Xem mẫu
- DIEÃN ÑAØN
TOÅNG QUAN VEÀ KHU VÖÏC VEN ÑOÂ CAÙC THAØNH PHOÁ LÔÙN
TRONG QUAÙ TRÌNH ÑOÂ THÒ HOÙA NHANH
NCS. Phaïm Thò Nhaâm - ThS. Phan Thò Vaân Anh
Vieän Quy hoaïch ñoâ thò vaø noâng thoân quoác gia
OVERVIEW OF SUBURBAN AREAS OF BIG CITIES IN THE QUICK URBANIZATION PROCESS
Urbanization in suburban areas of big cities is a common phenomenon of urban growth process and has always
been a concern in the national urban development strategy, especially in Asian cities that are experiencing
rapid urbanization. In Vietnam, due to the expansion of inner-city areas and the implementation of large-scale
construction projects, urbanization of suburban areas of big cities is complicated and fast in about last 30 years.
As a result, the landscape of peri-urban areas is often confused and affects negatively on the environment -
society - economy. This is a consequence of the suburban area’s legal policy and planning management tools
being overlapping and conflicting.
Ñoâ thò hoaù vuøng ven ñoâ thaønh phoá lôùn laø hieän töôïng phoå bieán cuûa quaù trình
taêng tröôûng ñoâ thò vaø luoân ñöôïc quan taâm trong chieán löôïc phaùt trieån ñoâ thò
quoác gia, nhaát laø caùc ñoâ thò chaâu AÙ ñang coù toác ñoä ñoâ thò hoaù cao. ÔÛ Vieät Nam,
do vieäc môû roäng khu vöïc noäi ñoâ vaø thöïc hieän caùc döï aùn ñaàu tö xaây döïng quy
moâ lôùn khieán quaù trình ñoâ thò hoaù khu vöïc ven ñoâ caùc thaønh phoá lôùn dieãn ra
phöùc taïp vaø nhanh choùng trong khoaûng 30 naêm gaàn ñaây. Keát quaû laø hình thaùi
caûnh quan vuøng ven ñoâ thöôøng bò loän xoän vaø aûnh höôûng baát caäp tôùi moâi tröôøng
- xaõ hoäi - kinh teá; ñaây laø heä quaû cuûa chuû tröông phaùp lyù vaø coâng cuï quaûn lyù quy
hoaïch khu vöïc ven ñoâ ñang bò choàng laán vaø xung ñoät laãn nhau.
Töø khoùa: ñoâ thò hoaù, ven ñoâ, quy hoaïch ñoâ thò
20 SË 103+104 . 2020
- ≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝
Môû ñaàu nhau: ÔÙ mieàn Nam, chính quyeàn Saøi Goøn ñaõ duøng “ñoâ thò hoaù” nhö
Thaùch thöùc chính cuûa vuøng ven ñoâ laø thieát laäp quy hoaïch caáu truùc moät bieän phaùp ñeå doàn daân phuïc vuï chieán tranh. ÔÛ mieàn Baéc, ñoâ thò
khu vöïc ñoâ thò hoaù luoân bieán ñoäng ñeå khu vöïc ñoâ thò - noâng thoân hoùa gaén lieàn vôùi quaù trình coâng nghieäp hoùa treân cô sôû maïng löôùi ñoâ
cuøng tham gia vaøo quaù trình taùi caáu truùc neàn kinh teá. Thöïc teá khi trieån thò ñaõ coù. Töø 1965 ñeán 1972, caùc ñoâ thò bò chieán tranh phaù hoaïi, quaù
khai döï aùn taùi thieát caùc “thò traán”, hay phaùt trieån döï aùn môùi thöôøng trình ñoâ thò hoaù chöõng laïi. Töø naêm 1975 ñeán nay, quaù trình ñoâ thò
phaûi ñieàu chænh quy hoaïch nhieàu laàn. Do vaäy, chính quyeàn luoân ñaët hoùa coù chuyeån bieán khaù tích cöïc. Tuy nhieân, cô sôû haï taàng cuûa caùc
caâu hoûi laøm theá naøo ñeå toå chöùc phaùt trieån vuøng ven ñoâ theo muïc tieâu, ñoâ thò (heä thoáng giao thoâng, ñieän, nöôùc, caùc coâng trình phuùc lôïi xaõ
maø vaãn ñoåi môùi daàn caáu truùc ñoâ thò hieän coù cuûa caùc thò traán cuõ naèm hoäi) vaãn coøn ôû möùc thaáp so vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc vaø theá giôùi.
ñan xen giöõa nhaø ôû vaø caùc cô sôû coâng nghieäp ñang chòu söï thieáu Tæ leä daân thaønh thò taêng nhanh töø naêm 1986 sau khi thöïc hieän chính
huït nghieâm troïng caùc coâng trình haï taàng giao thoâng vaø coâng trình saùch Ñoåi môùi. Tuy nhieân, tæ leä daân thaønh thò coøn thaáp so vôùi caùc nöôùc
coâng coäng. trong khu vöïc. Phaân boá ñoâ thò khoâng ñeàu giöõa caùc vuøng. Vuøng trung
du vaø mieàn nuùi Baéc Boä coù soá löôïng ñoâ thò nhieàu nhaát nöôùc ta nhöng
Beân caïnh ñoù, vuøng ven ñoâ thaønh phoá lôùn bieåu hieän quaù trình môû chuû yeáu laø caùc ñoâ thò vöøa vaø nhoû vaø ít nhaát laø vuøng Ñoâng Nam Boä
roäng ranh giôùi ñoâ thò, tuy nhieân khoù xaùc ñònh ñöôïc ranh giôùi môû roäng vôùi nhieàu ñoâ thò lôùn, ñoâng daân. Soá thaønh phoá lôùn coøn quaù ít so vôùi
roõ raøng ñeå quaûn lyù hieäu quaû. Söï phaùt trieån nhanh choùng ôû khu vöïc maïng löôùi ñoâ thò.
