Xem mẫu

  1. BÀN VỀ DỰ ÁN LUẬT THÚC ĐẨY QUẢN TRỊ MINH BẠCH TRONG LĨNH VỰC DẦU KHÍ1 Bùi Hải Thiêm* Nguyễn Đức Thành** *TS. Hội đồng khoa học liên ngành Triết học, Xã hội học và Chính trị học, Quỹ phát triển khoa học và công nghệ quốc gia (NAFOSTED). ** PGS.TS. Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chiến lược Việt Nam (VESS). Thông tin bài viết: Tóm tắt: Từ khóa: Minh bạch, chính sách Minh bạch là một giá trị công quan trọng trong hoạt động quản trị nhà nước pháp luật về dầu khí, quản trị nói chung và quản trị tài nguyên quốc gia nói riêng, trong đó có dầu khí. Nghị hoạt động dầu khí, Luật Dầu khí. quyết số 55-NQ/TW ngày 11/02/2020 của Bộ Chính trị về Định hướng chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn Lịch sử bài viết: đến năm 2045 đã xác định minh bạch là một giá trị công quan trọng cần phải Nhận bài : 10/12/2021 được thể chế hoá vào hoạt động quản lý nhà nước trong lĩnh vực năng lượng. Biên tập : 04/01/2022 Trong phạm vi bài viết này, các tác giả phân tích quy định hiện hành về bảo Duyệt bài : 06/01/2022 đảm tính minh bạch trong quản trị dầu khí và đề xuất kiến nghị hoàn thiện. Article Infomation: Abstract: Keywords: Transparency; Transparency is an important governance value, particularly in national law and policy on oil and resources, including the petroleum one. The Resolution No. 55-NQ/TW gas; governance of petroleum dated February 11, 2020 of the Politburo of the Communist Party of Vietnam operations; Law on Petroleum. on the strategic orientation of Vietnam’s national energy development to 2030, with a vision to 2045 defines transparency as a public value. It is Article History: important to be institutionalized in governance of the energy sector. Within Received : 10 Dec. 2021 the scope of this article, the authors provide an analysis of current regulations Edited : 04 Jan. 2022 on ensuring transparency in governance of petroleum operation and also Approved : 06 Jan. 2022 propose a number of recommendations for further improvements. Dầu khí là một lĩnh vực kinh tế quan trọng các thách thức như: hạn chế về tiềm lực kinh của đất nước, đóng góp đáng kể vào nguồn thu tế, công nghệ - kỹ thuật, nhân lực, bao gồm ngân sách và tăng trưởng GDP, đồng thời là năng lực quản trị chiến lược; sự cạnh tranh của cấu phần quan trọng hàng đầu của ngành năng các nguồn năng lượng tái tạo; sự gia tăng căng lượng, đóng vai trò quan trọng trong chiến thẳng về tranh chấp chủ quyền trên Biển Đông; lược an ninh năng lượng quốc gia cũng như tình trạng tham nhũng, quản lý nguồn thu thiếu trong chiến lược biển của Việt Nam. Từ năm hiệu quả, thu ngân sách không tương xứng với 2014 trở lại đây, ngành dầu khí phải đối mặt mức độ khai thác; cạn kiệt tài nguyên và suy với nhiều thách thức gia tăng, ảnh hưởng đến thoái môi trường biển...1 tương lai phát triển bền vững của ngành. Đó là Trong lĩnh vực dầu khí, tìm kiếm, thăm dò 1 Bài viết này dựa trên kết quả của Nghiên cứu “Đánh giá tính minh bạch trong quá trình đàm phán, ký kết và triển khai các hợp đồng khai thác dầu khí tại Việt Nam” do cùng nhóm tác giả thực hiện với sự hỗ trợ của Tổ chức Oxfam tại Việt Nam Số 02+03 (450+451) - T1+2/2022 49
