn thèng tèt ®Ñp nµy.
- ViÖt Nam nh×n tõ chñ thuyÕt ph¸t triÓn 3
Khoa häc vµ c«ng nghÖ thiÕu mét chiÕn l−îc thÝch hîp, ch−a x¸c ®Þnh ®−îc lé
tr×nh cña khoa häc vµ c«ng nghÖ, ch−a tËp trung vµo nh÷ng h−íng quan träng rÊt
cÇn cho ph¸t triÓn ®Êt n−íc ®Ó cã thÓ t¹o ra thµnh qu¶ ý nghÜa. V× vËy c¸c kÕt qu¶
nghiªn cøu phÇn lín ®−îc “xÕp vµo tñ”.
Néi lùc cña ®Êt n−íc qu¸ yÕu nªn khi héi nhËp víi thÕ giíi kh«ng hoÆc Ýt tranh thñ
®−îc thêi c¬ tõ ngo¹i lùc ®Ó ph¸t triÓn, ng−îc l¹i bÞ ngo¹i lùc chi phèi. §Êt n−íc ®øng
tr−íc sù th¸ch thøc tôt hËu cña lÞch sö lµm nhøc nhèi t©m can ng−êi cã l−¬ng tri.
T×nh tr¹ng trªn ®ßi hái chóng ta ph¶i hµnh ®éng - chóng ta kh«ng cßn ®−êng lïi.
2. TÇm nh×n - Con ®−êng ph¸t triÓn
Bµi häc lÞch sö tõ hµng ngµn n¨m nay cña c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn ë ViÖt Nam
®· cho thÊy, viÖc thay ®æi mét chÝnh quyÒn hay mét thÓ chÕ kh«ng ph¶i lµ viÖc khã,
khi chÝnh quyÒn lé râ ý ®å ¸p chÕ, chuyªn quyÒn ®éc ®o¸n th× d©n cã quyÒn vµ bæn
phËn ph¶i thay ®æi, x©y dùng chÝnh quyÒn míi cho m×nh trong t−¬ng lai. Tr¹ng
th¸i nµy còng tõng diÔn ra ë nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi vµ còng ®· ®−îc thÓ hiÖn
râ trong Tuyªn ng«n ®éc lËp cña Hoa Kú (1776).
Trong c¬ héi hiÖn nay, víi lùc l−îng cña m×nh, víi tiÒm lùc hiÖn cã, chØ cã §¶ng
Céng s¶n ViÖt Nam míi thùc hiÖn ®−îc cuéc c¸ch m¹ng (§æi míi lÇn 2, lÇn 3). §¶ng
cÇn tù ®æi míi h¬n n÷a vÒ t− duy, tæ chøc ®Ó l·nh ®¹o d©n téc b−íc vµo mét thêi ®¹i
míi, thêi ®¹i cñng cè vµ ph¸t huy søc m¹nh cña toµn d©n téc ®Ó ®Êt n−íc trë nªn
giµu m¹nh, tù chñ. H−íng ph¸t triÓn cña d©n téc ph¶i ®−îc ®Þnh h×nh.
1) V× sù ph¸t triÓn cïng thêi ®¹i, bªn c¹nh chän läc tinh hoa lý luËn Marx-
Lenin, cÇn tiÕp thu mäi t− t−ëng tiÕn bé cña thÕ giíi, mäi tinh hoa t− t−ëng cña
nh©n lo¹i; kh«ng nÆng nÒ rµng buéc mét ý thøc hÖ duy nhÊt nh−ng còng kh«ng
®−îc xa rêi t− t−ëng Hå ChÝ Minh.
2) X©y dùng chÕ ®é chÝnh trÞ d©n chñ - ph¸p quyÒn, v× D©n chø kh«ng v× m×nh.
T«n träng HiÕn ph¸p, thùc hiÖn d©n chñ ®Ó kh¼ng ®Þnh “Ai th¾ng Ai”. T«n
träng vµ thùc hiÖn c¸c quyÒn c¬ b¶n cña con ng−êi, ®Æc biÖt lµ quyÒn tù do b¸o
chÝ, tù do ng«n luËn, vµ ®−îc quyÒn lËp héi, quyÒn biÓu t×nh trong khu«n khæ
ph¸p luËt, b×nh ®¼ng tr−íc ph¸p luËt mµ HiÕn ph¸p cho phÐp. B¶o ®¶m quyÒn
tù do cña ng−êi nµy kh«ng x©m ph¹m ®Õn quyÒn tù do cña ng−êi kh¸c.
