Xem mẫu
- VÒ ®Æc thï v¨n ho¸ trong x©y dùng
Nhµ n−íc ph¸p quyÒn XHCN ë viÖt nam
Hoµng ThÞ H¹nh(*)
I. Nh÷ng nÐt ®Æc thï c¬ b¶n trong v¨n hãa ViÖt Nam d¹ng, ®ãng vai trß c−¬ng lÜnh tinh thÇn
cña lµng vµ lµ c«ng cô ®iÒu chØnh c¸c
1. Lèi sèng träng lÖ h¬n luËt hay mèi quan hÖ trong néi bé céng ®ång d©n
phÐp vua thua lÖ lµng c− ë n«ng th«n, nh÷ng quy −íc nµy ®−îc
ng−êi d©n Lµng - B¶n tu©n thñ mét
ViÖt Nam n»m trong vïng ¶nh
c¸ch chÆt chÏ vµ trë thµnh tËp tôc
h−ëng cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt ch©u
truyÒn tõ ®êi nµy qua ®êi kh¸c.(*)VÒ
¸, cÊu tróc x· héi dùa trªn m« h×nh
ph−¬ng diÖn lÞch sö, H−¬ng −íc xuÊt
c«ng x· n«ng th«n, ®èi víi ng−êi ViÖt,
hiÖn vµo kho¶ng thÕ kû XV, cßn LuËt
lµng lµ mét ®¬n vÞ tô c− cña nh÷ng
tôc th× hÇu nh− xuÊt hiÖn tõ khi h×nh
ng−êi n«ng d©n tån t¹i tõ l©u ®êi cã tÝnh
thµnh c¸c d©n téc. VÒ nguyªn t¾c x©y
g¾n bã, bÒn v÷ng, æn ®Þnh vÒ nhiÒu mÆt.
dùng, H−¬ng −íc vµ LuËt tôc ®−îc h×nh
Tuy kh«ng ph¶i lµ cÊp chÝnh quyÒn,
thµnh trªn c¬ chÕ d©n chñ Lµng - B¶n,
nh−ng lµng ®−îc coi lµ ®iÓm nèi dµi
tÝnh d©n chñ thÓ hiÖn ë chç c¸c quy −íc
trong bµn tay qu¶n lý chÝnh quyÒn tØnh
do c− d©n trùc tiÕp tù tho¶ thuËn dùa
- huyÖn - x·. Lµng lµ ®¬n vÞ tù qu¶n,
trªn ý chÝ thèng nhÊt vµ quyÒn b×nh
v¨n ho¸ lµng lµ dßng v¨n ho¸ chñ ®¹o
®¼ng. VÒ ph−¬ng diÖn néi dung, H−¬ng
trong ®êi sèng tinh thÇn ng−êi ViÖt.
−íc vµ LuËt tôc chøa ®ùng nh÷ng vÊn
TÝnh ®Æc thï tù trÞ ®ã lµm ph¸t sinh
®Ò liªn quan ®Õn quyÒn lîi vµ nghÜa vô
trong x· héi ViÖt Nam lèi sèng träng lÖ
d©n c−, thÓ hiÖn nhu cÇu vµ nguyÖn
h¬n luËt hay theo c¸ch nãi d©n gian
väng cña hä. Do vËy, chóng ph¶n ¸nh
phÐp vua thua lÖ lµng.
mét c¸ch s©u s¸t, ®Çy ®ñ nh÷ng vÊn ®Ò
LÖ lµng thùc ra lµ c¸ch nãi d©n gian, ®êi sèng céng ®ång vµ ®−îc chØnh söa
nÕu diÔn ®¹t b»ng ng«n tõ khoa häc gäi khi cuéc sèng cã biÕn ®éng.
lµ H−¬ng −íc (®èi víi d©n téc Kinh) vµ 2. Lèi sèng träng t×nh khinh lý vµ
LuËt tôc (®èi víi c¸c d©n téc anh em). th¸i ®é c¶ nÓ
H−¬ng −íc vµ LuËt tôc lµ s¶n phÈm
thµnh v¨n do céng ®ång d©n c− Lµng -
B¶n tho¶ thuËn lËp ra, chøa ®ùng mét
hÖ thèng c¸c quy −íc phong phó, ®a (*)
ThS., Gi¶ng viªn §¹i Häc B¸ch Khoa Hµ Néi.
- VÒ ®Æc thï v¨n hãa… 17
Lèi sèng coi träng t×nh nghÜa lµ mét 3. ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng
nÐt ®Ñp truyÒn thèng cña ng−êi ViÖt tõ quèc gia ®a s¾c mµu t«n gi¸o
x−a ®Õn nay, nã ®−îc kÕt tinh trong v¨n Gièng c¸c quèc gia ph−¬ng §«ng
ho¸ d©n gian (folklore), thÓ hiÖn qua tôc kh¸c nh− Trung Quèc, Ên §é, ViÖt Nam
ng÷, ca dao, d©n ca, huyÒn tÝch, trong lµ quèc gia ®a s¾c mµu t«n gi¸o. Ngoµi
nh÷ng truyÖn ngô ng«n. NguyÔn Tr·i nh÷ng t«n gi¸o lín mang tÝnh phæ biÕn
®· kh¸i qu¸t lèi sèng ®ã b»ng hai c©u toµn cÇu nh− PhËt gi¸o, §¹o gi¸o, Thiªn
th¬: “Ngâ èc nh−êng khiªm lµ mü ®øc. chóa, Tin Lµnh, Håi gi¸o, ë ViÖt Nam
§«i co ai dÔ kÐm chi ai” (8, tr.426). Víi cßn cã nhiÒu t«n gi¸o b¶n ®Þa nh− §¹o
mét lèi sèng coi träng t×nh nghÜa nh− Cao §µi, §¹o Hßa H¶o, §¹o thê cóng tæ
vËy, khi gÆp nh÷ng vÊn ®Ò r¾c rèi trong tiªn, thê Thµnh Hoµng, Tæ nghÒ, §¹o
cuéc sèng, ng−êi ViÖt th−êng xö lý theo thê vËt tæ (Totemism) ë c¸c d©n téc
ph−¬ng ch©m “mét ®iÒu nhÞn, chÝn ®iÒu thiÓu sè anh em, v.v...
