Xem mẫu
- quy hoaïch
& taÙc giaû
Vai troø cuûa quy hoaïch xaây döïng
trong vieäc giaûm phaùt thaûi
taïi caùc ñoâ thò vieät nam
thS. hoaøng thò höông giang
Vieän Quy hoaïch ñoâ thò vaø noâng thoân quoác gia
B ieán ñoåi khí haäu (BÑKH) ñang laø moät trong nhöõng thaùch thöùc lôùn nhaát cuûa nhaân loaïi. Nhöõng
aûnh höôûng cuûa BÑKH ñeán con ngöôøi vaø caùc thay ñoåi cuûa heä thoáng khí haäu cuõng ñaõ ñöôïc ghi
nhaän töø nhöõng naêm 1950. Nguyeân nhaân chính cuûa BÑKH laø do gia taêng löôïng phaùt thaûi khí
nhaø kính (KNK) töø caùc hoaït ñoäng sinh soáng vaø saûn xuaát cuûa con ngöôøi. Tieáp tuïc phaùt thaûi KNK seõ laøm
naëng neà theâm nhöõng thay ñoåi cuûa khí haäu toaøn caàu cuõng nhö nhöõng aûnh höôûng tieâu cöïc cuûa noù leân töï
nhieân vaø con ngöôøi. Maëc duø khoâng phaûi laø nguoàn phaùt thaûi chính gaây ra BÑKH, nhöng caùc nöôùc ñang
phaùt trieån laïi laø nhöõng quoác gia bò aûnh höôûng naëng neà nhaát cuûa BÑKH do coù GDP vaø taêng tröôûng kinh
teá thaáp, ñoàng nghóa vôùi vieäc coù ít nguoàn löïc ñeå öùng phoù vôùi nhöõng taùc ñoäng cuûa bieán ñoåi khí haäu. Theo
Kòch baûn bieán ñoåi khí haäu toaøn caàu, Vieät Nam laø moät trong 5 nöôùc seõ chòu aûnh höôûng nghieâm troïng
cuûa bieán ñoåi khí haäu vaø nöôùc bieån daâng.
Con ngöôøi laø naïn nhaân cuûa BÑKH nhöng cuõng chính laø nguyeân nhaân gaây ra noù. Ñoâ thò - nôi taäp trung
hôn moät nöûa daân soá theá giôùi laø nguoàn phaùt thaûi khoång loà caàn ñöôïc kieåm soaùt tröôùc tình traïng gia taêng
daân soá vaø ñoâ thò hoùa nhanh nhö hieän nay. Theo Baùo caùo toaøn caàu veà Ñònh cö con ngöôøi 2011 “Thaønh
phoá vaø Bieán ñoåi khí haäu” cuûa Chöông trình Ñònh cö Con ngöôøi Lieân Hôïp Quoác (UN-HABITAT) ñaõ coâng
boá, caùc thaønh phoá phaûi chòu traùch nhieäm tôùi 70% löôïng phaùt thaûi KNK trong khi chæ chieám coù 2% dieän
tích. Naêm lónh vöïc phaùt thaûi chính trong ñoâ thò ñöôïc xaùc ñònh laø: naêng löôïng, giao thoâng, chaát thaûi, quaù
trình coâng nghieäp vaø tieâu thuï saûn phaåm coâng nghieäp, noâng laâm nghieäp vaø söû duïng ñaát khaùc. Trong
ñoù, giao thoâng vaø naêng löôïng laø hai nguoàn phaùt thaûi lôùn nhaát (Theo Quy öôùc toaøn caàu veà kieåm keâ phaùt
thaûi KNK cho quy moâ coäng ñoàng GPC - Global Protocol for Community - Scale Greenhouse Gas
Emission Inventories).