3) X©y dùng kinh tÕ thÞ tr−êng hiÖn ®¹i; x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi víi
h¹t nh©n lµ chÕ ®é së h÷u nhiÒu thµnh phÇn c¸c lo¹i tµi s¶n. Chó träng sù c©n
®èi vµ hµi hßa kh«ng chØ c¸c khu vùc vµ thµnh phÇn kinh tÕ, mµ cßn ph¶i chó
träng ph¸t triÓn c¸c vïng, miÒn, thu hÑp kho¶ng c¸ch ph©n hãa giµu - nghÌo,
kho¶ng c¸ch gi÷a ®« thÞ vµ n«ng th«n, gi÷a vïng ph¸t triÓn v−ît tréi víi c¸c
vïng cßn nhiÒu khã kh¨n, chËm ph¸t triÓn.
4) Ph¸t triÓn søc m¹nh néi sinh cña nÒn v¨n hãa; b¶o tån nh÷ng tinh hoa v¨n
hãa truyÒn thèng lµm nÒn t¶ng cho mäi sinh ho¹t cña x· héi; th«ng qua héi
nhËp, tiÕp biÕn v¨n hãa ®Ó ph¸t triÓn vµ hiÖn ®¹i hãa c¸c quan hÖ x· héi mét
c¸ch v¨n minh.
5) D©n chñ hãa vµ nh©n v¨n hãa gi¸o dôc ®Ó khoa häc hãa vµ hiÖn ®¹i hãa qu¸
tr×nh ®µo t¹o. T«n träng quyÒn tù do häc thuËt vµ t− t−ëng ë ®¹i häc còng nh−
- 4 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8.2015
trong c¸c ho¹t ®éng trÝ thøc, v¨n ho¸ nghÖ thuËt. Chó träng ph¸t triÓn nghiªn
cøu c¬ b¶n, c¶ khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc x· héi - nh©n v¨n.
6) §Çu t− vµ t¹o niÒm tin ë c¸c c¬ së y tÕ n«ng th«n, y tÕ tuyÕn d−íi; phæ cËp
b¶o hiÓm y tÕ ®Ó mäi ng−êi cã thÓ tiÕp cËn dÞch vô y tÕ víi phô phÝ thÊp.
7) X©y dùng con ng−êi, hoµn thiÖn nh©n c¸ch con ng−êi ViÖt Nam, sèng tö tÕ,
biÕt xÊu hæ, biÕt nh−êng nhÞn. X©y dùng tÊm g−¬ng, tinh thÇn phôc vô, t¹o
c¬ chÕ c«ng khai vµ d©n chñ hãa ®Ó cã thÓ tuyÓn chän nh÷ng nhµ l·nh ®¹o tµi
®øc vµ ®¸p øng ®−îc ®ßi hái cña d©n téc, ®−îc d©n tin t−ëng vµ ®−îc thÕ giíi nÓ
träng. Nh÷ng ng−êi ®ñ tµi ®øc bÊt kÓ lµ trong hay ngoµi §¶ng còng cÇn ®−îc
xem xÐt bæ nhiÖm vµo c¸c vÞ trÝ quan träng.
8) §¹i ®oµn kÕt toµn d©n téc t¹o ra søc m¹nh tæng hîp cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi
víi ®æi míi vµ ph¸t triÓn. ChÊp nhËn vµ dung hßa víi nh÷ng ng−êi bÊt ®ång
chÝnh kiÕn nh−ng cïng môc tiªu ph¸t triÓn, tr−íc yªu cÇu t¨ng néi lùc ®Ó ph¸t
triÓn ®Êt n−íc vµ tr−íc nguy c¬ ngo¹i x©m. X¸c tÝn tù do tÝn ng−ìng t«n gi¸o vµ
®èi xö b×nh ®¼ng gi÷a c¸c t«n gi¸o.
