Xem mẫu
- Tiểu luận
Ảnh hưởng đô thị hóa đến các
hộ nông dân bị mất đất ở Hà
Nội
- Ảnh hưởng đô thị hóa đến các hộ nông dân bị mất đất ở Hà Nội
1. Lý do chọn đề tài:
Bắt đầu từ nửa sau thế kỉ 20, quá trình phát triển của nhân loại đã
chuyển biến theo hướng mới, tạo cơ hội cho các quốc gia đang phát triển,
nhất là các quốc gia châu Á đã có những bước phát triển mang tính nhảy vọt.
Quá trình hiện đại hóa trên cơ sở công nghiệp hóa đã làm cho quá trình đô
thị hóa trở thành một xu hướng nổi bật của các quốc gia đang phát triển vào
thập kỉ 50-60. Tốc độ phát triển của dân số đô thị ở các nước đang phát triể n
đã nhanh hơn nhiều so với các nước phát triển. Theo “Báo cáo phát triển thế
giới 2003” đã dự đoán đến năm 2050, lần đầu tiên trong lịch sử, đa số người
dân ở các nước đang phát triển sẽ được sống ở các đô thị và các thành phố.
Nhưng người ta cũng khẳng định tính có hại của đời sống đô thị, sự suy
thoái về môi trường, cạn kiệt tài nguyên, các ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống
văn hóa tinh thần của con người,…
Là một nước đang phát triển, Việt Nam cũng không nằm ngoài xu thế
đó. Quá trình đô thị hóa đang diễn ra sôi động trên khắp cả nước, từ miền
Bắc đến miền Nam, từ miền xuôi đến miền ngược, từ đồng bằng đến hả i
đảo, không đâu là không mọc lên các khu công nghiệp, khu đô thị mới. Hệ
thống acủa đất nước. Đặc biệt ở các vùng ngoại thành và ven đô Hà Nội-TP
Hồ Chí Minh việc đô thị hóa diễn ra sôi động hơn bao giờ hết, điều này đang
gây ra áp lực ngày càng lớn đối với đất đai. áp lực với đất đai là điều không
thể tránh khỏi bởi chúng ta chỉ có thể sử dụng sao cho hợp lí nguồn của cải
quốc gia chứ không thể thay đổi quỹ đất được Quá trình chuyển đổi đất nông
nghiệp sang đất đô thị đã tác động đến một bộ phận dân cư. Nói đến đô thị
người ta thường nghĩ ngay đến mặt lợi nhiều hơn là mặt hại, trước tiên các
đô thị lớn cung cấp nhiều cơ hội việc làm, lương bổng, dịch vụ xã hội, năng
suất lao động cao hơn. Nó góp phần chuyển hướng phát triển kinh tế và là
động lực dịch chuyển cơ cấu kinh tế ở cả khu vực đô thị và nông thôn.
1
- Ảnh hưởng đô thị hóa đến các hộ nông dân bị mất đất ở Hà Nội
Nhưng chúng ta cũng nên nhìn nhận cả mặt trái của quá trình đô thị hóa.
Một trong số đó là quá trình chuyển đổi đất nông nghiệp đã ảnh hưởng trực
tiếp tới người nông dân mất đất.
Việt Nam đang chứng kiến một tốc độ đô thị hoá cao chưa từng có.
Lượng dân cư vào đô thị đã chiếm tới 28% tổng dân cư toàn quốc và mỗ i
năm có khoảng 1 triệu dân cư toàn quốc tiếp tục tham gia vào “đại gia đình”
đô thị. Toàn quốc hiện có trên 700 trung tâm đô thị lớn nhỏ, trong đó có 93
thành phố cấp tỉnh, thành. Riêng Hà Nội dự kiến tỉ lệ đô thị hoá đạt 30-32%
vào năm 2010 và 55-62.5% trong năm 2020 và dân số đô thị đến năm 2010
là 3.9 - 4.2 triệu người, năm 2020 là 7.9-8.5 triệu người. Do vậy, đất đai sử
dụng để xây nhà ở và các cơ sở hạ tầng là rất thiếu thốn. Từ nay đén nă m
2010, theo kế hoạch sử dụng đất, Hà nội sẽ thực hiện thu hồi, chuyển hơ n
5.200ha đất nông nghiệp để phục vụ nhu cầu phát triển đô thị (Giám đốc Sở
Quy hoạch Kiến trúc thành phố Hà Nội cho biết, theo đồ án quy hoạch
chung xây dựng thủ đô Hà Nội đến nă m 2025, quy mô Hà Nội sẽ được mở
rộng lên mức xấp xỉ 1.975km2, rộng hơn gấp đôi so với hiện nay).
Xuất phát từ thực tiễn cũng như ảnh hưởng của quá trình đô thi hóa,
nhóm 2 nghiên cứu 1 phần nhỏ của quá trình đô thị hóa tác động đến người
dân : “Ảnh hưởng của quá trình đô thị hóa đến người nông dân bị mất đất”.
Chúng em hi vọng với đề tài này, sẽ có cách nhìn sâu hơn, thực tế hơn về
tình cảnh người nông dân mất đất.
2. Đối tượng, phạm vi, thời gian, phương pháp nghiên cứu:
-Đối tượng: Các vùng nông thôn có sự chuyển đổi đất nông nghiệp
sang đất khu đụ thị đặc biệt là các vùng ngoại thành và ven đô Hà Nội
-Phương pháp nghiên cứu: Chủ yếu sử dụng phương pháp so sánh,
định tính, tổng hợp trên cơ sở các số liệu đã được thu thập, từ đó rút ra
2
- Ảnh hưởng đô thị hóa đến các hộ nông dân bị mất đất ở Hà Nội
những kết luận, những nhận định, diễn biến xảy ra trong thực tế và xu hướng
trong tương lai.
