Xem mẫu
Hội thảo Khoa học Quốc tế ...
VẬN DỤNG MA TRẬN SWOT VÀ QSPM ĐỂ XÂY DỰNG VÀ
LỰA CHỌN CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN HỆ SINH THÁI
KHỞI NGHIỆP ĐỔI MỚI SÁNG TẠO – TỈNH BÌNH DƯƠNG
Đỗ Thị Ý Nhi,1 Phạm Công Độ,2
Hà Minh Thiện Hảo,3 Nguyễn Văn Tân4
TÓM TẮT
Nội dung nghiên cứu tập trung phân tích thực trạng của hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới
sáng tạo của Tỉnh Bình Dương. Tác giả thực hiện thảo luận với 6 chuyên gia và khảo sát 272
mẫu gồm các đối tượng là thành viên thuộc trường đại học, doanh nghiệp trẻ, chuyên viên tư
vấn khởi nghiệp và các ngân hàng trên địa bàn của Tỉnh để phân tích môi trường bên trong,
môi trường bên ngoài của hệ sinh thái nhằm tìm ra những điểm mạnh, điểm yếu và xác định
những cơ hội, thách thức. Từ số liệu sơ cấp và thứ cấp kết hợp với kỹ thuật phân tích điểm
mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức (SWOT) để hình thành các nhóm chiến lược SO, ST, WO,
WT. Thông qua ma trận hoạch định chiến lược có thể định lượng (QSPM) tác giả đã gợi ý chiến
lược cần thiết cho hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo đổi mới của Tỉnh Bình Dương trong giai
đoạn hiện nay.
Từ khóa: Hệ sinh thái khởi nghiệp, hoạch định chiến lược, phân tích SWOT, QSPM, tỉnh
Bình Dương
APPLY SWOT MATRIX AND QSPM TO DEVELOP AND SELECT DEVELOPMENT
STRATEGY INNOVATIVE ECO-INNOVATION - BINH DUONG PROVINCE
ABSTRACT
The content of the study focuses on analyzing the real situation of the innovative eco-system
of Binh Duong province. The author uses a discussion method with six experts to determine the
elements of the internal and external environment. Based on that, the surveyor consists of members
of the university, young entrepreneurs, start up consultants and banks in the province (272 samples)
to analyze the environment. the internal environment, the external environment of the ecosystem
to find strengths, weaknesses and identify opportunities and challenges. Primary and secondary
data combined with SWOT analysis to form SO, ST, WO, WT strategies. Through the Quantitative
Strategic Planning Matrix (QSPM), strategies have emerged for the innovative start-up eco-system
of Binh Duong Province in the current period.
Keywords: Ecological start-up business, strategic planning, SWOT, QSPM, Binh duong
Province.
1. GIỚI THIỆU
Từ nghiên cứu của James Moore (2003), ông cho rằng các doanh nghiệp không tiến hoá trong
Thạc sĩ, Trường Đại học Thủ Dầu Một, nhidty@tdmu.edu.vn, 0919520520
Thạc sĩ, Trường Đại học Thủ Dầu Một, dopc@tdmu.edu.vn,
3
Thạc sĩ, Trường Đại học Kinh tế Công nghệ Long An, thienhao2288@gmail.com,
4
Tiến sĩ, Trường Đại học Lạc Hồng, tannv@lhu.edu.vn
1
2
217
Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật
khoảng chân không và chỉ ra đặc tính liên quan đến việc các doanh nghiệp tương tác với nhà cung
ứng, khách hàng và các nhà cung cấp tài chính. Đến những năm gần đây, Daniel Isenberg đã đề
cập đến chiến lược hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo để phát triển kinh tế. Theo Daniel
Isenberg, cách tiếp cận này có tiềm năng thay thế hoặc trở thành điều kiện tiên quyết dể triển khai
thành công các chiến lược cụm, các hệ thống đổi mới, nền kinh tế tri thức, hay các chính sách cạnh
tranh quốc gia.
Ở Việt Nam, từ khi trở thành thành viên của Tổ chức Thương mại thế giới đến nay, Việt Nam
đã và đang hội nhập ngày càng sâu, rộng về kinh tế quốc tế. Trong giai đoạn này, môi trường kinh
doanh Việt Nam trở nên sôi động hơn, tạo ra sức hấp dẫn và dẫn lực kéo đối với hoạt động của các
doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp thuộc khu vực tư nhân trong nước. Tuy nhiên đến ngày
18/5/2016, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng
tạo đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2025”. Đây là lần đầu tiên chính phủ đã chính thức xây dựng
một kế hoạch cụ thể nhằm thúc đẩy môi trường kinh doanh, đặc biệt là khuyết khích khởi nghiệp
một cách quy mô [7].
