Xem mẫu
- CH NG IV
QUY HO CH S D NG T AI THEO
H TH NG C A FAO (1993)
I. T NG QUÁT
Trong ch ng này s trình bày m i b c c a h th ng theo các ph n sau:
- M c ÿích t i sao c n có c a m i b c
- Các ho t ÿ ng chính trong m i b c
- Nh ng thông tin ÿ c thu th p và ngu n th ng tin trong b c ÿó
- Con ng i và trách nhi m c a các ch th trong ÿó.
M i b c s ÿ c tóm l c l i theo d ng ki m tra b ng. Các ph n tóm l c và
liên h ÿ n b c k ti p s cho th y s liên h th t ch c v i nhau gi a các b c. Tuy
nhiên, tùy theo các ngu n s li u thu th p ÿ c và s thay ÿ i chính sách c a t ng th i
k mà các b c này s ÿ c l p l i cho phù h p v ii ÿi u ki n và yêu c u m i.
1. Các b c th c hi n
M i ÿ án quy ho ch s d ng ÿ t ÿai thì khác nhau. Nh ng m c tiêu và tình
hình ÿ a ph ng các n i c ng r t là thay ÿ i. Tuy nhiên, trong quy ho ch s d ng ÿ t
ÿai, 10 b c th c hi n t ng ÿ i h u d ng ÿã ÿ c xác ÿ nh ÿ h ng d n quy ho ch.
M i b c ÿ i di n cho m t ho t ÿ ng chuyên bi t hay cho nh ng ho t ÿ ng trong m t
h th ng và nh ng thông tin ÿ t ÿ c c a t ng b c s là ngu n cung liên ti p cho các
b c k ti p t o thành m t chu i th c hi n liên hoàn. Nh ng b c bao g m:
x B c 1: Thi t l p m c tiêu và các t li u có liên quan
Trong tình tr ng hi n t i c th tìm ra nh ng nhu c u c a ng i dân và nhà
n c; quy t ÿ nh trên vùng ÿ t quy ho ch, di n tích c n th c hi n; nh ng s th ng
nh t nhau v m c tiêu chung và riêng c a quy ho ch; s p ÿ t các t li u liên quan
trong quy ho ch.
x B c 2: T ch c công vi c
Quy t ÿ nh nh ng vi c c n làm; xác ÿ nh nh ng ho t ÿ ng c n th c hi n và
ch n l c ra ÿ i quy ho ch; xây d ng b ng k ho ch và th i bi u các ho t ÿ ng và k t
qu c n ÿ t ÿ c; b o ÿ m có s th o lu n chung ÿ các thành viên trong ÿ i tham gia
phù h p v i kh n ng và chuyên môn c a mình ho c s ÿóng góp c a h trong quy
ho ch.
x B c 3: Phân tích v n ÿ
Nghiên c u tình tr ng s d ng ÿ t ÿai hi n t i, bao g m vi c kh o sát ngoài
ÿ ng; th o lu n và nói chuy n v i ng i s d ng ÿ t ÿai ÿ tìm ra nhu c u h ÿang c n
và t m nhìn, quan ÿi m c a h , xác ÿ nh ra các v n ÿ và phân tích nguyên nhân; xác
ÿ nh các khó kh n t n t i c n thay ÿ i.
78
- x B c 4: Xác ÿ nh các c h i cho s thay ÿ i
Xác ÿ nh và ÿ xu t s b ra các ki u s d ng ÿ t ÿai mà có th ÿ t ÿ c m c
tiêu ÿ ra trong quy ho ch; trình bày các ch n l c trong s d ng và th o lu n v n ÿ
trong qu n chúng r ng r i.
x B c 5: ánh gia thích nghi ÿ t ÿai
Trong m i ki u s d ng ÿ t ÿai tri n v ng, c n xây d ng yêu c u s d ng ÿ t
ÿai và ÿ i chi u yêu c u s d ng ÿ t ÿai này v i nh ng ÿ c tính c a ÿ t ÿai ÿ cho ra
ÿ c kh n ng thích nghi ÿ t ÿai trong ÿi u ki n t nhiên cho các ki u s d ng có
tri n v ng ÿó.
x B c 6: ánh giá nh ng s ch n l a kh n ng: phân tích môi tr ng, kinh t
và xã h i.
Cho m i k t h p thích nghi gi a s d ng ÿ t ÿai và ÿ t ÿai, ÿánh giá nh h ng
c a môi tr ng, kinh t và xã h i cho ng i s d ng ÿ t ÿai và cho c c ng ÿ ng trong
vùng ÿó. Li t kê ra các k t qu thu n l i và không thu n l i c a các kh n ng ch n l a
cho hành ÿ ng.
x B c 7: L c ra nh ng ch n l a t t nh t.
T ch c th o lu n trong toàn c ng ÿ ng xã h i m t cách công khai nh ng kh
n ng ch n l a khác nhau và k t qu c a nó. D a trên c s c a các th o lu n này và
các ÿánh giá c a ph n trên mà quy t ÿ nh nh ng thay ÿ i trong s d ng ÿ t ÿai và các
công vi c c n làm trong th i gian t i.
x B c 8: Chu n b quy ho ch s d ng ÿ t ÿai.
Th c hi n phân chia hay ÿ ngh nh ng ki u s d ng ÿ t ÿai ÿã ÿ c ch n l c
cho các vùng ÿ t ÿai ÿã ÿ c ch n ra; xây d ng k ho ch qu n lý ÿ t ÿai thích h p;
xây d ng k ho ch làm th nào ÿ ch n l c ra các ki u s d ng ÿ t ÿai có c i thi n ÿ
giúp cho thay ÿ i s d ng ÿ t ÿai theo chi u h ng t t ÿ có th ÿ a vào k ho ch
th c hành quy ho ch; ÿ a ra nh ng h ng d n v chính sách; chu n b tài chánh; xây
d ng b n th o các lu t c n thi t; chu n b các thành viên bao g m chính quy n, các
ban ngành liên quan và ng i s d ng ÿ t ÿai.
x B c 9: Th c hi n quy ho ch.
Tr c ti p ÿ n ti n trình quy ho ch hay trong các ÿ án phát tri n riêng bi t là
ÿ a quy ho ch vào th c hi n; nhóm quy ho ch ph i làm vi c liên k t v i các ngành
th c hi n quy ho ch.
x B c 10: Theo d i và xem xét ch nh s a quy ho ch.
Theo dõi các ti n ÿ th c hi n và s phát tri n trong quy ho ch theo m c tiêu;
c i biên hay xem xét s a ch a quy ho ch theo nh ng sai sót nh trong kinh nghi m.
Trên c s 10 b c trình bày trên, ta có th gom l i thành các nhóm theo tính liên
hoàn c a nó nh sau:
- Nh n di n ra v n ÿ : b c1-3
- Xác ÿ nh nh ng gì là gi i pháp có kh n ng ch n l a hi n t i: b c4-6
- Quy t ÿ nh ra nh ng kh n ng ch n l a nào t t nh t và chu n b cho quy
ho ch: b c 7 - 8
79
- - a quy ho ch vào hành ÿ ng, xem quy ho ch ti n tri n th nào và rút t a
kinh nghi m: b c 9 - 10.
T t c m i b c theo th t trên s ÿ c phân tích và h ng d n chi ti t trong
ch ng sau v các b c th c hi n quy ho ch.
2. C n thi t cho uy n chuy n
Trong các b c và nh ng ph ng th c chi ti t ÿ c mô t trong m i b c c n
ph i th c hi n m t cách nghiêm ng t. Tuy nhiên, có nh ng tr ng h p trong các ÿ án
quy ho ch s d ng ÿ t ÿai khác nhau thì có tính bi n ÿ ng khác nhau r t nhi u nên các
b c ÿ c trình bày trên c ng ph i uy n chuy n thích h p cho t ng tr ng h p khác
nhau ÿ ÿ t ÿ c tính t t nh t phù h p v i ÿi u ki n ÿ a ph ng. C n nh t ph i hi u
m c ÿích c a m i b c hay ph ng th c chi ti t ÿ có th quy t ÿ nh th c hi n theo
s c n thi t trong ph ng th c ÿó hay có th c i biên l i ho c xem có b sót nh ng
tình hu ng chuyên bi t quan tr ng nào không.
Qua các b c ÿ c trình bày trên và nh ng mô t liên h ÿ n vi c chu n b cho
quy ho ch s d ng ÿ t ÿai là nh ng yêu c u c n thi t c n ph i có cho quy ho ch nên
ÿây là công vi c không ph i quá c ng nh c theo t ng b c m t trong ph ng th c c a
nó. Hai ph ng pháp khác cho quy ho ch là: quy ho ch kh n c p và quy ho ch ph
thêm.