lµnh”, “chÝn bá lµm m−êi”, nªn kh«ng
®em chóng ra tr−íc vµnh mãng ngùa cña LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn
toµ ¸n c«ng lý mµ xö lý theo tËp qu¸n, t«n gi¸o cho chóng ta thÊy r»ng, tõ khi
luËt tôc cña dßng hä, cña ®Þa ph−¬ng. Vµ h×nh thµnh ®Õn nay, t«n gi¸o ®· vµ
nÕu cã ®−a vô viÖc ra tr−íc ph¸p luËt th× ®ang ®ãng vai trß kh«ng nhá trong ®êi
còng xö lý theo h×nh thøc “®−a nhau ®Õn sèng loµi ng−êi. Trong t¸c phÈm “§¹o
chèn cöa c«ng, bÒ ngoµi lµ lý, bªn trong ®øc tin lµnh vµ tinh thÇn cña chñ nghÜa
lµ t×nh”. Lèi sèng träng t×nh khinh lý, t¹o t− b¶n”, Max Weber cho r»ng, “biÕn thÓ
nªn thãi quen ng¹i khiÕu tè, khiÕu n¹i Tin Lµnh cña Kit« gi¸o ë ph−¬ng T©y cã
vµ thËm chÝ cã ¸c c¶m víi nh÷ng hiÖn thÓ s¶n sinh ra ®¹o ®øc duy lý vµ gãp
t−îng kiÖn tông, ph¸t sinh quan niÖm phÇn vµo th¾ng lîi cña sù biÕn ®æi lÞch
“quan xa, b¶n nha gÇn”, “v« phóc ®¸o sö vÜ ®¹i - sù h×nh thµnh chñ nghÜa t−
tông ®×nh”, “con kiÕn kiÖn cñ khoai”, b¶n vµ sù ph¸t triÓn n¨ng ®éng cña x·
“quan thÊy kiÖn nh− kiÕn thÊy mì”. héi” (11, tr.150). Bëi v×, nh÷ng gi¸o lý
Tin Lµnh lµ nguån gèc h×nh thµnh lèi
Th¸i ®é c¶ nÓ trong c¸ch xö lý c«ng sèng gi¶n dÞ, tiÕt kiÖm, tÝnh trung thùc
viÖc hµnh chÝnh nhµ n−íc cña c¸c quan trong x· héi t− b¶n. Ph¸t hiÖn nµy cña
chøc thêi phong kiÕn, c¸c c«ng chøc thêi Max Weber cho chóng ta thªm kinh
hiÖn ®¹i b¾t nguån tõ triÕt lý sèng “mét nghiÖm trong viÖc khai th¸c nh÷ng gi¸
giät m¸u ®µo, h¬n ao n−íc l·”, “b¸n anh trÞ cña t«n gi¸o trong viÖc x©y dùng nhµ
em xa, mua l¸ng giÒng gÇn”, “ta vÒ ta n−íc ph¸p quyÒn XHCN ë ViÖt Nam
t¾m ao ta, dï trong dï ®ôc ao nhµ vÉn hiÖn nay.
h¬n”, v.v... Th¸i ®é c¶ nÓ lµ nguyªn
II. Nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña nhµ n−íc ph¸p
nh©n ph¸t sinh nh÷ng hiÖn t−îng “con
quyÒn XHCN ë ViÖt Nam
«ng ch¸u cha”, “mét ng−êi lµm quan c¶
hä ®−îc nhê”, “nhÊt th©n, nh× quen”. Sau h¬n hai m−¬i n¨m nghiªn cøu,
Thãi quen c¶ nÓ v« t×nh lµm ph¸t sinh kÓ tõ khi §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam chñ
t×nh tr¹ng khi gÆp nh÷ng tr−êng hîp vi tr−¬ng x©y dùng nhµ n−íc ph¸p quyÒn,
ph¹m luËt ph¸p th× tù hoµ gi¶i trong néi giíi häc gi¶ ViÖt Nam b−íc ®Çu ®· ®i
bé h¬n lµ nhê sù can thiÖp ph¸p luËt ®Õn thèng nhÊt mét sè quan ®iÓm cho
nhµ n−íc. r»ng, kh«ng thÓ ¸p dông mét c¸ch
- 18 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2011
nguyªn xi lý luËn nhµ n−íc ph¸p quyÒn v÷ng b¶n chÊt giai cÊp c«ng nh©n cña
ph−¬ng T©y vµo hoµn c¶nh ViÖt Nam, v× Nhµ n−íc, b¶o ®¶m tÊt c¶ quyÒn lùc nhµ
ë ViÖt Nam cã nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt vÒ n−íc thuéc vÒ nh©n d©n, ®−a sù nghiÖp
chÕ ®é kinh tÕ - chÝnh trÞ, v¨n hãa - x· ®æi míi ®i ®óng ®Þnh h−íng XHCN.