Nhằm hướng đến mục tiêu quốc gia khởi nghiệp và đáp ứng theo định hướng phát triển thành
phố thông minh thì cần phải xem xét, đánh giá đúng chiến lược phát triển hệ sinh thái để Tỉnh Bình
Dương có thể đưa ra những giải pháp cụ thể đối với hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Đó
là lý do tôi thực hiện đề tài: “Xây dựng chiến lược phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng
tạo của Tỉnh Bình Dương”
2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT
2.1. Những khái niệm cơ bản
• Khởi nghiệp
Khởi nghiệp theo tiếng Anh là Star – up: là một cá nhân hay một tổ chức của con người đang
trong quá trình bắt đầu kinh doanh, hay còn gọi là giai đoạn đầu lập nghiệp. Khởi nghiệp là luôn đi
tìm mô hình kinh doanh mới có thể nhân rộng ra được và lặp lại được (Steve Blank).
Theo Trương Gia Bình, “khởi nghiệp là phải đổi mới sáng tạo. Star - up phải là khoa học công
nghệ, là điều thế giới chưa từng làm. Khởi nghiệp sáng tạo là tổ chức đi tìm kiếm một mô hình kinh
doanh mới, có thể nhân rộng ra được và lặp lại được. Nói một cách khác, khởi nghiệp sáng tạo thì
yếu tố sáng tạo là quan trọng số một (Nguyễn Đặng Minh Tuấn, 2017).
• Hệ sinh thái
Theo James Moore (1993) cho rằng các doanh nghiệp không tiến hóa trong khoảng chân không
và chỉ ra đặc tính liên quan đến việc các doanh nghiệp tương tác với các nhà cung cứng, khách
hàng và các nhà cung cấp tài chính như thế nào. Ông lập luận rằng các hệ sinh thái năng động, các
doanh nghiệp mới có thể có cơ hội để phát triển và tạo việc làm tốt hơn nếu so sánh với các doanh
nghiệp ở các địa điểm khác nhau.
WEF – Entrepreneurial Ecosystems Report (2013) cho rằng hệ sinh thái gồm 8 lĩnh vực là thị
trường, nguồn nhân lực, Nguồn vốn và tài chính; hệ thống hỗ trợ khởi nghiệp (mentors, advisors,
…); khung pháp lý và cơ sở hạ tầng; các trường đại học, học viện và văn hóa quốc gia.
Theo Prof. Colin Mason and Dr. Ross Brow cho rằng hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo
là tổng hòa của 6 lĩnh vực cốt lõi; Police, Finance, Culture, Supports, Human Capital và Markets.
Teo Erik Stam và Ben Spigel thì hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo được mô tả đơn giản
gồm Material Attributes; Social Attributes và Culteral Attributes.
Hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo là một tập hợp các tác nhân kinh doanh liên kết với
nhau, các tổ chức kinh doanh, các định chế và các quá trình kinh doanh trong công ty và mức độ
218
Hội thảo Khoa học Quốc tế ...
tham vọng kinh doanh. Tất cả hợp nhất chính thức để kết nối, giàn xếp và chi phối các hoạt động
trong môi trường doanh nghiệp tại địa phương. “Hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo” đề cập
đến mối tương tác diễn ra giữa một loại các bên liên quan là các tổ chức và cá nhân để thúc đẩy sự
hình thành các doanh nghiệp khởi nghiệp, đối mới sáng tạo và tăng trưởng doanh nghiệp nhỏ và
vừa (SME) (Cục Thông tin KH&CN Quốc gia 2016).
2.1. Chiến lược và hoạch định chiến lược
Theo Johnson và Scholes, chiến lược được định nghĩa “chiến lược là việc xác định định hướng
và phạm vi hoạt động của một tổ chức trong dài hạn, ở đó tổ chức phải giành được lợi thế thông qua
việc kết hợp các nguồn lực trong một môi trường nhiều thử thách, nhằm thỏa mãn tốt nhất nhu cầu
của thị trường và đáp ứng mong muốn của các tác nhân có liên quan đến tổ chức”.
Theo Michael Porter (1996), “chiến lược là việc tạo ra một sự hài hòa giữa các hoạt động của
một công ty. Sự thành công của chiến lược chủ yếu dựa vào việc tiến hành tốt nhiều việc, … và kết
hợp chúng với nhau. Cốt lõi của chiến lược là “lựa chọn cái chưa được làm”.
Theo Nguyễn Thị Liên Diệp và Phạm Văn Nam (2010), quy trình hoạch định chiến lược gồm
bốn bước: (1) nhận biết chiến lược hiện tại của tổ chức; (2) tiến hành phân tích danh mục đầu tư;
(3) lựa chọn chiến lược; (4) đánh giá các chiến lược đã lựa chọn.
Theo Đoàn Thị Hồng Vân và Kim Ngọc Đạt (2011), quản trị chiến lược vừa là một khoa học,
vừa là một nghệ thuật về hoạch định, tổ chức thực hiện và đánh giá các chiến lược.
Theo Lê Nguyễn Đoan Khôi (2015), hoạch định chiến lược là quá trình chủ thể doanh nghiệp
sử dụng các phương pháp, các công cụ, các kỹ thuật thích hợp
2.2. Tổng quan các nghiên cứu thực nghiệm
Olivier Toubia (2006), Idea Generation, Creativity, and Incentives đã nghiên cứu quá trình tư duy
để khuyến khích ý tưởng được thiết kế phù hợp có thể cải thiện sản lượng sáng tạo trong doanh nghiệp.
