Xem mẫu
- Về vai trò kiến tạo của nhà nước trong
phát triển giáo dục, đào tạo ở Việt Nam hiện nay
Lê Minh Quân(*)
Tóm tắt: Xây dựng nhà nước kiến tạo phát triển nói chung, nhà nước kiến tạo phát triển
giáo dục, đào tạo nói riêng đang là vấn đề có tính thời sự cả về lý luận và thực tiễn ở
Việt Nam hiện nay. Ở tầm khái quát, nhà nước kiến tạo phát triển có thể xem là nhà
nước giữ vai trò chủ động và tích cực trong phát triển kinh tế-xã hội, trong đó có phát
triển giáo dục, đào tạo, thể hiện ở xây dựng chiến lược, tạo dựng môi trường và điều
kiện; dự báo, chia sẻ và hướng dẫn; tiết kiệm và mang “tinh thần kinh doanh”; minh
bạch và hiệu lực, hiệu quả; phát triển và trọng dụng nhân tài.v.v… trong phát triển giáo
dục, đào tạo.
Từ khóa: Kiến tạo phát triển, Nhà nước kiến tạo phát triển, Nhà nước kiến tạo phát triển
giáo dục, đào tạo, Giáo dục, đào tạo.
Nhà nước kiến tạo phát triển, hiểu 1. Nhà nước xây dựng chiến lược, tạo dựng
một cách khái quát, là nhà nước giữ vai môi trường và thúc đẩy phát triển giáo
trò chủ động và tích cực trong phát triển dục, đào tạo
kinh tế - xã hội, trong đó có phát triển Nhà nước kiến tạo xây dựng chiến lược
giáo dục, đào tạo. Ở Việt Nam hiện nay, phát triển, quy hoạch phát triển theo một
Nhà nước cần chuyển từ vai trò quản lý, chiến lược đúng đắn, phù hợp; tạo môi
điều hành, nhất là quản lý, điều hành trực trường và điều kiện thuận lợi cho các thành
tiếp sang vai trò xây dựng chiến lược, tạo phần, lĩnh vực, cơ sở giáo dục phát huy mọi
dựng môi trường và điều kiện; dự báo, tiềm năng trong môi trường “cạnh tranh”
chia sẻ và hướng dẫn; tiết kiệm và mang (cạnh tranh lành mạnh) và hội nhập quốc tế;
“tinh thần kinh doanh”; minh bạch và giám sát nhằm phát hiện các mất cân đối có
hiệu lực, hiệu quả; phát triển và trọng thể xảy ra, bảo đảm ổn định phát triển giáo
dụng nhân tài.v.v… trong phát triển giáo dục, đào tạo ở tầm vĩ mô và an toàn hệ thống.
dục, đào tạo (David Held, 2013; Lê Minh Nhà nước lập kế hoạch để thực hiện
Quân, 2016; Đinh Minh Tuấn, Phạm Thế chiến lược phát triển giáo dục - đào tạo với
Anh, 2016). quy trình từ phân tích tình hình, xác định
vấn đề then chốt và nhiệm vụ cơ bản, dự
đoán tương lai và thời gian thực hiện chiến
(*)
PGS.TS., Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh; lược, triển khai thực hiện mục tiêu và đánh
Email: minhquanip@yahoo.com giá kết quả phát triển giáo dục, đào tạo
- Về vai tr’ kiến tạo§ 15
chính xác, kịp thời. Trong đó, nhà nước tập phương, cơ sở và sự giám sát chặt chẽ của
trung vào việc xây dựng khuôn khổ thể chế người dân cho phát triển giáo dục - đào tạo.
phù hợp và tạo điều kiện cần thiết để các cơ Nhà nước tạo ra hệ thống các khuyến
sở giáo dục, đào tạo phát huy mọi năng lực khích bằng cơ chế, chính sách để các nguồn
và sức sáng tạo vì lợi ích của xã hội. lực của xã hội được tập trung đầu tư cho các
Nhà nước xây dựng và hoàn thiện hệ mục tiêu phát triển giáo dục, đào tạo. Theo
thống luật pháp, khung pháp lý cho các hoạt đó, các tài nguyên quốc gia, nguồn lực xã
động phát triển giáo dục, đào tạo nhằm thực hội cho phát triển giáo dục, đào tạo cần
hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội được phân bổ tới những chủ thể có năng lực
thông qua chính sách và chuyển hóa chính sử dụng mang lại chất lượng và hiệu quả
sách kịp thời vào đời sống. Nhà nước bảo cao nhất.
