- Trang Chủ
- Quy hoạch - Đô thị
- Quy hoạch sử dụng đất đai - Chương 2: Các vấn đề cơ bản cho quy hoạch sử dụng bền vững nguồn tài nguyên đất đai
Xem mẫu
- CH NG II
CÁC V N C B N CHO QUY HO CH
S D NG B N V NG NGU N TÀI NGUYÊN
T AI
I. QUAN I M TRONG QUY HO CH S D NG T
AI
1. Quy ho ch s d ng ÿ t ÿai và quy ho ch ÿô th
V m t quy ho ch ÿô th , m c ÿích chính là làm sau t i u hóa c s h t ng ÿô
th c a nh ng ÿ n v ÿ t ÿai hành chánh nh ho t ÿ ng giao thông - ÿ ng xá, ÿ ng
r y tàu h a, sân bay, b n c ng, nhà máy công nghi p và nh ng kho tàng t n tr s n
ph m; khai thác mõ và s n xu t ra ÿi n, và các ho t ÿ ng cho thành ph và khu dân c
- trong vi c d ÿoán tr c s gia t ng dân s và phát tri n kinh t xã h i, và tính ÿ n
k t qu c a phân vùng và quy ho ch s d ng ÿ t ÿai. ó là nh ng khía c nh ph i có
cho vi c phát tri n nông thôn và ÿô th , g n ÿây nó chi m m t vai trò quan tr ng tr i
h n. Quy ho ch ÿô th thông th ng ÿ c th c hi n b i chính ph nhà n c, hay
nh ng t ch c chính quy n ÿ a ph ng cho vi c làm t t h n cu c s ng c a c ng ÿ ng.
M c ÿích ÿ c tính g n nh toàn di n h n hay t m nhìn t ng th c a s phát tri n m t
vùng h n là ch phát tri n cho nh ng cá th riêng bi t. Quy ho ch ÿô th có hai ch c
n ng chính: phát tri n c s h t ng h u lý và h n ch nh ng thái hóa c a cá nhân
trong m t c ng ÿ ng chung ÿ cân ÿ i trong phát tri n ÿô th . Ch c n ng sau th ng
ÿ a ÿ n quy ho ch ÿô th ph i ÿ c k t h p v i h th ng lu t và quy ÿ nh.
Quy ho ch s d ng ÿ t ÿai ph i là m t ti n trình xây d ng nh ng quy t ÿ nh mà
"làm cho thu n ti n trong vi c phân chia ÿ t ÿai cho các s d ng mà cung c p ÿ c l i
cao nh t". Quy ho ch này ÿ c d a trên nh ng ÿi u ki n kinh t xã h i và nh ng phát
tri n theo mong c c a ng i dân trong và chung quanh nh ng ÿ n v ÿ t ÿai t
nhiên. Nh ng ÿi u này ÿ c ÿ i chi u nhau thông qua phân tích ÿa m c tiêu và ÿánh
giá nh ng giá tr th c c a nh ng ngu n tài nguyên t nhiên và môi tr ng khác nhau
c a ÿ n v ÿ t ÿai. K t qu là ÿ a ra ÿ c các s d ng ÿ t ÿai theo mong c hay k t
h p nh ng s d ng v i nhau. Thông qua ti n trình th a thu n v i các ch th , k t qu
là nh ng quy t ÿ nh trên nh ng s phân chia ÿ t ÿai c th cho nh ng s d ng riêng
bi t (hay không s d ng) thông qua nh ng quy ÿ nh v lu t pháp và hành chánh mà s
ÿ a ÿ n m t cách c th th c hi n quy ho ch.
Thông th ng, quy ho ch s d ng ÿ t ÿai liên quan chính ÿ n nh ng vùng nông
thôn, t p trung cho vi c quy ho ch s d ng ÿ t ÿai cho nông nghi p nh s n xu t cây
tr ng, ch n nuôi, tr ng và qu n lý r ng, th y s n n i ÿ ng, b o v nh ng giá tr c a
th c v t và nh ng giá tr ÿa d ng hóa sinh h c. Tuy nhiên, các vùng ven ÿô th c ng
ÿ c bao g m trong quy ho ch s d ng ÿ t ÿai vì nó tác ÿ ng tr c ti p ÿ n vùng nông
thôn, thông qua vi c m r ng xây d ng các nhà cao t ng vào trong các vùng có giá tr
nông nghi p cao và nh ng c i thi n k t qu c a s d ng ÿ t ÿai trong các vùng nông
thôn lân c n.
16
- 2. Ph ng pháp t ng h p
T ng h p hay còn g i là "hành ÿ ng k t h p hay nh ng ph n thêm vào ÿ làm
ÿ ng nh t toàn b v i nhau" t o nên m i liên h v i t t c các ph n xây d ng nên m t
ÿ n v ÿ t ÿai nh ÿã ÿ c ÿ nh ngh a tr c. Trong vi c k t h p v i t "ph ng
pháp", nó c ng ph i liên h luôn c s h p tác có tham gia và toàn di n gi a t t c các
c quan và các nhóm c p qu c gia, t nh và ÿ a ph ng - t t c "các b ph n", ÿ i tác
hay các ch th ÿ u liên h và tham gia quy ho ch ngu n tài nguyên ÿ t ÿai và qu n lý
quy ho ch.