Jane Nolan MBE, “suy nghĩ sáng tạo và ý tượng tổng quát” đã đưa ra một số công cụ hỗ trợ cho
quá trình hình thành suy nghĩ và tạo ra ý tưởng sáng tạo.
Scarlett R. Herring, Brett R. Jones và Brian P. Bailey (2009), Idea Generation Techniques
among Creative Professionals đã nghiên cứu quá trình sáng tạo nhằm đưa ra các giải pháp phù hợp
trong kinh doanh.
Hoàng Nam Lê (2016), Hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tại Việt Nam – Phần 1 đã chia
sẻ tổng quan về những yếu tố vàng mà Việt Nam sở hữu để trở thành một quốc gia khởi nghiệp;
Phần 2 – Hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo Việt Nam đã đưa ra các khái niệm căn bản như
hình ảnh trực quan về các chủ thể của hệ sinh thái.
Cục Thông tin KH &CN Quốc gia, “Xây dựng và phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới
sáng tạo: Vai trò của của chính sách chính phủ” đã tổng hợp các tài liệu về tinh thần kinh doanh và
hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của OECD và của một số nước có kinh nghiệm xây dựng
thành công các hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.
Trần Thị Vân Anh (2016), “xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo: Nhìn từ kinh
nghiệm của Hàn Quốc” đã phân tích những chính sách hỗ trợ quá trình xây dựng và phát triển hệ sinh
thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của Hàn Quốc, từ đó rút ra một số gợi ý chính sách cho Việt Nam.
Ngô Đình Xây (2016), “Đại học khởi nghiệp” trong “quốc gia khởi nghiệp” đã nbàn về vai trò
của đại học khởi nghiệp nhằm đáp ứng định hướng và yêu cầu đối với quốc gia khởi nghiệp.
2.3. Mô hình nghiên cứu
• Mô hình nghiên cứu mẫu
219
Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật
Theo Fred R. David, Quy trình hoạch định chiến lược gồm 3 giai đoạn: (1) giai đoạn nhập
vào cần phải phân tích môi trường bên trong và bên ngoài nhằm xây dựng các ma trận EFE, IFE
và ma trận hình ảnh cạnh tranh; (2) giai đoạn kết hợp được thực hiện trên cơ sở áp dụng một trong
sáu công cụ là ma trận SWOT, Space, BCG, IE, GE và GS nhằm xác định các chiến lược được gợi
ý; (3) giai đoạn quyết định cho phép các chuyên gia đánh giá một cách khách quan các chiến lược
được gợi ý.
Bảng 1: Mô hình hoạch định chiến lược [3]
Giai đoạn 1: GIAI ĐOẠN NHẬP VÀO
Ma trận đánh giá các yếu tố bên
ngoài
(EFE)
Ma trận hình ảnh cạnh
tranh (CPM)
Ma trận đánh giá các yếu
tố bên trong (IFE)
Giai đoạn 2: GIAI ĐOẠN KẾT HỢP
Ma trận điểm
Tmạnh, điểm
yếu, cơ hội,
thách thức
SWOT
Ma trận
Ma trận vị thế
Ma trận yếu Ma trận chiến
chiến lược và tập đoàn tư
tố bên trong – lược chính
đánh giá hoạt vấn Boston
GS
bên ngoài IE
BCG
động SPACE
Ma trận
GE
Giai đoạn 3: GIAI ĐOẠN QUYẾT ĐỊNH
Ma trận hoạch định chiến lược trên cơ sở định lượng (QSPM)
Nguồn: Fred R. David, Quản trị chiến lược Khái luận và các tình huống, tr. 196
• Mô hình nghiên cứu đề xuất
Dựa vào mô hình hoạch định chiến lược của Fred R. David. Đồng thời kết hợp với thực trạng
hoạt động của hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của Việt Nam, các tỉnh / thành trong cả
nước bắt buộc đều triển khai thực hiện xây dựng và phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng
tạo nên tác giả chỉ phân tích môi trường bên trong và bên ngoài nhằm xây dựng ma trận EFE, IFE
đối với giai đoạn nhập vào, ma trận SWOT đối với giai đoạn kết hợp và ma trận QSPM đối với giai
đoạn quyết định. Cụ thể như sau:
Bảng 2: Cách thức thực hiện nghiên cứu
Giai đoạn 1: GIAI ĐOẠN NHẬP VÀO
Ma trận đánh giá các yếu
Ma trận đánh giá các yếu tố bên
tố bên ngoài
trong (IFE)
(EFE)
Giai đoạn 2: GIAI ĐOẠN KẾT HỢP
Ma trận điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức (SWOT)
Giai đoạn 3: GIAI ĐOẠN QUYẾT ĐỊNH
Ma trận hoạch định chiến lược trên cơ sở định lượng (QSPM)
Nhóm chiến
Nhóm chiến lược SO
Nhóm chiến lược WO
Nhóm chiến lược WT
lược ST
Nguồn: Tác giả tổng hợp
220
Hội thảo Khoa học Quốc tế ...