ven ñoâ thöôøng choáng laïi moïi hình thöùc hôïp nhaát caùc ñòa baøn thaønh
chính quyeàn ñoâ thò lôùn; khi khoâng coù quyeát ñònh aùp ñaët töø chính Vieät Nam naèm ôû rìa bieån Ñoâng cuûa luïc ñòa Ñoâng Nam, caùc ñoâ thò lôùn
quyeàn Trung öông, moái quan heä giöõa caùc ñòa baøn naøy laø “thöông naèm ôû vuøng ñoàng baèng chaâu thoå caùc con soâng lôùn vaø ven bieån. Quaù
löôïng” giöõa caùc chính quyeàn ñòa phöông. trình taêng tröôûng môû roäng khoâng gian ñoâ thò lôùn vaø söï bieán ñoäng cuûa
vuøng ven ñoâ coù nhieàu ñieåm töông ñoàng vaø khaùc bieät veà töï nhieân,
Treân thöïc teá, vuøng ven ñoâ coù ranh giôùi khoâng roõ raøng, khoâng ñöôïc lòch söû, daân cö, theå cheá, trình ñoä phaùt trieån so vôùi caùc quoác gia khaùc.
ñònh nghóa trong caùc vaên baûn phaùp luaät ôû Vieät Nam. Vuøng ven ñoâ Caû nöôùc coù 5 ñoâ thò caáp quoác gia laø 5 thaønh phoá Trung öông, töông
chöùa ñöïng nhieàu loaïi ranh giôùi quaûn lyù khaùc nhau, thöôøng choàng ñöông vôùi ñoâ thò vuøng: Haø Noäi, TP.HCM, Ñaø Naüng, Haûi Phoøng, Caàn
cheùo caùc coâng cuï quaûn lyù vaø thöôøng xuyeân thay ñoåi quy hoaïch, nhö: Thô. Ngoaøi ra coù theâm moät soá ñoâ thò höôùng ñeán thaønh phoá Trung
+ Ranh giôùi noäi thò, ngoaïi thò; ngoaïi thaønh, noäi thaønh; öông nhö Baéc Ninh, Vónh Phuùc, Bình Döông, Ñoàng Nai… Vuøng ven
+ Ranh giôùi phaùt trieån ñoâ thò (hoaëc ranh giôùi taêng tröôûng ñoâ thò); ñoâ caùc ñoâ thò lôùn naøy ñang ngaøy caøng trôû neân quan troïng, tích luyõ
+ Ranh giôùi döï aùn phaùt trieån ñoâ thò. nhieàu hoaït ñoäng kinh teá môùi vaø caïnh tranh maïnh meõ giöõa caùc hoaït
ñoäng ñoâ thò - noâng thoân. Do yeáu toá lòch söû vaø chính trò, vuøng ven ñoâ
Coù theå thaáy, vuøng ven ñoâ thöôøng coù nhieàu chuû tröông phaùp lyù vaø thò lôùn ñöôïc phaân bieät laøm hai giai ñoaïn:
coâng cuï quaûn lyù quy hoaïch bò choàng laán, xung ñoät laãn nhau, laøm cho
caûnh quan vuøng ven ñoâ thöôøng bò loän xoän vaø thieáu söï quaûn lyù. Do - Giai ñoaïn tröôùc naêm 1986, ñoâ thò hoaù Vieät Nam taêng tröôûng chaäm.
vaäy, baøi vieát naøy seõ khoâng chæ xem xeùt khu vöïc ven ñoâ theo höôùng Maëc duø caùc vuøng ñoàng baèng chaâu thoå laø nôi taäp trung daân cö ñoâng
quaûn trò ñoâ thò maø coøn döïa treân hình thaùi khoâng gian vaø söï phaân boá ñuùc nhöng söï dòch cö töø noâng thoân ñeán ñoâ thò thaáp. Bôûi ñoäng löïc phaùt
cuûa maät ñoä daân cö. trieån caùc ñoâ thò chuû yeáu laø haønh chính, coâng nghieäp vaø dòch vuï phuï
thuoäc vaøo neàn kinh teá keá hoaïch quy moâ nhoû. Do vaäy, vuøng ven ñoâ laø
ñoâ thò hoaù vaø môû roäng ñoâ thò caùc thaønh phoá lôùn ôû söï hoaø nhaäp daàn giöõa thaønh phoá vôùi vaønh ñai tieåu thuû coâng nghieäp
Vieät Nam xung quanh. Khoâng gian ñoâ thò môû roäng ñeán vuøng ven ñoâ lieân quan
Vuøng ven ñoâ thò lôùn caùc nöôùc Myõ vaø Taây AÂu taêng tröôûng nhanh ñeán nguoàn löïc haïn heïp töø nguoàn ngaân saùch nhoû beù thöïc hieän quy
choùng vaøo khoaûng ñaàu vaø giöõa theá kæ 20; ôû caùc nöôùc chaâu AÙ vaøo hoaïch ñoâ thò vaø ñaát ñai cuûa nhaø nöôùc Trung öông hoaëc chính quyeàn
khoaûng giöõa vaø cuoái theá kæ 20, ôû caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ trong ñoù coù ñòa phöông.
Vieät Nam baét ñaàu töø ñaàu theá kæ 21 ñeán nay. Ñoâ thò hoaù vuøng ven ñoâ
laøm bieán ñoåi kinh teá noâng nghieäp noâng thoân trôû thaønh kinh teá dòch - Giai ñoaïn sau naêm 1986, ñoâ thò hoaù Vieät Nam taêng tröôûng nhanh
vuï - coâng nghieäp. choùng nhôø hoäi nhaäp kinh teá vaø toaøn caàu hoaù. Ñieàu naøy khaùc bieät
hoaøn toaøn vôùi taêng tröôûng ñoâ thò ôû caùc nöôùc phöông Taây ñaõ phaùt
Quaù trình ñoâ thò hoùa ôû Vieät Nam thôøi kyø ñaàu dieãn ra chaäm chaïp, trình trieån qua giai ñoaïn coâng nghieäp hoaù.