đảm pháp luật và cơ chế chính sách tạo 2. Nhà nước dự báo, cung cấp thông tin và
thuận lợi nhất cho mọi chủ thể tham gia phát bảo đảm cân đối vĩ mô trong phát triển
triển giáo dục, đào tạo. giáo dục, đào tạo
Nhà nước tạo dựng môi trường “cạnh Nhà nước kiến tạo phát triển làm chức
tranh” bình đẳng cho các chủ thể (cá nhân, năng dự báo, cung cấp thông tin và bảo đảm
tổ chức trong và ngoài nước) tham gia phát cân đối vĩ mô thay vì chỉ làm chức năng chủ
triển giáo dục, đào tạo thông qua việc tạo ra thể chính và trực tiếp trong phát triển giáo
hành lang pháp lý công bằng và có hiệu lực. dục, đào tạo. Nhà nước hoạch định chính
Nhà nước không làm thay các cơ sở giáo sách với tầm nhìn hệ thống, phát hiện các
dục, đào tạo, mà tập trung xây dựng khuôn khả năng có thể điều hòa, cân đối những yêu
khổ thể chế phù hợp và tạo điều kiện cần cầu khác nhau về nguồn lực; tập trung và
thiết để các chủ thể tham gia phát triển giáo khai thác các nguồn lực cho các ưu tiên phát
dục, đào tạo. triển giáo dục, đào tạo một cách có hiệu
Nhà nước kiểm soát chặt chẽ và xóa bỏ quả; lựa chọn, ưu tiên các nguồn lực cho
“độc quyền” của các cơ sở giáo dục công những ngành, lĩnh vực phát triển giáo dục,
lập, thực hiện xã hội hóa hoạt động quản lý đào tạo quan trọng nhất trong từng giai
nhằm huy động các nguồn lực của xã hội đoạn, những lĩnh vực phát triển giáo dục,
cho phát triển, tạo điều kiện cho xã hội thực đào tạo có tầm quan trọng chiến lược.
hiện tốt hơn những chức năng, những công Nhà nước dự báo, phòng ngừa những
việc mà xã hội có thể làm trong phát triển hạn chế, tiêu cực hơn là xử lý, “chữa trị”
giáo dục, đào tạo. Nhà nước mở rộng giao những hạn chế, tiêu cực.v.v... trong phát triển
quyền, ủy quyền và phân quyền, tạo điều giáo dục, đào tạo (D. Acemoglu và J. Robin-
kiện để các cá nhân, tổ chức thực hiện tự son, 2012); ngăn ngừa những mất cân đối
quản lý trong giáo dục, đào tạo. ngay trong lĩnh vực giáo dục, đào tạo, giữa
Nhà nước tìm mọi cách để cung cấp các giáo dục và đào tạo, thực hiện “giáo dục
dịch vụ công chất lượng và hiệu quả cho sự trong đào tạo” và “đào tạo trong giáo
phát triển xã hội nói chung và giáo dục, đào dục”.v.v... Nhà nước điều hành phát triển
tạo nói riêng (Nguyễn Sĩ Dũng, 2017), nâng giáo dục, đào tạo theo hướng chia sẻ, hướng
cao tính chủ động, chất lượng và hiệu quả dẫn và khuyến cáo, cảnh báo, phòng ngừa
của các dịch vụ công của chính quyền địa và chia sẻ rủi ro một cách khách quan, khoa
- 16 Th“ng tin Khoa học xž hội, số 8.2017
học, kịp thời. Nhà nước tập trung các nguồn dục, đào tạo, giữa các cơ sở giáo dục, đào
lực vào việc dự báo, cảnh báo, phòng ngừa tạo với người dân về các mục tiêu, dự án
các phức tạp có khả năng nảy sinh thay vì phát triển chung cho giáo dục, đào tạo.