2.4. Phương pháp nghiên cứu
• Phương pháp thu thập dữ liệu
Số liệu thứ cấp được thu thập thông qua các báo cáo của Tỉnh như báo cáo tình hình kinh tế xã
hội, dân số và các bài nghiên cứu thảo luận của Sở KHCH.
Số liệu sơ cấp được thực hiện 2 giai đoạn:
+ Giai đoạn 1: thảo luận với 6 người (2 thành viên thuộc Trường Đại học, 2 thành viên thuộc
doanh nghiệp trẻ và 2 thành viên thuộc sở KHCN tỉnh) để thiết lập nhóm các yếu tố từ môi trường
bên trong và môi trường bên ngoài.
+ Giai đoạn 2: Sau khi đã tổng hợp và cấu thành nhóm yếu tố bên trong và bên ngoài, tác giả
tiến hành lấy ý kiến từ bảng câu hỏi nhằm đánh giá mức độ tầm quan trọng và điểm phân loại đối
với từng yếu tố. Số lượng dự kiến khảo sát bao gồm 3 nhóm đối tượng: (1) Các thành viên thuộc
trường Đại học: 12 phiếu / 03 trường (ĐH Thủ Dầu Một, ĐH Quốc tế Miền Đông, ĐH Việt Đức);
(2) Doanh nghiệp trẻ thuộc Hội doanh nghiệp trẻ Tỉnh Bình Dương (các doanh nghiệp thành lập <
3 năm): 230 phiếu / 22.955 doanh nghiệp: (3) Chuyên gia tư vấn khởi nghiệp: 21 phiếu / 3 lĩnh vực
(Kinh tế, kỹ thuật và nông nghiệp); (4) Nhà đầu tư tài chính: 9 phiếu / 3 ngân hàng trên địa bàn tỉnh
(Agribank; BIDV và Sacombank)
• Phương pháp phân tích số liệu
Sử dụng các ma trận đánh gía các yếu tố bên trong (IFE), ma trận đánh giá các yếu tố bên
ngoài (EFE) để phân tích môi trường. Từ kết quả phân tích ma trận EFE và IFE được kết hợp
với ma trận SWOT, tác giả xây dựng ma trận QSPM để từ đó xây dựng chiến lược và lựa chọn
chiến lược phù hợp.
3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
2.1. Thực trạng hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của Tỉnh Bình Dương
Năm 2016, Chính phủ đã ban hành quyết định số 844/QĐ-TTg ngày 15/8/2016 của Thủ tướng
Chính phủ về đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo đổi mới sáng tạo quốc gia
đến năm 2025”[7]. Theo Phạm Công Tạc nhận định “Đông Nam Bộ là khu vực phát triển năng động
nhất ở Việt Nam. Sau 31 năm đổi mới, Đông Nam Bộ đã có sự thay đổi rất lớn, luôn là khu vực
đầu tiên thu hút đầu tư nước ngoài, trong đó phát triển dịch vụ, các ngành sản xuất hàng đầu ở Việt
Nam. Đây cũng là khu vực tập trung lực lượng lao động có trình độ cao, trung tâm thu hút đầu tư
của nước ngoài. Đồng thời, là khu vực mà tổng kinh ngạch xuất nhập khẩu rất lớn”[19].
Năm 2017, Ủy ban Nhân dân tỉnh Bình Dương đã ban hành quyết định số 2513/QĐ – UBND về
việc phê duyệt kế hoạch thực hiện đề án “hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm
2025” trên địa bàn tỉnh Bình dương giai đoạn 2017 – 2020[10]. Với mục tiêu tạo lập môi trường thuận
lợi để hình thành và phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo đổi mới sáng tạo; thúc đẩy
hoạt động khởi nghiệp đổi mới sáng tạo trên địa bàn tỉnh Bình Dương; hỗ trợ hoạt động khởi nghiệp
đổi mới sáng tạo trong cộng đồng, các trường đại học, doanh nghiệp; khuyến khích nghiên cứu ứng
dụng và chuyển giao khoa học công nghệ, kỹ thuật mới, đổi mới sáng tạo trong sản xuất kinh doanh;
tăng cường hợp tác giữa nhà nước – nhà khoa học – nhà doanh nghiệp, lấy khoa học công nghệ và đổi
mới sáng tạo làm động lực phát triển kinh tế - xã hội, tiến tới xây dựng thành phố thông minh Bình
Dương. UBND tỉnh đã giao cho sở KHCN chủ trì tham mưu kế hoạch hỗ trợ phát triển hệ sinh thái
khởi nghiệp đổi mới sáng tạo sáng tạo trên địa bàn tỉnh. Tính đến 6/2017, tình hình kinh tế xã hội của
Tỉnh tiếp tục phát triển ổn định và đạt nhiều kết quả nổi bật:
Về kinh tế xã hội: Toàn tỉnh có 28 khu công nghiệp với tổng diện tích khoảng 10.560 ha, tỷ lệ cho
221
nguon tai.lieu . vn
VẬN DỤNG MA TRẬN SWOT VÀ QSPM ĐỂ XÂY DỰNG VÀ
LỰA CHỌN CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN HỆ SINH THÁI
KHỞI NGHIỆP ĐỔI MỚI SÁNG TẠO – TỈNH BÌNH DƯƠNG