ñoä ñoâ thò hoùa thaáp. Töø theá kæ III tröôùc Coâng nguyeân, thaønh Coå Loa
ñöôïc coi laø ñoâ thò ñaàu tieân ôû nöôùc ta. Vaøo thôøi phong kieán, moät soá Dieãn bieán quaù trình ñoâ thò hoùa, qua chæ soá tyû leä soá daân thaønh thò so vôùi
ñoâ thò ñöôïc hình thaønh ôû nhöõng nôi coù vò trí ñòa lí thuaän lôïi, vôùi caùc toång soá daân caû nöôùc khoâng thay ñoåi nhieàu töø tröôùc naêm 1986: 20,6%
chöùc naêng chính laø haønh chính, thöông maïi, quaân söï. Theá kæ XI xuaát (1976); 19,2% (1979); 19,9% (1985) vaø 19,8% (1989). Cho ñeán naêm
hieän thaønh Thaêng Long, sau ñoù laø caùc ñoâ thò: Phuù Xuaân, Hoäi An, Ñaø 2000, toác ñoä tyû leä daân thaønh thò baét ñaàu gia taêng nhanh choùng, leân
Naüng, Phoá Hieán ôû theá kæ XVI - XVIII. Thôøi Phaùp thuoäc, heä thoáng ñoâ 24,6% (2000); 27,5% (2005); 30,6% (2010); 33,6% (2015); 35,03%
thò nhoû beù, chöùc naêng chuû yeáu laø haønh chính, quaân söï. Ñeán nhöõng (2017)[4]. Caùc thaønh phoá ñaït daân soá treân 1 trieäu daân coù TP.HCM, Haø
naêm 30 cuûa theá kæ XX môùi coù moät soá ñoâ thò lôùn ñöôïc hình thaønh nhö Noäi, Haûi Phoøng, Ñaø Naüng, Caàn Thô vaø Bieân Hoaø. Caùc ñoâ thò loaïi I tuy
Haø Noäi, Haûi Phoøng, Nam Ñònh. Töø naêm 1945 ñeán naêm 1954, quaù daân soá chöa ñaït quy moâ trieäu daân nhöng ñang coù xu höôùng ñoâ thò hoaù
trình ñoâ thò hoaù dieãn ra chaäm, caùc ñoâ thò khoâng coù söï thay ñoåi nhieàu. vuøng ven ñoâ. Giai ñoaïn 2010-2020, nhieàu thaønh phoá môû roäng khu vöïc
Töø naêm 1954 ñeán naêm 1975 ñoâ thò phaùt trieån theo hai xu höôùng khaùc noäi thò vaø ñöôïc naâng caáp töø loaïi II leân loaïi I.
SË 103+104 . 2020 21
- Hình 1: Vuøng ven ñoâ ôû caùc ñoâ thò lôùn Vieät Nam. Nguoàn: Vieän Quy hoaïch ñoâ thò noâng thoân quoác gia (VIUP)
Theo döï baùo quoác gia, tyû leä ñoâ thò hoaù toaøn lyù ñoâ thò yeáu keùm... Do moâi tröôøng sinh thaùi caøng khoù töï caân baèng vaø ñaûm baûo ñöôïc yeáu
quoác ñeán naêm 2035 ñaït 50-55% (naêm 2017 ven ñoâ coù tính löôõng cö, vöøa mang ñaëc ñieåm toá moâi tröôøng, töï nhieân, khí haäu. Ñaëc bieät laø
laø 35,03%)[4]. Vieät Nam laø quoác gia ñang noâng nghieäp - noâng thoân vöøa mang ñaëc tính beàn vöõng moâi tröôøng tröôùc nhöõng bieán
phaùt trieån neân quaù trình ñoâ thò hoùa dieãn ra ñieåm ñoâ thò neân döôùi taùc ñoäng cuûa ñoâ thò hoaù ñoåi khí haäu khoù löôøng. Ví duï nhö vieäc vôõ ñeâ
maïnh meõ ôû caùc vuøng ñoâ thò lôùn vaø khu vöïc heä sinh thaùi naøy seõ bò phaù vôõ. Chaúng haïn, soâng Buøi ôû Quoác Oai, Haø Noäi thaùng 10/2017
noâng thoân ven ñoâ. Treân thöïc teá, caùc thaønh caùc chaát thaûi coâng nghieäp vaø sinh hoaït, bao vöøa qua, naèm trong döï kieán "vôõ ñeâ theo keá
phoá tröïc thuoäc Trung öông nhö Haø Noäi, goàm caû chaát thaûi raén vaø loûng do khoâng ñöôïc hoaïch", haïn cheá söï taùc ñoäng cuûa luõ luït tôùi dieän
TP.HCM, Ñaø Naüng, Haûi Phoøng, Caàn Thô, xöû lyù hoaëc xöû lyù chöa toát seõ gaây oâ nhieãm roäng hôn ñaõ minh chöùng cho vai troø cuûa khu
caùc ñoâ thò loaïi I trong giai ñoaïn 2010-2020 khoâng khí vaø nguoàn nöôùc daãn ñeán suy thoaùi vöïc vuøng ven ñoái vôùi ñoâ thò trong vieäc giaûm
coù xu höôùng môû roäng khoâng gian töø trung vaø oâ nhieãm moâi tröôøng, laøm maát ñi heä sinh thieåu caùc taùc ñoäng cuûa thaûm hoïa töï nhieân.
taâm loõi ñoâ thò ra ngoaïi vi. Khu vöïc ven caùc thaùi töï nhieân voán coù cuûa khu vöïc ven ñoâ.