  2. BÀN VỀ DỰ ÁN LUẬT và khai thác là hoạt động đặc thù mang nhiều tính đồng bộ, thống nhất của hệ thống pháp luật tính rủi ro, đòi hỏi nhân lực trình độ chuyên trong hoạt động dầu khí, phù hợp với các cam môn cao, nguồn tài chính lớn và công nghệ hiện kết quốc tế và thông lệ công nghiệp dầu khí đại, kỹ thuật cao, trong khi Việt Nam còn nhiều quốc tế”. Đây là mục tiêu đúng đắn, tuy nhiên, hạn chế về tiềm lực kinh tế và công nghệ-kỹ chúng tôi cho rằng, mục tiêu này là chưa đầy thuật. Do đó, hoạt động này đòi hỏi sự hợp tác đủ. Bởi lẽ, để thể chế hóa đầy đủ định hướng quốc tế sâu rộng và thu hút đầu tư nước ngoài phát triển ngành dầu khí theo Nghị quyết số thông qua các hợp đồng và dự án dầu khí. Tuy 41, cần bổ sung mục tiêu của việc sửa đổi là nhiên, đến nay, chính sách pháp luật trong lĩnh nhằm thúc đẩy quản trị minh bạch và phát triển vực này vẫn còn rời rạc, chưa đồng bộ, thể hiện bền vững ngành dầu khí. Đây là hai hệ giá trị sự lúng túng nhất định. Trong thời gian tới, để đặc biệt quan trọng, có ý nghĩa đối với tương tăng cường năng lực khai thác, sử dụng nguồn lai phát triển của ngành dầu khí của nước ta. lực từ dầu khí hiệu quả, Việt Nam cần theo đuổi Nghị quyết số 55 đã nhấn mạnh vào việc minh chiến lược tạo lập môi trường minh bạch, cạnh bạch hoá quản trị đối với ngành dầu khí trong tranh và ổn định đối với ngành dầu khí để thu đó yêu cầu tập trung vào hoạt động của doanh hút những hợp đồng và dự án dầu khí có đối tác nghiệp nhà nước: “triệt để thực hiện công khai, tin cậy, công nghệ tốt, hiệu quả cao, đồng thời minh bạch hoá trong hoạt động”; “Tạo lập môi bảo đảm các vấn đề an ninh quốc gia. trường thuận lợi, minh bạch; công khai quy 1. Tầm nhìn chính sách hoạch, danh mục các dự án đầu tư, xoá bỏ mọi Trong những năm gần đây, về lĩnh vực năng rào cản để thu hút, khuyến khích tư nhân tham lượng quốc gia, Bộ Chính trị đã ban hành hai gia đầu tư, phát triển các dự án năng lượng nghị quyết quan trọng, trong đó, Nghị quyết trong và ngoài nước…”3 Đây là chủ trương số 41-NQ/TW ngày 23/7/2015 (Nghị quyết số đúng đắn trong việc thể chế hoá tính minh bạch 41) về Định hướng phát triển ngành dầu khí trong quản trị ngành dầu khí và cần phải được đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2035 và Nghị cụ thể hóa trong các văn bản pháp luật. quyết số 55-NQ/TW ngày 11/02/2020 về Định Bên cạnh đó, Dự án luật còn chưa xây dựng hướng chiến lược phát triển năng lượng quốc các cơ chế, chính sách đặc thù thu hút đầu tư gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến nước ngoài vào phát triển dầu khí trong nước năm 2045 (Nghị quyết số 55); Quốc hội và tại những vùng nước sâu, xa bờ, vùng nhạy Chính phủ đã có nhiều nỗ lực nhằm thể chế cảm. Một trong những nguyên nhân dẫn đến hoá tầm nhìn và mục tiêu mang tính đột phá sự hạn chế tính minh bạch trong hoạt động liên mới về phát triển ngành dầu khí được thể hiện quan đến hợp đồng dầu khí là do tính chất đặc trong các nghị quyết của Đảng. Việc tổng kết thù của hoạt động thăm dò khai thác dầu khí. thi hành Luật Dầu khí 1993 sửa đổi, bổ sung Từ trước đến nay, việc đầu tư cho hoạt động vào các năm 2000, 2008 và 20182 (Luật Dầu thăm dò khai thác dầu khí tại thềm lục địa Việt khí năm 1993) và xây dựng Luật Dầu khí mới Nam được thực hiện chủ yếu bởi các nhà thầu là một nỗ lực lập pháp mang tính