- Pham vi nghiên cứu: Vùng ngoại thành ven đô thành phố Hà Nội,
như các khu đô thị như Trung Hòa Nhân Chính, Định Công, Đông Anh,…..
- Thời gian nghiên cứu: Từ năm 2001 đến nay
3.Tài liệu tham khảo
- Giáo trình “kinh tế đô thị” của GS.TS Nguyễn Đình Hương và Thạc
sĩ Nguyễn Hữu Đoàn. Nhà xuất bản giáo duc 2002
- Giáo trình “quản lý đô thị” của GS.TS Nguyễn Đình Hương và Thạc
s ĩ Nguyễn Hữu Đoàn. Nhà xuất bản thống kê
-Trang web vietbaovietnam.vn
-Trang web vn eppress.vn
-Trang web bộ nông nghiệp phát triển nông thôn
-Trang web bộ lao động thương binh xã hội
-Trang web bộ t ài nguyên môi trường
-Trang web cục thông kê
-Trang web hội nông dân việt nam
-Báo lao động số 218 ngày 20/9/2007
4.Kết cấu bài viêt:
1.Tính cấp thiết của đề tài
2. Đối tượng, phạm vi, thời gian,phương pháp nghiên cứu
3. Tài liệu tham khảo
4. Kết cấu bài viết
5.Câu hỏi nghiên cứu
5.1. Đô thị hóa ảnh hưởng như thế nào đến nông dân mất đất
5.2. Chính sách nào giải quyết tình trạng mất đ ất của người dân
3
- Ảnh hưởng đô thị hóa đến các hộ nông dân bị mất đất ở Hà Nội
6. Cơ sở l ý thuyết
7.Thực trạng
7.1 Thực trạng về đất nông nghiệp và người nông dân mất đất
7.2 Quá trình đô thị hóa ảnh hưởng tới người dân
7.3 Giải pháp
8. Kết luận.
5. Câu hỏi nghiên cứu
5.1. Đô thị hoá ảnh hưởng như thế nào đến người dân bị mất đất?
Hàng loạt khu công nghịêp, khu đô thị mọc lên như một tất yếu trong
quá trình Đô thị hoá thành phố Hà Nội. Duy chỉ có điều, người nông dân,
hay nói chính xác hơn là những người có diện tích đất bị thu hồi đang phải
đứng ngoài quá trình này, thậm chí họ cũng bị rơi vào cảnh bần cùng hoá.
Chỉ tính riêng giai đoạn từ năm 2001-2005, theo thống kê của Bộ Tà i
nguyên và Môi trường, tổng diện tích đất bị thu hồi cả nước đã lên tới trên
366 nghìn ha (chiếm gần 3,9% quỹ đất Nông nghiệp), tức là mỗi năm thu hồ i
gần 73,3 nghìn ha, trong đó Hà Nội là 7,776 nghìn ha. Và Hà Nội cũng là
thành phố có số hộ bị thu hồi đất lớn nhất nước với 138.291 hộ.
Qua điều tra, khảo sát, việc thu hồi đất nông nghiệp và đất ở đã ảnh
hưởng trực tiếp tới đời sống kinh tế, xã hội của nông dân. Ở những nơi b ị
thu hồi đất, có đến 67% số hộ vẫn phải quay lại nghề nông, chỉ có 13% có
nghề mới ổn định. Nhưng ngặt một nỗi, những hộ dân muốn quay lại nghề
cũ cùng chẳng có đất mà sản xuất, cuối cùng họ rơi vào cảnh thất nghiệp,
kéo theo hàng loạt tệ nạn xã hội như rượu chè, cờ bạc… Nan giải hơn cả là
điều kiện sống của người nông dân đã bị ảnh hưởng nghiê m trọng khi chỉ có
29% số hộ có điều kiện sống tốt hơn, còn lại tới 34,5% hộ mức sống thấp
hơn so với trước khi bị thu hồi đất. Sau khi bị thu hồi, 60% số hộ vẫn chủ
yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp, 9% số hộ là m dịch vụ, 6% số hộ sinh kế
4
- Ảnh hưởng đô thị hóa đến các hộ nông dân bị mất đất ở Hà Nội
bằng công nghiệp – tiểu thủ công nghiệp, còn lại là các ngành nghề khác.
Chỉ có 13% số hộ có thu nhập tăng hơn trước, trong khi có tới 53% số hộ thu
nhập giả m so với trước. Bản thân nông dân là những người nghèo nhất,
nhưng cùng với quá trình Đô thị hoá, họ lại bị kéo vào vòng xoáy của nghèo
đói! Theo điều tra, phần lớn số tiền đền bù đất, người nông dân đều dùng
vào việc mua sắm, xây dựng nhà cửa, có tiết kiệm lắm cũng chỉ được được
5-7 năm là họ tiêu hết số tiền đó và hậu quả người dân rơi vào tình trạng vô
sản. Và cũng chính điều này dẫn đến số lao động dôi dư ra, nhất là độ tuổi từ
35-60 còn tồn rất nhiều.