thaønh phoá lôùn thöôøng laø ñaàu moái gaén keát Quan heä khoâng gian sinh thaùi naøy hieän chöa
hoaït ñoäng saûn xuaát, thöông maïi giöõa hai thò Ñaát ñai ngoaïi thaønh ñang suy giaûm nhanh khi saün saøng phaùt huy ñöôïc vai troø tích cöïc cuûa
tröôøng ñoâ thò - noâng thoân; cung caáp nguyeân ñoâ thò hoaù cao. Taïi Haø Noäi, hieän nay ñaõ vöôït noù maø caàn phaûi coù caùc chính saùch phaùt
lieäu, lao ñoäng cho ñoâ thò, laø nôi boá trí caùc ñaàu qua ngöôõng döï baùo: Chieán löôïc phaùt trieån ñoâ trieån, ñieàu tieát roõ reät. Ngöôøi laøm quy hoaïch
moái HTKT cuûa ñoâ thò cuõng nhö caùc coâng thò naêm 1998 döï kieán ñeán naêm 2020 ñaát ñoâ ñang deã daõi boâi maøu xanh vaøo ñaát noâng
trình haï taàng kinh teá - xaõ hoäi vuøng, laø caàu noái thò laø 450.000ha nhöng chæ ñeán 2005 ñaõ leân nghieäp (thaäm chí caû khu ñaát ñieåm daân cö
lieân keát ñoâ thò trung taâm vôùi caùc ñoâ thò veä tinh ñeán 480.000ha. Tình traïng naøy daãn ñeán thieáu noâng thoân) vaø coi nhö ñaõ coù ñaát caây xanh,
khaùc trong vuøng ñoâ thò lôùn. kieåm soaùt ngoaïi thaønh, ven ñoâ. Quaûn lyù phaùt sinh thaùi hoã trôï cho ñoâ thò. Haønh lang xanh
trieån ngoaïi thaønh hieän ñöôïc thöïc hieän theo trong Quy hoaïch chung Haø Noäi laø moät ví duï.
Caùc thaùch thöùc maø vuøng ven ñoâ cô cheá chung veà quaûn lyù cuûa chính quyeàn Nguyeân taéc phaùt trieån caùc khu vöïc coù caây
phaûi ñoái maët ñòa phöông. Quy hoaïch noâng thoân môùi ngoaïi xanh thuaàn, giaûm nhieät ñoâ thò, giaûm thieåu taùc
Veà moâi tröôøng thaønh ñöôïc trieån khai theo quy ñònh chung veà ñoäng cuûa thaûm hoïa töï nhieân, taïo söï ña daïng
Moâi tröôøng laø moät vaán ñeà caàn ñöôïc xem xeùt quy hoaïch noâng thoân môùi chung cuûa quoác sinh hoïc, thieát laäp caûnh quan sinh thaùi, noâng
ñaàu tieân khi xeùt ñeán quaù trình ñoâ thò hoaù. Moät gia. Chöa xaùc ñònh tieâu chí ñaëc thuø ñeå phuø nghieäp saïch ñeå phuïc hoài caùc chu trình tuaàn
maët ñoâ thò hoaù laøm thay ñoåi nhanh choùng boä hôïp, gaén vôùi quy hoaïch chung ñoâ thò. hoaøn töï nhieân ñang bò phaù vôõ bôûi thuoác tröø
maët ñoâ thò vaø khu vöïc ven ñoâ. Maët khaùc noù saâu... ñaõ khoâng ñöôïc chæ roõ. Baûn thaân khu
cuõng laøm suy thoaùi moâi tröôøng soáng cuûa con Khoâng gian noâng thoân ngoaïi thaønh vaø ñoâ vöïc ngoaïi thaønh caùc yeáu toá sinh thaùi cuõng
ngöôøi do söùc eùp taêng daân soá, söï pha troän loái thò coù söï raøng buoäc treân goùc ñoä sinh thaùi töï ñang suy giaûm thì sao coù theå hoã trôï ñöôïc
soáng, thieáu ñaàu tö cho cô sôû haï taàng, quaûn nhieân. Ñoâ thò caøng phaùt trieån thì baûn thaân noù cho ñoâ thò.
22 SË 103+104 . 2020
- ≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝
Khoâng gian lieân keát sinh thaùi bò taùc ñoäng bôûi ñoåi loái soáng töø noâng thoân sang ñoâ thò, töø nhieàu laàn laø lyù do ñeå nguoàn lao ñoäng höôùng
khoâng gian kinh teá. Noù laøm cho taát caû nhöõng noâng daân sang thò daân laøm thay ñoåi caùc tôùi khu vöïc ñoâ thò. Lao ñoäng vuøng ngoaïi
yù töôûng toát ñeïp cuûa moät moâi tröôøng toång theå chuaån möïc vaên hoaù daãn ñeán söï thay ñoåi thaønh coù ba löïa choïn: Laøm vieäc taïi laøng xaõ,
bò chia reõ quan ñieåm, caùi nhìn kinh teá cuïc thaùi ñoä, haønh vi vaø caùch öùng xöû cuûa moãi laøm vieäc taïi ñoâ thò (con laéc) vaø laøm vieäc taïi
boä thaéng theá. Neáu chæ nhìn cuïc boä 1ha ñaát cö daân ven ñoâ trong ñôøi soáng gia ñình vaø ñoâ thò (cö truù taïm thôøi). Thöïc teá vôùi lao ñoäng
ruoäng chuyeån thaønh 1ha ñaát troàng röøng treân xaõ hoäi. Ñoâ thò hoaù coøn laøm bieán ñoåi caùc treû, söùc haáp daãn ñoâ thò lôùn neân taïi caùc laøng
goùc ñoä kinh teá seõ cho quan ñieåm raát khaùc so moái quan heä xaõ hoäi cuûa ngöôøi daân ven xaõ ngoaïi thaønh hieän nay chæ coøn lao ñoäng
vôùi vieäc ñaùnh giaù chuùng treân caû lôïi ích sinh ñoâ. Chuùng khoâng coøn ñôn giaûn laø caùc moái trung nieân, giaø vaø treû em.