C n có m t c ch ÿ th c hi n các cu c ÿ i tho i mang tính xây d ng và phát
tri n gi a các ch th . Các ch th này bao g m c p b , c p t nh và các s c a các
thành ph /t nh v i nh ng chính sách phát tri n c a h , nghiên c u và phát tri n ngu n
tài nguyên ÿ t ÿai c a các Vi n nh Trung tâm d ch v ÿ a hình, C c th ng kê hay các
t ch c t ng ÿ ng, các c quan qu n tr nh H i ÿ ng th y l i qu c gia hay Công
ty cung c p n c thành ph , và nh ng t ch c công c ng c p qu c gia l n ÿ a
ph ng nh H i b o v t nhiên, H i nông dân và các nhóm ch c n ng trong c ng
ÿ ng. i u này bao hàm vi c c n thi t thi t l p nên m t môi tr ng có th bao g m
luôn c lu t pháp và hành chánh, ÿ ÿ a ÿ n n n t ng cho s th a thu n trong vi c xây
d ng các quy t ÿ nh t t c các c p có liên quan, gi i quy t nh ng nhu c u mâu thu n
c a s d ng ÿ t ÿai, hay gi a các thành ph n c a nó nh ngu n tài nguyên n c ng t.
Nh ng n n t ng này ph i theo hai chi u là chi u ngang gi a B , các T nh hay chính
quy n thành ph , và chi u th ng t trên xu ng gi a nhà n c và nh ng ng i s d ng
ngu n tài nguyên ÿ t ÿai, t t c các ch th này k t n i v i nhau theo hai chi u t trên
xu ng và t d i lên.
Th c t cho th y mu n xây d ng ÿ c n n t ng cho thành công c n ph i có
nhi u th i gian, s nh n n i và nh ng mong c cho m t t ng lai t t ÿ p. Ch v i
nh ng ÿ c tr ng này s v t qua ÿ c các tính quan liêu bàn gi y và nh ng ng n tr
mang tính l ch s mà ÿã ÿ c d ng lên gi a các ban ngành nên làm h n ch các t m
nhìn c a t ng ngành riêng bi t. Ph ng pháp t ng h p ch có giá tr khi v n ÿ ÿ t ra
c n gi i quy t nh ng mâu thu n trong s d ng ÿ t ÿai, n u s d ng ÿ t ÿai t i h o và
b n v ng ÿã có s n thì chúng ta không ph i m t nhi u th i gian ÿ xây d ng ph ng
pháp t ng h p cho vùng này, thí d nh b o v r ng l u v c ÿ u ngu n, xây d ng
các công viên qu c gia hay b o v các di s n dân t c.
II. NH NG V N C N QUAN TÂM TRONG QUY
HO CH S D NG T AI
Ti n trình quy ho ch s d ng ÿ t ÿai và th c hi n quy ho ch là qu n lý s d ng
ÿ t ÿai nh ÿ nh ngh a trên, xoay quanh trên ba y u t : các ch th , ch t l ng hay s
gi i h n c a m i thành ph n ÿ t ÿai, và nh ng kh n ng ch n l a s d ng ÿ t ÿai thích
h p cho t ng vùng. Xét v nh ng v n ÿ mang tính k thu t, nh ng y u t c a quy
ho ch là: l ng ÿ t ÿai h u d ng và quy n s h u c a nó; ch t l ng, kh n ng thích
nghi và kh n ng s n xu t ti m n ng c a ÿ t ÿai; trình ÿ k thu t ÿ c s d ng ÿ
khai thác ngu n tài nguyên ÿ t ÿai, m t ÿ dân c , và nh ng nhu c u, tiêu chu n s ng
c a ng i dân. M i y u t này ÿ u có tác ÿ ng qua l i v i các y u t kia.
1. Ch c n ng c a ÿ t ÿai
nh ngh a ÿ t ÿai : Brinkman và Smyth (1976), v m t ÿ a lý mà nói
ÿ t ÿai “là m t vùng ÿ t chuyên bi t trên b m t c a trái ÿ t có nh ng ÿ c
tính mang tính n ÿ nh, hay có chu k d ÿoán ÿ c trong khu v c sinh khí
17
- quy n theo chi u th ng t trên xu ng d i, trong ÿó bao g m : Không khí, ÿ t
và l p ÿ a ch t, n c, qu n th th c v t và ÿ ng v t và k t qu c a nh ng
ho t ÿ ng b i con ng i trong vi c s d ng ÿ t ÿai quá kh , hi n t i và
trong t ng lai” (Lê Quang Trí, 1996).
Tuy nhiên ÿ n n m 1993, trong H i ngh qu c t v Môi tr ng Rio
de Janerio, Brazil, (1993), thì ÿ t ÿai v m t thu t ng khoa h c ÿ c hi u
theo ngh a r ng thì xác ÿ nh ÿ t ÿai là “di n tích c th c a b m t trái ÿ t,
bao g m t t c các c u thành c a môi tr ng sinh thái ngay trên và d i b
m t ÿó, bao g m: khí h u b m t, th nh ng, d ng ÿ a hình, m t n c (h ,
sông, su i, ÿ m l y), các l p tr m tích sát b m t, cùng v i n c ng m và
khoáng s n trong lòng ÿ t, t p ÿoàn th c v t và ÿ ng v t, tr ng thái ÿ nh c
c a con ngu i, nh ng k t qu c a con ng i trong quá kh và hi n t i ÿ l i
(san n n, h ch a n c, hay h th ng thoát n c, ÿ ng xá , nhà c a.. ) (UN,
1994; trong FAO, 1993).
Nh v y ÿ t ÿai có th bao g m:
- Khí h u
- t
- N c
- a hình/ÿ a ch t
- Th c v t
- ng v t
- V trí
- Di n tích
- K t qu ho t ÿ ng c a con ng i
Theo P. M. Driessen và N. T Konin (1992), chúng ta c n phân bi t gi a
thu t ng ÿ t và ÿ t ÿai, vì ÿ t ch là m t trong nh ng thu c tính c a ÿ t ÿai
bên c nh các thu c tính khác nh : khí h u, th i ti t, t p ÿoàn ÿ ng th c v t,
các ho t ÿ ng c a con ng i - Các vùng t nhiên mang tính ÿ ng nh t v t t
c các thu c tính c a ÿ t ÿai ÿ c g i là các ÿ n v ÿ t ÿai (Land unit). Ð
mô t m t ÿ n v ÿ t ÿai chúng ta c n có các ÿ c tính ÿ t ÿai (Land
characteristics).