82 SË 94 . 2018
- Q u y h oπ c h & t ∏c gi∂
Vaán ñeà phaùt thaûi KNK trong caùc ñoâ thò Vieät Nam
Trong nhöõng naêm qua, ñoâ thò Vieät Nam ñaõ vaø ñang taêng tröôûng
vôùi toác ñoä nhanh choùng, tieáp caän ñöôïc nhieàu thaønh töïu veà khoa
hoïc, coâng ngheä hieän ñaïi treân theá giôùi. Tuy nhieân, phaùt trieån vôùi toác
ñoä quaù nhanh, tyû leä ñoâ thò hoùa töø 23,7% (1999) ñaõ ñaït tôùi 36,6%
(2016), maïng löôùi ñoâ thò Vieät Nam ñang phaûi ñoái maët vôùi nhieàu
nguy cô vaø thaùch thöùc nhö: söï gia taêng nhanh choùng cuûa daân soá ñoâ
thò (chuû yeáu do di daân noâng thoân vaøo thaønh thò) daãn tôùi hình thaønh
caùc ñoâ thò cöïc lôùn vaø vuøng ñoâ thò lôùn thieáu kieåm soaùt, thieáu keát noái
giöõa caùc ñoâ thò trong heä thoáng, giöõa ñoâ thò vôùi noâng thoân, gia taêng
khoaûng caùch kinh teá, haï taàng ñoâ thò khoâng ñaày ñuû, thieáu nhaø ôû, thieáu
khoâng gian xanh, tyû leä chaát thaûi raén ñöôïc xöû lyù thaáp, ñònh höôùng quy
hoaïch chöa phuø hôïp, moâi tröôøng oâ nhieãm, xuoáng caáp… Nhöõng heä
luïy naøy ñaõ vaø ñang laø nhöõng nguyeân nhaân laøm gia taêng löôïng phaùt
thaûi KNK cuûa ñoâ thò - daãn tôùi gia taêng BÑKH, ñoàng thôøi, aûnh höôûng
cuûa BÑKH cuõng laøm saâu saéc hôn nhöõng baát caäp hieän taïi vaø taïo ra
thaùch thöùc môùi cho ñoâ thò.
Bieåu ñoà 1.1 Soá löôïng ñoâ thò Vieät Nam töø naêm 1980 vaø döï baùo ñeán naêm 2025 caùc luoàng giao thoâng ñoâ thò vaø nhu caàu naêng löôïng, töø ñoù coù aûnh
höôûng quyeát ñònh tôùi löôïng phaùt thaûi KNK.
Rickaby (1987) trong nghieân cöùu cuûa mình ñaõ keát luaän raèng moâ
hình ñoâ thò “taäp trung phi taäp trung” (ñoâ thò coù trung taâm thöù caáp vôùi
kích thöôùc trung bình) laø caáu truùc giaûi quyeát tieát kieäm naêng löôïng
cho ñoâ thò.
Banister (1992) chæ ra raèng tieâu thuï xaêng treân ñaàu ngöôøi ôû Anh giaûm
theo quy moâ thaønh phoá, vaø ôû London cao hôn so vôùi caùc thaønh phoá
lôùn khaùc.
Breheny (1995) ñaõ chöùng minh raèng khi daân cö ôû Anh vaø Wales
chöa taäp trung vaøo caùc khu vöïc ngoaïi thaønh khoaûng giöõa nhöõng
naêm 1961 vaø 1991, toång naêng löôïng tieát kieäm ñöôïc coù theå cao
Nguoàn: WB; Boä Xaây döïng, 2016
hôn 3%.
Vieät Nam laø moät trong nhöõng nöôùc ñaàu tieân kyù vaø pheâ chuaån Coâng
öôùc khung cuûa Lieân hôïp quoác veà BÑKH (UNFCCC) vaø Nghò ñònh Baûn ghi chuù thöù Tö (boå sung) veà Phaùt trieån khoâng gian cuûa Haø Lan
thö Kyoto (KP). Theo Ñoùng goùp do quoác gia töï quyeát ñònh (INDC) naêm 1990 ghi raèng: “Cô sôû ñaàu tieân cuûa vieäc phaùt trieån beàn vöõng
cuûa Vieät Nam, ñeán naêm 2030, Vieät Nam cam keát giaûm 8% löôïng linh hoaït laø caùc chính saùch taäp trung phaùt trieån caùc khu daân cö,
phaùt thaûi khí nhaø kính so vôùi kòch baûn phaùt trieån thoâng thöôøng vaø khu coâng nghieäp vaø caùc coâng trình coâng coäng. Trong moät caáu truùc
coù theå giaûm tieáp ñeán 25% neáu nhaän ñöôïc hoã trôï töø quoác teá. Ñeå ñaït khoâng gian taäp trung, khoaûng caùch caàn di chuyeån laø ngaén nhaát, caùc
ñöôïc cam keát naøy, Chính phuû caàn coù chöông trình keá hoaïch hôïp phöông tieän di chuyeån nhö xe ñaïp hay giao thoâng coâng coäng ñöôïc
lyù cho vieäc phaùt trieån ñoâ thò nhaèm giaûm thieåu toái ña löôïng phaùt thaûi thuùc ñaåy”.