thaùi toång theå. quan heä hoï haøng, coäng ñoàng laøng xaõ maø
laø caùc quan heä xaõ hoäi ña chieàu, phöùc taïp Vieäc chuyeån muïc ñích söû duïng ñaát cuõng
Toùm laïi, ñoâ thò hoaù vuøng ven thöôøng dieãn ra do söï pha troän nhieàu taàng lôùp daân cö vaø söï laøm naûy sinh nhöõng maâu thuaãn xaõ hoäi vaø
ôû khu vöïc nhaïy caûm veà sinh thaùi moâi tröôøng, chuyeån ñoåi caùc moâ hình toå chöùc. Caùc nhoùm gia taêng baïo löïc do tranh giaønh ñaát ñai vaø
khoâng gian thieân nhieân xaâm laán. Caùc döï coäng ñoàng laøng xaõ seõ daàn ñöôïc thay theá do ñaát laø nguoàn sinh keá chính cuûa nhieàu hoä
aùn ñaàu tö thöôøng khoâng ñoàng boä veà thôøi baèng caùc coäng ñoàng môû vôùi caùc quan heä noâng daân vuøng ven ñoâ. Do ñaát ôû khu vöïc
gian vaø vò trí ñòa lyù, neân khoâng gian thöôøng baéc caàu. Ñaây laø moät trong nhöõng ñaëc tröng ven ñoâ ngaøy caøng trôû neân khan hieám, daãn
bò phaân maûnh vaø phaù vôõ caáu truùc laøng xaõ cuûa coäng ñoàng ñoâ thò. ñeán giaù ñaát ôû ñaây ngaøy caøng taêng cao, taïo
noâng thoân. Caûnh quan noâng nghieäp bò suy ra moät söùc eùp taâm lyù cho ngöôøi daân. Haäu
thoaùi do heä thoáng thuyû lôïi bò caét ñöùt, khoâng Daân cö ñoâ thò taêng nhanh laø thöïc traïng song quaû laø ngöôøi ngheøo coù theå seõ bò ñaåy ra xa
gian troáng goàm caùnh ñoàng, maûnh vöôøn, ao coù söï khaùc bieät: Taêng töï nhieân, di cö hoaëc hôn hoaëc bò doàn eùp vaøo caùc khu vöïc ñaát ñai
hoà thöôøng trôû thaønh nôi oâ nhieãm chöùa ñöïng môû roäng ñòa giôùi. Xeùt rieâng vôùi daân cö ngoaïi ít giaù trò hay thieáu caùc dòch vuï coâng coäng vaø
raùc vaø nöôùc thaûi baån. Khoâng gian laøng xaõ thaønh luoân laø ñoái töôïng deã bò toån thöông oâ nhieãm moâi tröôøng, xaõ hoäi trôû neân baát oån
truyeàn thoáng bò chia caét hoaëc phaùt trieån töï nhaát “chuyeån vaøo ñoâ thò hoaëc chuyeån ñoåi neáu vieäc maâu thuaãn vaø baïo löïc gia taêng.
phaùt laøm nhaø ôû cho ngöôøi nhaäp cö, laøm cho ngheà, hay ñaøo taïo laïi lao ñoäng ñeå thích hôïp
chaát löôïng moâi tröôøng soáng noâng thoân ven vôùi lao ñoäng ñoâ thò, noâng nghieäp ñoâ thò maø Quaù trình ñoâ thò hoaù cuõng daãn ñeán nhöõng
ñoâ bò suy giaûm. khoâng di dôøi nôi ôû. Nguoàn lao ñoäng cuõng thay ñoåi trong söï phaân coâng lao ñoäng, ñaëc
coù söï khaùc bieät so vôùi khu vöïc thuaàn noâng bieät laø phaân coâng lao ñoäng veà giôùi ôû khu
Ñoâ thò hoùa khoâng chæ boù heïp ôû vieäc hình thoân, ñoù laø khoâng chæ cho hoaït ñoäng noâng vöïc ven ñoâ. Do coù söï thay ñoåi trong vieäc söû
thaønh caùc ñoâ thò môùi trong ñoù coù coâng nghieäp maø coøn cho ñoâ thò. Lao ñoäng tham duïng ñaát neân vai troø cuûa phuï nöõ trong caùc
nghieäp - dòch vuï, maø chính xaùc hôn, ñoâ thò gia khoâng chæ laø nhöõng luùc noâng nhaøn maø hoaït ñoäng sinh keá ñeå chuyeån caùc nguoàn
hoùa coøn coù nghóa laø coâng nghieäp hoùa caû thöôøng xuyeân vôùi daïng lao ñoäng con laéc. löïc töï nhieân thaønh haøng hoaù kinh teá cuûa hoä
khu vöïc noâng thoân, ñöa coâng nghieäp veà Vôùi baùn kính khoaûng 30km trôû laïi, vieäc di gia ñình bò giaûm ñi vaø döôøng nhö taêng leân
noâng thoân vaø caùc vuøng ven ñoâ thoâng qua chuyeån baèng xe maùy chæ maát döôùi 1 giôø trong caùc thaønh phaàn kinh teá khoâng chính
vieäc thaønh laäp caùc xí nghieäp vöøa vaø nhoû ñeå thì khoâng phaûi laø khoaûng caùch quaù xa giöõa thöùc. Ñieàu naøy thöôøng thaáy ôû caùc nöôùc
thu huùt lao ñoäng noâng thoân, haïn cheá söï di nôi ôû (noâng thoân) vaø nôi laøm vieäc (ñoâ thò). ñang phaùt trieån, nôi phuï nöõ vaãn laø nhoùm
ñoäng nhaân löïc töø noâng thoân vaøo thaønh thò. Söùc lao ñoäng ôû ñoâ thò ñöôïc traû cao hôn gaáp deã bò toån thöông trong quaù trình chuyeån ñoåi
Ñoâ thò hoaù theo höôùng tích cöïc seõ thuùc ñaåy
söï taêng tröôûng kinh teá vaø phaùt trieån xaõ hoäi
cuûa khu vöïc ñoâ thò noùi rieâng vaø cuûa quoác gia
noùi chung. Song, ñoâ thò hoaù cuõng coù nhöõng
taùc ñoäng tieâu cöïc nhö laøm taêng khoaûng
caùch giöõa giaøu vaø ngheøo, laøm suy thoaùi moâi
tröôøng vaø caùc teä naïn xaõ hoäi.