Theo ÿ nh ngh a v ÿ t ÿai c a Lu t ÿ t ÿai Vi t Nam (1993) thì “ t
là tài s n qu c gia, là t li u s n xu t ch y u, là ÿ i t ng lao ÿ ng ÿ ng
th i c ng là s n ph m lao ÿ ng. t còn là v t mang c a các h sinh thái t
nhiên và các h sinh thái canh tác, ÿ t là m t b ng ÿ phát tri n n n kinh t
qu c dân”.
Theo FAO (1995), các ch c n ng c a ÿ t ÿai ÿ i v i ho t ÿ ng s n
xu t và sinh t n c a xã h i loài ng i ÿ c th hi n qua các m t sau: s n
xu t, môi tr ng s s ng, ÿi u ch nh khí h u, cân b ng sinh thái, t n tr và
cung c p ngu n n c, d tr (nguyên li u khoáng s n trong lòng ÿ t); không
gian s s ng; b o t n, l ch s ; v t mang s s ng; phân d lãnh th . Nh v y,
có th khái quát:
Ð t ÿai là ÿi u ki n v t ch t chung nh t ÿ i v i m i ngành s n xu t và
ho t ÿ ng c a con ng i, v a là ÿ i t ng lao ÿ ng (cho môi tr ng ÿ tác
ÿ ng nh : xây d ng nhà x ng, b trí máy móc, làm ÿ t.. .), v a là ph ng
ti n lao ÿ ng (cho công nhân n i ÿ ng, dùng ÿ gieo tr ng, nuôi gia súc.. .).
Nh v y, ÿ t không ph i là ÿ i t ng c a t ng cá th mà chúng ta ÿang s
d ng coi là c a mình, không ch thu c v chúng ta. Ð t là ÿi u ki n v t ch t
c n thi t ÿ t n t i và tái s n xu t các th h ti p nhau c a loài ng i. Vì v y,
18
- trong s d ng c n làm cho ÿ t t t h n cho các th h mai sau (T ng c c Ð a
chính, 1996).
Nhu c u t ng tr ng kinh t xã h i phát tri n m nh, cùng v i s bùng
n dân s ÿã làm cho m i quan h gi a con ng i và ÿ t ngày càng c ng
th ng, nh ng sai l m liên t c c a con ng i trong quá trình s d ng ÿ t (có ý
th c ho c vô ý th c) d n ÿ n h y ho i môi tr ng ÿ t, m t s ch c n ng nào
ÿó c a ÿ t b y u ÿi. V n ÿ s d ng ÿ t ÿai ngày càng tr nên quan tr ng và
mang tính toàn c u. V i s phát tri n không ng ng c a s c s n xu t, ch c
n ng c a ÿ t ÿai c n ÿ c nâng cao theo h ng ÿa d ng nhi u t ng n c, ÿ
truy n l i lâu dài cho các th h sau.
Nh ng th o lu n trên ch y u t p trung vào s l ng ÿ t thích h p cho s n xu t
l ng th c. Tuy nhiên, ÿ t ÿai có nhi u ch c n ng nh sau:
- t ÿai là n n t ng cho h th ng h tr s s ng, thông qua vi c s n xu t sinh
kh i ÿ cung c p l ng th c, th c ph m ch n nuôi, s i, d u, g và các v t li u
sinh v t s ng khác cho con ng i s d ng, m t cách tr c ti p hay thông qua các
v t nuôi nh nuôi tr ng th y s n và ÿánh b t th y s n vùng ven bi n. Ch c
n ng s n xu t.
- t ÿai là n n t ng c a ÿa d ng hóa sinh v t trong ÿ t thông qua vi c cung c p
môi tr ng s ng cho sinh v t và n i d tr ngu n gen cho th c v t, ÿ ng v t,
và vi sinh v t, trên và bên d i m t ÿ t. Ch c n ng v môi tr ng s ng.
- t ÿai và s d ng ÿ t ÿai là ngu n và n i ch a khí ga t nhà kính hay hình
thành m t m t s cân b ng n ng l ng toàn c u gi a ph n chi u, h p thu hay
chuy n ÿ i n ng l ng b c x m t tr i và c a chu k th y v n c a toàn c u.
Ch c n ng ÿi u hòa khí h u.
- t ÿai ÿi u hòa s t n tr và l u thông c a ngu n tài nguyên n c m t và
n c ng m, và nh ng nh h ng ch t l ng c a n c. Ch c n ng n c.
- t ÿai là kho ch a các v t li u và ch t khoáng thô cho vi c s d ng c a con
ng i. Ch c n ng t n tr .
- t ÿai có kh n ng h p th , l c, ÿ m và chuy n ÿ i nh ng thành ph n nguy
h i. Ch c n ng ki m soát ch t th i và ô nhi m.
- t ÿai cung c p n n t ng t nhiên cho vi c xây d ng khu dân c , nhà máy và
nh ng ho t ÿ ng xã h i nh th thao, ng i ngh . Ch c n ng không gian s ng.
- t ÿai còn là n i ch a ÿ ng và b o v các ch ng tích l ch s v n hóa c a loài
ng i, và ngu n thông tin v các ÿi u ki n khí h u và nh ng s d ng ÿ t ÿai
trong quá kh . Ch c n ng b o t n di tích l ch s .
- t ÿai cung c p không gian cho s v n chuy n c a con ng i, ÿ u t và s n
xu t, và cho s di chuy n c a th c v t, ÿ ng v t gi a nh ng vùng riêng bi t c a
h sinh thái t nhiên. Ch c n ng n i li n không gian.