2.1 Quy ho ch kh n c p
Nh ng nhà quy ho ch s d ng ÿ t ÿai ch ÿ c m i ÿ n khi s vi c n i ÿó ÿã
x y ra và ÿã ÿ c nh n th y, thí d nh tình tr ng ÿ t b xoáy mòn tr m tr ng hay gây
ra s m n hóa do phát tri n các h th ng t i quá nhi u th ng l u. Nh ng s ch n
ÿoán t c thì này ph i ÿ c th c hi n d a trên c s c a vi c ÿi quan sát ngoài th c t
và các thông tin c n thi t c n ph i thu th p ngay. Nh ng ÿ ngh cho các hành ÿ ng
s a ch a là r t c n thi t trong lúc này, do ÿó ti n trình quy ho ch s b t ÿ u t b c 3,
là phân tích v n ÿ , và k t thúc m t cách c th theo t ng b c t 4 ÿ n 10. Không có
m t ph ng th c c th nào ch rõ trong các tình hu ng nh th này mà th ng là do
kinh nghi m xác ÿ nh ra các công vi c c n thi t c a ÿ i quy ho ch và nh ng ph n
chuyên môn v ngu n tài nguyên ÿ t ÿai, khoa h c xã h i, c ng nh v chi u h ng
hành chánh và lu t pháp liên quan ÿ n s d ng ÿ t ÿai.
2.2 Quy ho ch ph thêm
Do quy ho ch không c n thi t ph i ti n hành theo ph ng th c riêng bi t và
th i gian c ng nh c, nên trong quy ho ch có th th c hi n ph thêm b ng cách ÿ a ra
m t s thay ÿ i nh trong s d ng ÿ t ÿai c a ÿ a ph ng. Ti n l i là kh c ph c ÿ c
nh ng sai l m nh n ra s m tr c khi quá tr m tr ng, nh quy ho ch cho vùng tr ng
tr t ÿang b d ch h i t n công. i u này b n thân ng i dân cá th khó có th gi i
quy t ÿ c, mà nhà quy ho ch có th ÿóng góp b ng cách tìm ra các ph ng pháp quy
ho ch ph thêm kèm theo quy ho ch chính. Các nhà quy ho ch có th h tr giúp ÿ
thay ÿ i b ng cách quy ho ch ph thêm d a vào các k n ng chuyên môn riêng c a
h .
Kh i ÿ u cho vi c quy ho ch ph thêm là b t ÿ u t ng i s d ng ÿ t ÿai
(ph ng pháp quy ho ch t d i lên trên – bottom-up). Ph ng pháp này ÿòi h i là c
quan quy ho ch nh là m t n i ÿ có s giao ti p th ng xuyên v i ng i s d ng ÿ t
ÿai, và t ÿó có th xây d ng ph ng án quy ho ch c th cho t ng yêu c u c p thi t
trong t ng giai ÿo n. V m t chuyên môn quy trình thì ph ng pháp này m t l n n a
c ng cho th y ph i b t ÿ u t b c phân tích v n ÿ , b c 3 và ti p theo sau các b c
80
- t 4-10 theo quy ÿ nh chung c a quy trình quy ho ch, trong ÿó có m t ho c h n m t
gi i pháp cho nh ng v n ÿ khó kh n ÿã ÿ c nh n ra, c ng nh nh ng k t qu liên
quan và hành ÿ ng th c hi n.
3. Quy ho ch và th c hi n
Quy ho ch ÿ c xây d ng ÿ t ÿó ÿ a ra th c hi n trên th c t , nên n u ch
quy ho ch cho bi t ho c ph c v cho m t v n ÿ h i th o nào thì r t là phí công cho
vi c xây d ng m t chuyên ÿ quy ho ch. Th nh tho ng, k t qu c a quy ho ch cho ra
nh ng ki n ngh không thích h p theo c mu n hay không th c t ; tuy nhiên, h u h t
các k t qu c a quy ho ch ÿ u thay ÿ i s d ng ÿ t ÿai theo chi u h ng thu n l i
theo m c tiêu quy ho ch ban ÿ u.
Trong h u h t các tr ng h p thì th c hi n quy ho ch không thu c trong ti n
trình quy ho ch mà nó là ph n ng d ng th c t . B c th 8 là b c tách riêng ra cho
th c hi n quy ho ch, trong khi ÿó thì b c th 10 l i n m trong ti n trình theo dõi và
các ho t ÿ ng khác trong quy ho ch mà nó t n t i song song v i th c hi n quy ho ch.
Trong khi ÿó b c th 9 cho th y ÿ c vai trò ti m n ng c a nhóm quy ho ch trong
khi th c hi n.
c p ÿ qu c gia, th c hi n quy ho ch th ng là v n ÿ c a chính quy n ÿ có
th quy t ÿ nh theo các u tiên phát tri n. Trong khi ÿó, quy ho ch c p T nh th ng
ÿ c th c hi n thông qua các ÿ án phát tri n và ÿòi h i nhi u nhân l c và kinh phí
h n trong th c hi n so v i c p qu c gia mà quy ho ch nh là ph n c s chung cho
vi c d ÿoán t ng lai. Do ÿó, trong tr ng h p này thì b c th 8 và 9 mang tính h u
hi u cho vi c ÿánh giá ti n ÿ án. Quy ho ch s d ng ÿ t ÿai c p ÿ a ph ng:
Huy n, Xã có tính t ng h p h n và s d ng cùng tài l c c a nhóm quy ho ch nh c p
T nh.
II. CHI TI T CÁC B C TH C HI N TRONG QUY
TRÌNH C A H TH NG QUY HO CH S D NG T
AI FAO (1993)
M i ÿ án quy ho ch s d ng ÿ t ÿai thì khác nhau. Nh ng m c tiêu và tình
hình ÿ a ph ng các n i c ng r t là thay ÿ i. Tuy nhiên trong quy ho ch s d ng ÿ t
ÿai 10 b c th c hi n t ng ÿ i h u d ng ÿã ÿ c tìm ra nh là m t ti n trình trong
quy ho ch. M i b c ÿ i di n cho m t ho t ÿ ng chuyên bi t hay cho nh ng ho t ÿ
trong m t h th ng và nh ng thông tin ÿ t ÿ c c a t ng b c s cung c p ti p cho
các b c k t o thành m t chu i th c hi n liên hoàn.
1. B c 1: Thi t l p m c tiêu và các t li u có liên quan
1.1 Kh i ÿ u:
Quy ho ch ch có th ÿ c hình thành khi ÿã có s th o lu n gi a nh ng ng i
mu n quy ho ch bao g m ng i s d ng ÿ t ÿai, nhà n c và các nhà quy ho ch. Do
ÿó, trong b c m t này gi vai trò r t quan tr ng trong vi c trao ÿ i các ý t ng và
thông tin.
Chính quy n và các ng i ÿ i di n cho dân c trong các khu quy ho ch s trình
bày tóm l c các v n ÿ khó kh n h ÿang g p ph i và nh ng m c tiêu nào c n ÿ t
ÿ c ÿ gi i quy t các v n ÿ khó kh n ÿó cho các nhà quy ho ch ÿ c rõ. T ÿó nhà
quy ho ch c ng ph i trình bày rõ ràng các kh n ng nào có th giúp gi i quy t ÿ c.
81
- Sau ÿó, t ch c m t ÿ t tham quan th c t khu v c quy ho ch và các nhà quy ho ch
có th th y rõ ÿ c th c tr ng c a khu quy ho ch và có th ti p xúc tr c ti p v i ng i
ÿ a ph ng ÿ hi u nh ng c mu n c a h . ây là m t b c r t h u ít cho nhà quy
ho ch tr c khi th o lu n chi ti t sâu h n.
1.2 Nhi m v
Nh ng công vi c sau ÿây có th ÿ c bao g m trong b c 1 c a ti n trình quy
ho ch. M t vài công vi c s l p l i chi ti t h n trong b c 3 và 4.
- Xác ÿ nh khu v c quy ho ch. Xác ÿ nh và v b n ÿ v trí khu quy ho ch
bao g m: kích th c, ranh gi i, trung tâm dân c .
- Ti p xúc v i các ng i dân trong vùng quy ho ch. Tr c khi có nh ng
quy t ÿ nh chính th c, c n ph i có s ti p xúc gi a các nhà quy ho ch v i
ÿ i di n hay tr c ti p dân c ho c các ng i s d ng khác mà khi quy
ho ch s b nh h ng ÿ tìm hi u tâm t nguy n v ng. V n ÿ này có th
h tr cho hai m c tiêu: th nh t là cung c p cho nhóm quy ho ch có cái
nhìn t ng quan th c t khu quy ho ch; th hai là nh ng ng i s d ng ÿ t
cho nh ng góp ý trong vi c thay ÿ i s d ng ÿ t ÿai. Ngoài ra, c n thi t
c ng ph i ti p xúc ÿ y ÿ v i t t c các t ch c ÿ a ph ng nh : H i ph
n , nhóm dân t c thi u s , nhà ch n nuôi ÿ ng c , c ng nh các ng i dân
tr c ti p canh tác khác. c bi t chú ý ÿ n nh ng nhóm ng i thi u s là
nh ng ng i s ng l thu c vào ngu n tài nguyên xem nh h ng nh th
nào ÿ n h , và nh t là nh ng s n ph m thu ÿ c c a h t ngu n tài
nguyên này.