Do vaäy, ñeå ñaûm baûo söï phaùt trieån ñoâ thò beàn
vöõng caàn giaûi quyeát ñoàng thôøi vaán ñeà taêng
tröôûng kinh teá ñoâ thò vaø phaùt trieån xaõ hoäi,
trong ñoù caàn chuù troïng giaûi quyeát caùc vaán ñeà
veà phaân coâng lao ñoäng ñoâ thò vaø bình ñaúng
trong vieäc tieáp caän vaø söû duïng caùc nguoàn
löïc ñoâ thò, quaûn lyù coù hieäu quaû caùc nguoàn
löïc töï nhieân vaø kinh teá, baûo veä moâi tröôøng vaø
chaêm lo söùc khoeû cho coäng ñoàng.
Veà xaõ hoäi
Ñoâ thò hoùa ñaõ taùc ñoäng maïnh meõ vaøo ñôøi
soáng moãi gia ñình noâng daân ven ñoâ. Söï bieán
SË 103+104 . 2020 23
- muïc ñích söû duïng ñaát do hoï bò haïn cheá cô hoäi ñeå baét ñaàu caùc hoaït thoân tröôùc ñaây ñöôïc coi laø daân ngoaïi tænh, nay ñaõ trôû thaønh cö
ñoäng sinh keá thay theá, trong khi ñoù nam giôùi coù theå tham gia vaøo daân Haø Noäi neân hoï coù theå tham gia chính thöùc vaøo caùc hoaït ñoäng
caùc hoaït ñoäng ñoâ thò deã daøng hôn. kieám soáng ôû thaønh phoá cuõng nhö caùc khu vöïc ven ñoâ cuûa Haø Noäi.
Maëc duø saùt nhaäp caû Haø Taây nhöng caùc hoaït ñoäng saûn xuaát noâng
Tình traïng maát ñaát noâng nghieäp cho vieäc xaây döïng caùc khu coâng nghieäp cuûa Haø Noäi ñang bò giaûm ñi nhanh choùng, thay vaøo ñoù laø
nghieäp vaø khu daân cö ñaõ laøm maát nguoàn sinh keá chuû yeáu cuûa saûn xuaát coâng nghieäp, tieåu thuû coâng nghieäp, dòch vuï vaø buoân baùn.
nhieàu hoä gia ñình, ñaëc bieät laø caùc hoä ngheøo, buoäc hoï phaûi chuyeån Caùc ngaønh ngheà phi noâng nghieäp vaø caùc dòch vuï buoân baùn ñaõ
ñoåi ngheà nghieäp. Tuy nhieân, ñeå coù theå hoäi nhaäp ñöôïc vaøo cuoäc thu huùt moät phaàn löïc löôïng lao ñoäng taïi choã laø nhöõng ngöôøi noâng
soáng ñoâ thò, nhöõng ngöôøi noâng daân vuøng ven caàn phaûi coù thôøi gian daân bò maát ñaát canh taùc. Tuy nhieân, caùc hoaït ñoäng saûn xuaát coâng
chuaån bò veà maët taâm lyù ñeå traùnh bò soác khi phaûi ñoái maët vôùi nhöõng nghieäp ñoøi hoûi ngöôøi lao ñoäng phaûi coù moät trình ñoä hoïc vaán tay
vaán ñeà cuûa ñoâ thò hoaù. Hôn nöõa, hoï cuõng caàn coù thôøi gian trang bò ngheà nhaát ñònh vaø nhöõng kó naêng caàn thieát thì löïc löôïng lao ñoäng taïi
cho mình moät haønh trang kieán thöùc, kyõ naêng, tay ngheà vaø caû voán xaõ choã laïi khoâng ñaùp öùng ñöôïc hoaëc chæ ñaùp öùng ñöôïc moät phaàn. Do
hoäi ñeå coù theå hoäi nhaäp vaøo caùc hoaït ñoäng kinh teá thò tröôøng ñoâ thò ñoù, ngöôøi söû duïng lao ñoäng phaûi tuyeån caùc lao ñoäng coù tay ngheà töø
vôùi söï caïnh tranh khoác lieät. Treân thöïc teá, toác ñoä ñoâ thò hoaù nhanh nôi khaùc ñeán. Ñaây laø moät nghòch lyù ñang xaûy ra ôû caùc vuøng ven ñoâ
cuûa Haø Noäi trong nhöõng naêm gaàn ñaây ñaõ laøm cho moät boä phaän daân cuõng nhö ôû caùc khu coâng nghieäp môùi hieän nay.
cö ven ñoâ giaøu leân nhanh choùng nhôø baùn ñaát hoaëc baét nhòp ñöôïc
vôùi toác ñoä chuyeån ñoåi, ñoàng thôøi cuõng laøm cho moät soá khaùc ngheøo Ñeå giaûi quyeát vaán ñeà treân, chính quyeàn Trung öông höôùng ñeán
ñi do bò maát ñaát vaø khoâng chuyeån ñoåi kòp ñeå hoäi nhaäp vaøo caùc hoaït chính saùch phaùt trieån caân baèng laõnh thoå, caáp ñoâ thò söû duïng bieän
ñoäng ñoâ thò. Heä quaû laø söï phaân hoaù giaøu ngheøo vaø nhöõng maâu phaùp ñeå haïn cheá doøng nhaäp cö töø noâng thoân ñeán ñoâ thò vaø caùc
thuaãn veà lôïi ích giöõa caùc nhoùm xaõ hoäi ñaõ naûy sinh. Caùc nhoùm ñöôïc vuøng ven ñoâ, maët khaùc caàn chuù troïng vieäc ñaøo taïo ngheà vaø taïo cô
höôûng lôïi töø vieäc thu hoài ñaát thì uûng hoä chính saùch quy hoaïch cuûa hoäi vieäc laøm cho löïc löôïng lao ñoäng treû taïi choã, ñaëc bieät laø caùc lao
thaønh phoá, coøn nhoùm bò maát ñaát vaø khoâng chuyeån ñoåi kòp thôøi thì ñoäng treû trong caùc hoä gia ñình phaûi chuyeån ñoåi ngheà nghieäp do bò
khoâng ñoàng tình, thaäm chí coøn choáng ñoái vaø gaây caûn trôû cho vieäc maát ñaát. Hôn nöõa, caàn hoã trôï vaø taïo ñieàu kieän cho caùc ñoái töôïng
thu hoài ñaát. Ñieàu naøy ñaõ laøm aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán vieäc ñaàu tö, khoâng coøn ñuû khaû naêng ñaøo taïo ngheà coù theå coù nhöõng vieäc laøm
daãn ñeán haïn cheá toác ñoä phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi cuûa thaønh phoá. thích hôïp ñeå taïo ra thu nhaäp thay theá cho thu nhaäp bò maát töø ñaát bò
thu hoài vaø nhanh choùng hoaø nhaäp vôùi cuoäc soáng ñoâ thò.