tổng thể, một dầu khí nước ngoài, thông qua các hợp đồng chiến lược đòi hỏi tầm nhìn xa. Ban soạn thảo dầu khí, nhằm tận dụng được nguồn lực (vốn dự án Luật Dầu khí sửa đổi (Dự án luật) đã đề đầu tư, trình độ công nghệ và quản lý) của ra mục tiêu cơ bản của việc sửa đổi lần này là: nước ngoài, chia sẻ rủi ro, tận dụng công nghệ “Hoàn thiện khung pháp lý về dầu khí, bảo đảm và học hỏi kinh nghiệm quản lý, vận hành. Hợp 2 Luật số 35/2018/QH14 ngày 20/11/2018 của Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều của 37 luật có liên quan đến quy hoạch, trong đó có Luật Dầu khí, có hiệu lực kể từ ngày 01/01/2019. 3 Nghị quyết số 55-NQ/TW ngày 11/02/2020 về Định hướng chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. 50 Số 02+03 (450+451) - T1+2/2022
  3. BÀN VỀ DỰ ÁN LUẬT đồng dầu khí là các hợp đồng liên quan đến và giá trị lớn giữa nước chủ nhà và nhà đầu tư. hoạt động tìm kiếm thăm dò và khai thác dầu Bên cạnh đó, theo quy định của Hiệp định Đối khí (hợp đồng khâu thượng nguồn - upstream). tác thương mại toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Những hợp đồng dầu khí loại này có quy mô Bình Dương (CPTPP) và Hiệp định Bảo hộ đầu đầu tư tài chính lớn, có cấu trúc nội dung đặc tư EU - Việt Nam (IPA), khi phát sinh tranh thù và tiên lượng mức độ rủi ro khó hơn nhiều chấp, nhà đầu tư có quyền khởi kiện Nhà nước so với các hợp đồng kinh tế khác. Sau khi Việt Việt Nam theo quy định của hiệp định bảo hộ Nam bắt đầu tiến trình Đổi mới và ban hành đầu tư mà Việt Nam là thành viên. Luật Đầu tư nước ngoài năm 1987, hợp đầu 2. Tính minh bạch trong quản trị ngành dầu khí đầu tiên được ký kết vào năm 1988. Kể dầu khí từ đó đến khi Bộ Công thương tiến hành tổng Việc tăng cường thăm dò, khai thác tại các kết thi hành Luật dầu khí vào năm 2019, đã có khu vực nước sâu, xa bờ, nhạy cảm về mặt 107 hợp đồng dầu khí đã được Tập đoàn dầu chính trị và tiềm ẩn nhiều nguy cơ xung đột, khí quốc gia (PVN) ký với các nhà thầu để thực tranh chấp về chủ quyền, cùng với diễn biến hiện thăm dò khai thác dầu khí tại thềm lục địa khó lường của giá dầu và nhu cầu tiêu thụ dầu Việt Nam, trong đó, 46 hợp đồng đã kết thúc và khí là hai trong số nhiều thách thức đòi hỏi phải 61 hợp đồng đang có hiệu lực4. Tuy nhiên, cho có những đánh giá lại và thay đổi trong việc xây đến nay, thông tin về danh mục các hợp đồng dựng chính sách cho ngành dầu khí. Do dầu dầu khí này không được công khai. khí là nguồn tài nguyên quan trọng của quốc Từ năm 2014 đến nay, số lượng hợp đồng gia, việc tạo cơ hội cho các thành phần kinh dầu khí hàng năm giảm mạnh. Trong giai đoạn tế, các cá nhân và tổ chức tài chính được tham kể từ đầu năm 2015 đến hết năm 2019, do ảnh gia đóng góp nguồn lực để phát triển ngành là hưởng của giá dầu thế giới liên tục diễn biến điều hợp lý. Vì vậy, Nhà nước cần tạo điều kiện ở mức thấp, số lượng hợp đồng ký mới đã sụt cho các đối tượng khác nhau được tham gia đề giảm đáng kể, chỉ có 4 hợp đồng được ký kết. xuất, đóng góp ý tưởng, ý kiến cho việc xây Một nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là dựng chính sách ngành, đặc biệt khi Việt Nam do sự gia tăng căng thẳng về tranh chấp chủ đã tham gia vào nhiều Hiệp định thương mại tự quyền trên Biển Đông. Điển hình là