Kh n ng phù h p c a ÿ t ÿai cho các ch c n ng này thay ÿ i r t l n trên th
gi i. Nh ng ÿ n v sinh c nh, nh các ÿ n v ngu n tài nguyên thiên nhiên, có nh ng
bi n ÿ ng riêng trong b n thân ÿó, nh ng nh ng nh h ng c a con ng i thì tác ÿ ng
m nh h n trong nh ng bi n ÿ i này trong c không gian l n th i gian. Nh ng ch t
l ng ÿ t ÿai cho m t ho c h n m t ch c n ng có th ÿ c c i thi n, thí d nh
ph ng pháp ki m soát xoái mòn, nh ng nh ng ho t ÿ ng này th ng ít h n là nh ng
ho t ÿ ng làm suy thoái ÿ t c a con ng i.
19
- S suy thoái ÿ t ÿai do con ng i tác ÿ ng ÿ c tính theo b dày l ch s , nh
th i k v n minh hóa a trung h i và Trung ÿông, và trong su t th i gian m r ng
lãnh th c a ng i Châu Âu vào M Châu, Úc Châu, Á Châu và Phi Châu. Tuy nhiên,
trong su t th k này, s suy thoái ÿ t ÿai bao g m c sa m c hóa ÿã gia t ng v i m c
ÿ cao và ngày càng tr m tr ng b i tác nhân nh h ng tr c ti p ÿó là s gia t ng dân
s và nhu c u s ng c a con ng i.
M c ÿ suy thoái ÿ t ÿai có th ti p t c x y ra hay c ng có th gia t ng thêm
d i ÿi u ki n nh h ng c a con ng i trong vi c thay ÿ i khí h u toàn c u, nh ng
ÿi u này không th x y ra m t cách t ÿ ng nh ÿã gi ÿ nh. S suy thoái ÿ t ÿai có
th ÿ c ki m soát, c i thi n t t lên hay ngay c d tr cho các lo i hình s d ng khác
nhau m t cách r ng rãi, n u nh các ch c n ng ph i ÿ c chú ý, các mong c ÿi u
l i tr c m t ng n h n ÿ c thay b ng các mong c l i nhu n lâu dài và b n v ng
các c p t toàn c u cho ÿ n qu c gia và ÿ a ph ng.
S suy thoái ÿ t ÿai ÿã và ÿang tr m tr ng h n nh ng n i s d ng ÿ t ÿai
không có quy ho ch, hay nh ng lý do khác v pháp ch hay tài chánh làm cho các
quy t ÿ nh s d ng ÿ t ÿai sai hay ch có quy ho ch m t chi u t trung ng xu ng
mà không tham kh o ý ki n th c t c a ÿ a ph ng ÿ a ÿ n vi c khai thác quá ÿ
ngu n tài nguyên. H u qu c a các hành ÿ ng này là làm cho m t s l n ng i dân ÿ a
ph ng ngày càng g p khó kh n trong cu c s ng và ÿ ng th i c ng phá h y d n h
sinh thái có giá tr . Nh th , nh ng ph ng pháp h n h p c n ph i ÿ c thay th b ng
m t k thu t m i trong quy ho ch và qu n lý ngu n tài nguyên ÿ t ÿai, ÿó là t ng h p
hay t ng th và ÿ t ng i s d ng ÿ t ÿai là trung tâm. i u này s b o ÿ m ch t
l ng lâu dài c a ÿ t ÿai do con ng i s d ng, h n ch hay có nh ng gi i pháp cho
các mâu chu n v m t x h i liên quan ÿ n s d ng ÿ t ÿai và b o v h sinh thái có
các giá tr ÿa d ng sinh h c cao.
2. S h u ÿ t ÿai, quy n s d ng ÿ t ÿai và th tr ng ÿ t ÿai
Trong th c t hi n nay có r t nhi u mâu thu n hi n có hay s x y ra gi a nh ng
ng i làm ch ÿ t ÿai, ng i yêu c u có ÿ t ÿai, ng i tr c ti p s d ng ÿ t ÿai,
nh ng ng i có nh h ng ÿ n ÿ t ÿai và c ng ÿ ng ng i dân n i ÿó. Phân bi t rõ
ràng và tính an toàn cho quy n s d ng ÿ t ÿai thì r t c n thi t cho vi c thành công
trong ph ng pháp t ng h p cho quy ho ch và qu n lý ngu n tài nguyên ÿ t ÿai. Vi c
ÿ a quy n này vào th c t thì s gi m ÿ c nh ng mâu chu n gi a các ch th , gia
t ng s tin t ng và thuy t ph c ÿ c ÿòi h i cho th c hành s d ng ÿ t ÿai b n v ng
b i nh ng ng i s d ng ÿ t ÿai th c s hay nh ng ng i b o v ÿ t ÿai, xác ÿ nh
trách nhi m c th , và cung c p nh ng c s cho s phân chia công bình và có tính
môi tr ng c a nh ng khích l nh bao c p hay gi m thu .
2.1 S h u ÿ t ÿai, quy n s d ng ÿ t ÿai
- S h u theo pháp lu t, nh ÿã ÿ c xác ÿ nh trong h s ÿ a chính và v n
b n quy n s h u, không tr c ti p s d ng ÿ t ÿai
- S h u theo pháp lu t và tr c ti p s d ng, yêu c u s d ng ÿ t ÿai theo ÿ
ngh hay chuyên bi t.
- Quy n s h u pháp lu t b i cá nhân hay c quan nh ng ph i ÿ c s ÿ ng
ý c a nh ng ng i khác ÿ ÿ c quy n h ng hoa l i trên ÿó.