Cũng theo thống kê của Bộ Tài nguyên và Môi trường đã có một lượng
lớn diện tích đất nông nghiệp được chuyển đổi mục đích sử dụng, trong đó
các khu vực kinh tế trọng điểm là nơi có diện tích chuyển đổi lớn nhất,
chiế m trên 50% diện tích thu hồi. Điều đáng lưu ý là hầu hết diện tích đất bị
chuyển đổi nói trên đều thuộc các vị trí thuận tiện cho canh tác, thu hoạch,
vận chuyển, chế biến và tiêu thụ (những nơi gần trung tâm, các trục đường
lớn) tại Hà Nội. Thực trạng trên đã ảnh hưởng lớn tới đời sống và việc là m
của hàng chục vạn người dân. Theo đánh giá của các cơ quan chức năng,
trung bình cứ mỗi hộ bị mất đất có khoảng 1,5 lao động bị mất việc là m, cứ
mỗi ha đất nông nghiệp bị chuyển đổi sẽ có 20 lao động nông nghiệp bị mất
việc làm. Chỉ tính trong 3 năm (2001-2004) đã có gần 8 vạn lao động mất
việc làm (bình quân 2 lao động/hộ).
Không thể phủ nhận những lợi ích lớn lao, lâu dài của việc triển khai
các dự án, tuy nhiên quá trình thu hồi đất của nông dân, chuyển đổi mục
đích sử dụng đã có những vấn đề xã hội nảy sinh. Trước khi lấy đất, chính
quyền thành phố Hà Nội và các chủ doanh nghiệp đều hứa và hơn thế còn
cam kết là sẽ nhận tỷ lệ khá cao thanh niên và người lao động trên địa bà n
vào làm việc tại doanh nghiệp. Nhưng phần lớn lời hứa đều "gió bay", các
5
- Ảnh hưởng đô thị hóa đến các hộ nông dân bị mất đất ở Hà Nội
chủ đầu tư thường "ngoảnh mặt", không nhận lao động theo cam kết, nếu có
nhận chỉ là chiếu lệ rồi lại sa thải không thương tiếc bởi cái cớ họ không có
tay nghề, không đáp ứng được công nghệ mới, nên phải tuyển lao động các
nơi khác đến. Vì vậy tình trạng thiếu việc làm hoặc mất việc làm của nông
dân mất đất do quá trình đô thị hoá ngày càng tăng.
Người nông dân mất đất tìm lối đi mới – Chuyển nghề. Nhưng thật
không dễ! Sự khó khăn trong chuyển nghề, tìm việc làm mới đối với lao
động không còn đất là do vấp phải những rào cản mà trước tiên là trình độ
của người lao động. Thực tế chỉ có 27,23% lao động bị thu hồi đất có bằng
tốt nghiệp phổ thông trung học và 14% được đào tạo chuyên môn sơ cấp trở
lên, cá biệt có nơi có tới hàng ngàn lao động mất việc làm nhưng chỉ có 10-
20 người đã qua đào tạo, trong khi các doanh nghiệp chủ yếu tuyển dụng lao
động có tay nghề trong các lĩnh vực công nghệ, kỹ thuật cao. Hơn nữa số
lượng lao động đã quá tuổi tuyển dụng (trên 35) rất khó thích nghi với công
việc mới lại chiếm trên 50%. Một nguyên nhân thường gặp nữa là nhận thức
của người lao động còn ỷ lại vào chính sách hỗ trợ Nhà nước, vào tiền đền
bù mà chưa tự mình tìm việc là m và việc tổ chức, chỉ đạo, tuyên truyền
hướng dẫn cho người lao động còn hạn chế.
Hầu hết các hộ nông dân ở Hà Nội sau khi bị thu hồi ruộng đất đờ i
sống khó khăn do không có việc làm mà "miệng ăn núi lở". Đã xuất hiệ n
những tệ nạn xã hội như nghiện hút, cờ bạc, trộm cắp, mại dâm … ở các
vùng ven được "đô thị hoá". Bên cạnh đó, những vấn đề về môi trường như
ô nhiễm nguồn nước, giảm diện tích cây xanh, chất thải chưa được xử lý …
cũng xuất hiện tại các khu công nghiệp, đô thị mới trong thành phố
5.2 Chính sách nào giải quyết tình trạng mất đất của người dân trong
quá trình đô thị hoá
6
- Ảnh hưởng đô thị hóa đến các hộ nông dân bị mất đất ở Hà Nội
Để giải quyết tình trạng nông dân mất đất, lãnh đạo Bộ Lao động –
Thương binh&Xã hội cho rằng, Hà Nội cần có chính sách đào tạo nghề đi
trước, đón đầu khi có kế hoạch, quy hoạch phát triển, để đến khi công trình
hoàn thành, các doanh nghiệp có thể tuyển dụng lao động vào làm việc ngay.
Bộ đã đề ra giải pháp trong thời gian tới sưc hỗ trợ cho đào tạo dạy nghề cho
người lao động vùng chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp. Theo
đó, lập quỹ hỗ trợ đào tạo tại chỗ chuyển đổi nghề đối với lao động trên 35
tuổi với những công việc không đòi hỏi kĩ năng phức tạp. Sở Lao Động và
Thương Binh Xã Hội Hà Nội dự kiến mỗi người ở độ tuổi lao động khi b ị
thu hồi đất nông nghiệp nếu muốn tham gia học nghề để chuyển đổi việc là m
sẽ được hưởng một xuất đào tạo trị giá 1,5 triệu đồng/người. Ngoài ra, Sở đề
xuất thê m đối tượng thụ hưởng chính sách ưu đãi học nghề sẽ bao gồm cả
con em nông dân từ bậc học phổ thông đến học nghề, cao đẳng và đại học
Giải pháp khác là đào tạo phương pháp quản lý tiếp cận thị trường cho đội
ngũ kinh doanh vừa và nhỏ, tạo cơ hội mở rộng sản xuất, thu hút thêm lao
động.