sự kiện do thế hệ mới. Để có thể thực hiện được việc Trung Quốc đưa giàn khoan Hải Dương 981 này, trước hết, cần chia sẻ, phổ biến thông tin vào khu vực Biển Đông, gần quần đảo Hoàng về ngành dầu khí tại Việt Nam, bao gồm thông Sa của Việt Nam vào ngày 1/5/2014. Kể từ tin về các hoạt động dầu khí đang được thực đó, Việt Nam đã gặp phải một số trường hợp hiện, các đối tượng đóng vai trò chính trong bất lợi trong thực hiện các hợp đồng dầu khí bức tranh chung của ngành, các quy định pháp như trường hợp tập đoàn Repsol hay tập đoàn luật có liên quan đến ngành và các thông lệ ConocoPhillips kiện Chính phủ Việt Nam đòi được áp dụng trong ngành... bồi thường những khoản tiền lớn. Theo quy định của khoản 6 Điều 20 Ngoài ra, các quy định của Luật Dầu khí Hợp đồng dầu khí mẫu đi kèm Nghị định số hiện hành chỉ đề cập đến việc giải quyết tranh 33/2013/NĐ-CP, hợp đồng dầu khí và toàn bộ chấp giữa PVN và nhà thầu đối tác, mà chưa đề các thông tin có được hoặc nhận được bởi bất cập tới cơ chế giải quyết tranh chấp giữa nhà kỳ bên nào theo hợp đồng dầu khí sẽ được giữ nước Việt Nam và nhà đầu tư quốc tế. Trong bí mật. Trong trường hợp tiết lộ hoặc công bố khi đó, thực tiễn cho thấy, các công ty dầu khí thông tin theo yêu cầu của pháp luật, Tập đoàn thường sử dụng phương thức thông qua trọng Dầu khí Việt Nam (PVN) có quyền công bố tài quốc tế để giải quyết tranh chấp có nội dung thông tin mà không cần sự đồng ý trước của 4 Báo cáo số 110B/BC-BCT ngày 14/12/2020 của Bộ Công thương tổng kết thi hành Luật Dầu khí. Số 02+03 (450+451) - T1+2/2022 51
  4. BÀN VỀ DỰ ÁN LUẬT nhà thầu, trong khi nhà thầu sẽ không được tiết danh mục bí mật nhà nước độ mật hoặc độ tối lộ thông tin mật cho bên thứ ba nếu không có mật, do đó công dân không thể tiếp cận. sự đồng ý của PVN. Các quy định về bảo mật Ở một góc nhìn khác, thông tin về hoạt thông tin hợp đồng vẫn sẽ còn hiệu lực trong động dầu khí tại Việt Nam có thể được tiếp cận thời hạn năm năm sau khi hợp đồng kết thúc. qua các doanh nghiệp có tham gia hoạt động Với tính bảo mật cao của hình thức hợp đồng, dầu khí tại Việt Nam, trong trường hợp này công chúng hoàn toàn không thể tiếp cận nội là PVN và các đối tác. Theo Nghị định số 81 dung của hợp đồng dầu khí. về Công bố thông tin của doanh nghiệp Nhà Theo quy định Luật Dầu khí năm 1993 và nước, đối với các chiến lược, kế hoạch sản xuất các văn bản hướng dẫn thi hành, Chính phủ, Bộ kinh doanh, đầu tư có nội dung quan trọng, liên Công Thương đóng vai trò độc quyền về kiểm quan hoặc ảnh hưởng đến bí mật và an ninh soát thông tin trong quá trình lập kế hoạch, quốc gia, bí mật kinh doanh, doanh nghiệp đấu thầu, đàm phán, ký kết hợp đồng dầu khí. báo cáo cơ quan đại diện chủ sở hữu nhà nước Theo quy định của Điều 81 và Điều 82 Quyết quyết định việc công bố nhằm tránh việc lạm định số 84/2010/QĐ-TTg ngày 15/12/2010 của dụng các quy định về nội dung bí mật làm hạn Thủ tướng Chính phủ về việc ban hành Quy chế tính công khai, minh bạch về kế hoạch sản chế khai thác dầu khí, trong quá trình triển khai xuất kinh doanh, đầu tư của doanh nghiệp. Đối hoạt động khai thác dầu khí, các thông tin liên với trường hợp của PVN, do tính chất nhạy quan đến kế hoạch phát triển mỏ, kế hoạch khai cảm của hợp đồng dầu khí, thông