- Nh ng thông tin c n v khu v c quy ho ch. ây là b c ÿ u tiên thu th p
các thông tin c n thi t ÿ có ÿ các chi ti t trong vi c th c hi n các b c
sau. T nh ng thông tin này có th xây d ng lên k ho ch d ki n s th c
hi n và c n ph i ÿ t ÿ c. D a vào nh ng lo i thông tin c n thi t ÿ phát
th o thông tin c b n v khu quy ho ch.
- Thi t l p m c tiêu. Nh ng m c tiêu có th hình thành t nh ng v n ÿ khó
kh n c a ÿ a ph ng nh n ng su t cây tr ng th p, thi u ngu n th c n
gia súc, hay t chính sách và nh ng u tiên phát tri n qu c gia thí d nh
gia t ng s n ph m cho xu t kh u. b t k m c ÿ quy ho ch nào thì m c
tiêu quy ho ch c ng ph i b t ngu n t m c tiêu phát tri n quy ho ch c a
c p cao h n và c p th p h n ÿ th c hi n ph ng pháp t trên xu ng và t
d i lên. Li t kê ra t t c các v n ÿ khó kh n và thu n l i, sau ÿó phân
bi t ra m c tiêu phát tri n lâu dài mà trong ÿó trong t ng giai ÿo n quy
ho ch c n ph i ÿ t ÿ c, ÿ ng th i tách h n m c tiêu c a c p cao h n mà
không liên quan ÿ n vùng quy ho ch.
- Xác ÿ nh nh ng khó kh n và thu n l i. Nêu rõ ra các hi n tr ng s d ng
ÿ t ÿai hi n t i. Xác ÿ nh các v n ÿ khó kh n c n gi i quy t và phát huy
thêm và c i ti n nh ng c h i thu n l i.
- Xác ÿ nh nh ng t n t i khó kh n liên quan ÿ n ti n hành th c hi n. Nh ng
t n t i nh h ng ÿ n th c hi n quy ho ch ÿã ÿ c ÿ xu t v các m t lu t
pháp, kinh t , xã h i và môi tr ng. Ph i nhìn nh n c th b t k s can
thi p nào trong th c hi n quy ho ch b ng kh n ng c a chính quy n,
nh ng t ch c khác và ng i s d ng ÿ t ÿai trong ti n hành quy ho ch.
82
- - Thi t l p nên các tiêu chu n cho quy t ÿ nh s d ng ÿ t ÿai. Có nhi u s
ch n l a trong s d ng ÿ t ÿai mà trong ÿó có m t s có nhi u tri n v ng
cho thu nh p l i nhu n cao so v i ÿ u t , hay m t trong nh ng ki u s
d ng ÿó cho tính b n v ng cao so v i l ng dân s nông thôn quá l n. Do
ÿó có nhi u tiêu chu n gi vai trò t ng ÿ i quan tr ng trong vi c quy t
ÿ nh s d ng ÿ t ÿai.
- Xây d ng ph m vi quy ho ch. Nh ng ph m vi nào bao g m trong toàn
quy ho ch, và nh ng nh ng quy ho ch khác v n còn ÿang cho nh h ng .
- Xây d ng giai ÿo n quy ho ch. ây là th i bi u ÿ dài th i gian cho quy
ho ch có th ti n hành. Có th th i gian là ba hay b n n m hay h n n a và
cho th y có kh n ng b g y ÿ trong giai ÿo n t ng h p và ch nh s a.
- ng ý v m t n i dung và hình th c c a quy ho ch. T ÿ t câu h i xem
nh ng n i dung nào c n cho quy ho ch? Trình bày k t qu nh th nào?
Thí d nh nó có bao g m luôn v các m t cây tr ng, k thu t c i ti n c a
qu n lý ÿ t ÿai, khuy n nông, nâng c p c s h t ng hay lu t l m i ?
Hình th c quy ÿ nh tùy thu c vào t t c các ng i trong các b ph n tham
gia và trách nhi m mà ÿã ÿ c phân chia thành các nhóm.
- Quy t ÿ nh nh ng c n thi t trong ÿi u hành. Nh ng v n ÿ này bao g m
kinh phí cho ti n hành quy ho ch, chính quy n và t ch c các ÿ i, thi t b
ho t ÿ ng, h p tác v i nh ng ban ngành khác, s a so n cho thu gi các s
li u và báo cáo, nh ng ng i c n thi t có th giúp hay nh ng ng i c n
ÿ c thông báo v k ho ch và l ch s n xu t c a quy ho ch.
1.3 Nh ng thông tin c s v khu v c quy ho ch
ÿ c b t ÿ u, ÿ i quy ho ch s c n nh ng thông tin c s ban ÿ u v ÿ t
ÿai, con ng i, t ch c hành chánh, các d ch v c a vùng quy ho ch. Nh ng thông tin
này s ÿ c chi ti t hoá trong b c 3. Trong b c 1, nhà quy ho ch ph i tìm nh ng
thông tin h u d ng nào có th có ÿ c càng nhi u càng t t, n i thu th p và ng i có
trách nhi m có th giúp thu th p và ng i có th là c u n i gi a ÿ i quy ho ch và các
ban ngành trong ÿ a ph ng và c ng ÿ ng xã h i n i ÿó. Nhà quy ho ch ph i tìm ra
các thông tin c n thi t và h u d ng mà ÿôi lúc không có ÿ c, do ÿó c n ph i thi t l p
nên th i bi u và chi phí cho công vi c này. M c ÿ r ng c a thông tin và s l ng chi
ti t c n thi t s thay ÿ i theo m c ÿ quy ho ch. Sau ÿây là m t s thí d v thông tin
c n thi t có th có ÿ c trong yêu c u c a b c ÿ u quy ho ch:
- Tài nguyên ÿ t ÿai. Khí h u, th y v n, ÿ a ch t, ÿ t, th c v t (bao g m
r ng và ÿ ng c ), sinh v t ÿ t, b nh. Ngu n s li u bao g m b n ÿ n n,
không nh và nh v tinh, nh ng kh o sát hi n có và d li u ÿ c ghi
nh n t các c quan.
- Hi n tr ng s d ng ÿ t ÿai. Nh ng kh o sát và ghi n n ÿ c t các ngành
v s d ng ÿ t ÿai, h th ng canh tác, r ng, m c ÿ s n xu t và chi u
h ng.
- C s h t ng hi n có. V n chuy n, thông tin và d ch v nông nghi p,
qu n lý ch n nuôi và r ng.
- Dân s . S dân, chi u h ng t ng gi m c a nhân h kh u, v trí dân c ,
vai trò c a ph n , nhóm dân t c thi u s , giai c p, l nh ÿ o.
83
- - Quy n s d ng ÿ t ÿai. Lu t v quy n s d ng ÿ t ÿai ÿ i v i nông
nghi p, ÿ ng c , r ng b o t n, r ng qu c gia.
- C u trúc xã h i và t p quán. S d ng ÿ t ÿai ÿã g n li n lâu ÿ i v i l ch s
và v n hóa c a ng i dân trong khu v c. Hi u r th c tr ng hi n t i là
ÿi u r t c n thi t quan tr ng trong vi c c i thi n s d ng ÿ t ÿai.
- Chính quy n. C c u hành chánh và nh ng ban ngành chính; nh ng d ch
v c n ph i có và nh ng nhu c u cho chính quy n t i ÿó. H i ÿ i di n dân
ÿ a ph ng v nh ng ho t ÿ ng c a các ban ngành có liên quan ÿ n ho t
ÿ ng c a ÿ i quy ho ch.
- Lu t pháp. Lu t và nh ng qui ÿ nh nh h ng ÿ n s d ng ÿ t ÿai; l làng
và t p quán có nh h ng ÿ n lu t pháp chung trong c ng ÿ ng xã h i.
- T ch c phi chính ph NGOs. Tìm xem có bao nhiêu t ch c phi chính
ph ÿang h tr phát tri n trong vùng quy ho ch và tìm xem các d án nào
ÿã và ÿang th c hi n, thí d nh các t h p tác gi a các nông trang v i
nhau ÿ n ÿ nh th tr ng tiêu th s n ph m. T nh ng v n ÿ này s cho
th y vai trò c a quy ho ch và vi c th c hi n quy ho ch s d ng ÿ t ÿai.
- T ch c th ng m i. Ti p xúc v i các t ch c th ng mai hay nh ng công
ty mà có nh h ng ÿ n vi c quy ho ch nh s n ph m nông nghi p, ch
bi n, công ty phân bón.
1.4 Các t li u và kinh phí
B c 1 này là n n t ng cho quy ho ch s d ng ÿ t ÿai. N u không có quan
ÿi m r ràng thì s gây khó kh n cho các b c sau. c bi t ÿây là b c c n thi t
quan tr ng ÿ phát tri n g n h n m i quan h gi a ng i s d ng ÿ t ÿai, nhà n c,
ÿ i quy ho ch và nh ng thành viên tham gia khác trong ti n trình quy ho ch.