chỉ đấu tranh giải quyết những phức tạp, tiêu 3. Nhà nước thiết lập các công cụ quản lý,
cực đã nảy sinh trong phát triển giáo dục, hướng dẫn và thu hút đầu tư trong phát
đào tạo. Hệ thống chính sách, pháp luật có triển giáo dục, đào tạo
chất lượng, hoàn chỉnh và tăng cường kiểm Nhà nước kiến tạo phát triển thiết lập
tra giám sát việc thực hiện chính sách, pháp các công cụ quản lý để hướng các nguồn
luật là biện pháp tốt nhất để phòng ngừa vốn đầu tư trong và ngoài nước vào những
những phức tạp, tiêu cực có thể nảy sinh lĩnh vực mà nhu cầu phát triển trong giáo
trong phát triển giáo dục, đào tạo. dục, đào tạo đã trở nên khách quan, đáp ứng
Nhà nước “can thiệp” vào “thị trường” yêu cầu trước mắt và lâu dài của giáo dục,
giáo dục, đào tạo trực tiếp bằng sản phẩm đào tạo. Xóa bỏ cơ chế xin - cho trong đầu
và dịch vụ giáo dục, đào tạo; bằng chất tư, cung ứng dịch vụ công cho phát triển
lượng và hiệu quả phát triển giáo dục, đào giáo dục, đào tạo.
tạo của các cơ sở giáo dục, đào tạo công lập. Nhà nước có chính sách hướng chủ yếu
Theo đó, các cơ sở giáo dục, đào tạo công vào kết quả hoạt động (đầu ra) thay vì chỉ
lập thể hiện vai trò “chủ đạo”, “dẫn dắt” chú trọng “đầu vào” trong phát triển giáo
trong phát triển giáo dục, đào tạo. dục, đào tạo. Chuyển cách đánh giá theo kết
Nhà nước đồng hành, hỗ trợ các cơ sở quả đầu tư của nhà nước cho phát triển giáo
giáo dục và đào tạo; tranh thủ mọi cơ hội dục, đào tạo sang cách đánh giá theo chất
cho phát triển thay vì ra mệnh lệnh, đứng lượng và hiệu quả của các dịch vụ do nhà
trên các cơ sở giáo dục, đào tạo để quản lý, nước cung cấp cho phát triển giáo dục, đào
kiểm soát. Theo đó, nhà nước thiết kế tạo. Chuyển cách đánh giá theo số lượng
chính sách hướng vào việc tháo gỡ những các nguồn lực mà nhà nước đầu tư cho phát
cản trở, “trói buộc” các cơ sở giáo dục và triển giáo dục, đào tạo sang cách đánh giá
đào tạo, tạo dựng môi trường thuận lợi để theo chất lượng và hiệu quả sử dụng các
các cơ sở giáo dục, đào tạo bán công lập nguồn lực được cung cấp cho phát triển giáo
hoặc ngoài công lập trong và ngoài nước dục, đào tạo.
ra đời và phát triển. 4. Nhà nước thực hiện dân chủ, công khai
Nhà nước mở rộng và tăng cường sự và minh bạch trong quản lý phát triển giáo
tương tác giữa các cơ quan trong bộ máy nhà dục, đào tạo
nước với các cơ sở giáo dục, đào tạo; tăng Nhà nước kiến tạo phát triển thực hiện
cường đối thoại với các cơ sở giáo dục, đào dân chủ, công khai hóa, minh bạch hóa
tạo bằng nhiều hình thức để cán bộ, công trong các quyết định quản lý, các nguồn đầu
chức gần hơn với các cơ sở giáo dục, đào tư công cho phát triển giáo dục, đào tạo; có
tạo, để chủ trương, chính sách, pháp luật của cơ chế phản biện xã hội hữu hiệu, mở rộng
nhà nước về giáo dục, đào tạo sát hợp hơn sự tham gia của các cơ sở giáo dục, đào tạo
với thực tiễn; có các kênh trao đổi, chia sẻ vào quá trình xây dựng và thực hiện chính
thông tin thường xuyên theo quy định của sách phát triển giáo dục, đào tạo; phát huy
luật pháp giữa nhà nước với các cơ sở giáo quyền làm chủ thực sự của các cơ sở giáo
- Về vai tr’ kiến tạo§ 17
dục, đào tạo; đồng thời, bảo đảm dân chủ đi Nhà nước có chế độ tuyển dụng nhân
đôi với nghĩa vụ và trách nhiệm của các cơ tài để phát triển giáo dục, đào tạo; xây dựng
sở giáo dục, đào tạo; giữ vững kỷ cương, kỷ và phát triển nhân tài trong giáo dục, đào tạo
luật trong giáo dục, đào tạo. từ các cơ sở đào tạo có chất lượng nhất và
Nhà nước mạnh mẽ và sáng suốt, thể uy tín nhất, có kinh nghiệm và khả năng
hiện trong sự hợp lý của các chính sách đưa nhất trong tổ chức thực tiễn; thu hút nhân
ra và đạt được sự đồng thuận xã hội cao chứ tài từ ngoài xã hội cho ngành giáo dục, đào
không phải nhà nước cứng rắn gắn với áp tạo. Nhà nước có chính sách, chế độ đãi ngộ
đặt cho phát triển giáo dục, đào tạo; đơn xứng đáng nhằm thu hút và giữ được nhân
giản hóa các thủ tục hành chính, khuyến tài cho phát triển giáo dục, đào tạo.