9) Chñ quyÒn vµ lîi Ých cña d©n téc lµ tèi cao vµ thiªng liªng, cÇn ®−îc b¶o vÖ
trong mäi t×nh huèng, b»ng søc m¹nh ®¹i ®oµn kÕt cña toµn d©n téc. ViÖt Nam
t«n träng lîi Ých vµ chñ quyÒn cña c¸c n−íc, c¸c quèc gia d©n téc kh¸c, ®ång thêi
còng kiªn quyÕt b¶o vÖ lîi Ých chÝnh ®¸ng vµ chñ quyÒn hîp ph¸p cña m×nh.
10) §−êng lèi ngo¹i giao cña ViÖt Nam lµ th©n thiÖn víi mäi quèc gia trªn thÕ
giíi. ViÖt Nam mong muèn lµ b¹n cña tÊt c¶ c¸c n−íc, s½n sµng hîp t¸c song
ph−¬ng vµ ®a ph−¬ng, t«n träng ®éc lËp chñ quyÒn cña nhau vµ cïng cã lîi. ViÖt
Nam sÏ kh«ng bao giê lµ ch− hÇu cña ai nÕu biÕt vËn dông ®−îc trÝ tuÖ cña toµn
d©n. Ng−êi ViÖt ®i ra n−íc ngoµi kh«ng ph¶i v× môc ®Ých kinh tÕ, h«n nh©n lµ
tèi th−îng, mµ lµ häc tËp, truyÒn b¸ nh÷ng gi¸ trÞ cña ®Êt n−íc vµ nh©n lo¹i.
11) Ph¸t triÓn bÒn v÷ng kinh tÕ g¾n liÒn víi ph¸t triÓn bÒn v÷ng vÒ x· héi vµ
m«i tr−êng. H¹n chÕ ®Õn møc tèi ®a viÖc sö dông n¨ng l−îng vµ tµi nguyªn th«
®ang ngµy cµng c¹n kiÖt, kh«ng thÓ t¸i t¹o ®−îc cña tr¸i ®Êt ®ang c−u mang
chóng ta.(*)
X©y dùng chÝnh thÓ d©n chñ, ®Êt n−íc ®éc lËp, toµn vÑn l·nh thæ vµ gi÷ v÷ng
chñ quyÒn d©n téc; nh©n d©n cã quyÒn tù do vµ lµm chñ, kinh tÕ phån vinh giµu
m¹nh. Chñ thÓ kh«ng ®−îc suy yÕu, Chñ quyÒn kh«ng ®−îc lung lay, Lý t−ëng
kh«ng thÓ nh¹t nhßa, Môc tiªu kh«ng hÒ thay ®æi, c¸i BÊt biÕn kiªn ®Þnh ®−îc ®¶m
b¶o bëi c¸i Kh¶ biÕn uyÓn chuyÓn, linh ho¹t, m−u l−îc, s¸ng suèt, phï hîp víi
nh÷ng biÕn ®æi cña Thêi, sù t¨ng tr−ëng cña ThÕ vµ sù ph¸t triÓn cña Lùc.
Ph¸t triÓn ®óng quy luËt, thuËn lßng d©n, hîp thêi ®¹i - ®ã lµ nh÷ng yªu cÇu
nhÊt thiÕt nÕu muèn ®¹t ®−îc sù ThÞnh V−îng cho quèc gia, trong ®iÒu kiÖn lÞch
sö míi - ®õng t¹o vòng tr©u ®»m ®Ó b¬i gi÷a ®¹i d−¬ng mªnh m«ng
S¶n phÈm lµ mét qu¸ tr×nh dµi tæng tÝch hîp - mét sù thõa kÕ tinh hoa cña c¸c nhµ khoa häc
(*)
mµ t¸c gi¶ ®· ®−îc dÞp chiªm nghiÖm. C¶m ¬n ng−êi thÇy, GS.TS. Hoµng ChÝ B¶o, Chuyªn gia
cao cÊp Héi ®ång Lý luËn Trung −¬ng, ®· ®Þnh h−íng t¸c gi¶ c¶ qu·ng ®−êng tiÕp cËn ph−¬ng
ph¸p luËn nghiªn cøu Chñ thuyÕt ph¸t triÓn ViÖt Nam.
nguon tai.lieu . vn