- t c a nhà n c ÿ c quy ÿ nh cho s d ng thành công viên qu c gia hay
vùng b o v tài nguyên thiên nhiên.
- t c a nhà n c cho ng i di dân thí d nh nh ng ng i ÿ n l p nghi p
trên ÿ t ÿó lâu n m và ÿang tr c ti p canh tác ÿ h ng hoa l i.
20
- - t c a nhà n c có quy t ÿ nh cho m t s ng i hay công ty có quy n
khai thác các tài nguyên sinh v t hay khoáng s n nh g , khai mõ mà có
nh ng ÿi u ki n hay không ÿòi h i ph i khôi ph c l i hi n tr ng bao ph
nh ban ÿ u.
- t c a nhà n c tr c thu c trung ng, t nh hay ÿ a ph ng v i vi c b o
t n các khu di tích l ch s có giá tr mà gi i h n nghiêm ng t vi c s d ng
cho các m c ÿích khác.
- t c a c ng ÿ ng hay ÿ c phong t ng cho m t nhóm ng i dân t c hay
các di dân ÿ n ÿ nh c tr c ÿây ÿ ph c v cho m c ÿích chung mà không
thu c riêng ai nh : s d ng cho s n b n, thu l m s n ph m. t này không
phân chia và thu c cá nhân nào.
- t c a c ng ÿ ng v i s ÿ ng ý theo t p quán gi a c ng ÿ ng ng i dân
ÿ nh c t i vùng ÿó và nh ng nhóm ng i s d ng ÿ t theo mùa xuyên qua
vùng ÿó hay m t ph n ÿ t ÿó thí d nh quy n s d ng ÿ t trong mùa khô
cho ng i dân du c xuyên qua vùng ÿó; và
- Quy n s d ng ÿ t ÿai thông qua th a k gi a các th h quy n s h u hay
quy n thuê m n, và c p ÿ phân chia ÿ t ÿai cho con gái hay con trai ho c
cho con tr ng hay con th hay cho các con b ng nhau theo h th ng th a
k ÿ t ÿai.
Nh ÿã trình bày trong ph n trên, "ÿ t ÿai" bao g m ngu n tài nguyên n c ÿ a
ph ng. c bi t trên các vùng cao nguyên, có nhi u quy n l i liên quan ÿ n v n ÿ
s d ng n c. Nh ng v n ÿ này bao g m c vi c cung c p n c cho sinh ho t, n c
u ng và v sinh, cung c p n c t i cho nông nghi p và ch n nuôi gia súc. Trong
nh ng vùng ÿ t cao và ÿ t ÿ ng b ng ÿ u có các quy n v câu cá, c ng nh ÿ c
quy n s d ng ngu n n c cho s ch các s n ph m nông nghi p nh : cà phê, ÿay,
mè, da thú, và các lo i da khác. N u t ch c t t, các quy n này có th liên k t nhau ÿ
tránh tr ng h p ô nhi m ngu n n c cho vùng chung quanh và vùng h l u ÿ c t o
ra do các ho t ÿ ng s ch c a các ch th .
T t c các quy n ÿ u ph i ÿ c tính ÿ n tr c ÿ có trong quá trình th c hi n
b t k ÿ án quy ho ch ngu n tài nguyên ÿ t ÿai nào. u tiên ph i ÿ c kh o sát th c
t m t cách c n th n thông qua ý ki n qu n chúng, ki m tra xem các chính sách hay
quy ÿ nh có ÿ i kháng v i nh ng c mu n th c t c a ng i dân không, và xem các
quy n này có liên quan ÿ n nh ng chính sách chung c a qu c gia và c p T nh v
quy n s d ng ÿ t ÿai. Nh ng chính sách này ÿ c n m trong các lu t: Lu t c i cách
ru ng ÿ t, o lu t quy n s d ng ÿ t ÿai, o lu t v quy n có ÿ t ÿai, o lu t v
quy n s h u ÿ t ÿai, nh ng Lu t v quy n cho thuê và s d ng ÿ t ÿai và nh ng quy
ÿ nh v s h u ÿ t ÿai c p ÿ a ph ng. K ÿ n là các quy n s h u c p làng xã v
tài nguyên r ng t nhiên, cây phân tán, m t n c và nh ng n i có n c. Nh ng quy
ÿ nh này th ng r t chi ti t và ÿ c theo dõi, ki m tra b i c ng ÿ ng xã h i, ÿ có
bi n pháp b o v ngu n tài nguyên thiên nhiên và trách nh ng ng i ÿ c quy n ngoài
s ki m soát c a c ng ÿ ng.
Nh ng h th ng v quy n s h u hay s d ng tài nguyên thiên nhiên ÿã và
ÿang ÿ c phát tri n mà có th gi i quy t ÿ c nh ng mâu thu n không ÿáng có trong
quá trình t ng tr ng kinh t (ÿ u ra), bình ÿ ng (bình ÿ ng cho t t c k c v n ÿ
gi i tính), an ninh trong quy n s h u hay s d ng ÿ t ÿai, và b o v và c i thi n
ngu n tài nguyên thiên nhiên.
21
- 2.2 Th tr ng ÿ t ÿai
ánh giá toàn di n c a quy n s h u hay s d ng ÿ t ÿai c ng ph i bao g m
luôn c vi c li t kê "th tr ng ÿ t ÿai" (land markets). V n ÿ này ÿòi h i nh ng ÿ c
tính kinh t -xã h i c a ng i mua và ng i bán ÿ t ÿai, và s phân b theo ÿ a lý c a
th tr ng ÿ t ÿai. Nó s xác ÿ nh chính xác nh ng quy n gì ÿ c bao g m trong ÿó,
m c ÿích mua bán th nào, nh mua ÿ : xây d ng khu dân c , s n xu t, s d ng
chuyên bi t theo yêu c u, gi v n do s tr t giá ÿ ng ti n..., hay m c ÿích bán do
thi u ti n gi i quy t g p, ÿi n i khác, hay c n ti n ÿ ÿ u t ..; và nh ng nh h ng th
nào c a th tr ng ÿ t ÿai ÿ n các ki u hình s d ng ÿ t ÿai, s n xu t ÿ t ÿai, an ninh
ÿ t ÿai và nh ng ÿi u ki n làm h y ho i môi tr ng.