tin về các thác sớm và tất cả các hoạt động khai thác khác hợp đồng này có được công bố hay không phụ cũng không được phép công bố bởi các bên thuộc vào cơ quan đại diện chủ sở hữu nhà liên quan nếu không có sự cho phép của PVN. nước, vì vậy, PVN cũng không hoàn toàn chủ Những thông tin được bảo mật bởi các quy động trong việc minh bạch thông tin về các hợp định trên cũng thống nhất với Quyết định số đồng dầu khí. 1369/QĐ-TTg ngày 03/9/2020 của Thủ tướng Đối với đối tác nước ngoài, thông tin về hoạt Chính phủ về việc ban hành danh mục bí động dầu khí tại Việt Nam vẫn có thể được tìm mật nhà nước thuộc lĩnh vực công nghiệp và thấy tại các báo cáo tài chính, báo cáo thường thương mại, theo đó, các văn bản, báo cáo, kế niên của các doanh nghiệp nước ngoài, do hoạch, giải pháp thực hiện của ngành dầu khí các doanh nghiệp này phải tuân thủ quy định liên quan trực tiếp đến nhiệm vụ an ninh, quốc của nước họ về công bố thông tin với doanh phòng chưa công khai được xếp vào nhóm nghiệp niêm yết. Các quy định dạng này được bí mật nhà nước độ tối mật; chiến lược, quy các nước đưa ra để hạn chế tham nhũng tại các hoạch có nội dung liên quan đến trữ lượng dầu quốc gia mà doanh nghiệp niêm yết tại nước họ khí của từng khu vực, địa điểm, văn bản, báo đang hoạt động. Tại Mỹ, Đạo luật Dodd-Frank cáo về địa điểm, trữ lượng các phát hiện dầu (2010) yêu cầu cầu tất cả các công ty giao dịch khí tại Việt Nam chưa công khai hay các báo trên các sàn giao dịch của Hoa Kỳ và liên quan cáo tổng thể hoạt động tìm kiếm thăm dò dầu đến phát triển thương mại dầu, khí đốt hoặc khí của các bể dầu khí thềm lục địa Việt Nam khoáng sản phải tiết lộ các khoản thanh toán chưa công khai được xếp vào nhóm bí mật nhà được thực hiện cho bất kỳ chính phủ nào và nộp nước độ mật. Theo quy định của Luật Tiếp cận báo cáo hàng năm cho Ủy ban Chứng khoán và thông tin năm 2016, nếu các thông tin này chưa Sàn giao dịch Mỹ (SEC). Tương tự, Chỉ thị số được giải mật, công dân không có quyền tiếp 2013/34/EU của Liên minh châu Âu đã yêu cầu cận hoặc yêu cầu tiếp cận các thông tin này. các tổ chức đang hoạt động trong ngành công Thực tế cho thấy, việc tìm kiếm, thăm dò là nghiệp khai thác hoặc khai thác rừng nguyên một phần của hợp đồng dầu khí, cho nên khả sinh công bố các khoản thanh toán vật chất cho năng cao sẽ có những hợp đồng dầu khí thuộc chính phủ các nước mà họ đang hoạt động. Các 52 Số 02+03 (450+451) - T1+2/2022
  5. BÀN VỀ DỰ ÁN LUẬT thông tin này cần phải được công bố hằng năm bền vững của ngành. Tuy nhiên, các nỗ lực lập trong một báo cáo riêng biệt. Do đa số các công pháp cho đến nay chưa đáp ứng được tầm nhìn ty hoạt động trong lĩnh vực thăm dò và khai chính sách được đề ra trong các Nghị quyết của thác dầu khí tại Việt Nam là các công ty nước Bộ Chính trị, trong đó có việc xây dựng, hoàn ngoài, nếu quốc gia của họ có yêu cầu pháp lý thiện thể chế quản trị minh bạch trong lĩnh vực đối với việc công bố thông tin, thì thông tin về dầu khí để phát triển bền vững ngành và quốc hoạt động dầu khí tại Việt Nam hoàn toàn có gia. Hiện nay, pháp luật Việt Nam đã có những thể được tìm thấy. Tuy vậy, thông tin sẽ đến quy định điều chỉnh các hoạt động thăm dò, khai từ nhiều nguồn khác nhau, đôi khi bằng nhiều thác