héi. Do vËy, nhiÖm vô c¬ b¶n cña giíi lý 2. Nhµ n−íc ph¸p quyÒn XHCN ViÖt
luËn ViÖt Nam lµ ph¶i x¸c ®Þnh râ Nam lµ nhµ n−íc cña nh©n d©n, do
nh÷ng ®Æc tr−ng cña Nhµ n−íc ph¸p nh©n d©n, v× nh©n d©n
quyÒn ViÖt Nam. KÕt qu¶ nghiªn cøu ®·
®i ®Õn nh÷ng kÕt luËn c¬ b¶n: C¬ së nÒn t¶ng cña nhµ n−íc ph¸p
quyÒn nãi chung lµ x¸c lËp d©n chñ, tøc
1. Nhµ n−íc ph¸p quyÒn XHCN ViÖt lµ thõa nhËn vµ b¶o ®¶m thùc hiÖn
Nam do §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam l·nh ®¹o quyÒn lùc thuéc vÒ nh©n d©n. §ßi hái
C¸c lý luËn gia t− s¶n cho r»ng, nhµ ®Çu tiªn cña nhµ n−íc ph¸p quyÒn lµ
n−íc ph¸p quyÒn ph¶i cã sù l·nh ®¹o nhµ n−íc ph¶i l¾ng nghe, t«n träng vµ
cña chÝnh ®¶ng ®¹i diÖn cho giai cÊp chÊp thuËn nh÷ng quyÕt ®Þnh quan
®ang n¾m trong tay quyÒn lùc nhµ n−íc. träng cña nh©n d©n vÒ vËn mÖnh hiÖn
ë ViÖt Nam, víi mét nÒn chÝnh trÞ nhÊt t¹i vµ t−¬ng lai cña ®Êt n−íc. Trong nhµ
nguyªn, kÓ tõ khi ra ®êi ®Õn nay, §¶ng n−íc ph¸p quyÒn, ph¸p luËt nhµ n−íc
Céng s¶n ViÖt Nam lu«n gi÷ vai trß ph¶i lµ s¶n phÈm ý chÝ, nguyÖn väng, lµ
l·nh ®¹o ®Êt n−íc trong c«ng cuéc ®Êu tiÕng nãi trùc tiÕp cña nh©n d©n, b¶o vÖ
tranh giµnh chÝnh quyÒn, trong sù lîi Ých thiÕt th©n, thiÕt thùc cho nh©n
nghiÖp ®æi míi còng nh− trong c«ng d©n. NÐt ®Æc tr−ng cña t− t−ëng nµy ë
cuéc c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt ViÖt Nam ®−îc thÓ hiÖn ë chç nã ®−îc
n−íc hiÖn nay. Vai trß nµy ®· ®−îc kh¼ng ®Þnh nh− mét thµnh qu¶ ®Êu
kh¼ng ®Þnh trong ®iÒu 4 HiÕn ph¸p tranh l©u dµi trong c«ng cuéc gi¶i phãng
1992 (söa ®æi n¨m 2001). d©n téc ViÖt Nam chèng l¹i ¸ch thèng
trÞ cña phong kiÕn, thùc d©n, ®Õ quèc,
Trong sù nghiÖp x©y dùng Nhµ n−íc kÕt thóc b»ng cuéc c¸ch m¹ng th¸ng
ph¸p quyÒn XHCN ViÖt Nam hiÖn nay, 8/1945. KÓ tõ thêi ®iÓm lÞch sö ®ã, Nhµ
h¬n bao giê hÕt §¶ng Céng s¶n ViÖt n−íc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ ra ®êi,
Nam cÇn ph¶i ph¸t huy ®−îc vai trß vµ thùc sù lµ mét nhµ n−íc kiÓu míi.
tr¸ch nhiÖm lín lao cña m×nh. Tuy
Nhµ n−íc céng hoµ XHCN ViÖt Nam
nhiªn, ®Ó kh«ng chång chÐo tr¸ch
thùc sù lµ nhµ n−íc cña d©n, do d©n, v×
nhiÖm, r¬i vµo t×nh tr¹ng song trïng
d©n. Mäi c¬ së vËt chÊt cña nhµ n−íc
quyÒn lùc gi÷a §¶ng vµ Nhµ n−íc th×
®Òu thuéc quyÒn së h÷u cña d©n, nh©n
vÊn ®Ò ph©n ®Þnh sù l·nh ®¹o cña §¶ng
d©n cã quyÒn bÇu ra bé m¸y nhµ n−íc
cÇm quyÒn vµ sù qu¶n lý, ®iÒu hµnh cña
vµ còng cã quyÒn b·i miÔn nã nÕu thÊy
Nhµ n−íc lµ hÕt søc cÇn thiÕt. §Ó cã sù
cÇn thiÕt, mäi chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch vµ
ph©n ®Þnh quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm
ph¸p luËt cña nhµ n−íc ban hµnh ®Òu v×
gi÷a §¶ng vµ Nhµ n−íc theo ph−¬ng
môc ®Ých ®êi sèng nh©n d©n.
ch©m: §¶ng l·nh ®¹o, nhµ n−íc qu¶n lý,
nh©n d©n lµm chñ th× cÇn ph¶i ®æi míi 3. Trong Nhµ n−íc ph¸p quyÒn
néi dung vµ ph−¬ng thøc l·nh ®¹o cña XHCN ViÖt Nam quyÒn lùc nhµ n−íc lµ
§¶ng ®èi víi Nhµ n−íc lµ nh»m gi÷ thèng nhÊt trªn c¬ së cã sù ph©n c«ng vµ
- VÒ ®Æc thï v¨n hãa… 19
phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan nhµ n−íc trong Tãm l¹i, Nhµ n−íc ph¸p quyÒn
viÖc lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t− ph¸p XHCN ViÖt Nam cã nh÷ng ®Æc tr−ng
riªng mµ do ®iÒu kiÖn kh¸ch quan vµ
Sù thµnh c«ng cña c¸ch m¹ng
chñ quan hay tÝnh ®Æc thï vÒ kinh tÕ,
XHCN, mµ cô thÓ ë ViÖt Nam lµ c¸ch
chÝnh trÞ, v¨n ho¸ quy ®Þnh. Nh÷ng ®Æc
m¹ng th¸ng 8/1945, ®· xo¸ bá Nhµ n−íc
tr−ng nµy quy ®Þnh néi dung, tÝnh chÊt,
phong kiÕn, thiÕt lËp Nhµ n−íc ViÖt
lé tr×nh x©y dùng nhµ n−íc ph¸p quyÒn ë
Nam d©n chñ céng hoµ, sau ®ã ®æi
ViÖt Nam - mét h×nh thøc nhµ n−íc kh¸c
thµnh Céng hoµ XHCN ViÖt Nam. Mét
víi nhµ n−íc ph¸p quyÒn t− s¶n. §Õn
kiÓu nhµ n−íc míi ®−îc x©y dùng trªn
l−ît m×nh, nh÷ng nÐt ®Æc thï kinh tÕ,
nguyªn t¾c thèng nhÊt quyÒn lùc, kh«ng
chÝnh trÞ, v¨n ho¸ t¸c ®éng trë l¹i, cã thÓ
theo nguyªn t¾c tam quyÒn ph©n lËp
thóc ®Èy hay lµm chËm tiÕn tr×nh x©y
nh− trong nhµ n−íc t− s¶n.