Hà Nội cũng đã chọn xuất khẩu lao động như một hướng tích cực
trong giải quyết việc làm. Nhưng việc đẩy mạnh công tác xuất khẩu lao động
ở địa phương gặp rất nhiều khó khăn. Ngươì Hà Nội chê thị trường lao động
Malayxia, Đài Loan vì lương thấp, vất vả.Họ chỉ thích sang Nhật Bản, Hàn
Quốc, trong khi trình độ tay nghề lại không đáp ứng nổi.Để thu hút số người
nghèo đi lao động xuất khẩu, sở Lao Động Thương binh và Xã Hội Hà Nộ i
đề suất với Uỷ ban thành phố có chính sách ưu đãi đối với doanh nghiệp
xuất khẩu lao động như thưởng 700.000-1,5 triệu đồng nếu doanh nghiệp
đưa được 1 lao động đi xuất khẩu, người đi cũng được hỗ trợ 1,2 triệu đồng.
Và để thúc đẩy hoạt động này,các doanh nghiệp đưa lao động đi xuất khẩ u
cần trú trọng tới khâu đào tạo nghề,ngoại ngữ, ý thức kỉ luật cho người lao
7
- Ảnh hưởng đô thị hóa đến các hộ nông dân bị mất đất ở Hà Nội
động.Đặc biệt, sắp tới bộ Lao Động Thương Binh và Xã Hội sẽ đầu tư xây
khoảng 20 doanh nghiệp mạnh về xuất khẩu lao động,giảm số doanh nghiệp
hiện nay, thành lập hiệp hội xuất khẩu lao động để có thể cạnh tranh trên thị
trường quốc tế,tham gia đấu thầu các dự án, công trình có sử dụng nhiều lao
động nước ngoài.
Còn theo bà Phan Lệ Xiêm – Phó ban Kinh tế (Trung ương Hội Nông
dân Việt Nam), để người nông dân có việc là m cần phải thực hiện đồng bộ
các giải pháp hỗ trợ sau khi hị bị thu hồi đất, nhất là dạy nghề, tạo việc làm
mới. Đặc biệt, có cơ chế giám sát chặt chẽ trong việc doanh nghiệp ưu tiên
nông dân và con em nông dân sau khi bị thu hồi đất được đào tạo và vào là m
việc tại công ty.
Theo giải pháp mà bộ Nông Nghiệp & Phát triển Nông thôn đưa ra thì
ngoài chính sách hỗ trợ đào tạo nghề, chính sách phát triển đô thị nông
nghiệp và dịch vụ liền kề cũng cần được chú trọng. Cụ thể, áp dụng các tiế n
bộ mới để tăng giá trị sản xuất trên một đơn vị diện tích đã tạo việc làm mớ i
cho người nông dân bằng việc xây dựng các ki-ốt bán hàng, hệ thống phụ trợ
để người nông dân vào đó làm việc.
Bộ Lao Động Thương Binh và Xã Hội nghiên cứu thành lập quỹ hỗ
trợ giải quyết việc là m : quỹ này được hình thành từ một phần của khoả n
tiền sử dụng đất, tiền thuê đất nộp ngân sách nhà nước của doanh nghiệp khi
sử dụng đất, tiền chênh lệch giữa giá đất đền bù với đất nông nghiệp trước
khi bị thu hồi và giá đất chuyên dụng đã được chuyển đổi sau khi thu hồi.
Theo Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Mai Ái Trực, chuyể n
mục đích sử dụng đất nông nghiệp không chỉ sang đất công nghiệp mà còn
để sản xuất dịch vụ; mở rộng đô thị; xây dựng kết cấu hạ tầng. Việc chuyể n
đổi này là tất yếu, phù hợp với chuyển dịch cơ cấu kinh tế, phù hợp với lao
động trong quá trình Đô thị hoá Hà Nội. Tuy nhiên thời gian qua bên cạnh
8
- Ảnh hưởng đô thị hóa đến các hộ nông dân bị mất đất ở Hà Nội
mặt tốt đáp ứng nhu cầu cho phát triển hạ tầng, phát triển dịch vụ … thì
cũng còn tồn tại một số vấn đề đặc biệt là vấn đề giải quyết việc làm cho
những người bị thu hồi đất. Phải có chính sách đền bù thoả đáng cho người
bị thu hồi đất; giải quyết việc làm trên cơ sở định cư tại chỗ là chính. Ví dụ,
bên cạnh khu công nghiệp, dịch vụ phải qui hoạch tái định cư, xây dựng khu
dân cư tự phục vụ chính khu công nghiệp dich vụ đó. Một giải pháp nữa,
không chỉ đào tạo nghề cho nhưng nơi đã đền bù giải toả mà phải chủ động
có kế hoạch đào tạo đối với những vùng dự kiến chuyển mục đích sử dụng
đất từ nông nghiệp sang phi nông nghiệp. Một giải pháp nữa, trong khâu chỉ
đạo tổ chức thực hiện đền bù giải phóng mặt bằng thì việc tái định cư và giải
quyết việc là m cho người lao động không còn đất sản xuất phải được coi là
bộ phận cấu thành quan trọng không thể thiếu trong phương án đền bù giải
toả thu hồi đất. Hội đồng giải phóng mặt bằng ở địa phương nên có ngành
Lao động xã hội tham gia, đối với những khu vực giải toả đất của nông dâ n
nên có Hội nông dân tham gia để họ được nói lên tiếng nói của họ.
Thứ trưởng Nguyễn Lương Trào cho biết, hầu hết các địa phương đều
yêu cầu hoặc khuyến khích các doanh nghiệp đóng tại địa phương, đặc biệt
là doanh nghiệp sử dụng đất thu hồi ưu tiên tuyển lao động tại chỗ. Thành
phố Hà Nội quy định mỗi hecta đất thu hồi phục vụ cho dự án, chủ dự án
phải đào tạo tại chỗ và tuyển dụng ít nhất 10 lao động địa phương.