M t yêu c u chính c a b c này là xác ÿ nh nh ng thành ph n chính c a ÿ án
quy ho ch. T ÿây, ÿ c ng ph i ÿ c ÿ nh ngh a r ng mà ÿ và cho phép uy n
chuy n trong vi c tìm các gi i pháp c a v n ÿ s d ng ÿ t ÿai trong kho ng th i gian
gi i h n và ngu n tài nguyên h u hi u.
Trong b c 1 này sau khi hoàn thành s cho ra t p tài li u v ÿ án quy ho ch
trong ÿó g m có c ÿ c ng c a th c hi n th nghi m quy ho ch v i: m c tiêu
chung, m c ÿích riêng, th i gian và kinh phí c n thi t.
2. B c 2: T ch c công vi c
Trong b c này là quy t ÿ nh nh ng vi c c n làm; xác ÿ nh nh ng ho t ÿ ng
c n th c hi n và ch n l c ra ÿ i quy ho ch; xây d ng b ng k ho ch và th i bi u các
ho t ÿ ng và k t qu c n ÿ t ÿ c; b o ÿ m có s th o lu n chung ÿ các thành viên
trong ÿ i tham gia phù h p v i kh n ng và chuyên môn c a mình ho c s ÿóng góp
c a h trong quy ho ch.
2.1 Nh ng công vi c quy ho ch c n làm
S p x p công vi c không ph i là vi c làm ng u h ng và thích thú. Tuy nhiên
n u không th c hi n ph n này thì k t qu s cho ra s thi u ÿi u ph i, d chán n n và
có nh ng ÿình ho n không c n thi t. D nhiên là s có nh ng s ki n không tiên ÿoán
tr c ÿ c s x y ra nh ng t ch c công vi c t t có th d ÿoán tr c ÿ c nhi u v n
ÿ khó kh n và giúp m i ng i cùng làm vi c v i nhau v i t t c s c l c c a h .
84
- B c này chuy n ÿ i ph ng th c quy ho ch t ng quát t b c 1 thành các
công vi c c a các ch ng trình c th chi ti t. T ÿó bi t ÿ c nh ng gì c n làm,
ÿuy t ÿ nh ph ng pháp, xác ÿ nh ai s là ng i làm, chuyên bi t hóa các trách nhi m
cho m i thành viên c a ÿ i, k ho ch công tác nhân s và nh ng ho t ÿ ng và phân
chia ngu n nhân l c cho các b c ti p theo trong ti n trình quy ho ch.
2.2 S c n thi t t ch c công vi c
i u ph i nh ng ho t ÿ ng khác nhau trong quy ho ch s d ng ÿ t ÿai thì r t
quan tr ng b i vì:
- Nhi u công vi c có th i gian dài tr c ÿó. Nh thu th p các thông tin ph i
th c hi n càng s m càng t t, m t vài kh o sát c n nhi u tháng m i xong.
- D ch v h tr ph i ÿ c t ch c. Nh v n chuy n, lao ÿ ng, b n ÿ , in
n. Nh ng cái này ph i ÿ c l p th i khóa bi u ÿ khi c n thi t thì s ph c
v h tr k p th i, nh ÿó s d ng nhân l c t t h n và gi m các chi phí
không c n thi t.
- Cung c p v t t . C th trong công vi c là yêu c u ph i có b n ÿ , không
nh hay nh v tinh. Nh ng v t t khác tuy t m th ng h n nh ng l i r t
c n thi t nh xây d ng tr i ch a máy, và các ph tùng máy móc, n u
không c ng ÿòi h i th i gian tìm ki m khi có s c cho máy móc.
- T p hu n, di chuy n, h p s k t và t v n c n thi t ph i làm l ch công tác
c th . L ch công tác này s làm theo t ng tháng và gi a các tháng.
Th i gian c a cán b c n t p hu n th ng là nh ng tr ng i l n nh t trong ÿ
án quy ho ch. Ph i có s ÿi u ch nh t t theo t ng th i k giai ÿo n trong vi c xác ÿ nh
nhu c u c n thi t c a ÿ án, quy t ÿ nh cho t ng tr ng h p c th theo các ho t ÿ ng
và thông tin riêng bi t.
2.3 Cách th c hi n công vi c
u tiên, li t kê ra t t c nh ng công vi c và ho t ÿ ng chính c a quy ho ch.
i v i m i công vi c, l p ra nh ng gì c n thi t ph i làm c ng nh nhân s có k
n ng ÿ m nh n và các ngu n khác ÿòi h i.
Xác ÿ nh nhân s và t ch c s ch u trách nhi m cho m i công vi c và nh ng
cái khác liên quan có th ÿóng góp vào. B ng ki m tra li t kê công vi c và trách nhi m
theo th t u tiên. M i ng i tham gia c n bi t nh ng yêu c u gì n i h và h s ch u
trách nhi m ph n nào.
Th i gian c n thi t ÿ hoàn thành cho m i công vi c, ÿ c bi t là công vi c ph i
hoàn thành ÿúng h n tr c khi m t công vi c khác ÿ c b t ÿ u. Phân chia kinh phí
và v t t . Xây d ng kinh phí chia cho các ho t ÿ ng và li t kê ra các thi t b c n thi t
thí d nh ph ng ti n v n chuy n, v t t .
Hình th c ÿ n gi n nh t ÿ mô t k ho ch công vi c là b ng, nh trình bày
trong b ng 1. i u này có th ÿ c m r ng thêm ph n n i ho t ÿ ng, v t t c n, th i
gian s d ng, phân b kinh phí và chi ti t k t qu tìm ÿ c nh báo cáo, b n ÿ .
S d ng bi u ÿ hình thanh là cách trình bày k ho ch công vi c. Màu ÿ c
dùng ÿ tô lên các thanh và ch rõ các giai ÿo n ho t ÿ ng t ÿó theo k ho ch ti n
hành. N u ÿ án quá l n và ph c t p thì có th s d ng s ÿ d ng phân b nhánh.
Công vi c ÿ c d a trên các ho t ÿ ng ÿi tr c, ho t ÿ ng này ph i hoàn thành tr c
85
- khi ÿ n ho t ÿ ng k ti p. Nh trong s ÿ phân nhánh c ng ch s chú ý ÿ n các ho t
ÿ ng chính trong toàn các ho t ÿ ng c a ÿ án.
Tuy nhiên, ÿ án quy ho ch s d ng ÿ t ÿai ph i ÿ c phát tri n d n. Không
ph i t t c các ho t ÿ ng có th trông th y tr c ÿ c h t và theo ÿúng l ch th i gian,
ÿ c bi t là trong tình tr ng bao g m nhi u t ch c ÿ c l p v i nh ng công vi c khác
nhau. S phân tích theo nhánh phân b th ng không thích h p cho m t s phát tri n
c a ÿ án quy ho ch v i khung th i gian m r ng qua nhi u n m, nh ng m i chuyên
ngành có th có riêng k ho ch làm vi c v ki u này cho m i b c khác nhau trong
ti n trình th c hi n.
3. B c 3: Phân tích v n ÿ
Sau khi th c hi n các b c tr c ÿó v m t th o luâün, ÿ c ng t li u, và
chu n b k ho ch, b c 3 là b c ÿ u tiên liên quan ÿ n chi ti t v m t k thu t c a
ÿánh giá s d ng ÿ t ÿai, ÿây là b c khá l n. Tr c nh t, phân tích hi n tr ng s
d ng ÿ t ÿai và so sánh nó v i m c tiêu quy ho ch; ÿ làm vi c này c n ph i xác ÿ nh
các ÿ n v b n ÿ ÿ t ÿai và h th ng s d ng ÿ t ÿai. K ÿ n, xác ÿ nh các v n ÿ khó
kh n mà hi n tr ng s d ng ÿ t ÿai ÿang g p ph i bao g m luôn c v m t t nhiên và
tính tr m tr ng c a nó. Cu i cùng là phân tích nguyên nhân c a v n ÿ .
3.1 Tình tr ng hi n t i c a s d ng ÿ t ÿai:
Trong b c 1, m t s s li u th c t c b n ÿã ÿ c thu th p. Bây gi trong
b c này là thu th p toàn b thông tin v hi n tr ng s d ng ÿ t ÿai càng chi ti t càng
t t ÿ cung c p các s li u c c th c t cho các b c k ti p sau ÿ n khi th c hi n d
án. H u h t các s li u thông tin này ph i ÿ c trình bày mô t trên b n ÿ .
Nh v i s li u v m t c c u hành chánh, khung lu t pháp và các t ch c liên
quan ÿã ÿ c thu th p b c 1, thì các s li u c n phân tích trong b c này c th các
v n ÿ nh sau:
- Dân s . Phân tích s l ng, tu i và gi i tính, chi u h ng phát tri n dân
s và s phân b . i m nghiên c u có th là: thành ph , xã hay các vùng
dân c nông thôn, ch và mô t trên b n ÿ .
- Tài nguyên ÿ t ÿai. Có ÿ c, biên so n, hay các n i c n thi t có kh o sát
s li u v ngu n tài nguyên ÿ t ÿai liên quan ÿ n công vi c quy ho ch.