Söï taêng daân soá do doøng nhaäp cö ñeán caùc vuøng ven ñoâ vaø söï thu
heïp ñaát ñai canh taùc ñaõ khieán cho vieäc laøm trôû thaønh moät vaán ñeà Tuy nhieân, cö daân vuøng ven ñoâ vaãn luoân bò ñe doaï bôûi nguoàn löïc
böùc xuùc hieän nay cuûa caùc phöôøng, xaõ ven ñoâ. Ñaëc bieät, khi Haø sinh keá bò caïn kieät, bôûi moâi tröôøng bò suy thoaùi vaø maãu thuaãn xaõ hoäi
Taây ñöôïc saùt nhaäp vaøo Haø Noäi thì moät boä phaän lôùn cö daân noâng naûy sinh töø vieäc khoâng hoaø nhaäp vôùi cö daân nhaäp cö.
24 SË 103+104 . 2020
- ≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝
Veà kinh teá cho caùc vuøng ven ñoâ nhôø phaùt trieån caùc hoaït ñoäng phi noâng
Caùc moái quan heä töông taùc laãn nhau veà maët kinh teá cuûa heä nghieäp nhö coâng nghieäp, tieåu thuû coâng nghieäp, buoân baùn vaø
thoáng noâng thoân - ven ñoâ - ñoâ thò ñöôïc theå hieän ôû choã noâng dòch vuï. Caùc hoaït ñoäng naøy seõ thu huùt löïc löôïng lao ñoäng taïi
thoân vaø ven ñoâ laø nôi cung caáp thöôøng xuyeân, laâu daøi löông choã vaø lao ñoäng nhaäp cö töø caùc vuøng noâng thoân, goùp phaàn
thöïc, thöïc phaåm, nguoàn nguyeân lieäu vaø nguoàn lao ñoäng cho giaûi quyeát vieäc laøm cho cö daân ven ñoâ vaø caùc vuøng noâng
ñoâ thò. Ngöôïc laïi, ñoâ thò taïo ra thò tröôøng ñeå tieâu thuï caùc saûn thoân, môû roäng taàm nhìn cuûa ngöôøi noâng daân ñoái vôùi caùc hoaït
phaåm noâng nghieäp, taïo vieäc laøm vaø nôi ôû cho caùc doøng di ñoäng kinh teá thò tröôøng. Ñoâ thò hoùa taïo cô hoäi cho ngöôøi daân
daân töø noâng thoân ñeán ñoâ thò vaø cung caáp haøng hoùa phuïc vuï ñöôïc tieáp xuùc vôùi caùi hieän ñaïi neân seõ laøm naûy sinh nhöõng
cho saûn xuaát noâng nghieäp. nhu caàu tieâu duøng môùi trong cuoäc soáng, daãn ñeán thuùc ñaåy
caùc ngaønh coâng nghieäp saûn xuaát haøng tieâu duøng, thò tröôøng
Söï phaùt trieån cuûa caùc ñoâ thò, haï taàng vaø khu coâng nghieäp vaø dòch vuï phaùt trieån. Nhieàu nhaø maùy, xí nghieäp vaø caùc dòch
taïo ra moät ñoäng löïc maïnh trong phaùt trieån moät soá vuøng noâng vuï ñöôïc hình thaønh ñeå ñaùp öùng nhöõng nhu caàu môùi ñoù, goùp
thoân, ñaëc bieät laø caùc vuøng noâng thoân ôû xung quanh caùc ñoâ phaàn phaùt trieån kinh teá, xaõ hoäi vuøng ven ñoâ noùi rieâng vaø ñoâ
thò lôùn vaø caùc khu coâng nghieäp taäp trung caáp quoác gia, caáp thò noùi chung.
tænh. Döôùi taùc ñoäng cuûa taêng tröôûng kinh teá chung, chính
baûn thaân caùc khu vöïc noâng thoân naøy cuõng coù caùc chuyeån KEÁT LUAÄN
bieán maïnh meõ trong saûn xuaát noâng nghieäp, tieán leân moät neàn Khu vöïc ngoaïi thaønh caùc ñoâ thò lôùn Vieät Nam ñang thieáu caùc
saûn xuaát haøng hoùa quy moâ lôùn treân cô sôû caùc trang traïi vaø ñònh höôùng vaø coâng cuï quaûn lyù cho giai ñoaïn quaù ñoä chuyeån
phaùt trieån ngaønh ngheà phi noâng nghieäp. Töø ñoù möùc soáng ñoåi töø noâng thoân leân ñoâ thò. Ñoâ thò hoùa vuøng noâng thoân ven
noâng daân ñöôïc naâng cao, boä maët laøng queâ ñöôïc thay ñoåi, ñoâ thaønh phoá lôùn coù nhieàu bieán ñoäng veà nhaân khaåu, ñaát
ñaët cô sôû cho tieán trình ñoâ thò hoaù noâng thoân. Treân thöïc teá ñai daãn ñeán caáu truùc noâng thoân truyeàn thoáng bò phaù vôõ ñoät
taïi nhieàu khu vöïc noâng thoân ôû ñoàng baèng soâng Hoàng, ñoàng ngoät, haï taàng quaù taûi gaây neân nhöõng vaán naïn veà moâi tröôøng;
baèng soâng Cöûu Long vaø khu vöïc noâng thoân xung quanh caùc nhaø ôû, haï taàng xaõ hoäi vaø haï taàng kyõ thuaät chöa kòp ñaùp öùng
khu coâng nghieäp, khu kinh teá, caùc khu vöïc cöûa khaåu bieân nhu caàu; ñaát ñai xaây döïng daøn traûi thieáu kieåm soaùt, maát ñaát
giôùi thuaän lôïi cho thoâng thöông haøng hoùa xuyeân bieân giôùi, noâng nghieäp, an ninh traät töï xaõ hoäi maát oån ñònh laø nhöõng heä
tieán trình ñoâ thò hoaù noâng thoân ñaõ hình thaønh roõ neùt. luïy ñang dieãn ra taïi caùc khu vöïc ven ñoâ caùc thaønh phoá lôùn.