Đỗ Thị Ý Nhi,1 Phạm Công Độ,2
Hà Minh Thiện Hảo,3 Nguyễn Văn Tân4
TÓM TẮT
Nội dung nghiên cứu tập trung phân tích thực trạng của hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới
sáng tạo của Tỉnh Bình Dương. Tác giả thực hiện thảo luận với 6 chuyên gia và khảo sát 272
mẫu gồm các đối tượng là thành viên thuộc trường đại học, doanh nghiệp trẻ, chuyên viên tư
vấn khởi nghiệp và các ngân hàng trên địa bàn của Tỉnh để phân tích môi trường bên trong,
môi trường bên ngoài của hệ sinh thái nhằm tìm ra những điểm mạnh, điểm yếu và xác định
những cơ hội, thách thức. Từ số liệu sơ cấp và thứ cấp kết hợp với kỹ thuật phân tích điểm
mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức (SWOT) để hình thành các nhóm chiến lược SO, ST, WO,
WT. Thông qua ma trận hoạch định chiến lược có thể định lượng (QSPM) tác giả đã gợi ý chiến
lược cần thiết cho hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo đổi mới của Tỉnh Bình Dương trong giai
đoạn hiện nay.
Từ khóa: Hệ sinh thái khởi nghiệp, hoạch định chiến lược, phân tích SWOT, QSPM, tỉnh
Bình Dương
APPLY SWOT MATRIX AND QSPM TO DEVELOP AND SELECT DEVELOPMENT
STRATEGY INNOVATIVE ECO-INNOVATION - BINH DUONG PROVINCE
ABSTRACT
The content of the study focuses on analyzing the real situation of the innovative eco-system
of Binh Duong province. The author uses a discussion method with six experts to determine the
elements of the internal and external environment. Based on that, the surveyor consists of members
of the university, young entrepreneurs, start up consultants and banks in the province (272 samples)
to analyze the environment. the internal environment, the external environment of the ecosystem
to find strengths, weaknesses and identify opportunities and challenges. Primary and secondary
data combined with SWOT analysis to form SO, ST, WO, WT strategies. Through the Quantitative
Strategic Planning Matrix (QSPM), strategies have emerged for the innovative start-up eco-system
of Binh Duong Province in the current period.
Keywords: Ecological start-up business, strategic planning, SWOT, QSPM, Binh duong
Province.
1. GIỚI THIỆU
Từ nghiên cứu của James Moore (2003), ông cho rằng các doanh nghiệp không tiến hoá trong
Thạc sĩ, Trường Đại học Thủ Dầu Một, nhidty@tdmu.edu.vn, 0919520520
Thạc sĩ, Trường Đại học Thủ Dầu Một, dopc@tdmu.edu.vn,
3
Thạc sĩ, Trường Đại học Kinh tế Công nghệ Long An, thienhao2288@gmail.com,
4
Tiến sĩ, Trường Đại học Lạc Hồng, tannv@lhu.edu.vn
1
2
217
Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật
khoảng chân không và chỉ ra đặc tính liên quan đến việc các doanh nghiệp tương tác với nhà cung
ứng, khách hàng và các nhà cung cấp tài chính. Đến những năm gần đây, Daniel Isenberg đã đề
cập đến chiến lược hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo để phát triển kinh tế. Theo Daniel
Isenberg, cách tiếp cận này có tiềm năng thay thế hoặc trở thành điều kiện tiên quyết dể triển khai
thành công các chiến lược cụm, các hệ thống đổi mới, nền kinh tế tri thức, hay các chính sách cạnh
tranh quốc gia.
Ở Việt Nam, từ khi trở thành thành viên của Tổ chức Thương mại thế giới đến nay, Việt Nam
đã và đang hội nhập ngày càng sâu, rộng về kinh tế quốc tế. Trong giai đoạn này, môi trường kinh
doanh Việt Nam trở nên sôi động hơn, tạo ra sức hấp dẫn và dẫn lực kéo đối với hoạt động của các
doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp thuộc khu vực tư nhân trong nước. Tuy nhiên đến ngày
18/5/2016, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng
tạo đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2025”. Đây là lần đầu tiên chính phủ đã chính thức xây dựng
một kế hoạch cụ thể nhằm thúc đẩy môi trường kinh doanh, đặc biệt là khuyết khích khởi nghiệp
một cách quy mô [7].