Nh ng v n ÿ này bao g m: d ng hình ÿ t ÿai, khí h u, vùng khí h u nông
nghi p, ÿ t, th c v t, ngu n tài nguyên ÿ ng c , r ng và thiên nhiên.
- Vi c làm và thu nh p. Tóm l c s li u v vi c làm và thu nh p theo di n
tích, tu i, xã h i và nhóm dân t c ít ng i.
- Hi n tr ng s d ng ÿ t ÿai. Nh ng thông tin hi n có th ng b l c h u hay
không có ÿ tin c y cao do s d ng ÿ t ÿai luôn thay ÿ i theo th i gian.
Xây d ng b n ÿ s d ng ÿ t ÿai theo hi n tr ng m i nh t thì c n thi t và
ÿây là n n t ng cho s thay ÿ i trong quy ho ch s d ng ÿ t ÿai.
- S n l ng và chi u h ng. S li u s n l ng theo c t b ng và hình ÿ cho
th y h ng t ng gi m c a s n l ng và d ÿoán kinh t cho giai ÿo n quy
ho ch. Nh ng s li u thông tin này càng l ng hoá càng t t.
- C s h t ng. ng xá, th tr ng và trung tâm d ch v c ng ph i ch
trên b n ÿ .
86
- H u h t các thông tin này s có ÿ c nh vào các s li u hi n có, b sung b ng
cách ÿi kh o sát s b ÿ ki m tra s li u hi n có ÿáng tin c y không và b sung ngu n
s li u m i. Nh ng kho ng h c a các ngu n s li u s ÿ c b sung b ng ph ng
pháp ÿánh giá nông thôn nhanh, nh vi n thám và kh o sát th c t c ng nh th o lu n
v i các ban ngành hay ng i bi t v vùng ÿ t ÿó nh các cán b khuy n nông ho c
các cán b lâm nghi p.
87
- 3.2 n v ÿ t ÿai và h th ng s d ng ÿ t ÿai.
Phân tích tình tr ng hi n t i có th c n thi t tách vùng nghiên c u ra thành các
ÿ n v ÿ t ÿai có nh ng ÿ c tính t nhiên nh khí h u, d ng hình ÿ t ÿai, ÿ t và th c
v t t ng ÿ i ÿ ng nh t. M i ÿ n v ÿ t ÿai có cùng nh ng khó kh n và c h i phát
tri n và ÿáp ng gi ng nhau trong cách qu n lý. n v ÿ t ÿai thích h p m c ÿ
qu c gia có th là vùng khí h u nông nghi p; c p ÿ T nh là h th ng ÿ t ÿai; và
m c ÿ huy n, xã là nh ng bi u lo i ÿ t ÿai hay các ÿ n v b n ÿ ÿ t khác.
B c k ti p là xác ÿ nh các h th ng s d ng ÿ t ÿai thông d ng nh t, nh ng
vùng v m t kinh t và s d ng ÿ t ÿai t ng t nhau. ây có th là nh ng h th ng
canh tác hay các h th ng s d ng ÿ t ÿai trên n n t ng là r ng. H th ng s d ng ÿ t
ÿai th ng ÿ c ÿ nh ngh a nh là nh ng lo i cây tr ng chính y u trên m t lo i ÿ n v
ÿ t ÿai. Nh ng tiêu chu n khác cho vi c phân bi t ra các h th ng s d ng ÿ t ÿai
trong m t ÿ n v ÿ t ÿai là nh ng nông trang l n nh có hay không có ch n nuôi.
M t th c t khó kh n là không có ÿ n v ÿ t ÿai c ng nh h th ng ÿ t ÿai cùng
ranh gi i v i ÿ n v hành chánh ÿ t ng ng v i s li u v kinh t , dân s ÿ d dàng
trong vi c tính toán cho quy ho ch. i u này gi i quy t không d dàng: nhà quy ho ch
ph i làm vi c cùng lúc v i ÿ n v ÿ t ÿai, h th ng s d ng ÿ t ÿai và ÿ n v hành
chánh.
3.3. Nh ng v n ÿ c a s d ng ÿ t ÿai
ÿ nh ngh a ra m t v n ÿ nào ÿó thì c n ph i thi t l p nên tình tr ng hi n t i
c a v n ÿ ÿó, ch ra ÿ c nh ng khó kh n không thích h p và xác ÿ nh cách có th
gi i quy t v n ÿ t t h n. Nh t quy ho ch khu ÿ nh c m i trên vùng ÿ t tr ng, giai
ÿo n ch n ÿoán c a v n ÿ thì có t m quan tr ng nh t. N u không nh n ra h t các v n
ÿ và phân tích nguyên nhân c a nó, thì trong quy ho ch s không thay ÿ i ÿ c gì so
v i tình tr nh hi n có. Ba ph ng pháp khá g n nhau có th dùng trong giai ÿo n này
là phân tích h th ng canh tác, ch n ÿoán và thi t k t, và ÿánh giá nhanh nông thôn.
Ph ng pháp kh o sát c b n có th ÿ c tóm l c nh sau:
- Nói chuy n v i m i ng i
- Xem c th ÿ t ÿai
“Con ng i” bao g m nông dân và nh ng ng i s d ng ÿ t ÿai khác, l nh
ÿ o ÿ a ph ng, cán b khuy n nông và các cán b c a các ban ngành trong vùng. Khi
th i gian cho phép thì ph i t ch c ph ng v n nông dân theo các m u c a các h th ng
s d ng ÿ t ÿai khác nhau. Trong b ng 4.1 cho th y m t vài thí d v các v n ÿ c a
h th ng s d ng ÿ t ÿai. Cách xác ÿ nh các h th ng s d ng ÿ t ÿai nào quan tr ng
nh t b i các nông dân, các ban ngành ÿ a ph ng và ÿ i quy ho ch.
Cùng th i gian ÿó, c n ph i xác ÿ nh ra các nguyên nhân c a v n ÿ . Cho thí d
nh s thi u th c n gia súc do các canh tác khác ÿã xâm l n di n tích ÿ ng c trong
th i gian qua, trong khi ÿó l i thi u luân canh ÿ ng c hay thi u vi c ki m soát s
l ng gia súc ti p theo sau ÿó. Nh ng nh h ng có th gián ti p nh thi u lao ÿ ng
nông trang trong th i k c n công nh t làm cho nh h ng ÿ n n ng su t mà nguyên
nhân có th do ph n trong giai ÿo n ÿó ÿã ph i ÿi m t kho ng khá xa ÿ thu l ng
c i ho c n c nên không th quay v nhanh ÿ c.
88
- B ng 4.1: Nh ng v n ÿ trong s d ng ÿ t ÿai: hi n t ng và nguyên nhân
HI N T NG C A V N S D NG T AI
Di dân ra thành th
Thu nh p nông thôn th p
Thi u các c h i có vi c làm
Dinh d ng và s c kh e kém
S n l ng ch a ÿ y ÿ cho t cung t c p
Thi u nhiên li u ch t ÿ t và g
Thi u di n tích cho ÿ ng c ch n nuôi
N ng su t th p và không n ÿ nh
Sa m c hóa d n nông trang
Phá d n các vùng r ng và khu v c b o t n thiên nhiên
M u thu n gi a s d ng ÿ t tr ng tr t ch n nuôi và phi nông nghi p
S suy thóai ÿ t ÿai có th th y tr c m t. thí d ÿ t tr ng b xoáy mòn, tr m l ng phù
sa làm nâng cao ÿáy sông r ch và m t ru ng, s suy thoái ÿ t tr ng cây, m n hóa h
th ng t i, ng p l .
CÁC NGUYÊN NHÂN LIÊN QUAN NS D NG T AI
89
- Nh ng v n ÿ xã h i
Áp l c dân s trên ngu n tài nguyên ÿ t ÿai
S phân b m t cân ÿ i c a ÿ t ÿai, ngu n v n và c h i
Nh ng h n ch trong quy n s d ng ÿ t ÿai và quy n t h u ÿ t
Nguy h i ngu n tài nguyên t nhiên và nh ng gi i h n
Phân ph i và cung c p ngu n n c ch a ÿ y ÿ
t d c b t th ng
t có khuynh h ng b khô h n
Thoát n c kém
Sâu b nh
Không ÿ i chi u ÿ c gi a s d ng ÿ t ÿai và kh n ng thích nghi ÿ t ÿai
Ki m soát n c ch a ÿ y ÿ
Khai hoang vùng ÿ t d c
Th c hành canh tác b o v ÿ t ÿai ch a t t
Th i gian ÿ hoang cây bu i ch a ÿ
Nh ng v n ÿ liên quan ÿ n quy ho ch nông thôn
Ngu n n ng l ng ÿi n ch a ÿ
Thi u l ng phân bón và thu c tr sâu b nh
Thi u th tr ng, c c u giá không phù h p
Thi u ngu n v n
Ph ng ti n v n chuy n ch a ÿ
Thi u h tr v k thu t
90
- S xoái mòn ÿ t
Gia t ng
dân s Khan hi m
l ng th c
GI M KH
TÍCH L Y D N NG S N
TH A XU T
DÂN S
CHÍNH
SÁCH
TÁI NH Giá cao
QUY HO CH S Thay ÿ i
D NG T AI CHO dinh d ng
U T THAY I
V nÿ
s c kh e
C H I TR GIÚP
UT
L NG TH C
Gia t ng s
khác bi t m c
s ng trong xã
h i
Hình 4.1: Mô hình ÿ n gi n nguyên nhân và hi u qu c a trình tr ng s d ng ÿ t ÿai,
xác ÿ nh nh ng ÿi m có th can thi p vào.