Trong khi đó việc đào tạo nghề cho lao động bị thu hồi đất vẫn còn
những bất cập. Việc đào tạo nghề vẫn còn mang tính dàn trải, ồ ạt, không
dựa trên cơ sở đánh giá nhu cầu của thị trường lao động, chủ yếu dạy nghề
mà các trung tâm dạy nghề có chứ không phải cái doanh nghiệp cần. Hệ quả
là chất lượng đào tạo không đáp ứng được yêu cầu của nhà tuyển dụng. Có
nơi hỗ trợ tiền mặt cho việc học nghề nhưng không được người dân sử dụng
9
- Ảnh hưởng đô thị hóa đến các hộ nông dân bị mất đất ở Hà Nội
vì họ không biết và không được định hướng chuyển đổi nghề gì cho hiệu
quả.
Khi thu hồi đất chưa gắn với quy hoạch tái định cư và kế hoạch cụ thể
về hỗ trợ tay nghề, việc làm cho người lao động bị thu hồi đất, việc thông
tin, tuyên truyền đến người dân về kế hoạch, quy hoạch chuyển đổi đất thực
hiện chậ m trễ, chưa đầy đủ khiến người lao động bị động; chưa có sự phối
hợp chặt chẽ giữa các ngành trong việc nâng cao nhận thức và định hướng
cho người dân học nghề chuyển đổi nghề phù hợp sau khi bị thu hồi đất.
Một giải pháp được đề ra dựa trên cách làm của 1 số nước là dùng
phần lớn tiền giải phóng mặt bằng của nông dân góp cổ phần vào các doanh
nghiệp trên mảnh đất nông dân bị thu hồi. Thành phố dự kiến dùng tiền hỗ
trợ đất bị thu hồi để mua trái phiếu cho người dân và nông dân sẽ sống bằng
lãi suất ngân hàng.
Từ nay đến nă m 2010,dự kiến Hà Nội sẽ có thêm 90.000 nông dân
phải ly nông. Để giải quyết bế tắc, có ý kiến đề xuất : thay tiền bằng thẻ. Cụ
thể là : trong số nông dân phải ly nông có khoảng 18.000 người có nhu cầ u
chuyển đổi nghề với định mức 25.000 đồng/m2, đất bị thu hồi để chuyển đổ i
nghề có tổng kinh phí đào tạo khoảng 10,4 tỷ đồng. Thay vì việc hỗ trợ bằng
tiền mặt sẽ hỗ trợ bằng thẻ ưu đãi học nghề. Với tấm thẻ này người dân có
thể học một nghề nào đó tại bất kỳ trung tâm dậy nghề nào ở Hà Nội.
Không những thế, sức ỳ tâm lý, thói quen, tác phong lao động của
người nông dân cũng là một trở ngại. Mặc dù có tiền đền bù, hỗ trợ đào tạo
nghề song không phải ai cũng biết đầu tư để tạo việc là m và có thu nhập ổ n
định. Phần lớn các hộ nông dân đã sử dụng tiền để xây dựng nhà cửa, mua
sắm trang thiết bị phục vụ sinh hoạt mà không quan tâm tới học nghề,
chuyển nghề.
10
- Ảnh hưởng đô thị hóa đến các hộ nông dân bị mất đất ở Hà Nội
Điều quan trọng là các chính sách trên phải được xây dựng đồng bộ
ngay từ khi quy hoạch chứ không để đến khi thu hồi đất mới đề ra chính
sách giải quyết.
Nhà nước đã ban hành nhiều chủ chương, chính sách giúp thực hiệ n
quá trình thu hồi đất và giải quyết việc làm cho các hộ gia đình bị thu hồ i
đất. Các địa phương đã ban hành và tổ chức thực hiện các chính sách cụ thể
đối với người dân thông qua thực hiện các văn bản chỉ đạo của Chính Phủ
như: Luật đất đai năm 2003, Nghị định số 197/2004/NĐ-CP về bồ i
dưỡng,hỗ trợ và tái định cư khi Nhà Nước thu hồi đất; Nghị quyết số
01/2004/NĐ-CP củ Chính Phủ về 1 số giả pháp chủ yếu tập trung chỉ đạo,
điều hành thực hiện ngân sách nhà nước năm 2004,....Giải pháp thì đã có,
việc thực hiện các giả pháp này trên thực tế đang gặp nhiều khó khăn và
người nông dân không có hoặc thiếu đất canh tác vẫn đang phải đối mặt với
nguy cơ đói nghèo và tụt hậu.
6.Cơ sở lí thuyết:
6.1.Đô thị hoá.
Một trong những khuynh hướng định cư lâu đời của loài người là đô thị
hoá. Quá trình đô thị hoá ra đời vào lúc nền canh tác nông nghiệp đã ở trình
độ khá cao như đã có thuỷ lợi, thành lập kho tàng lưu trữ và phân bố lương
thực …tức là vào khoảng những năm 2.000 trước công nguyên. Các khu vực
đô thị lúc đầu thường mọc lên ở dọc các bờ sông thuận tiện giao thông,
nguồn nước. Sự hình thành các đô thị gia tăng mạnh mẽ nhờ tiến bộ về công
nghiệp của thế kỷ trước và hiện nay. Các đô thị là thị trường lao động rộng
lớn của dân cư có mức sống cao với điều kiện giao thông và dịch vụ thuận
lợi.
Tiền đề cơ bản của đô thị là sự phát triển của công nghiệp hay đô thị hoá.