Chính quy n qu c gia, t nh hay ÿ a ph ng mu n thu phí trong c ch chia ÿ t
ÿai, thì bao g m luôn vi c thu phí chuy n quy n s d ng ÿ t ÿai thành th và nông
thôn theo th tr ng ÿ t ÿai chính th c hay không chính th c. Ti p ÿó là nh ng h n
ch trong vi c cho thuê hay s h u, hay mua bán ÿ t ÿai b i nh ng t ch c t nhân
hay n c ngoài, n u nh ng ÿi u này có tác d ng t t trong vi c b o v và bình ÿ ng
trong s d ng ÿ t ÿai. H có th cung c p nh ng khuy n khích nh tr c p hay vi c
xây d ng c s h t ng, b o ÿ m tính bình ÿ ng h n, s d ng ÿ t ÿai có s n xu t và
b o v . Nh ng khuy n khích hi n có có th ÿ c h y b n u h ch ng minh ÿ c s
s d ng ÿ t ÿai gây b t l i.
có cái nhìn toàn di n trong s d ng ÿ t ÿai, c n ph i chú ý ÿ n nhi u l nh
v c xã h i c a ÿ t ÿai và v m t giá tr v n hóa, l ch s , hay giá tr tôn giáo. Nh ng
giá tr này không th l ng hoá d i d ng giá tr kinh t ÿ c, nh ng không th không
tính ÿ n trong ti n trình th c hi n quy ho ch, do ÿó c n tìm ki m ra gi i pháp thích
h p cho s d ng ÿ t ÿai trong t ng lai.
2. Ng i s d ng ÿ t ÿai và các ch th khác
Các ch th là nh ng cá nhân, c ng ÿ ng hay nhà n c hi n t i và t ng lai ÿ
cùng nhau quy t ÿ nh vi c s d ng ÿ t ÿai. Ph n li t kê d i ÿây cho th y nh ng ch
th v i các m c tiêu và nh ng u tiên riêng.
- H p tác liên chính quy n vùng gi a các qu c gia (h th ng b o v vùng
Amazon, y Ban sông Mê Kông). Th c hi n b o ÿ m s phát tri n và ÿ o
ÿ m hòa h p nhau.
- Chính quy n liên bang hay qu c gia. H có nh ng mong c chi n l c
nh an toàn ÿi u ki n t nhiên ÿ t ÿai thông qua vi c b o ÿ m s chi m
ÿóng c a con ng i trên toàn lãnh th ÿ t ÿai v i các ch quy n; khuy n
khích hàng hóa xu t kh u hay an toàn l ng th c trong n c; phát tri n
n ng l ng; ÿ nh c t các ngu n di dân n i khác trong lãnh th ; ki m soát
ngu n tài nguyên khoáng s n.
- Chính quy n c p t nh hay ti u bang. C ng nh chính quy n c a thành ph
và các Huy n, h có trách nhi m tr c ti p v i dân c trong khu v c qu n lý
hành chánh c a h ; h c ng mu n khuy n khích hay ng n c n s ÿ nh c
c a ng i dân trong các vùng nông thôn, thí d nh s n xu t ÿ i kháng v i
du l ch sinh thái, nh ng nhìn chung h v n mu n gia t ng ngân sách cho
ph n ch c n ng c a h qu n lý.
- T ch c phi chính ph (NGOs). H tr cho m t hay nhi u m c tiêu, ch
y u c a h là ÿ m b o các m c tiêu cho c ng ÿ ng xã h i, nh phong trào
ph xanh m t ÿ t, y t , b o t n l ch s và giá tr sinh thái; vai trò c a NGOs
trong các l nh v c nh :
22
- + Th ng m i: công ty khai thác khoáng s n, công ty s n xu t n ng
l ng, hay công ty phân bón;
+ Khoa h c: nghiên c u v lâu dài c a vi c che ph ÿ t và nh ng thay
ÿ i trong s d ng ÿ t ÿai;
+ Phát tri n c ng ÿ ng ng i dân nông thôn: c g ng phát tri n công
bình xã h i b n v ng c a c ng ÿ ng ÿ a ph ng hay khu v c b o v
môi tr ng; và
+ Trong v n ÿ v tôn giáo, tín ng ng: nh ng v n ÿ liên quan ÿ n ÿ i
s ng ph n h n c a con ng i trong xã h i, trong nh ng nhóm dân c
vùng ven ÿô th hay nh ng n i b o v cho tín ng ng.
- Cá nhân s h u quy n s d ng ÿ t ÿai hay giao quy n n m gi ph n ÿ t
r ng l n ÿ s d ng cho s n xu t hay b o v .
- C ng ÿ ng nông thôn t n t i lâu ÿ i, v i quy n s h u quy n s d ng ÿ t
t p th ÿ t ÿai ÿ cho c ng ÿ ng s d ng vào vi c chung.
- Dân không có ÿ t hay dân di c ÿang tìm ki m ÿ i s ng c ÿ nh hay t m
th i mà h ch a th t s làm ch ÿ t mà ch s d ng cho các ho t ÿ ng s n
b n, thu l m, canh tác t m th i, khai thác khoáng s n m c ÿ nh , hay
nh ng ng i làm công cho các c s c a các vùng ven ÿô hay nông thôn.