91
- Quan sát ngoài ÿ ng c ng b khuy t cho ph ng v n nông dân. H i nông dân
nh ng v n ÿ mà trong khi kh o sát vùng chung quanh ho c g n ÿó ÿã có nhi u v n ÿ
c n quan tâm. i u này s cho th y th c t i v n ÿ khó kh n t nhiên nh xoáy mòn
ÿ t, di n tích ÿ ng c quá nhi u, hay s suy thoái r ng ngày càng cao.
L y hi n tr ng s d ng ÿ t ÿai làm n n t ng và h i:
- Hi n nay qu n lý ÿ t ÿai nh th nào ?
- Nh ng gì s x y ra n u hi n tr ng canh tác này ti p t c mà không thay ÿ i ?
T i sao ph i s d ng ph ng cách canh tác này ? Có ph i do là ph ng cách
h u hi u hay do t p quán canh tác lâu ÿ i, hay do thi u lao ÿ ng, thi u ngu n v n, c n
l ng th c n ÿ nh, c n ti n, do c n th i gian cho các ho t ÿ ng gi i trí hay các ho t
ÿ ng khác trong c ng ÿ ng xã h i, mong c gi l i quy n s d ng ÿ t ÿai, thi u k
thu t hay ki n th c ho c kh n ng quy ho ch kém ?T t c v n ÿ này có liên quan m t
thi t v i nhau. C g ng phân bi t rõ ràng gi a hi n t ng và nguyên nhân. Thí d nh
nguyên nhân tr c ti p c a thi u l ng th c là do n ng su t ngày càng gi m t k t qu
canh tác liên t c không cho ÿ t ngh , hay b i vì áp l c gia t ng dân s .
Nh ng v n ÿ gây ra ÿôi khi ÿ c mô hình hóa. Mô hình này có bi n ÿ ng
kho ng k t n i nguyên nhân - hi u qu ÿ gi ÿ nh m t cách ÿ nh l ng hay mô hình
v kinh t . Mô hình giúp cho th y s k t n i nhau trong h th ng s d ng ÿ t ÿai và có
th giúp xác ÿ nh ra ÿ c nh ng c h i t t cho nh ng thay ÿ i trong quy ho ch.
Chia tách nh ng v n ÿ ra ÿ có th ÿ c gi i quy t kh c ph c b i nh ng quy
ho ch nh c a ÿ a ph ng mà nh ng quy ho ch ÿó ÿ u n m trong ph m vi c a ÿ án.
Thí d nh không h tr cho s n xu t cây tr ng xu t kh u trong vi c mang l ng kh i
l n ÿi, n u không có ÿ ng v n chuy n ra bi n.
Trong giai ÿo n quy ho ch này có th tóm l c l i thành v n ÿ trình bày mà
m i v n ÿ ghi nh n nh sau:
- c tính và tính nghiêm tr ng c a v n ÿ gi a ÿ n v ÿ t ÿai và h th ng s
d ng ÿ t ÿai,
- nh h ng tr c m t và lâu dài;
- Tóm l c nguyên nhân v : môi tr ng, kinh t , và xã h i.
4. B c 4: Xác ÿ nh các c h i cho s thay ÿ i
Nh ng v n ÿ c n ph i chú ý và nghiên c u ÿã ÿ c hi u rõ sau khi tr i qua ba
b c ÿ u, b c k ti p này là tìm và làm cách nào ÿ gi i quy t hay c i t nh ng v n
ÿ ÿó. i u này ÿòi h i ph i có s tác ÿ ng qua l i l n nhau gi a nhóm quy ho ch ÿ
ÿ a ra các kh n ng c h i khác nhau cho vi c thay ÿ i, ng i s d ng ÿ t ÿai là
ng i ÿóng góp ý ki n cho các c h i này và có th ÿ a ra các gi i pháp c a riêng h
và chính quy n là n i quy t ÿ nh ch n ra các kh n ng có th ti p t c cho vi c phân
tích trong các b c k ti p.
Tìm nh ng s thay ÿ i khác nhau trong các gi i pháp cho tr ng h p m t, r i
ch n l c ra các v n ÿ có tri n v ng. T t c các gi i pháp h p lý s ph i ÿ c bao g m
trong b c 4 này và s ti p t c có nh ng khó kh n m i trong ti n trình quy ho ch. V n
ÿ quan tr ng trong b c này là ÿi ÿ n ch nh t trí v i nhau v nh ng u tiên ÿòi h i
gi a ng i s d ng ÿ t ÿai, nhà quy ho ch và chính quy n, ÿ ng th i c ng ph i ÿáp
ng yêu c u c a c ng ÿ ng n i quy ho ch.
92
- 4.1 Nh ng c h i
Quy ho ch thì bao g m vi c tìm ki m và ÿánh giá các c h i ÿ l p ÿ y nh ng
kho n h gi a tình tr ng th c t và m c tiêu. Nh ng c h i ph i ÿ c ÿ a ra b ng con
ng i, tài nguyên ÿ t ÿai ch a ÿ c s d ng, công ngh m i và kinh t hay nh ng
tr ng h p chính tr .
- Con ng i: trình bày nên nh ng c h i d i d ng lao ÿ ng, k n ng, t p
quán và kh n ng có th t ÿi u ch nh s thay ÿ i ÿ t n t i trong nh ng
tr ng h p khó kh n. S ph i h p c p ÿ ÿ a ph ng có th ÿ c
khuy n khích b ng s h tr s tham gia c a nhóm s d ng ÿ t ÿai vào
trong ti n trình quy ho ch và thông qua nh ng t ch c ng i mua s n
ph m và ng i s n xu t.
- t ÿai: có th hi n di n các vùng ÿã phát tri n hay nh ng vùng có
ngu n tài nguyên ch a khai thác nh th y ÿi n, khoáng s n có kinh t ,
phong c nh và ÿ i s ng thiên nhiên. a ÿi m c a nh ng vùng quy ho ch
có th cho ÿ c nh ng thu n l i v m t chi n l c ÿ i v i th ng m i hay
qu c phòng. t ÿai luôn luôn có ÿ c nh ng ti m n ng cho s n l ng t t
h n hay ÿa d ng h n, và c n có ÿ u t trong qu n lý s d ng.
- Nh ng cây tr ng m i và s d ng ÿ t ÿai: có th có s n. Trong nh ng
tr ng h p có s thay ÿ i quá nhi u nh s gia t ng dân s , thì s không
có kh n ng gi i quy t nh ng v n ÿ b ng s c i thi n tình tr ng s d ng
ÿ t ÿai hi n t i. Cách s d ng hoàn toàn m i s ph i ÿ c thi t l p nên
nh xây d ng h th ng t i cho toàn vùng hay các công trình khác.
- Công ngh c i ti n: có th ÿ c chuy n giao ÿ khai thác h t ti m n ng
s n xu t c a ÿ t ÿai thí v nh : phân bón, thu c tr sâu, ti n hành h
th ng thoát hay t i c i ti n, cách m i ÿ t n tr và ch bi n s n ph m,
c i thi n gi ng cây tr ng và v t nuôi. Trung tâm nghiên c u và khuy n
nông gi vai trò quan tr ng trong vi c phát tri n, thích nghi và gi i thi u
công ngh m i.
- Nh ng c h i kinh t : bao g m nh ng ngu n v n m i, th tr ng m i hay
có c i thi n, thay ÿ i c c u giá, c i thi n ph ng ti n v n chuy n và
thông tin. Thông th ng khi áp d ng nh ng k thu t m i trên ÿ t ÿai thì
ÿ a l i nh ng khó kh n hay không th th c hi n ÿ c do giá c c a ÿ u t
và s n ph m.
Chính quy n có th có nh ng hàng ÿ ng t o nên nh ng c h i, thí d nh thay
ÿ i c ch quy n s d ng ÿ t ÿai và c c u hành chánh c ng nh chính sách thu , giá,
bù giá và ÿ u t .
b c này, nh ng c h i có ÿ c ch a c n thi t ph i trình bày m c chi ti t
nh ng c ng ph i ÿ r ng ÿ bao g m t t c các c h i có th bi n thành hi n th c.
Trong ti n trình quy ho ch thì b c này th ng ÿ c g i là b c “ÿ ng n o”.