Đô thị hoá trên thế giới từ cách mạng thủ công nghiệp ( tượng trưng là cái xa
11
- Ảnh hưởng đô thị hóa đến các hộ nông dân bị mất đất ở Hà Nội
quay) . Sau đó là cách mạng công nghiệp ( tượng trưng là máy hơi nước) đã
thay thế lao động thủ công bằng lao động máy móc với năng suất lao động
cao hơn và đã làm thay đổi cơ cấu lao động xã hội trên cơ sở phân công lao
động xã hội. Đồng thời, cách mạng công nghệp đã tập trung hoá lực lượng
sản xuất ở mức độ cao dẫn đến hình thành các khu đô thị mới, mở rộng quy
mô đô thị cũ. Ngay nay, với cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật với đặc
trưng của nó là cỗ máy vi tính, với những siêu xa lộ thông tin và điện thoại
di động thì sự phát triển của đô thị hoá đã và sẽ mạnh mẽ hơn bao giờ hết.
Mỗi nền văn minh đều tạo nên một phong cách sống, làm việc thích hợp,
một hình thái phân bố dân cư, một cấu trúc đô thị thích hợp.
Đô thị hoá là một quá trình lịch sử sản xuất hàng hoá hiện đại không
ngừng phát triển, dân số không ngừng tập trung, mối quan hệ giữa kinh tế đô
thị và kinh tế khu vực ngày càng chặt chẽ, tác dụng động lực xã hội của đô t ị
ngày càng tăng cường.
Đô thị hoá chứa đựng nhiều hiện tượng và biểu hiện dưới nhiều hình thức
khác nhau, vì vậy có thể nêu lên khái niệ m dưới nhiều góc độ.
Trên quan điểm một vùng : đô thị hoá là một quá trình hình thành , phát
triển các hình thức và điều kiện sống theo kiểu đô thị .
Trên quan điểm kinh tế quốc dân : Đô thị hoá là sự phân bố các yếu tố
lực lượng sản xuất , bố trí dân cư những vùng không phải đô thị thành đô thị.
Đô thị hoá là sự quá độ từ hình thức sống nông thôn lên hình thức sống
đô thị. Khi kết thúc thời kỳ quá độ thì các điều kiện tác động đến đô thị cũng
thay đổi và xã hội sẽ phát triển trong điều kiện mới … đặc biệt là thay đổi cơ
cấu dân cư.
Đô thị hóa mang tính xã hội và lịch sử và là sự phát triển về quy mô, số
lượng, nâng cao vai trò của đô thị trong khu vực và hình thành các chùm đô
thị.
12
- Ảnh hưởng đô thị hóa đến các hộ nông dân bị mất đất ở Hà Nội
Đô thị hoá gắn liền với sự biến đổi sâu sắc về kinh tế – xã hội của đô thị
và nông thôn trên cơ sở phát triển công nghiệp giao thông vận tải, xây dựng,
dịch vụ. Do vậy đô thị hoá không thể tách rời một chế độ kinh tế – xã hội.
Phương hướng và điều kiện phát triển của quá trình đô thị hoá phụ thuộc vào
trình độ phát triển của lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất.
Ở các nước phát triển, đô thị hoá đặc trưng cho các yếu tố phát triển
chiều sâu ( điều tiết và khai thác tối đa các ích lợi , hạn chế bất lợi của quá
trình đô thị hoá ). Đô thị hoá nâng cao điều kiện sống và làm việc..công bằng
xã hội, xoá bỏ khoảng cách thành thị và nông thôn.
Ở các nước đang phát triển, như Việt Nam, đô thị hoá đặc trưng cho sự
bùng nổ về dân số, còn sự phát triển của công nghiệp tỏ ra yếu kém. Sự gia
tăng dân số không dựa trên cơ sở phát triển công nghiệp và phát triển kinh
tế. Mâu thuẫn giữa thành thị và nông thôn trở nên sâu sắc do sự mất cân đối,
do độc quyền trong kinh tế.
Ở Việt Nam, quá trình đô thị hoá lại diễn ra nhiều năm trước quá trình
công nghiệp hoá , khiến mô hình và tư duy đô thị gặp khủng hoảng. Nghịch
lý này có thể bắt nguồn từ nguyên nhân do sức ép nhà sau chiến tranh và
trình trạng đầu cơ đất. Sự phát triển ngược trên khi hệ thống đô thị ở Việt
Nam.
6.2. Các khái niệm khác:
-Mức độ đô thị hóa: là tỷ lệ phần trăm giữa dân đô thị hay diện tích đô thị
trên tổng số dân hay diện tích của một vùng hay khu vực.
-Tốc độ tăng đô thị:là tỷ lệ gia tăng của hai yếu tố dân số đô thị hay diện
tích đô thị theo thời gian.
13
- Ảnh hưởng đô thị hóa đến các hộ nông dân bị mất đất ở Hà Nội
-Sự tăng trưởng của đô thị: được tính trên cơ sở sự gia tăng của đô thị so với
kích thước ( về dân số và diện tích ) ban đầu của đô thị.
Do đó sự tăng trưởng của đô thị khác tốc độ đô thị hoá ( vốn là chỉ số sự gia
tăng theo các giai đoạn thời gian xác định như 1 năm hay 5 năm).
7.Thực trạng
7.1. Thực trạng về đất nông nghiệp và người nông dân mất đất ở Hà Nội:
Theo số liệu thu thập được năm 2005: Hà Nội chỉ còn khoảng 40 xã
còn vùng đất nông nghiệp ổn định .Tuy nhiên cho đên nay con số đã bị thu
hẹp hơn. Trung bình mối một khẩu có khoảng 505 m2 đất nông nghiệp. Và
diên tích này cang ngày càng giảm dần. Vùng ven đô so với các vùng khác
có diện tích nhỏ hơn nhưng lại là vùng có nguy cơ thu hồi đất lớn nhất cho
các dự án phát triển. Bảng số liệu của năm 2004 sẽ thấy rõ hơn về tình trạng
này.