- C ng ÿ ng dân thành th trong vùng phát tri n du l ch, ÿang tìm ki m
nh ng ho t ÿ ng ngh ng i vùng nông thôn.
- Dân c lâu ÿ i trong vùng, h mong c b o v t p quán c truy n trong
cách sinh s ng c ng nh các quy n s h u ÿ t ÿai hay s d ng ÿ t ÿai và
d a trên quy n h p pháp c a h ÿ th c hi n theo các yêu c u riêng c a h .
T t c các ch th ÿó ÿ u xem ÿ t ÿai nh là ngu n tài nguyên ÿ c s d ng
theo nhu c u c a con ng i. Nh ng u tiên c th c a ng i dân là làm sao t o ra
nhi u l ng th c và thu nh p. Nh ng quy t ÿ nh c a h là làm sao ÿ t ÿ c các m c
tiêu này. Khi quy t ÿ nh cho s d ng ÿ t ÿai ng i dân c ng ÿã tính ÿ n nh ng ÿ c
tính c a ÿ t ÿai và nh ng kh n ng c a ngu n tài nguyên này, và nh ng y u t kinh t
nh tính kh n ng c a th tr ng.
Nh ng m c tiêu c a nông dân cá th , ng dân, hay gia ÿình c a ng i dân s ng
r ng, ÿ c bi t là n u h nghèo, thì có khuynh h ng làm ng n ÿi tính t nhiên c a
môi tr ng (???). Nh ng l i ít v lâu dài th ng có u tiên r t th p, nên ph i có nh ng
hi u bi t nhi u v s s h u ngu n tài nguyên ÿ t ÿai và nh ng l i nhu n c a nó trong
t ng lai cho các ch th ÿang sinh s ng t i n i ÿó. Do ÿó, t t c các ch ng trình
phát tri n nông nghi p ph i phù h p và ph i có l i ích thi t th c cho các m c tiêu c a
ng i dân ÿ a ph ng và c m c tiêu phát tri n và b o v c a nhà n c. Mu n v y,
khi ÿ a ra quy t ÿ nh ph i có s cân nh c gi a các yêu c u v kinh t xã h i và b o v
môi tr ng t nhiên. V m t môi tr ng, ph i có quy t ÿ nh th nào ÿ b o v cho th
h k ti p ÿ c th a h ng và s d ng nên có r t nhi u y u t trong ÿó ÿ u tiên là tính
ÿ n di n tích thích h p cho m t nông trang ÿ ng i dân có th sinh s ng ÿ c v i
nh ng th h gia ÿình s ng v i nhau.
Nh ng c ng ÿ ng r ng h n cho ÿ n c p qu c gia thì ÿòi h i v nhu c u s
d ng ÿ t cho phát tri n ÿô th , t t c nh ng ho t ÿ ng c a ÿô th , k ngh , và khu vui
ch i. c p ÿ này m c tiêu ban ÿ u là xác ÿ nh tiêu chu n s ng c a ng i dân và
l ng th c c n thi t cho h . M c tiêu c a c p qu c gia là m c tiêu lâu dài trong vi c
b o v tài nguyên thiên nhiên cho t ng lai. Do ÿó, th ng có s phân chia th ng
xuyên gi a m c tiêu c a c ng ÿ ng chung và m c tiêu c a ng i dân s ng trong c ng
23
- ÿ ng ÿó. C ng ÿ ng nh c p ÿ a ph ng, qu c gia (???) thì c g ng th ng xuyên nh
h ng lên cách s d ng ÿ t ÿai thông qua các ho t ÿ ng khuy n nông, nh ng tr c p
hay b ng các v n b n lu t. Tuy nhiên, h u h t các quy t ÿ nh s d ng ÿ t ÿai th ng
ÿ c th c hi n b i hàng tri u cá nhân s d ng ÿ t ÿai riêng r . Ngh thu t c a các nhà
quy ho ch hay các chuyên gia phát tri n nông nghi p là xác ÿ nh, nâng c p và t o tính
b n v ng cho s d ng ÿ t ÿai ÿ ÿ t ÿ c t i u hóa m c ÿích c a t t c các cá nhân
và c ng ÿ ng.
C ng c n ph i nói thêm r ng chính quy n và dân chúng nh ng vùng lân c n
hay các qu c gia khác hay trong toàn th gi i, có th có nh ng mong c s d ng ÿ t
ÿai nh th nào ÿ b o v ÿ c ngu n tài nguyên chung. ây là tr ng h p chú ý khi
có s ô nhi m môi tr ng hay các nh h ng khác ÿ c xu t kh u t qu c gia này
sang qu c gia khác, hay nh ng ho t ÿ ng c a m t qu c gia hay m t nhóm qu c gia
hay m t vùng làm nh h ng ÿ n h th ng toàn c u làm thi t h i toàn nhân lo i.