4.2 Nh ng kh n ng ch n l a cho thay ÿ i
Thông th ng thì có nhi u cách ÿ gi i quy t các v n ÿ . Nh ng kh n ng ch n
l a có th c n thi t cho s quan tâm c a các nhóm ÿ t o s c nh tranh và ph c v ,
ÿây ÿ c xem nh là ÿi m b t ÿ u cho s th a thu n. Trong quy ho ch ch có th ch p
nh n ÿ c khi có nhi u kh n ng ch n l a.
93
- Nh ng kh n ng ch n l a ÿ c phát tri n ra trong b c này s tùy thu c vào
m c tiêu, chi n l c ÿang theo ÿu i ÿ ÿ t ÿ n m c tiêu. Nh ng c h i và nh ng v n
ÿ ÿ c ÿ a ra là xu t phát t con ng i, ÿ t ÿai, kinh phí l n nh ng ngu n tài nguyên
s n có khác. Thí d nh ng v n ÿ c a s n l ng l ng th c s ÿòi h i nh ng tác ÿ ng
trong nông nghi p và kinh t ; nh ng c h i cho ngành du l ch s tùy thu c hoàn toàn
cách t ch c du l ch trong cách ti p ÿãi và h p d n.
Nh ng cách ch n l a có th ÿ c mô t d i d ng ý ngh a nh sau:
- Ch n l a quy ho ch không s d ng ÿ t ÿai. Các v n ÿ không có trong s
d ng ÿ t ÿai nh ng l i liên quan m t thi t ÿ n ti n trình quy ho ch s
d ng ÿ t ÿai. Thí d ÿ c trình bày trong hình 7 cho th y dân s , chính
sách và vi n tr l ng th c thì ÿ c n m c nh bên c nh ph m v c a quy
ho ch s d ng ÿ t ÿai.
- S phân chia s d ng ÿ t ÿai. Ki u s d ng ÿ t ÿai ÿ c phân chia cho
nh ng vùng chuyên bi t c a ÿ t ÿai; thí d nông trang có h th ng t i và
vùng thung l ng, r ng trên các vùng ÿ t d c và s gi dòng ch y. Nh ng
s ch n l a này ÿ c áp d ng m t cách r ng r i trong các khu ÿ nh c
m i nh ng l i khó kh n cho các vùng ÿ t ÿã ÿ c ÿ nh c và canh tác lâu
ÿ i.
- Nh ng d ng s d ng ÿ t ÿai m i. S thay ÿ i hoàn toàn ÿ c th c hi n và
gi i thi u lo i s d ng ÿ t m i mà tr c ÿây ch a ÿ c th c hành t i vùng
ÿó, thí d nh xây d ng h th ng t i s làm thay ÿ i các c c u và cách
s d ng ÿ t ÿai.
- C i thi n nh ng ki u s d ng ÿ t ÿai. C i thi n ÿ c th c hi n trên các h
th ng nông trang hi n ÿang có hay các ki u s d ng khác ÿ làm cho s n
xu t ÿ c n ÿ nh và b n v ng. S c i thi n này th ng ÿ c th c hi n
thông qua các trung tâm khuy n nông, và th ng ÿ c k t h p v i s
nâng c p c s h t ng và các d ch v khác. Ch n l a này có ÿ c tr c
ti p t s phân tích các v n ÿ . ó là m t trong nh ng nguyên t c chính
có ý ngh a mang ÿ n s thay ÿ i trong vùng mà ÿã ÿ c ÿ nh c tr c.
- Nh ng tiêu chu n. Nh ng tiêu chu n có th bao g m nh ng h ng d n
quy ho ch và nh ng gi i h n. Thí d nh nh ng tiêu chu n cho b o v có
th chuyên bi t ra “ không canh tác trong vòng 40 m c a dòng ch y hay
trên các vùng ÿ i có ÿ d c l n h n 120 “; nh ng gi i h n b o v an toàn
cu c s ng và nh ng tính ch t có th chuyên bi t “không xây nhà hay phát
tri n k ngh trong các vùng ÿã quy ho ch ng p và ÿ t l ”. Tuy nhiên, tiêu
chu n c a lo i này thì khó mà ép bu c ngo i tr v n ÿ ÿã ÿ a ÿ n nh ng
thi t h i c th .
Nh ng tiêu chu n khác liên quan ÿ n qu n lý ÿ t ÿai, thí d nh tiêu chu n xây
b c thang, bón phân hay thoát n c. M c l i c a v n vay cho c i thi n nông trang
ph i h n ch m c th p thí d kho ng 5%. Cho b c k ti p ÿánh giá ÿ t ÿai, nh ng
tiêu chu n này ÿ c ÿ a vào ph n xác ÿ nh ki u s d ng ÿ t ÿai.
4.3 Ph ng th c
Không có ph ng th c c ÿ nh trong vi c ch n l a các kh n ng cho s thay
ÿ i. M t vài ph n c a ch ng trình s ÿ c ÿ ngh b i nông dân, cán b khuy n nông
hay nh ng ng i có quan tâm ÿ n vùng quy ho ch, trong khi nh ng ng i quy ho ch
ÿang phát tri n v n ÿ khác t nh ng thông tin có trong b c 3. i u c n thi t là ph i
94
- c t gi nh ng thông tin t các ng i quan tâm ÿ n d án và tìm ki m nh ng quan
ÿi m c a h . M t vài h ng d n nh sau:
- T p trung vào các câu h i liên quan ÿ n nh ng ho t ÿ ng trong quy ho ch.
M t s quy t ÿ nh ÿã ÿ c th c hi n r i c p quy ho ch cao h n. Thí d
nh ÿã có quy t ÿ nh xây d ng con ÿ ng xuyên qua khu v c quy ho ch
c p qu c gia. S ch n l a còn l i trong quy ho ch là làm th nào th t
con ÿ ng ÿã ÿ c quy ho ch ÿ làm cho có tác d ng t t h n trong quy
ho ch c p T nh hay c p ÿ a ph ng ÿ ph c cho khu dân c .
- Quan tâm ÿ n nh ng chi n thu t s d ng ÿ t ÿai thay ÿ i. Không có
nh ng chi n thu t theo sau thì ÿ c theo m t mình. Nh ng chi n thu t
ph i ÿ i di n hoàn toàn và ÿ c s d ng nh là m t n n t ng cho phân
tích và so sánh c a nh ng ch ng trình khác nhau trong hành ÿ ng:
- Không thay ÿ i. Ti p t c v i h th ng s d ng ÿ t ÿai hi n t i.
Khi có v n ÿ x y ra thì g n nh nó v n ÿ c thích h p, nh ng
ph i xác ÿ nh k t qu ÿ có nh ng ÿ ngh c i thi n cho có hi u qu
h n.
- S n xu t t i ÿa. Cho t t c các s n ph m hay cho m t s s n ph m
ÿã ÿ c ch n l c thí d nh cây l ng th c, cho ÿ c l i nhu n t i
ÿa hay h tr cho s l ng l n dân chúng trong vùng ÿ t ÿó.
- u t chung t i thi u. Mang nh ng c i ti n mà có l i nhu n cho
m i ng i dân trong khi th c hi n nh ng nhu c u th p nh t trên
m t kinh phí ÿ u t hi m.
- B o v t i ÿa. S n l ng t i ÿa trong m t kho ng th i gian ng n
có th s ÿ a ÿ n s xoáy mòn ÿ t ÿai hay gây ô nhi m. có các
cách ch n l a cho b o v t nhiên t i ÿa thì c n nhi u chi phí, hay
có th ch cho s n l ng m c th p h n.
- Bình ÿ ng t i ÿa. Nh ng c g ng h tr có ch ý c u giúp cho
nh ng b ph n nghèo c a nguyên c ng ÿ ng hay cho dân t c thi u
s .
- Xác ÿ nh m t kho ng c n thi t mà các gi i pháp có th th c hi n ÿ c.
Nh ng kh n ng ch n l a có th ÿ c xây d ng trên nhi u tiêu ÿ khác
nhau. Nhà quy ho ch ph i tìm ra các tiêu ÿ có liên quan ÿ n m c tiêu c a
ÿ án quy ho ch vùng ÿó. L n n a, có s th a thu n gi a các v n ÿ tr ng
y u c n thi t:
- Lo i s n xu t. Nh ng lo i s n ph m c a cây tr ng nào ÿ c giúp
ÿ ÿ h tr cho: th ng m i, t cung t c p hay k t h p c hai ?
Làm th nào ÿ phân chia ÿ t ÿai hay ngu n tài nguyên cho các lo i
s n xu t khác nhau ?
- S n xu t và b o v . M t s t ng h p gi a các cách ch n l a này
thì th ng r t c n thi t trong m t kho ng th i gian ng n. Nh ng
tiêu chu n, và s phân chia ÿ t ÿai cho các lo i s d ng khác nhau,
có th khác nhau gi a các ki u ch n l a. Thí d nh góc ÿ d c t i
ÿa cho ÿ t canh tác có th ch kho ng 200 tr l i cho ch n l a “s n
xu t” và ch có 80 cho ch n l a “b o v ”.