khí nhaø kính trong caùc ñoâ thò, ñaëc bieät laø caùc ñoâ thò lôùn. Taïi Vieät
Nam, quy hoaïch ñoâ thò ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc ñònh Ngaøy nay, moâ hình ñoâ thò neùn ñöôïc nhieàu nhaø khoa hoïc treân theá giôùi
höôùng cuõng nhö kieåm soaùt söï phaùt trieån cuûa heä thoáng ñoâ thò treân chöùng minh laø hình thaùi ñoâ thò tieâu thuï tieát kieäm taøi nguyeân vaø naêng
toaøn quoác, coù theå nhaän ñònh ñaây chính laø moät coâng cuï höõu ích cho
vieäc kieåm soaùt löôïng phaùt thaûi ñoâ thò, thoâng qua vieäc ñöa ra caùc giaûi
phaùp veà caáu truùc ñoâ thò, toå chöùc khoâng gian, söû duïng ñaát, heä thoáng
caùc coâng trình haï taàng cô sôû.
Vai troø cuûa quy hoaïch ñoâ thò trong vieäc giaûm phaùt
thaûi KNK cuûa ñoâ thò:
n Caáu truùc ñoâ thò:
Moät trong nhöõng nhieäm vuï quan troïng cuûa quy hoaïch ñoâ thò ñoù laø
xaùc ñònh caáu truùc ñoâ thò phuø hôïp vôùi caùc ñieàu kieän hieän traïng cuûa ñoâ
thò. Ñoàng thôøi, nhieàu nghieân cöùu ñaõ chæ ra raèng, caáu truùc hình thaùi
cuûa ñoâ thò, giaûi phaùp toá chöùc khoâng gian vaø söû duïng ñaát quyeát ñònh
SË 94 . 2018 83
- löôïng, ít xe hôi neân giaûm ñöôïc khí thaûi, öùng phoù toát hôn vôùi caùc thaûm
hoïa thieân nhieân,… Ñoâ thò neùn hay ñoâ thò coù khoaûng caùch ngaén laø yù
töôûng quy hoaïch ñoâ thò vôùi maät ñoä cao vaø söû duïng ñaát hoãn hôïp. Döïa
treân vieäc söû duïng hieäu quaû heä thoáng giao thoâng coâng coäng, hình
thaønh thoùi quen ñi boä hoaëc xe ñaïp cuûa ngöôøi daân, töø ñoù giaûm nhu
caàu söû duïng naêng löôïng vaø oâ nhieãm moâi tröôøng.
n Toå chöùc khoâng gian:
Toå chöùc khoâng gian trong ñoâ thò laø xaùc ñònh heä thoáng caùc khu vöïc
chöùc naêng, caùc vuøng vaø khu vöïc chöùc naêng khaùc trong toaøn thaønh
phoá (caùc trung taâm haønh chính, thöông maïi, ñaøo taïo, vaên hoùa theå
thao, vui chôi giaûi trí, coâng nghieäp, du lòch, sinh thaùi, baûo toàn, ...);
caùc khu vöïc daân cö noâng thoân; xaùc ñònh caùc truïc khoâng gian, haønh
lang phaùt trieån cuûa thaønh phoá; ñònh höôùng caûi taïo caùc khu vöïc ñoâ
thò hieän höõu.
Vieäc toå chöùc khoâng gian ñoâ thò hôïp yù coù theå laøm giaûm phaùt thaûi
KNK cuûa ñoâ thò thoâng qua caùc lónh vöïc sau: n Ñònh höôùng giao thoâng:
q Kieåm soaùt phaùt trieån ñoâ thò. Haïn cheá môû roäng ñoâ thò töï phaùt. Taïo Giao thoâng vaän taûi noùi chung vöøa laø chuû theå phaùt thaûi gaây BÑKH
khaû naêng di chuyeån deã daøng vaø nhanh choùng giöõa caùc ñieåm ñeán vöøa laø ñoái töôïng chòu haäu quaû do BÑKH ñaëc bieät laø haï taàng giao
nhö nhaø ôû, nôi laøm vieäc, choã mua saém..., töø ñoù giaûm löu löôïng giao thoâng ñoâ thò. Khi neàn kinh teá phaùt trieån, nhu caàu giao thoâng cuõng
thoâng, ñaûm baûo giao thoâng hieäu quaû, taêng cöôøng söû duïng caùc loaïi taêng nhanh. Naêng löôïng daønh cho giao thoâng chieám tyû troïng lôùn
hình giao thoâng coâng coäng, giaûm söû duïng naêng löôïng, maø chuû yeáu trong nhu caàu naêng löôïng cuûa toaøn theá giôùi vaø seõ coøn gia taêng ma-
laø nguoàn nhieân lieäu hoùa thaïch, töø ñoù giaûm löôïng phaùt thaûi KNK. n
ï h trong töông lai tröôùc söï phaùt trieån cuûa caùc loaïi hình giao thoâng
vaø nhu caàu di chuyeån cuûa con ngöôøi, ñoàng nghóa vôùi vieäc gia taêng
q Ñaûm baûo söï tieáp caän naêng löôïng maët trôøi vaø naêng löôïng gioù, taän löôïng phaùt thaûi KNK cuõng nhö caùc vaán ñeà oâ nhieãm cuûa ñoâ thò seõ
duïng toái ña nguoàn naêng löôïng thieân nhieân ñeå phuïc vuï nhu caàu chieáu traàm troïng hôn.