3. Nh ng ch t l ng và gi i h n c a ÿ t ÿai cho các s d ng khác nhau
ánh giá ÿ t ÿai và quy ho ch cho các s d ng ti m n ng hay th c t i thì ÿòi
h i m t chu i các b c theo sau:
(i) Ph i h p v i các ch th , xây d ng nên các m c tiêu và m c ÿích có th ÿ t
ÿ c, xây d ng khung chính sách v môi tr ng cho s d ng b n v ng;
(ii) Nh n di n và khoanh v các vùng ÿ t ÿai trên c s các ÿ c tính sinh h c và t
nhiên nh khí h u, ÿ a hình, ÿ t, n c..., thành nh ng vùng hay ÿ n v ÿ t ÿai
t nhiên;
(iii) ánh giá các ch t l ng ÿ t ÿai quan tr ng, và nh ng h n ch và thu n l i c a
các ÿ n v ÿ t ÿai,
(iv) Nh n di n và ÿ c tính hóa các d ng che ph ÿ t ÿai hay s d ng ÿ t ÿai trên
ÿ n v ÿ t ÿai hay vùng ÿ t ÿai;
(v) Nh n di n ra các chi u h ng c a các ki u s d ng ÿ t ÿai tri n v ng hay các
h th ng s n xu t theo các mong c c a các ch th s d ng ÿ t ÿai;
(vi) Nh n di n ra các yêu c u v sinh h c t nhiên và kinh t xã h i c a nh ng ki u
s d ng ÿ t ÿai ÿã ch n l c;
(vii) i chi u ch t l ng ÿ t ÿai v i các yêu c u s d ng ÿ t ÿai c a các ki u s
d ng ÿ t ÿai;
(viii) Phát tri n h th ng c a các s d ng ÿ t ÿai có kh n ng hay không có kh n ng
cho m i ÿ n v hay vùng ÿ t ÿai nh trong ph n vii;
(ix) ánh giá nh ng s d ng ÿ t ÿai có kh n ng ÿ i l i v i nh ng yêu c u c n thi t
c a ng i dân ÿang s ng hay ÿang s d ng ÿ t ÿai ÿó, thông qua vi c hình
thành nên nh ng bu i t a ÿàm ÿ ÿi ÿ n th a thu n và quy t ÿ nh c a t t c các
ch th ;
(x) Quy t ÿ nh ti n hành m t s d ng ÿ t ÿai ÿ c ÿ ngh và ch p nh n; và
(xi) Nh n di n ra các chính sách, chi n l c và ph ng ti n ÿ có th chuy n ÿ i t
hi n t i ÿang có sang các d ng s d ng ÿ t ÿai ÿ c ÿ ngh và v i s tham gia
n ng ÿ ng c a t t c các ch th .
4. Nh ng ch th cho tính b n v ng
T t c các quy ho ch s d ng ÿ t ÿai ph i có k t qu trong vi c s d ng ÿ t ÿai
t i ÿ a ph ng và mang tính b n v ng. H th ng ÿánh giá t ÿ ng tính b n v ng c a
24
- s d ng ÿ t ÿai hi n t i và có quy ho ch thì còn r t m i m và còn ÿang ÿang nghiên
c u. Nhi u nhóm nghiên c u ÿang c g ng ÿ nh ngh a nh ng ch th c a tính b n v ng
và phát tri n ph ng pháp theo dõi nó d i ÿi u ki n ngoài ÿ ng. G n ÿây, ÿ c th c
hi n trên c s m t h th ng c a quan sát trong m t kho ng th i gian các v trí ÿ i
di n cho các c p ÿ ÿ a ph ng, qu c gia hay toàn c u, v i k thu t vi n thám ÿ
ngo i suy nh ng ÿi u tìm ÿ c trên toàn b l p che ph m t ÿ t ho c các ki u hay h
th ng s d ng ÿ t ÿai. M i ÿây có ÿ ngh m t "H th ng quan sát m t ÿ t toàn c u"
(Global Terrestrial Observing System: GTOS), hi n nay trong giai ÿo n quy ho ch b i
FAO, UNEP, UNESCO và VMO.
Nh ng ch th tính b n v ng có th có nhi u lo i: t nhiên - sinh h c hay kinh t
- xã h i. Tùy thu c vào lo i s d ng ÿ t ÿai hay không s d ng và danh m c c a ch t
l ng ÿ t ÿai, nh ng ch th c a t nhiên - sinh h c có th ch y u liên h ÿ n bao ph
m t ÿ t ( n ÿ nh c a c u trúc th c v t t nhiên hay tính ÿa d ng c a nó), liên h ÿ n b
m t ÿ t ÿai (không có s xoái mòn do gió hay n c, s n ÿ nh c a ch y tràn), liên h
ÿ n ch t l ng ÿ t (không có s m n hóa do tác ÿ ng con ng i, s phèn hóa, hay s
nén d m t ÿ t hay s m t ÿi nh ng ho t ÿ ng c a sinh v t ÿ t) và liên h ÿ n bán
phân t ng (không có s ng p l t hay s ô nhi m, tính n ÿ nh c a ÿ sâu và ch t l ng
n c ng m).
Nh ng ch th tính b n v ng v kinh t xã h i có th s d ng là: không có di dân
nông thôn ra trung tâm thành th , tính n ÿ nh hay gia t ng nh ng thu n l i v lao
ÿ ng nông thôn cho t t c các ÿ tu i làm vi c, tính n ÿ nh hay gia t ng s l ng ÿ n
tr ng ti u h c, tính duy trì ÿ y ÿ l ng th c và ch ÿ n u ng cân ÿ i, c u trúc
th o m c b n v ng trong vùng ÿ ng c , không có hay gi m các ÿi u ki n b t l i cho
s c kh e trong các vùng dân c nông thôn, quan h hòa h p gi a nh ng ng i s
d ng ÿ t ÿai khác nhau trên v n ÿ s d ng, hay ÿ n gi n h n tính n ÿ nh hay gia
t ng s n ph m trên ÿ u ng i t ÿ t ÿai ÿã ÿ c ghi trong th ng kê nông nghi p trên
xã, huy n, t nh hay qu c gia., Tuy nhiên, ÿôi khi ÿi u này c ng che gi u m t ph n tính
không b n v ng m t s n i trong vùng có liên quan khi s d ng s li u trung bình
th ng kê. S khác bi t sinh thái vùng là nh ng ch th tính b n v ng h u d ng d i s
phát tri n c a Ngân Hàng Th Gi i và trung tâm CGIAR và nh ng c quan ÿ c bi t
khác có th là ph ng th c có tính kh thi.
25
nguon tai.lieu . vn