khích mọi thành phần xã hội, nhà đầu tư Từ kinh nghiệm của nhiều nước phát
trong và ngoài nước, mọi người dân đầu tư triển trên thế giới, nhất là Mỹ, một số nước
phát triển giáo dục, đào tạo; khuyến khích Tây Âu, Nhật Bản và các nước NIC ở Đông
việc lựa chọn sử dụng dịch vụ giáo dục, đào Á, có thể thấy có nhiều cách thức để nhà
tạo của các cơ sở giáo dục, đào tạo có chất nước tác động vào phát triển xã hội nói
lượng, uy tín; chủ động trong hội nhập quốc chung và giáo dục, đào tạo nói riêng (Ngô
tế về giáo dục, đào tạo. Huy Đức, Nguyễn Thị Thanh Dung, 2016).
Nhà nước đẩy mạnh phân cấp, phát huy Theo đó:
tính chủ động, sáng tạo của các cơ sở giáo Thứ nhất, nhà nước không đóng vai trò
dục, đào tạo; đồng thời bảo đảm sự quản lý “thống soái”, nhưng cũng không đóng vai
thống nhất của toàn bộ hệ thống giáo dục, trò thụ động “điều chỉnh”, mà có một vai
đào tạo quốc gia; nâng cao tính hiệu lực, trò lớn hơn nhiều, đặc biệt trong việc định
hiệu quả, thống nhất, thông suốt trong tổ hướng và tập trung nguồn lực cho phát
chức và hoạt động của các cơ quan quản lý triển giáo dục, đào tạo. Nhà nước kiến tạo
nhà nước các cấp về giáo dục, đào tạo; tăng phát triển “gần gũi” hơn về tính chất chỉ
cường trách nhiệm giải trình của các cơ huy, định hướng kế hoạch phát triển,
quan quản lý, các cơ sở giáo dục, đào tạo nhưng cũng khác với “nhà nước điều
trước người dân, trước công luận. chỉnh” trong phát triển giáo dục, đào tạo.
5. Nhà nước kiến tạo phát triển và trọng Nhà nước kiến tạo phát triển giáo dục, đào
dụng nhân tài trong phát triển giáo dục, tạo đã và đang tồn tại ở nhiều nước với
đào tạo những biểu hiện cụ thể do điều kiện lịch sử
Nhà nước kiến tạo phát triển và trọng - cụ thể quy định.