saùng, söôûi aám vaø laøm maùt, töø ñoù giaûm nhu caàu söû duïng naêng löôïng. Vai troø cuûa quy hoaïch ñònh höôùng phaùt trieån giao thoâng ñoái vôùi
vieäc giaûm phaùt thaûi KNK trong ñoâ thò:
q Vò trí vaø quy moâ caùc khoâng gian xanh trong ñoâ thò ñoùng vai troø q Ñònh höôùng maïng löôùi giao thoâng hôïp lyù, ruùt ngaén khoaûng
laø nguoàn thu giöõ caùc bon, giuùp giaûm ñaùng keå löôïng phaùt thaûi KNK caùch giöõa caùc khu chöùc naêng, giaûm maät ñoä giao thoâng, toái öu
cuûa ñoâ thò. Khoâng gian xanh ñoâ thò coù theå giuùp caûi thieän chaát löôïng hoùa hieäu suaát.
khoâng khí, haáp thuï möa lôùn, vaø laøm giaûm nhieät ñoä beà maët.
q Maïng löôùi ñöôøng boä laø maïng löôùi chuû yeáu vaø coù söï phoái hôïp cuûa
caùc loaïi hình giao thoâng khaùc. Vì vaäy xaùc ñònh khung ñöôøng boä laø raát
quan troïng trong thieát keá quy hoaïch giao thoâng. Caùc baùo caùo thoáng
keâ veà phaùt thaûi cuõng cho thaáy löôïng phaùt thaûi cuûa giao thoâng ñöôøng
boä chieám tyû leä chuû yeáu trong toång löôïng phaùt thaûi cuûa lónh vöïc giao
thoâng, do vaäy, caàn nghieân cöùu khai thaùc trieät ñeå caùc loaïi hình giao
thoâng khaùc trong ñoâ thò nhö ñöôøng thuûy, ñöôøng saét noäi ñoâ ñeå giaûm
bôùt aùp löïc leân giao thoâng ñöôøng boä.
q Phaùt trieån, khai thaùc toái ña caùc loaïi hình giao thoâng coâng coäng,
giaûm phöông tieän caù nhaân.
q Quy hoaïch caùc tuyeán phoá ñi boä, khoâng phöông tieän cô giôùi, giaûm
söû duïng naêng löôïng.
n Quy hoaïch quaûn lyù chaát thaûi:
Raùc thaûi lieân quan chaët cheõ ñeán daân soá vaø tình traïng ñoâ thò hoùa.
Khoái löôïng raùc thaûi toaøn caàu ñang taêng leân nhöõng naêm gaàn ñaây, ñaëc
bieät laø ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån vôùi toác ñoä taêng daân soá, toác ñoä phaùt
trieån kinh teá vaø ñoâ thò hoùa nhanh.