Nhằm hướng đến mục tiêu quốc gia khởi nghiệp và đáp ứng theo định hướng phát triển thành
phố thông minh thì cần phải xem xét, đánh giá đúng chiến lược phát triển hệ sinh thái để Tỉnh Bình
Dương có thể đưa ra những giải pháp cụ thể đối với hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Đó
là lý do tôi thực hiện đề tài: “Xây dựng chiến lược phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng
tạo của Tỉnh Bình Dương”
2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT
2.1. Những khái niệm cơ bản
• Khởi nghiệp
Khởi nghiệp theo tiếng Anh là Star – up: là một cá nhân hay một tổ chức của con người đang
trong quá trình bắt đầu kinh doanh, hay còn gọi là giai đoạn đầu lập nghiệp. Khởi nghiệp là luôn đi
tìm mô hình kinh doanh mới có thể nhân rộng ra được và lặp lại được (Steve Blank).
Theo Trương Gia Bình, “khởi nghiệp là phải đổi mới sáng tạo. Star - up phải là khoa học công
nghệ, là điều thế giới chưa từng làm. Khởi nghiệp sáng tạo là tổ chức đi tìm kiếm một mô hình kinh
doanh mới, có thể nhân rộng ra được và lặp lại được. Nói một cách khác, khởi nghiệp sáng tạo thì
yếu tố sáng tạo là quan trọng số một (Nguyễn Đặng Minh Tuấn, 2017).
• Hệ sinh thái
Theo James Moore (1993) cho rằng các doanh nghiệp không tiến hóa trong khoảng chân không
và chỉ ra đặc tính liên quan đến việc các doanh nghiệp tương tác với các nhà cung cứng, khách
hàng và các nhà cung cấp tài chính như thế nào. Ông lập luận rằng các hệ sinh thái năng động, các
doanh nghiệp mới có thể có cơ hội để phát triển và tạo việc làm tốt hơn nếu so sánh với các doanh
nghiệp ở các địa điểm khác nhau.
WEF – Entrepreneurial Ecosystems Report (2013) cho rằng hệ sinh thái gồm 8 lĩnh vực là thị
trường, nguồn nhân lực, Nguồn vốn và tài chính; hệ thống hỗ trợ khởi nghiệp (mentors, advisors,
…); khung pháp lý và cơ sở hạ tầng; các trường đại học, học viện và văn hóa quốc gia.
Theo Prof. Colin Mason and Dr. Ross Brow cho rằng hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo
là tổng hòa của 6 lĩnh vực cốt lõi; Police, Finance, Culture, Supports, Human Capital và Markets.
Teo Erik Stam và Ben Spigel thì hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo được mô tả đơn giản
gồm Material Attributes; Social Attributes và Culteral Attributes.
Hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo là một tập hợp các tác nhân kinh doanh liên kết với
nhau, các tổ chức kinh doanh, các định chế và các quá trình kinh doanh trong công ty và mức độ
218
Hội thảo Khoa học Quốc tế ...
tham vọng kinh doanh. Tất cả hợp nhất chính thức để kết nối, giàn xếp và chi phối các hoạt động
trong môi trường doanh nghiệp tại địa phương. “Hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo” đề cập
đến mối tương tác diễn ra giữa một loại các bên liên quan là các tổ chức và cá nhân để thúc đẩy sự
hình thành các doanh nghiệp khởi nghiệp, đối mới sáng tạo và tăng trưởng doanh nghiệp nhỏ và
vừa (SME) (Cục Thông tin KH&CN Quốc gia 2016).
2.1. Chiến lược và hoạch định chiến lược
Theo Johnson và Scholes, chiến lược được định nghĩa “chiến lược là việc xác định định hướng
và phạm vi hoạt động của một tổ chức trong dài hạn, ở đó tổ chức phải giành được lợi thế thông qua
việc kết hợp các nguồn lực trong một môi trường nhiều thử thách, nhằm thỏa mãn tốt nhất nhu cầu
của thị trường và đáp ứng mong muốn của các tác nhân có liên quan đến tổ chức”.
Theo Michael Porter (1996), “chiến lược là việc tạo ra một sự hài hòa giữa các hoạt động của
một công ty. Sự thành công của chiến lược chủ yếu dựa vào việc tiến hành tốt nhiều việc, … và kết
hợp chúng với nhau. Cốt lõi của chiến lược là “lựa chọn cái chưa được làm”.
Theo Nguyễn Thị Liên Diệp và Phạm Văn Nam (2010), quy trình hoạch định chiến lược gồm
bốn bước: (1) nhận biết chiến lược hiện tại của tổ chức; (2) tiến hành phân tích danh mục đầu tư;
(3) lựa chọn chiến lược; (4) đánh giá các chiến lược đã lựa chọn.
Theo Đoàn Thị Hồng Vân và Kim Ngọc Đạt (2011), quản trị chiến lược vừa là một khoa học,
vừa là một nghệ thuật về hoạch định, tổ chức thực hiện và đánh giá các chiến lược.
Theo Lê Nguyễn Đoan Khôi (2015), hoạch định chiến lược là quá trình chủ thể doanh nghiệp
sử dụng các phương pháp, các công cụ, các kỹ thuật thích hợp
2.2. Tổng quan các nghiên cứu thực nghiệm
Olivier Toubia (2006), Idea Generation, Creativity, and Incentives đã nghiên cứu quá trình tư duy
để khuyến khích ý tưởng được thiết kế phù hợp có thể cải thiện sản lượng sáng tạo trong doanh nghiệp.