dụng nhân tài trong phát triển giáo dục, đào Thứ hai, nhà nước giữ vai trò chủ đạo,
tạo để có những nhà lãnh đạo và đội ngũ với ý nghĩa hiện đại và phát triển của khái
hoạch định chiến lược tài ba, có tinh thần niệm này, dẫn dắt sự phát triển giáo dục, đào
yêu nước mãnh liệt, tận tâm và có quyết tâm tạo trong điều kiện nền kinh tế thị trường;
chính trị cao nhất đối với sự phát triển của nhà nước kiến tạo khác cả với “nhà nước chỉ
giáo dục, đào tạo; thu hút các chuyên gia huy”, lẫn “nhà nước điều chỉnh” ở phương
đầu ngành trong các lĩnh vực và trao cho họ thức tác động đến phát triển giáo dục, đào
những quyền quyết định tương đối cho phát tạo. Tính chủ động dẫn dắt của nhà nước
triển giáo dục, đào tạo. còn thể hiện ở vai trò thúc đẩy nghiên cứu
- 18 Th“ng tin Khoa học xž hội, số 8.2017
và triển khai trong các cơ sở giáo dục, đào hiệu quả phát triển giáo dục, đào tạo và
tạo. Nhà nước chủ động định hướng và dẫn phát triển nguồn nhân lực một cách cụ thể,
dắt trong thu hút đầu tư cho các hướng thiết thực và kịp thời
nghiên cứu phát triển, làm nền tảng cho các
lĩnh vực giáo dục, đào tạo được lựa chọn và Tài liệu tham khảo
ưu tiên. 1. D. Acemoglu và J. Robinson (2012),
Thứ ba, nhà nước sử dụng sức mạnh The Origin of Power, Prosperity, and
thực sự của các cơ sở giáo dục công lập, với Poverty: Why Nations Fails (Nguồn
ý nghĩa hiện đại và phát triển của khái niệm gốc của quyền lực, thịnh vượng và
này, làm đầu tàu. Nhà nước tập trung đột nghèo khó: Tại sao các quốc gia thất
phá vào các lĩnh vực quan trọng thông qua bại), Randon House.
sự hợp tác và chủ động dẫn dắt khối cơ sở 2. David Held (2013), Các mô hình quản
giáo dục ngoài công lập, có các chính sách lý nhà nước hiện đại, Phạm Nguyên
ưu tiên định hướng cho sự phát triển giáo Trường dịch, Nxb. Tri thức, Hà Nội.
dục, tạo các động lực cho phát triển giáo 3. Nguyễn Sĩ Dũng (2017), “Nhà nước
dục, đào tạo. kiến tạo phát triển”, Báo Nhân dân
Thứ tư, nhà nước có các chính sách hàng tháng, ngày 15/01.
phúc lợi thích hợp, thúc đẩy sự biến đổi tích 4. Ngô Huy Đức - Nguyễn Thị Thanh
cực trong cơ cấu của nền giáo dục, đào tạo Dung (2016), “Nhà nước kiến tạo phát
quốc gia. triển - khái niệm và thực tế”, Tạp chí Lý
Như vậy, nhà nước kiến tạo phát triển luận chính trị, số 11, tháng 11.
là nhà nước mang lại nhiều nhất những kết 5. Lê Minh Quân (2016), “Nhà nước kiến
quả, hiệu quả cho sự phát triển giáo dục tạo”, Tạp chí Lý luận chính trị, số 8,
và phát triển nguồn nhân lực đáp ứng kịp tháng 8.
thời các yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội. 6. Đinh Minh Tuấn, Phạm Thế Anh (Chủ
Việc đánh giá vai trò kiến tạo phát triển biên, 2016), Từ nhà nước điều hành
của nhà nước trong giáo dục, đào tạo và sang nhà nước kiến tạo, Nxb. Tri thức,
phát triển nguồn nhân lực phải dựa trên Hà Nội.
(tiếp theo trang 13) 7. Joschka Fischer, Những người thắng kẻ
bại mới ở Trung Đông, (Posted on
5. Nguyễn Thanh Hiền (2015), “Sự thay 02/12/2014 by the Observer), Ninh Thị
đổi cán cân quyền lực tại Trung Đông”, Thanh Hà dịch.
Tạp chí Nghiên cứu Châu Phi & Trung 8. Bùi Nhật Quang (Chủ biên, 2011), Một
Đông, số 8. số vấn đề kinh tế, chính trị nổi bật của
6. John Judis, America’s Failure - and Trung Đông và xu hướng đến năm
Rusia and Iran‘s Success - in Syria’s 2020, Nxb. Khoa học xã hội.
Cataclysmic Civil War, 9. Thông tấn xã Việt Nam, Tài liệu tham
http://www.talkingpointsmemo.com/ khảo đặc biệt, các số liên quan đến chủ
cafe/america-failure-rusia-succes-in- đề nghiên cứu, 2011-2017.
syria-war 10. http://vi.wikipedia.org/wiki/syria
nguon tai.lieu . vn