dùng nhµ n−íc ph¸p quyÒn ë ViÖt Nam.
§¹i héi §¶ng lÇn thø VII ®· ®−a ra III. ¶nh h−ëng cña nh÷ng nÐt ®Æc thï v¨n hãa tíi viÖc
quan ®iÓm vÒ sù tån t¹i cña ba quyÒn x©y dùng nhµ n−íc ph¸p quyÒn XHCN ë ViÖt Nam
lËp ph¸p, hµnh ph¸p, t− ph¸p vµ sù
Nh÷ng nÐt ®Æc thï v¨n hãa ViÖt
ph©n c«ng, phèi hîp gi÷a ba ph¹m vi
Nam nh− ®· ph©n tÝch ë phÇn ®Çu ®ang
quyÒn lùc ®ã cña Nhµ n−íc ®−îc chÝnh
cã nh÷ng ¶nh h−ëng to lín ®Õn viÖc x©y
thøc kh¼ng ®Þnh. §Õn Héi nghÞ Trung
dùng Nhµ n−íc ph¸p quyÒn XHCN ë
−¬ng lÇn thø 8 (khãa VII), quan ®iÓm
ViÖt Nam, sù ¶nh h−ëng ®ã cã thÓ kh¸i
cña §¶ng céng S¶n ViÖt Nam vÒ c¬ b¶n
qu¸t trong mÊy ®iÓm sau:
®· ®−îc x¸c ®Þnh râ h¬n: quyÒn lùc nhµ
n−íc lµ thèng nhÊt, cã sù ph©n c«ng vµ 1. H−¬ng −íc vµ LuËt tôc ®ãng mét
phèi hîp chÆt chÏ gi÷a c¸c c¬ quan nhµ vai trß kh¸ quan träng trong ®êi sèng
n−íc trong viÖc thùc hiÖn ba quyÒn lËp céng ®ång, gãp phÇn ®iÒu chØnh vµ ®¸nh
ph¸p, hµnh ph¸p, t− ph¸p. gi¸ hµnh vi d©n chóng
Sau c¸ch m¹ng th¸ng 8/1945, ®Ó x©y
§¹i héi §¶ng lÇn thø IX tiÕp tôc
dùng cuéc sèng míi, §¶ng ta tiÕn hµnh
kh¼ng ®Þnh nguyªn t¾c thèng nhÊt
c¸ch m¹ng t− t−ëng v¨n ho¸, thùc chÊt
quyÒn lùc vµ cã sù ph©n c«ng phèi hîp
lµ xo¸ bá nh÷ng tµn tÝch phong kiÕn.
gi÷a c¸c nh¸nh quyÒn lùc. HiÕn ph¸p
Nh−ng trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, do t¶
n¨m 1992 ®−îc söa ®æi, bæ sung n¨m
khuynh nªn chóng ta ®· xo¸ bá H−¬ng
2001 chÝnh thøc ghi nhËn nguyªn t¾c
−íc vµ LuËt tôc. Sù nghiÖp x©y dùng
nµy ®· thÓ hiÖn b¶n chÊt nh©n d©n cña
nhµ n−íc ph¸p quyÒn XHCN chøng
quyÒn lùc nhµ n−íc trong x· héi ta, lµm
minh r»ng, nÕu chØ sö dông thuÇn tuý
râ vµ phong phó thªm c¸c mèi quan hÖ
ph¸p luËt ®Ó ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x·
cña c¸c chñ thÓ trong viÖc thùc hiÖn
héi ë n«ng th«n th× kh«ng æn. ViÖc xo¸
quyÒn lùc nhµ n−íc. Quan ®iÓm vÒ sù
bá H−¬ng −íc vµ LuËt tôc v« t×nh bá
thèng nhÊt quyÒn lùc nhµ n−íc cã sù
qua nÐt ®Ñp v¨n ho¸ truyÒn thèng (xem
ph©n c«ng, phèi hîp chÆt chÏ gi÷a ba
thªm: 4, tr.110)(*), h¹n chÕ ph¸t triÓn
quyÒn lµ mét quan ®iÓm cã tÝnh nguyªn
t¾c ®ãng vai trß ph−¬ng ph¸p luËn chØ (*)
GS. TS. Hå SÜ Quý cho r»ng, ''truyÒn thèng
®¹o ®èi víi viÖc thiÕt kÕ m« h×nh tæ chøc lu«n lu«n gîi ý th«ng minh cho t−¬ng lai. Trong
Nhµ n−íc ph¸p quyÒn XHCN ViÖt Nam. truyÒn thèng th−êng cã nh÷ng lêi khuyªn ®¾t gi¸
- 20 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2011
thuÇn phong mü tôc, ®Ó l¹i nh÷ng ®Þa ph−¬ng ho¸ hay biÕn t−íng theo ý chÝ
kho¶ng trèng mµ ph¸p luËt cho dï hoµn chñ quan cña c¸c quan chøc. Ngµy nay
thiÖn ®Õn ®©u còng kh«ng thÓ bao qu¸t quan niÖm phÐp vua thua lÖ lµng vÉn cßn
hÕt. Thùc tÕ ®ã ®ßi hái thõa nhËn trë l¹i sèng dai d¼ng vµ ¸m ¶nh nh− lµm xuÊt
H−¬ng −íc vµ LuËt tôc - ®ã lµ lý do Héi hiÖn LÖ lµng hiÖn ®¹i - ®ã lµ mét thø lÖ
nghÞ lÇn thø 5 Ban chÊp hµnh Trung t¸i sinh kh«ng ph¶i ë Lµng theo ®óng
−¬ng §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam kho¸ VII nghÜa cña nã mµ lµ ë c¸c c¬ quan nhµ
chñ tr−¬ng khuyÕn khÝch x©y dùng vµ n−íc. Mçi c¬ quan víi nh÷ng quy ®Þnh
thùc hiÖn H−¬ng −íc, ph¸t huy tÝnh tù riªng lµm r¾c rèi vµ chËm tiÕn ®é c«ng
qu¶n nh©n d©n trong nh÷ng lÜnh vùc viÖc chung, ¶nh h−ëng kh«ng nhá ®Õn
mµ ph¸p luËt kh«ng thÓ hoÆc kh«ng cÇn viÖc thi hµnh ph¸p luËt nhµ n−íc.