Jane Nolan MBE, “suy nghĩ sáng tạo và ý tượng tổng quát” đã đưa ra một số công cụ hỗ trợ cho
quá trình hình thành suy nghĩ và tạo ra ý tưởng sáng tạo.
Scarlett R. Herring, Brett R. Jones và Brian P. Bailey (2009), Idea Generation Techniques
among Creative Professionals đã nghiên cứu quá trình sáng tạo nhằm đưa ra các giải pháp phù hợp
trong kinh doanh.
Hoàng Nam Lê (2016), Hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tại Việt Nam – Phần 1 đã chia
sẻ tổng quan về những yếu tố vàng mà Việt Nam sở hữu để trở thành một quốc gia khởi nghiệp;
Phần 2 – Hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo Việt Nam đã đưa ra các khái niệm căn bản như
hình ảnh trực quan về các chủ thể của hệ sinh thái.
Cục Thông tin KH &CN Quốc gia, “Xây dựng và phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới
sáng tạo: Vai trò của của chính sách chính phủ” đã tổng hợp các tài liệu về tinh thần kinh doanh và
hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của OECD và của một số nước có kinh nghiệm xây dựng
thành công các hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.
Trần Thị Vân Anh (2016), “xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo: Nhìn từ kinh
nghiệm của Hàn Quốc” đã phân tích những chính sách hỗ trợ quá trình xây dựng và phát triển hệ sinh
thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của Hàn Quốc, từ đó rút ra một số gợi ý chính sách cho Việt Nam.
Ngô Đình Xây (2016), “Đại học khởi nghiệp” trong “quốc gia khởi nghiệp” đã nbàn về vai trò
của đại học khởi nghiệp nhằm đáp ứng định hướng và yêu cầu đối với quốc gia khởi nghiệp.
2.3. Mô hình nghiên cứu
• Mô hình nghiên cứu mẫu
219
Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật
Theo Fred R. David, Quy trình hoạch định chiến lược gồm 3 giai đoạn: (1) giai đoạn nhập
vào cần phải phân tích môi trường bên trong và bên ngoài nhằm xây dựng các ma trận EFE, IFE
và ma trận hình ảnh cạnh tranh; (2) giai đoạn kết hợp được thực hiện trên cơ sở áp dụng một trong
sáu công cụ là ma trận SWOT, Space, BCG, IE, GE và GS nhằm xác định các chiến lược được gợi
ý; (3) giai đoạn quyết định cho phép các chuyên gia đánh giá một cách khách quan các chiến lược
được gợi ý.
Bảng 1: Mô hình hoạch định chiến lược [3]
Giai đoạn 1: GIAI ĐOẠN NHẬP VÀO
Ma trận đánh giá các yếu tố bên
ngoài
(EFE)
Ma trận hình ảnh cạnh
tranh (CPM)
Ma trận đánh giá các yếu
tố bên trong (IFE)
Giai đoạn 2: GIAI ĐOẠN KẾT HỢP
Ma trận điểm
Tmạnh, điểm
yếu, cơ hội,
thách thức
SWOT
Ma trận
Ma trận vị thế
Ma trận yếu Ma trận chiến
chiến lược và tập đoàn tư
tố bên trong – lược chính
đánh giá hoạt vấn Boston
GS
bên ngoài IE
BCG
động SPACE
Ma trận
GE
Giai đoạn 3: GIAI ĐOẠN QUYẾT ĐỊNH
Ma trận hoạch định chiến lược trên cơ sở định lượng (QSPM)
Nguồn: Fred R. David, Quản trị chiến lược Khái luận và các tình huống, tr. 196
• Mô hình nghiên cứu đề xuất
Dựa vào mô hình hoạch định chiến lược của Fred R. David. Đồng thời kết hợp với thực trạng
hoạt động của hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của Việt Nam, các tỉnh / thành trong cả
nước bắt buộc đều triển khai thực hiện xây dựng và phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng
tạo nên tác giả chỉ phân tích môi trường bên trong và bên ngoài nhằm xây dựng ma trận EFE, IFE
đối với giai đoạn nhập vào, ma trận SWOT đối với giai đoạn kết hợp và ma trận QSPM đối với giai
đoạn quyết định. Cụ thể như sau:
Bảng 2: Cách thức thực hiện nghiên cứu
Giai đoạn 1: GIAI ĐOẠN NHẬP VÀO
Ma trận đánh giá các yếu
Ma trận đánh giá các yếu tố bên
tố bên ngoài
trong (IFE)
(EFE)
Giai đoạn 2: GIAI ĐOẠN KẾT HỢP
Ma trận điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức (SWOT)
Giai đoạn 3: GIAI ĐOẠN QUYẾT ĐỊNH
Ma trận hoạch định chiến lược trên cơ sở định lượng (QSPM)
Nhóm chiến
Nhóm chiến lược SO
Nhóm chiến lược WO
Nhóm chiến lược WT
lược ST
Nguồn: Tác giả tổng hợp
220
Hội thảo Khoa học Quốc tế ...