95
- - T làm hay ÿ u t bên ngoài. Các ch n l a thì thích h p cho các
ki u s d ng trên c s các c c u câu tr ng truy n th ng, có k
thu t trung bình và v n ÿ a ph ng. Các ch n l a ÿòi h i có giúp
ÿ bên ngoài vào có th gi i thi u k thu t cao h n, có th là nh ng
cây tr ng m i hay ngu n tài chánh t bên ngoài.
Xác ÿ nh kho ng r ng v i nh ng gi i pháp kh d ÿ có th ÿáp
ng v i các nhu c u cho vùng quy ho ch. Thí d nh n u có s khan
hi m ch t ÿ t, t t c ÿ t ÿai ch s d ng cho s n xu t ra ch t ÿ t, ngay c
nguyên vùng ÿó là ÿ ng c ch n nuôi và t ÿó cho th y là c ng t o ra s
khan hi m ÿ ng c . ch n l a, nguyên li u ph i ÿ c nh p kh u, n u
có kh thi, thì không c n thi t ph i thay ÿ i các c c u ÿ s d ng cho
tr ng cây gi i quy t ch t ÿ t.
- Phát tri n các cách ch n l a trong các v n ÿ b c xúc. Phát tri n nh ng
kh n ng ch n l a mà có nh ng c h i th t s cho th c hi n. Nh ng
kho ng bi n ÿ ng t trung bình ÿ n t i ÿa c a các cách ch n l a ch y u
d a trên nh ng khó kh n v c p bách c a xã h i, kinh phí và hành chánh,
nh ng ÿòi h i c a nh ng s d ng ÿ t ÿai c nh tranh nhau và nh ng ÿánh
giá ban ÿ u c a kh n ng thích nghi ÿ t ÿai. Do ÿó nh ng nhà quy ho ch
ph i chú ý nh trong thí d v v n ÿ khó kh n ch t ÿ t và ÿ ng c ch n
nuôi thì có th phát tri n cho 3 cách ch n l a: chia 20% ÿ t ÿai cho canh
tác cây l y ch t ÿ t, ÿ dành 30% ÿ t ÿai cho ÿ ng c và nh p thêm d u
nguyên liêu ÿ ÿ s l ng yêu c u c a ch t ÿ t khi b gi m di n tích cho
ÿ ng c thay vì ÿ di n tích ch t ÿ t là 30%, song song ÿó ph ng cách
l a ch n th hai là có th gi m di n tích ÿ ng c ÿ có ÿ di n tích ch t
ÿ t r i c i ti n th m canh ch n nuôi cho s n l ng cao h n ÿ bù vào di n
tích ÿ ng c ÿã b gi m.
S d ng ÿ t ÿai t ng h p thì c n ph i k t h p ÿ tho m n các yêu c u. Thí d
nh ph ng pháp qu n lý r ng ÿa d ng có th ÿ c phát tri n k t h p các y u t s n
l ng g , vùng tr n c, ÿ i s ng hoang dã và ngh ng i. Công ngh Nông-Lâm
nghi p hi n ta cho phép v a s n xu t s n ph m nh th c n gia súc, cây n qu trên
cùng vùng ÿ t, v i cách này v a cho s n l ng v a b o v ÿ c ÿ t.
cu i gia ÿo n 4, các ki u s d ng ÿ t ÿai có tri n v ng ph i ÿ c xác ÿ nh và
chuyên bi t hóa d i d ng nh ng gì c n ph i ÿ t ÿ c, thí d “nông trang t ng h p
tr ng tr t và ch n nuôi ÿ gia t ng s n l ng ch n nuôi ÿ ng th i làm n ÿ nh ÿ t” .
Tuy nhiên, giai ÿo n này, nh ng thông tin v yêu c u và ti m n ng c a các ki u s
d ng ÿ t ÿai này thì ch a hoàn toàn hoàn ch nh. K t qu t B c 5 và B c 6 có th
s cho th y nh ng cách ch n l a có tri n v ng không rõ l m, do ÿó trong B c 4 c n
thi t ph i th c hi n các kh n ng ch n l a s d ng ÿ t ÿai.
4.4 Th o lu n quy t ÿ nh và công khai các v n ÿ khó kh n và kh n ng
ch n l a.
Nh ng b c ti p theo sau v m t trách nhi m thì ÿ c quy t ÿ nh b i chính
quy n. Nh ng ng i quy ho ch ph i chu n b tình tr ng v n ÿ (t b c 3) và kh
n ng ch n l a cho s thay ÿ i s d ng ÿ t sao cho phù h p v i nh ng th o lu n quy t
ÿ nh và công khai: rõ ràng, nh ng tóm l c chính, nh ng v i kh n ng ch ng c chi
ti t cho s xem xét k l ng. Kh n ng ch n l a ÿ c trình bày cho các ng i ÿ i
di n c a qu n chúng ÿ a ph ng, l nh ÿ o chính quy n và nh ng ban ngành liên quan
khác.
96
- M t quy t ÿ nh c b n là trong nh ng công vi c hàng ngày, thì nh ng m c tiêu
ban ÿ u v n luôn luôn hi n h u. Gi s nh có s ch n l a gi a hai v n ÿ thì xem
v n ÿ nào thu c di n u tiên và c ng v i nh ng kh n ng ch n l a nào cho nhi u
tri n v ng trong nh ng ph n nghiên c u xa h n. Cu i cùng chính quy n s ch n quy t
ÿ nh nh ng cái c n cho hành ÿ ng nh ng m c ÿ khác c a quy ho ch s d ng ÿ t
ÿai (thí d nh c p ÿ qu c gia, ph i ÿ c ÿ a lên t quy ho ch c p ÿ T nh) và
nh ng ho t ÿ ng ngoài s mong c c a ph m vi quy ho ch s d ng ÿ t ÿai.
Theo nh ng quy t ÿ nh này, m c tiêu c a các các công vi c k ti p nhau ph i
ÿ c chuyên bi t hóa. S l p l i theo không gian c a B c 2 bây gi thì c n thi t,
nh ng b c liên ti p quy ho ch chuyên bi t h n tr c ÿó. N u c n thi t thì kinh phí
c ng có th ÿ c b sung hay làm k l i và th i bi u c ng ph i ÿ c so n ra.
5. B c 5: ánh giá thích nghi ÿ t ÿai
5.1 T ng quát
Trong b c hình thành nên ph n trung tâm c a ÿánh giá ÿ t ÿai, ph ng th c
th c hi n theo các câu h i ÿ t ra sau:
- Cho t ng ki u s d ng ÿ t ÿai riêng bi t thì vùng nào cho thích h p nh t ?
- Trong m t vùng nào ÿó thì ki u s d ng nào t t nh t ?
Cách ÿ bi t ÿ c v n ÿ trên cho có h th ng thì ÿ c biên so n trong “ C u
trúc c a ÿánh giá ÿ t ÿai” (FAO, 1976) và nh ng ph ng th c chi ti t ÿ c trình bày
trong quy n “H ng d n ÿánh giá ÿ t ÿai cho nông nghi p s d ng n c tr i, nông
nghi p có t i, lâm nghi p và ÿ ng c ” . n gi n hóa ph ng th c ÿánh giá ÿ t ÿai
bao g m:
- Mô t ki u s d ng ÿ t ÿai có tri n v ng.
- M i ki u s d ng ÿ t ÿai ph i ÿ c xác ÿ nh yêu c u, thí d nh v n c,
dinh d ng, tránh xoái mòn;
- Xây d ng b ng ÿ ÿ n v ÿ t ÿai trên c s các k t qu kh o sát và mô t
nh ng ÿ c tính t nhiên nh khí h u, ÿ d , lo i ÿ t;
- So sánh yêu c u c a các ki u s d ng ÿ t ÿai v i nh ng ÿ c tính c a ÿ n
v b n ÿ ÿ t ÿai ÿ ti n ÿ n phân h ng kh n ng thích nghi ÿ t ÿai.
t ÿai có th b gi m c p t “t t” ÿ n “x u” không phân bi t lo i s d ng và
qu n lý nào ÿang ÿ c canh tác, vì m i lo i s d ng có yêu c u riêng. Thí d :
- Lúa có nhu c u n c cao và h u h t các gi ng lúa ÿ u phát tri n d i ÿi u
li n ng p n c; không có nh ng cây ng c c nào khác có th ch u ÿ ng
ng p n c trong su t th i gian sinh tr ng.
- Trà, mía, cây c d u c n s v n chuy n h u hi u ÿ n nhà máy ch bi n;
h u h t các cây không tr ng cho t cung t c p.
- i v i vi c s d ng c gi i ÿ làm ÿ t thì b gi i h n b i s hi n di n
c a ÿá hay s i l n trong ÿ t, do ÿó khi s d ng trâu, bò cày b ng tay thì s
có hi u qu h n.
5.2 Mô t ki u s d ng ÿ t ÿai
M t ki u s d ng ÿ t ÿai là lo i s d ng ÿ t ÿai ÿ c mô t d i s n ph m và
ph ng cách qu n lý. Khi kh o sát t l nh c p qu c gia, mô t ki u s d ng mang
97
nguon tai.lieu . vn