ph¶i ®iÒu chØnh. TiÕp sau ®ã, Bé V¨n 2. Lèi sèng träng t×nh vµ th¸i ®é c¶
ho¸ - Th«ng tin (nay lµ Bé V¨n hãa, ThÓ nÓ ®ang g©y ra nhiÔu lo¹n trong xö lý
thao vµ Du lÞch), Ban th−êng trùc Uû hµnh chÝnh nhµ n−íc, lµm gi¶m tÝnh
ban Trung −¬ng MÆt trËn Tæ quèc ViÖt hiÖu lùc cña ph¸p luËt
Nam ®· ban hµnh Th«ng t− liªn tÞch sè
03/2000/TTLT h−íng dÉn x©y dùng vµ ViÖt Nam lµ l©n bang th©n cËn
thùc hiÖn H−¬ng −íc vµ LuËt tôc gãp Trung Quèc, nªn kh«ng tr¸nh khái ¶nh
phÇn tÝch cùc vµo viÖc æn ®Þnh trËt tù x· h−ëng t− t−ëng Nho gi¸o. Nho gi¸o du
héi n«ng th«n. nhËp vµo ViÖt Nam nh÷ng n¨m ®Çu
c«ng nguyªn, ¨n s©u vµo tiÒm thøc
Tuy ®Ò cao vai trß cña H−¬ng −íc vµ
ng−êi ViÖt lµm ph¸t sinh quan niÖm vµ
LuËt tôc, nh−ng §¶ng ta còng l−u ý
lèi sèng coi träng “lÔ trÞ”, “nh©n trÞ” h¬n
r»ng: 1) Ph¶i cã sù ph©n biÖt râ rµng
ph¸p trÞ. Thêi x−a nh÷ng quan niÖm
H−¬ng −íc vµ LuËt tôc víi ph¸p luËt.
nªu trªn trë thµnh mét thø chuÈn mùc
H−¬ng −íc vµ LuËt tôc n»m trong ph¹m
øng xö, mét khu«n vµng th−íc ngäc
vi nh÷ng g× mµ ph¸p luËt kh«ng ®iÒu
trong c¸ch ®èi nh©n xö thÕ theo nguyªn
chØnh vµ ®−îc thùc hiÖn mét c¸ch tù
t¾c: “BÊt ho¹n qu¶ nhi ho¹n bÊt qu©n,
nguyÖn. 2) CÇn x¸c ®Þnh mèi quan hÖ
bÊt ho¹n bÇn nhi ho¹n bÊt an” (kh«ng
gi÷a H−¬ng −íc vµ ph¸p luËt ®Ó t×m ra
sî thiÕu, chØ sî kh«ng c«ng b»ng, kh«ng
ph−¬ng thøc t¸c ®éng, sù t−¬ng hç gi÷a
sî nghÌo, chØ sî d©n kh«ng yªn), nhê
"lÖ lµng" vµ "luËt n−íc", t¹o hµnh lang
vËy tuy ph¸p luËt nhµ n−íc kh«ng ®−îc
ph¸p lý vµ tù do d©n chñ cho nh©n d©n.
vËn dông phæ biÕn, nh−ng x· héi truyÒn
Cã thÓ nãi, H−¬ng −íc vµ LuËt tôc thèng ViÖt Nam vÉn b×nh yªn v« sù.
cã mét vai trß quan träng trong viÖc Nh−ng trong xu thÕ hiÖn nay, nÕu tuyÖt
gi¶m bít sù qu¸ t¶i cho ph¸p luËt nhµ ®èi ho¸ chóng, th× v« t×nh lµm v« hiÖu
n−íc, song chóng còng lµ mét lùc c¶n to ho¸ ph¸p luËt, biÕn ph¸p luËt thµnh
lín trªn b−íc ®−êng x©y dùng nhµ n−íc mét hiÖn t−îng “gi¬ cao ®¸nh khÏ”, c¶n
ph¸p quyÒn. NhiÒu lóc, nhiÒu n¬i luËt trë tiÕn tr×nh x©y dùng nhµ n−íc ph¸p
ph¸p nhµ n−íc ®i xuèng ®Þa ph−¬ng bÞ quyÒn. Lèi sèng, thãi quen hµnh xö
träng t×nh khinh lý (mét bå c¸i lý kh«ng
b»ng mét tý c¸i t×nh) vµ th¸i ®é c¶ nÓ
®èi víi t−¬ng lai. Vµ bëi thÕ, truyÒn thèng lµ lèi
tho¸t cho nh÷ng lo l¾ng, lµ liÒu thuèc chèng
(nhÊt th©n, nh× quen), tuy lµ mét nÐt
stress cña x· héi hiÖn ®¹i''. ®Ñp truyÒn thèng, nh−ng nÕu l¹m dông,
- VÒ ®Æc thï v¨n hãa… 21
nÕu ®−a thµnh mét triÕt lý sèng theo siªu nh©n, do vËy con ng−êi cÇn ph¶i
kiÓu ngôy biÖn “cho qua mäi chuyÖn”, sèng thiÖn, ph¶i tu th©n, tÝch ®øc.