2.4. Phương pháp nghiên cứu
• Phương pháp thu thập dữ liệu
Số liệu thứ cấp được thu thập thông qua các báo cáo của Tỉnh như báo cáo tình hình kinh tế xã
hội, dân số và các bài nghiên cứu thảo luận của Sở KHCH.
Số liệu sơ cấp được thực hiện 2 giai đoạn:
+ Giai đoạn 1: thảo luận với 6 người (2 thành viên thuộc Trường Đại học, 2 thành viên thuộc
doanh nghiệp trẻ và 2 thành viên thuộc sở KHCN tỉnh) để thiết lập nhóm các yếu tố từ môi trường
bên trong và môi trường bên ngoài.
+ Giai đoạn 2: Sau khi đã tổng hợp và cấu thành nhóm yếu tố bên trong và bên ngoài, tác giả
tiến hành lấy ý kiến từ bảng câu hỏi nhằm đánh giá mức độ tầm quan trọng và điểm phân loại đối
với từng yếu tố. Số lượng dự kiến khảo sát bao gồm 3 nhóm đối tượng: (1) Các thành viên thuộc
trường Đại học: 12 phiếu / 03 trường (ĐH Thủ Dầu Một, ĐH Quốc tế Miền Đông, ĐH Việt Đức);
(2) Doanh nghiệp trẻ thuộc Hội doanh nghiệp trẻ Tỉnh Bình Dương (các doanh nghiệp thành lập <
3 năm): 230 phiếu / 22.955 doanh nghiệp: (3) Chuyên gia tư vấn khởi nghiệp: 21 phiếu / 3 lĩnh vực
(Kinh tế, kỹ thuật và nông nghiệp); (4) Nhà đầu tư tài chính: 9 phiếu / 3 ngân hàng trên địa bàn tỉnh
(Agribank; BIDV và Sacombank)
• Phương pháp phân tích số liệu
Sử dụng các ma trận đánh gía các yếu tố bên trong (IFE), ma trận đánh giá các yếu tố bên
ngoài (EFE) để phân tích môi trường. Từ kết quả phân tích ma trận EFE và IFE được kết hợp
với ma trận SWOT, tác giả xây dựng ma trận QSPM để từ đó xây dựng chiến lược và lựa chọn
chiến lược phù hợp.
3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
2.1. Thực trạng hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của Tỉnh Bình Dương
Năm 2016, Chính phủ đã ban hành quyết định số 844/QĐ-TTg ngày 15/8/2016 của Thủ tướng
Chính phủ về đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo đổi mới sáng tạo quốc gia
đến năm 2025”[7]. Theo Phạm Công Tạc nhận định “Đông Nam Bộ là khu vực phát triển năng động
nhất ở Việt Nam. Sau 31 năm đổi mới, Đông Nam Bộ đã có sự thay đổi rất lớn, luôn là khu vực
đầu tiên thu hút đầu tư nước ngoài, trong đó phát triển dịch vụ, các ngành sản xuất hàng đầu ở Việt
Nam. Đây cũng là khu vực tập trung lực lượng lao động có trình độ cao, trung tâm thu hút đầu tư
của nước ngoài. Đồng thời, là khu vực mà tổng kinh ngạch xuất nhập khẩu rất lớn”[19].
Năm 2017, Ủy ban Nhân dân tỉnh Bình Dương đã ban hành quyết định số 2513/QĐ – UBND về
việc phê duyệt kế hoạch thực hiện đề án “hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm
2025” trên địa bàn tỉnh Bình dương giai đoạn 2017 – 2020[10]. Với mục tiêu tạo lập môi trường thuận
lợi để hình thành và phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo đổi mới sáng tạo; thúc đẩy
hoạt động khởi nghiệp đổi mới sáng tạo trên địa bàn tỉnh Bình Dương; hỗ trợ hoạt động khởi nghiệp
đổi mới sáng tạo trong cộng đồng, các trường đại học, doanh nghiệp; khuyến khích nghiên cứu ứng
dụng và chuyển giao khoa học công nghệ, kỹ thuật mới, đổi mới sáng tạo trong sản xuất kinh doanh;
tăng cường hợp tác giữa nhà nước – nhà khoa học – nhà doanh nghiệp, lấy khoa học công nghệ và đổi
mới sáng tạo làm động lực phát triển kinh tế - xã hội, tiến tới xây dựng thành phố thông minh Bình
Dương. UBND tỉnh đã giao cho sở KHCN chủ trì tham mưu kế hoạch hỗ trợ phát triển hệ sinh thái
khởi nghiệp đổi mới sáng tạo sáng tạo trên địa bàn tỉnh. Tính đến 6/2017, tình hình kinh tế xã hội của
Tỉnh tiếp tục phát triển ổn định và đạt nhiều kết quả nổi bật:
Về kinh tế xã hội: Toàn tỉnh có 28 khu công nghiệp với tổng diện tích khoảng 10.560 ha, tỷ lệ cho
221