tài nguyên dầu khí theo hướng minh bạch ngôn ngữ khác nhau, do đó rời rạc, khó tiếp hoá và quy định công dân có quyền được yêu cận và và khó tiếp nhận đối với đa phần công cầu tiếp cận các thông tin mà pháp luật không chúng tại Việt Nam. cấm tiếp cận, nhưng pháp luật cũng không bắt Như vậy, có thể nói rằng, các văn bản pháp buộc các cơ quan, doanh nghiệp có liên quan luật về dầu khí ở nước ta hiện nay yêu cầu phải công bố các thông tin đó. Tuy nhiên, pháp doanh nghiệp công khai hợp đồng dầu khí. Một luật hiện hành cơ bản xếp loại thông tin liên số thông tin về các dự án dầu khí có thể được quan đến thăm dò, khai thác dầu khí thuộc loại tìm thấy qua các phương tiện thông tin đại danh mục bí mật nhà nước nên nhiều nội dung chúng hoặc qua công bố thông tin của doanh của hợp đồng dầu khí không được công khai và nghiệp đối tác tại nước ngoài. công dân không thể được tiếp cận. 3. Kiến nghị Do đó, PVN cũng không hoàn toàn chủ Để bảo đảm tính minh bạch trong quản trị động trong việc minh bạch thông tin về các hợp hoạt động dầu khí theo tinh thần nghị quyết của đồng dầu khí. Trong khi đó, thông tin về hoạt Đảng, chúng tôi kiến nghị: động dầu khí tại Việt Nam vẫn có thể được tìm thấy tại các báo cáo tài chính, báo cáo thường Thứ nhất, Dự án Luật cần được sửa đổi theo niên của các doanh nghiệp nước ngoài, do các hướng khuyến khích minh bạch thông tin, phù doanh nghiệp này phải tuân thủ quy định của hợp với các cam kết của Việt Nam trong các nước họ về công bố thông tin với doanh nghiệp hiệp định, thỏa thuận quốc tế nhằm sử dụng niêm yết. Điều này dẫn tới sự bất cân xứng nguồn tài nguyên này hiệu quả, đóng góp lớn trong việc công bố thông tin trong và ngoài hơn vào sự phát triển bền vững quốc gia. nước, có thể dẫn tới những bất lợi về mặt xã Thứ hai, luật hoá quy định về giải quyết hội và thậm chí là chính trị. Trong bối cảnh gia tranh chấp giữa Nhà nước và nhà đầu tư trong tăng các căng thẳng về tranh chấp chủ quyền lĩnh vực dầu khí, xử lý việc giải quyết tranh ngoài khơi và các nhà thầu nước ngoài có xu chấp một cách đồng bộ, nhất quán với pháp hướng sử dụng trọng tài thương mại quốc tế luật về đầu tư và pháp luật có liên quan. để giải quyết tranh chấp, Việt Nam cần nhanh Thứ ba, ban hành một bộ “Quy trình chuẩn chóng sửa đổi pháp luật dầu khí theo hướng hóa về việc cung cấp thông tin theo thông lệ về tăng cường tính minh bạch về các hợp đồng tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của dầu khí và luật hoá việc giải quyết tranh chấp các cơ quan, đơn vị, cá nhân có trách nhiệm”; giữa Nhà nước và nhà đầu tư trong lĩnh vực Thứ tư, xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về dầu khí, xử lý việc giải quyết tranh chấp một các hợp đồng dầu khí và công khai danh mục, cách đồng bộ, nhất quán với pháp luật về đầu thông tin tóm tắt về các hợp đồng dầu khí đã tư và pháp luật có liên quan. Đây là một chiến ký kết. lược Việt Nam cần theo đuổi một cách kiên Tóm lại, ngành dầu khí đang đứng trước định và đồng bộ, nhằm cải thiện hiệu quả quản nhiều thách thức đan xen cả cũ lẫn mới, ảnh trị nguồn tài nguyên quốc gia, đồng thời đảm hưởng nghiêm trọng đến tương lai phát triển bảo an ninh quốc gia trên nhiều khía cạnh ■ Số 02+03 (450+451) - T1+2/2022 53
nguon tai.lieu . vn