“gi¶i quyÕt néi bé” th× dÔ lµm ph¸t sinh
Tr¶i qua bao th¨ng trÇm, cuèi cïng
t×nh tr¹ng tù hoµ gi¶i trong néi bé céng
Thiªn Chóa gi¸o còng t×m ®−îc chç
®ång, trong c¬ quan h¬n lµ nhê sù can
®øng vµ cã mét ¶nh h−ëng kh«ng nhá
thiÖp ph¸p luËt nhµ n−íc.
trong ®êi sèng x· héi ViÖt Nam, bëi v×
3. T«n gi¸o t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn c¸c nh÷ng gi¸o lý ghi nhËn trong Kinh
mèi quan hÖ x· héi, cñng cè vµ ph¸t huy Th¸nh lu«n r¨n d¹y con ng−êi nªn “nhÉn
c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc, ®iÒu chØnh hµnh vi nhôc chÞu ®ùng”, “lµm lµnh, l¸nh d÷”,
con ng−êi, x©y dùng lèi sèng lµnh m¹nh h¬n thÕ, trong Kinh Th¸nh cã nhiÒu ®iÒu
r¨n ®Ó chóng ta tham chiÕu khi biªn
Ngay sau khi míi xuÊt hiÖn ë Trung so¹n Bé luËt h«n nh©n - gia ®×nh.
Quèc, L·o gi¸o hay cßn gäi lµ §¹o gi¸o
®· du nhËp, dÔ dµng t×m thÊy chç ®øng Cao §µi lµ t«n gi¸o h×nh thµnh dùa
trong ®êi sèng tinh thÇn Ng−êi ViÖt. trªn sù thèng nhÊt n¨m t«n gi¸o lín, gäi
§¹o gi¸o t¹o nªn tÝn ng−ìng Totemism lµ ngò chi hîp nhÊt (Nho gi¸o, L·o gi¸o,
(thê vËt tæ), t«n thê c¸c hiÖn t−îng tù PhËt gi¸o, Kit« gi¸o, ThÇn gi¸o). Nh÷ng
nhiªn gióp Ých s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ gi¸o lý, ®¹o ph¸p vµ nghi lÔ cña t«n gi¸o
®êi sèng con ng−êi. Dßng ph¸i thÇn tiªn b¶n ®Þa nµy còng nh− c¸c t«n gi¸o kh¸c
trong §¹o gi¸o lµ nguån c¶m høng cho (§¹o thê cóng tæ tiªn, thê Thµnh Hoµng,
ng−êi ViÖt s¸ng t¹o nh÷ng huyÒn tÝch thê Tæ nghÒ, v.v...) ë ViÖt Nam hiÖn nay
nh− Chö §ång Tö, Tõ Thøc gÆp Tiªn, cã t¸c ®éng tÝch cùc trong ®êi sèng x·
v.v... C¸c huyÒn tÝch nµy mang tÝnh héi, nhÊt lµ trong viÖc t¹o tiÒn ®Ò lý
nh©n v¨n cao c¶ vµ cã ý nghÜa gi¸o dôc luËn vµ thùc tiÔn cho viÖc lËp ph¸p,
®¹o ®øc theo triÕt lý sèng “ë hiÒn gÆp hµnh ph¸p vµ t− ph¸p.
lµnh”. Trong lÞch sö nhµ n−íc phong kiÕn
ViÖt Nam, khi so¹n th¶o c¸c bé luËt mµ
PhËt gi¸o cã vai trß kh«ng kÐm
®iÓn h×nh lµ bé luËt Hång §øc (triÒu ®¹i
phÇn quan träng trong ®êi sèng x· héi
nhµ Lª) vµ bé luËt Gia Long (triÒu ®¹i
ViÖt Nam. Víi nh÷ng quan niÖm mang
nhµ NguyÔn), c¸c quan l¹i trong bé m¸y
tÝnh triÕt lý nh©n b¶n s©u s¾c nh− b¸t
triÒu ®×nh ®· nghiªn cøu vµ vËn dông
chÝnh ®¹o, tõ bi, b¸c ¸i, bè thÝ, phãng
triÖt ®Ó c¸c gi¸o lý. Bé luËt Hång §øc,
sinh, lèi sèng nÆng vÒ ph−¬ng diÖn tinh
quy ®Þnh téi thËp ¸c, tøc m−êi téi
thÇn, khuyªn nhñ con ng−êi lo¹i trõ
nghiªm träng ph¶i xö ph¹t nÆng nhÊt,
tham - s©n - si, v.v... PhËt gi¸o ®· ¨n
®a sè lµ nh÷ng téi vi ph¹m tÝn ng−ìng
s©u vµo t©m thøc ng−êi ViÖt vµ trë
t«n gi¸o (trém c¾p ®å thê cóng), téi vi
thµnh ph−¬ng thøc t− duy, c¸ch ®èi
ph¹m quan hÖ cha, mÑ - con c¸i, thµy -
nh©n xö thÕ thÊu t×nh, ®¹t lý, gãp phÇn
trß, vî - chång, b¹n h÷u (¶nh h−ëng t−
h×nh thµnh ý thøc ph¸p quyÒn, v× trong
t−ëng Nho gi¸o), téi vi ph¹m tÝnh m¹ng
t©m thøc PhËt tö th−êng trùc quan
vµ nh©n phÈm ng−êi kh¸c (¶nh h−ëng
niÖm “¸c gi¶, ¸c b¸o”, “kÎ nµo gieo giã,
t− t−ëng ngò giíi PhËt gi¸o).