Bảng III-14. Quy mô ruộng đất và lao động bq/hộ ở các vùng năm 2004
Vùng ven Vùng thuần Vùng thuỷ sản
Vùng đa
Chỉ tiêu
dạng hoá lúa ven biển
đô
Tổng diện tích đất/hộ (m2) 2.546,0 3.258,0 3.262,5 4.164,1
2
Đất nông nghiệp bq/hộ (m ) 2.240,0 2.850,8 2.976,2 2.967,6
2
Đất nông nghiệp bq/khẩu (m ) 504,6 732,6 677,2 777,8
2
DT canh tác bq/hộ (m ) 1.653,6 2.381,4 2.941,2 2.173,7
Số khẩu bq/hộ (người) 4,3 4,0 4,6 4,0
Lao động bq/hộ (LĐ) 3,0 2,7 2,6 3,1
Nguồn: Điều tra thực địa, 2005
14
- Ảnh hưởng đô thị hóa đến các hộ nông dân bị mất đất ở Hà Nội
B×nh qu©n diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp/khÈu
(m2)
900.0
778
800.0 733
677 673
700.0
600.0
505
500.0
400.0
300.0
200.0
100.0
0.0
Vïng ven Vïng ®a Vïng lóa Vïng Chung cho
®« d¹ng ho¸ duyªn h¶i §BSH
Theo hội nông dân Viêt Nam: Quá trình xây dựng các khu đô thị, cơ sở
hạ tầng, mỗi năm cả nước có gần 200000 ha đất nông nghiệp bị chuyển đổi
mục đích sử dụng. Tương ứng với mỗi hộ gia đình có khoảng 1,5 lao động
mất việc. Tại Hà Nội việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp
tăng liên tục tỷ lệ với số dự án đầu tư được phê duyệt. Trong đó diện tích đất
bị thu hồi hầu hết là đất canh tác tốt. Có xã có tới 70% - 80% diện tích đất
canh tác bị thu hồi.
Bảng số liệu và biểu đồ diện tích đất bị thu hồi và số lao động bị mất việc
tương ứng từ năm 2001 đến năm 2004
S đất bị thu Số lao động bị mất
Năm
hồi(ha) việc(người)
2001 733 7330
2002 1003 10030
2003 1424 14240
2004 1980 19800
15
- Ảnh hưởng đô thị hóa đến các hộ nông dân bị mất đất ở Hà Nội
25000
20000
S đất bị thu hồi(ha)
15000
Số lao động bị mất
10000 việc(người)
5000
0
1 2 3 4
Theo số liệu Bộ nông nghiệp phát triển nông thôn tại hội thảo “nông
dân mất đất thực trạng và giải pháp” cho biết Hà Nội năm 2001-2005
chuyển đổi ảnh hưởng tới 138291 hộ dân, đứng đầu cả nước v à 7776 ha b ị
thu hồi
7.2.Quá trình đô thị hoá ảnh hưởng tới người dân Hà Nôị:
Đô thị hoá là xu hướng toàn cầu, không chỉ đang diễn ra ở một quốc
gia phát triển mà nó đã trở thành xu thế mạnh mẽ ở tất cả quốc gia không kể
giàu nghèo, nước phát triển hay nước đang phát triển, ở châu Âu hay châu
Á. Quá trình đô thị hoá thấy rõ nhất là tại các thành phố của bất kì quốc gia
nào.Hà Nội của chúng ta cũng không ngoai lệ. Sự thay đổi diễn ra từng ngày
từng giờ đem dến cho Hà Nội cơ hội để trở thành một thành phố phồn vinh.
Quá trình mở rộng thành phố cho khu công nghiệp hay khu đô thị mới đã
khiến thủ đô có một diện mạo mới, những cũng ảnh hưởng không nhỏ đến
một bộ phận người nông dân nằm trong diện quy hoạch.Họ đã hi sinh mảnh
đất cha ông để lại gắn bó với họ bao năm tháng qua để cho sự phát triể n của
thành phố. Và cái họ nhận được là gì?
* Thuận lợi:
16
- Ảnh hưởng đô thị hóa đến các hộ nông dân bị mất đất ở Hà Nội
Thứ nhất, họ nhận được một khoản tiền đền bù không nhỏ so với thu
nhập hàng ngày của họ khi làm công việc nghề nông vất vả. Theo số liệu
thống kê thì thu nhập trung bình của một người nông dân là 18
triệu/ha.Trung bình một nông dân của khu vực miền Bắc có trung b ình là
0,25ha đất nông nghiệp. Bình quân thu nhập trung bình của nông dân là 4
triệu. Khi được đền bù những người nông dân mất đất có thể được nhận từ
hàng chục đến hàng trăm triệu đồng. Nếu biết sử dụng số tiền đó hiệu quả thì
họ có thể thay đổi cuộc sống mình. Bằng cách học nghề mới, kinh doanh
nhỏ hoặc cỏ thể xuất khẩu lao động,… Tất cả nằm ở sự quyết định của họ,
nếu họ biết nắm giữ họ có thể khiến cuộc sống khá hơn nhưng cũng có thể
dẫn họ tới ngõ cụt.