Quy hoaïch quaûn lyù chaát thaûi ñoâ thò hôïp lyù coù theå giaûm thieåu löôïng
phaùt thaûi KNK moät caùch roõ reät:
84 SË 94 . 2018
- Quy ho πch & t∏c g i ∂
q Löïa choïn vò trí khu taäp keát raùc hôïp lyù, khoâng aûnh chính saùch veà tieát kieäm naêng löôïng, khuyeán khích
höôûng tôùi khu daân cö; söû duïng naêng löôïng taùi taïo, coâng trình xanh, kinh teá
q Caûi tieán coâng ngheä quaûn lyù vaø xöû lyù raùc thaûi; xanh, caùc chöông trình haønh ñoäng cuûa coäng ñoàng,
q Toå chöùc saûn xuaát naêng löôïng töø raùc thaûi; ñaåy maïnh giao thoâng coâng coäng,… coù theå thaáy raèng,
q Taùi söû duïng raùc thaûi laø moät trong nhöõng bieän phaùp quy hoaïch ñoâ thò ñoùng moät vai troø quan troïng trong
höùa heïn laøm giaûm löôïng phaùt thaûi KNK cuøng vôùi vieäc giaûm phaùt thaûi KNK cuûa ñoâ thò khi giaûi quyeát
vieäc taêng söû duïng naêng löôïng vaø taøi nguyeân moät vaán ñeà töø goác reã. Caùc ñoâ thò ôû Vieät Nam cuõng nhö
caùch hieäu quaû. ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån hieän nay ñang taäp trung
vaøo vieäc thích öùng vôùi BÑKH thay vì giaûm nheï, do
n Coâng cuï thieát keá ñoâ thò: caùc taùc ñoäng cuûa BÑKH leân ñoâ thò laø quaù roõ raøng vaø
Vieäc gia taêng khoâng gian maët nöôùc, maët ñaát töï nhieân ngaøy moät naëng neà, trong khi khaû naêng choáng chòu
vaø caây xanh khoâng chæ coù taùc duïng taêng cöôøng hieäu vôùi BÑKH cuûa ñoâ thi coøn keùm vaø naêng löïc taøi chính
quaû thoaùt nöôùc maët ñoâ thò, haïn cheá luõ luït, baûo toàn cuûa caùc quoác gia naøy laø giôùi haïn. Tuy nhieân, tröôùc
nguoàn nöôùc ngaàm vaø taïo caûnh quan ñoâ thò maø coøn caùc dieãn bieán cuûa BÑKH, vieäc giaûm nheï phaùt thaûi
coù taùc duïng laøm giaûm thieåu khí nhaø kính phaùt sinh KNK caàn ñöôïc thöïc hieän ngay. Caàn coù söï ñaåy maïnh
cuõng nhö hieän töôïng taêng nhieät ñoä ñoâ thò. Ñoàng thôøi, hôn nöõa vieäc loàng gheùp caùc tieâu chí veà giaûm nheï
caùc hoà chöùa nöôùc taïo caûnh quan cuõng chính laø caùc BÑKH vaøo Quy hoaïch ñoâ thò, töø ñoù löïa choïn ñöôïc
beå chöùa nöôùc khi möa lôùn, giaûm ngaäp luït vaø ñoàng caùc ñònh höôùng phaùt trieån toái öu cho ñoâ thò trong
thôøi laø nguoàn döï tröõ caáp nöôùc. ñieàu kieän BÑKH hieän nay.
Keát luaän
Giaûm nheï BÑKH laø moät quaù trình, ñoøi hoûi söï chung Taøi lieäu Tham khaûo:
tay goùp söùc cuûa taát caû caùc quoác gia treân theá giôùi, [1] Nhoùm nghieân cöùu 1 thuoäc IPCC, Baùo caùo ñaùnh giaù laàn thöù 5
trong ñoù, caùc ñoâ thò, ñaëc bieät laø caùc ñoâ thò lôùn - (AR5-WG1) veà hieän traïng BÑKH toaøn caàu-theo goùc nhìn vaät lyù cô
baûn, 2013.
nhöõng nguoàn phaùt thaûi chính ñoùng vai troø heát söùc [2] Hoaøng Vónh Höng (2017), Ñaøo taïo naâng cao naêng löïc giaûng
quan troïng. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, caùc ñoâ thò vieân: Loàng gheùp Thích öùng vaø Giaûm thieåu BÑKH trong Phaùt trieån
ñoâ thò.
treân theá giôùi ñeàu ñang cuøng nhau thöïc hieän muïc tieâu [3] Michael Wegener (2014), Reduction of CO2 Emissions of
giaûm phaùt thaûi KNK vaø höôùng tôùi ñoâ thò khoâng phaùt Transport by Reorganisation of Urban Activities.
[4] The Greenhouse Gas Protocol (2014), World Resource
thaûi (Zero CO2 City) trong töông lai. Ngoaøi caùc giaûi Institute, C40 and ICLEI
phaùp phi kyõ thuaät nhö xaây döïng vaø thöïc hieän caùc [5] http://nama-vietnam.vn
SË 94 . 2018 85
nguon tai.lieu . vn