kÎ ®ã gÆt b·o”, “®êi cha ¨n mÆn, ®êi con
kh¸t n−íc” - mäi téi ¸c ®Òu cã mét sù Do t«n gi¸o cã mét vai trß nhÊt ®Þnh
trõng ph¹t v« h×nh nµo ®ã cña §Êng trong ®êi sèng x· héi nh− vËy, nªn ®Ó
- 22 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2011
®¹t kÕt qu¶ tèt trong viÖc x©y dùng nhµ nh− ®êi sèng t©m linh c«ng chóng, bëi
n−íc ph¸p quyÒn XHCN ë ViÖt Nam v×, trong bÊt kú mét thêi ®¹i nµo, LuËt
hiÖn nay, chóng ta nªn tham kh¶o c¸c ph¸p kh«ng t¸ch rêi §¹o ph¸p, §êi
gi¸o lý, c¸c quan niÖm ®¹o ®øc vµ ®êi kh«ng t¸ch rêi §¹o.
sèng t©m lý t«n gi¸o cña gi¸o d©n. TS.
NguyÔn SÜ Dòng nãi rÊt cã lý r»ng, “nÕu Nh÷ng ph©n tÝch trªn tuy ch−a bao
lîi Ých vµ c¸c quy ph¹m kh¸c vÉn cßn cã qu¸t hÕt mäi khÝa c¹nh trong tÝnh ®Æc
thÓ ph¸t huy ®−îc t¸c dông, th× kh«ng thï v¨n ho¸ ViÖt Nam, nh−ng còng ®ñ
nªn l¹m dông ph¸p luËt”, v× theo «ng nãi lªn r»ng, v¨n ho¸ cã ¶nh h−ëng to
®iÒu chØnh quan hÖ x· héi b»ng c¸c v¨n lín nh− thÕ nµo ®Õn sù nghiÖp x©y
b¶n vµ quy ph¹m ph¸p luËt “lµ c¸ch dùng nhµ n−íc ph¸p quyÒn. V¨n ho¸ lµ
®iÒu chØnh tèn kÐm h¬n vµ ¶nh h−ëng nguån chÊt liÖu dåi dµo ®Ó h×nh thµnh
®Õn quyÒn tù do cña con ng−êi” (13, c¸c quy ph¹m ph¸p luËt, nh÷ng quy
tr.7). H¬n n÷a, tõ x−a ®Õn nay “nh©n ph¹m ph¸p luËt ®−îc h×nh thµnh theo
vËt g©y ¶nh h−ëng s©u xa nhÊt trªn thÕ nguyªn t¾c nh− vËy khoa häc ph¸p lý
giíi, kh«ng ph¶i lµ nhµ khoa häc, nhµ gäi lµ tËp qu¸n ph¸p. Tõ c¸ch nh×n
chÝnh trÞ mµ lµ ng−êi s¸ng lËp ra tÝn nµy, cã thÓ suy réng ra r»ng nhµ lËp
ng−ìng” (18, tr.11). ph¸p “kh«ng chØ thu n¹p nh÷ng kiÕn
thøc ph¸p lý tiªn tiÕn mµ cßn lµ nhµ
C¸c gi¸o lý vµ quan niÖm ®¹o ®øc t©m lý häc d©n téc, v¨n ho¸ häc, sö häc,
t«n gi¸o kh«ng chØ lµ c¬ së lý luËn cho ®Þa - v¨n ho¸, kinh tÕ häc, x· héi häc,
viÖc so¹n th¶o luËt ph¸p, trong thùc tÕ, v.v...” (15, tr.211). Cã nh− vËy, néi
chóng ta thÊy, ®êi sèng t©m lý cña c¸c dung ph¸p luËt míi t−¬ng thÝch víi
tÝn ®å cã thÓ lµm c¬ së thùc tiÔn cho thùc tÕ vµ dÔ dµng th©m nhËp cuéc
viÖc thi hµnh vµ b¶o vÖ ph¸p luËt. sèng. V¨n ho¸, mµ mét bé phËn cÊu
Trong cuèn TriÕt häc ®¹o ®øc c¸c t¸c thµnh cña nã lµ v¨n ho¸ ph¸p luËt,
gi¶ ®Ò cao vai trß ThuyÕt khæ h¹nh chÝnh lµ c¬ së thùc tiÔn ®Ó thùc thi
(Asceticism) trong t«n gi¸o. Theo hä, ph¸p luËt, lµ ph−¬ng tiÖn thóc ®Èy sù
c¸c hÖ thèng t«n gi¸o ®Òu d¹y con ng−êi ph¸t triÓn ph¸p luËt. Thùc tÕ chøng
ph¶i biÕt lµm chñ b¶n th©n, biÕt kiÒm minh r»ng, mét x· héi cã v¨n ho¸ cao lµ
chÕ nh÷ng dôc väng x¸c thÞt - vËt chÊt, mét x· héi trong ®ã mäi c«ng d©n thùc
®Ó −u tiªn cho nh÷ng phóc lîi tinh thi ph¸p luËt mét c¸ch nghiªm tóc.