Taùc ñoäng deã nhaän thaáy nhaát cuûa ñoâ thò hoùa ñeán kinh teá cuûa Do vaäy, caùc ñònh höôùng quy hoaïch buoäc phaûi mang tính
vuøng ven ñoâ laø vieäc chuyeån muïc ñích söû duïng ñaát töø noâng chieán löôïc nhaèm kieåm soaùt: (1) Phaùt trieån vuøng ven ñoâ linh
nghieäp sang muïc ñích phi noâng nghieäp nhö xaây döïng caùc hoaït hôn khi ñöa khu vöïc ñoâ thò - noâng thoân cuøng tham gia
khu coâng nghieäp, khu daân cö, khu dòch vuï vaø vui chôi giaûi trí. vaøo quaù trình taùi caáu truùc neàn kinh teá, kieåm soaùt quaù trình
Cô caáu kinh teá cuûa vuøng ven ñoâ thöôøng bieán ñoåi theo höôùng môû roäng ranh giôùi ñoâ thò vaø phaùt trieån hieäu quaû caùc khu vöïc
coâng nghieäp - dòch vuï - noâng nghieäp sinh thaùi. Söï thay ñoåi ñaát troáng; (2) Giaûm maät ñoä taäp trung ôû khu vöïc trung taâm loõi
quy moâ vaø noäi dung hoaït ñoäng saûn xuaát noâng nghieäp daãn tôùi ñoâ thò ra vaønh ñai ven ñoâ ñeå gia taêng daân soá vaø phaùt trieån
vieäc ñoøi hoûi phaûi coù moät cô caáu ngaønh ngheà thích hôïp ôû caùc kinh teá - xaõ hoäi; (3) Haáp daãn ñaàu tö tö nhaân trong nöôùc vaø
vuøng ven ñoâ. Quaù trình naøy khoâng chæ laøm thay ñoåi caáu truùc quoác teá.
khoâng gian vaø vaät chaát cuûa vuøng ven ñoâ maø quan troïng hôn,
coøn laøm thay ñoåi ñieàu kieän soáng, sinh keá, di ñoäng xaõ hoäi, vaø
ngaøy nhaän baøi: 06/4/2020
ñaëc bieät laø laøm bieán ñoåi loái soáng cuûa cö daân ôû caùc vuøng naøy.
ngaøy göûi phaûn bieän: 06/4/2020
ngaøy duyeät ñaêng: 20/4/2020
Ñoâ thò hoùa ñaõ taïo ra söï thay ñoåi trong vieäc söû duïng ñaát ôû khu
vöïc ven ñoâ. Vieäc chuyeån moät phaàn lôùn dieän tích ñaát noâng TAØI LIEÄU THAM KHAÛO:
nghieäp sang xaây döïng caùc khu coâng nghieäp, khu daân cö ñoâ 1. Phaïm Huøng Cöôøng (2001). Chuyeån ñoåi caáu truùc laøng xaõ vuøng ven ñoâ thò
thò ñaõ laøm maát ñi nguoàn soáng chính cuûa nhöõng ngöôøi noâng lôùn ñoàng baèng soâng Hoàng thaønh ñôn vò ôû trong quaù trình ñoâ thò hoaù. Luaän
daân, buoäc hoï phaûi chuyeån ñoåi töø saûn xuaát noâng nghieäp sang aùn Tieán só Tröôøng ÑH Xaây döïng Haø Noäi.
caùc hoaït ñoäng phi noâng nghieäp. Ñaây laø moät thaùch thöùc ñoái 2. Department of Commerce - Census Bureau (2011). "Urban Area Criteria
vôùi noâng daân, ñaëc bieät laø noâng daân ngheøo vì noù ñoøi hoûi phaûi for the 2010 Census; Notice" (PDF). Federal Register. National Archives
coù thôøi gian vaø söï ñaàu tö caû veà tieàn baïc laãn trí tueä thì môùi coù and Records Administration. Retrieved August 3, 2017.
theå thích öùng ñöôïc vôùi ñieàu kieän môùi. ÔÛ nhöõng nöôùc coù toác 3. Ngoâ Trung Haûi (2017). Caáu truùc khoâng gian ñoâ thò thích öùng trong quaù
ñoä ñoâ thò hoaù nhanh vaø khoâng kieåm soaùt ñöôïc thöôøng daãn trình chuyeån hoaù khoâng gian ñoâ thò Vieät Nam. Luaän aùn Tieán só Tröôøng ÑH
ñeán nhöõng haäu quaû kinh teá vaø xaõ hoäi nghieâm troïng nhö thaát Kieán truùc Haø Noäi
nghieäp, ngheøo khoå, söï baát oån xaõ hoäi. 4. Toång cuïc Thoáng keâ (2012, 2013, 2014, 2018) - Nieân giaùm Thoáng keâ
naêm 2011, 2012, 2013, 2017. NXB Thoáng Keâ.
Tuy nhieân, ñoâ thò hoùa laø quaù trình taát yeáu vaø vieäc phaùt trieån 5. Buøi Vaên Tuaán (2010). “Taùc ñoäng cuûa ñoâ thò hoaù ñeán caùc vaán ñeà xaõ hoäi
ñoâ thò theo höôùng beàn vöõng seõ thuùc ñaåy söï taêng tröôûng kinh vuøng ven ñoâ Haø Noäi hieän nay, nghieân cöùu tröôøng hôïp xaõ Meã Trì, huyeän
teá vaø phaùt trieån xaõ hoäi, vì noù taïo ra nhieàu cô hoäi vieäc laøm Töø Lieâm”.
SË 103+104 . 2020 25
nguon tai.lieu . vn