Thứ hai, cũng như tất cả người dân khác những người nông dân cũng
nhận được trợ cấp xã hội nhiều hơn. Một khi thành phố phát triển, ngân sách
của thành phố cũng nhiều hơn, thì các dịch vụ y tế, giáo dục, an ninh cũng
được cải thiện hơn.Theo số liệu thống kê của tổng cục thống kê Hà Nôi, số
trạm y tế, trường học của năm nay cao hơn năm sau.
Sự đô thị hoá cũng kéo theo đó là làng xã trở nên nhộn nhịp hơn bởi
các dịch vụ đã về tận đây để đáp ứng nhu cầu của người dân. Moị dịch vụ
trở nên dễ dàng và thuận tiện hơn với nguời dân. Khoảng cách giàu nghèo
dường như thu hẹp đi. Trước kia, tuy chỉ cách thành phố không đến 15 cây
số nhưng huyện Đông Anh thật sự khác biệt so với nội thành Hà Nội, nhưng
khoảng cách ấy giờ đây đã được san bớt dần khi có sự ra đời của khu công
nghiệp Đông Anh, thu hút được một bộ phận lao động và đóng góp phần lớn
cho ngân sách của huyện. Những con đường mới, những ngôi nhà nhiều tầng
đã không còn quá hiếm với người dân nơi đây.
17
- Ảnh hưởng đô thị hóa đến các hộ nông dân bị mất đất ở Hà Nội
Bên cạnh những thuận lợi mà quá trình đô thị hoá đem đến với người nông
dân thì vẫn còn rất nhiều tồn tại của quá trình đô thị hoá xuất phát từ việc
nông dân bị mất đất. Sau đây là một vài ý kiến của nhóm
Ảnh hưởng trước tiên mà có lẽ theo nhóm em là bất cập nhất là việc
nông dân mất đất kéo theo mất cả việc làm do không còn đất để canh tác.
Trung bình mỗi hecta đất bị thu hồi ảnh hửơng tới việc làm cho tận 10 lao
động nông nghiệp. Theo số liệu từ năm 1/1/2005 đến 30/6/2007, Hà Nội thu
hồi 1700 ha đất. Số hộ bị thu hồi trên 30% đất nông nghiệp là 3500 hộ. Số
hộ phải giải quyết việc làm do thu hồi đất là 70000. Theo tạp chí kinh tế phát
triển, lao động bị ảnh hửơng từ quá trình đô thị hoá tập chung ở lứa tuổi 35.
Trước khi bị mất đất những lao động này chủ yếu làm nghề nông. Đây là độ
tuổi sung sức lao động vậy mà lại rơi vào tình trạng thất nghhiệp. Những lao
động này do tuổi tác cũng như trình độ học vấn nên khó có thể chuyển đổi
nghề, lại khó có thể tìm được việc trong các nghành nghề đòi hỏi kĩ năng
hay tay nghề được đào tạo như công nghiệp may, giày da,…. Ngay như
trong lĩnh vực xây dựng ít đòi hỏi tay nghề nhưng đòi hỏi thể lực tốt họ cũng
ít có cỏ hội. Không đáp ứng được điều kiện công việc trên hơn nữa múc thu
nhập cũng thấp (bình quân 20000 đến 50000 đồng/ngày) Công việc nặng
nhọc lại không thừong xuyên nên không thu hút được người lao động ở các
vùng chịu ảnh hưởng của đô thi hoá.
Do thiếu trình độ nên sau khi bị thu hồi đất sản xuất thì có tới 67%
nông dân vẫn giữ nghề cũ (sản xuất nông nghiệp), 13% chuyển sang nghề
mới, 20% không có việc hay công việc tạm thời không ổn định.
18
- Ảnh hưởng đô thị hóa đến các hộ nông dân bị mất đất ở Hà Nội
Nhìn vào số liệu trên nhận ra bất cập việc làm của nông dân sau khi
mất đất, đó là khi đất bị thu hồi nhưng có một bộ phận lớn chưa chuyển đổi
việc làm nông trong khi không còn đất.Với số liệu này, nhà nước phải tìm
giải pháp .cho 80% số nông dân chưa có việc làm hoặc có việc làm không ổ n
định Qua thống kê, phân tích có thể thấy rằng những người nông dân sau
khi mất dất vẫn không thoát ra khỏi cái vòng luẩn quẩn của đói nghèo. Số
tiền họ được nhận đền bù chưa được sử dụng đúng cách. Như phân tích ở
phần thuận lợi, việc sử dụng đồng tiền đền bù sao có hiệu quả có thể làm cải
thiện cuộc sống hiện tại của họ nhưng thực tế cho thấy họ chưa sự dụng
đồng tiền này hiệu quả. Việc không có việc làm kéo theo nhiều vấn nạn cho
xã hội. Trước hết, những người thất nghiệp này sẽ trở thành gánh nặng cho
xã hội, họ sẽ là những thành phần ăn bám xã hội. Thứ hai, “nhàn cư vi bất
thiện”, khi mà cuộc sống quá khó khăn, khi quanh họ đầy những cám đỗ họ
rất có khả năng sa ngã. Người nông dân vốn dĩ bản chất thật thà, nên họ sẽ
rất bị lôi kéo tham gia vào những việc sai trái. Hẳn chúng ta không quên vụ
án nông dân mang đơn đi kiện cáo ầm ĩ vì cho rằng không được đền bù thoả
dáng. Không dám bàn luận ai đúng ai sai trong chuyện này chỉ muốn nhấn
mạnh rằng nông dân rất dễ bị lôi kéo. Nếu không có người nói thế này thế
khác thì làm gì có chuyện hàng trăm người nông dân rồng rắn đi kiện gây
nên dư luận không nhỏ lúc bây giờ.
19
nguon tai.lieu . vn