thÇn. Lèi sèng khæ h¹nh lµ mét yªu cÇu
lu©n lý thÓ hiÖn tr¸ch nhiÖm cña con X©y dùng nhµ n−íc ph¸p quyÒn
ng−êi ®èi víi b¶n th©n m×nh, víi tha XHCN trong ®iÒu kiÖn ch−a cã tiÒn lÖ ë
nh©n vµ ®ång lo¹i, ®ång thêi lµ ph−¬ng ViÖt Nam lµ viÖc lµm l©u dµi, phøc t¹p,
tiÖn ®−a con ng−êi ®i tíi nh÷ng môc kh«ng chØ ®ßi hái sù nç lùc tõ phÝa §¶ng
tiªu cao th−îng cña ®êi sèng nh©n sinh. vµ nhµ n−íc mµ cÇn huy ®éng søc m¹nh
Nh− vËy, t«n gi¸o ®ang ®ång hµnh tæng hîp toµn d©n, trong ®ã cÇn chó ý
cïng d©n téc trªn b−íc ®−êng x©y dùng ®Õn ph−¬ng diÖn ®êi sèng v¨n hãa, bëi
nhµ n−íc ph¸p quyÒn XHCN, ®¹o ph¸p v× suy cho cïng, môc ®Ých sù nghiÖp
vµ ph¸p luËt ®ang tõng b−íc xÝch l¹i “x©y dùng Nhµ n−íc ph¸p quyÒn XHCN
gÇn nhau. Do vËy, cÇn quan t©m h¬n lµ v−¬n tíi mét nhµ n−íc mang b¶n chÊt
n÷a ®Õn ®êi sèng t©m lý t«n gi¸o còng v¨n ho¸” (10, tr.281).
- VÒ ®Æc thï v¨n hãa… 23
Tµi liÖu tham kh¶o trong "Nh÷ng vÊn ®Ò nh©n häc t«n
gi¸o". §µ N½ng: 2006.
1. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn
§¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø 12. ViÖn nghiªn cøu t«n gi¸o. B−íc ®Çu
VII. H.: Sù thËt, 1991. t×m hiÓu §¹o Cao §µi. H.: Khoa häc
x· héi, 1995.
2. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn
§¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø 13. NguyÔn SÜ Dòng. Bµn vÒ triÕt lý cña
IX. H.: ChÝnh trÞ quèc gia, 2001. lËp ph¸p. T¹p chÝ Nghiªn cøu lËp
ph¸p, sè 6 - 2003.
3. TrÇn Ngäc Thªm. T×m vÒ b¶n s¾c
v¨n ho¸ ViÖt Nam. Tp. Hå ChÝ Minh: 14. TriÕt häc ®¹o ®øc. H.: V¨n ho¸ th«ng
Tp. Hå ChÝ Minh 2004. tin, 2002.
15. NguyÔn Nh− Ph¸t. X· héi d©n sù vµ
4. Hå SÜ Quý. T×m hiÓu vÒ v¨n ho¸ vµ
x©y dùng x· héi d©n sù ë ViÖt Nam
v¨n minh. H.: ChÝnh trÞ quèc gia,
hiÖn nay, in trong cuèn s¸ch “X©y
1999.
dùng Nhµ n−íc ph¸p quyÒn XHCN
5. NguyÔn §¨ng Dung, Bïi Ngäc S¬n. ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay -
LÖ lµng x−a vµ “lÖ lµng” nay. T¹p chÝ mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn”.
Céng s¶n, sè 28 - 2003. H.: Tõ ®iÓn b¸ch khoa, 2009.
6. Khæng tö. LuËn ng÷ (b¶n dÞch §oµn 16. Lª Minh Qu©n. X©y dùng Nhµ n−íc
Trung Cßn). Sµi Gßn: TrÝ §øc, 1950. ph¸p quyÒn ®¸p øng yªu cÇu ph¸t
7. Bïi Ngäc S¬n. X©y dùng Nhµ n−íc triÓn ®Êt n−íc theo ®Þnh h−íng
ph¸p quyÒn trong bèi c¶nh v¨n ho¸ XHCN ë ViÖt Nam hiÖn nay. H.:
ViÖt Nam. H.: T− ph¸p, 2004. ChÝnh trÞ quèc gia, 2003.
8. NguyÔn Tr·i toµn tËp. H.: Khoa häc 17. NguyÔn Duy Quý. X©y dùng Nhµ
x· héi, 1976. n−íc ph¸p quyÒn XHCN cña d©n, do
d©n, v× d©n d−íi sù l·nh ®¹o cña
9. NguyÔn ThÞ ViÖt H−¬ng. ¶nh h−ëng
§¶ng trong ®iÒu kiÖn n−íc ta hiÖn
cña gi¸ trÞ truyÒn thèng lµng x· tíi
nay. T¹p chÝ TriÕt häc, sè 10/2002.
qu¸ tr×nh x©y dùng Nhµ n−íc ph¸p
quyÒn XHCN ViÖt Nam, in trong 18. Phïng §¹t V¨n. TÝn ng−ìng vµ lý
cuèn “X©y dùng Nhµ n−íc ph¸p tÝnh. T¹p chÝ Nghiªn cøu t«n gi¸o, sè
quyÒn XHCN ViÖt Nam trong giai 5/2003.
®o¹n hiÖn nay”. H.: Tõ ®iÓn b¸ch 19. §µo TrÝ óc. X©y dùng Nhµ n−íc
khoa, 2009. ph¸p quyÒn XHCN ViÖt Nam. H.:
10. NguyÔn V¨n Huyªn (chñ biªn). V¨n ChÝnh trÞ quèc gia, 2005.
ho¸ - môc tiªu vµ ®éng lùc cña sù 20. NguyÔn V¨n YÓu, Lª H÷u NghÜa
ph¸t triÓn x· héi. H.: ChÝnh trÞ quèc (®ång chñ biªn). X©y dùng Nhµ n−íc
gia, 2006. ph¸p quyÒn XHCN ViÖt Nam trong
11. Max Weber. ThuyÕt khæ h¹nh vµ thêi kú ®æi míi. H.: ChÝnh trÞ quèc
tinh thÇn cña chñ nghÜa t− b¶n, in gia, 2006.
nguon tai.lieu . vn
