Xem mẫu
- Giáo trình
Qui Ho ch S D ng t ai
PGS. Ti n s Lê Quang Trí
- M CL C
T A
M U
M CL C
Ch ng I: TÍNH CH T – M C TIÊU – PH M VI – CON NG I
TRONG QUI HO CH S D NG T AI...........................................01
I. TH C TR NG V S D NG T AI................................................................01
II. TÍNH CH T ..............................................................................................................03
1. nh ngh a v qui ho ch s d ng ÿ t ÿai .....................................................................03
2. Yêu c u cho tính h u d ng c a qui ho ch s d ng ÿ t ÿai..........................................04
3. S d ng tôt nh t ngu n tài nguyên h n h p .................................................................05
III. M C TIÊU ...............................................................................................................06
1. Tiêu ÿ ..........................................................................................................................06
1.1. Hi u qu .....................................................................................................................06
1.2. Bình ÿ ng và có kh n ng ch p nh n ........................................................................06
1.3. Tính b n v ng............................................................................................................06
2. S t ng h p gi a các m c tiêu ÿ i kháng ..................................................................07
IV. PH M VI ..................................................................................................................07
1. Tiêu ÿi m c a qui ho ch s d ng ÿ t ÿai .....................................................................07
2. C p qui ho ch ...............................................................................................................08
2.1. C p qu c gia ..............................................................................................................09
2.2. C p T nh ....................................................................................................................09
2.3. C p ÿ a ph ng (Huy n và Xã).................................................................................10
3. Các t ch c và k ho ch phát tri n có liên quan ..........................................................10
V. CON NG I TRONG QUI HO CH S D NG T AI ................................11
1. Ng i s d ng ÿ t ÿai ..................................................................................................11
2. Nhà lãnh ÿ o.................................................................................................................13
3. i qui ho ch................................................................................................................13
4. Ti n trình l p l i trong th c hi n qui ho ch .................................................................14
Ch ng II: CÁC V N C B N CHO QUI HO CH
S D NG B N V NG NGU N TÀI NGUYÊN T AI ................16
I. QUAN I M TRONG QUI HO CH S D NG T AI .................................16
1. Qui ho ch s d ng ÿ t ÿai và qui ho ch ÿô th ............................................................16
2. Ph ng pháp t ng h p..................................................................................................16
II. NH NG V N C N QUAN TÂM TRONG QUI HO CH S D NG
T AI .........................................................................................................................17
1. Ch c n ng c a ÿ t ÿai ..................................................................................................17
i
- 2. S h u ÿ t ÿai, quy n s d ng ÿ t ÿai và th tr ng ÿ t ÿai........................................20
2.1. S h u ÿ t ÿai, quy n s d ng ÿ t ÿai ......................................................................20
2.2. Th tr ng ÿ t ÿai ......................................................................................................21
3. Ng i s d ng ÿ t ÿai và các ch th khác ..................................................................22
4. Nh ng ch t l ng và gi i h n c a ÿ t ÿai cho các s d ng khác nhau .......................24
5. Nh ng ch th cho tính b n v ng ..................................................................................25
Ch ng III: M T S CH D N V N I DUNG VÀ PH NG PHÁP L P QUI HO CH
VÀ K HO CH S D NG T AI VI T NAM 26
I. QUI HO CH S D NG T AI THEO CV1814-1998 .....................................26
1. Công tác chu n b và ÿi u tra c b n............................................................................26
2. Phân tích ÿi u ki n t nhiên và kinh t - xã h i ...........................................................28
3. Phân tích hi n tr ng và bi n ÿ ng ÿ t ÿai ....................................................................30
4. ánh giá thích nghi ÿ t ÿai...........................................................................................33
5. D báo dân s ...............................................................................................................33
6. D báo nhu c u s d ng ÿ t ÿai ...................................................................................34
7. Xây d ng và lu n ch ng ph ng án qui ho ch ...........................................................41
II. QUI HO CH S D NG T AI VÀ LU T T AI 2003 ..........................46
1. B n ÿ hi n tr ng s d ng ÿ t và b n ÿ qui ho ch s d ng ÿ t ÿai ...........................46
2. Qui ho ch, k ho ch s d ng ÿ t..................................................................................46
III. THÔNG T S 30-2004/TT-BTNMT...................................................................50
1. Ph n 1: Nh ng qui ÿ nh chung.....................................................................................50
2. Ph n 2: Trình t , n i dung l p qui ho ch s d ng ÿ t cho c n c .............................56
3. Ph n 3: Trình t , n i dung l p qui ho ch s d ng ÿ t cho T nh, Huy n .....................62
4. Ph n 4: Trình t , n i dung l p qui ho ch s d ng ÿ t cho Xã.....................................66
5. Ph n 5: Trình t , n i dung l p qui ho ch s d ng ÿ t cho khu kinh t ,
khu công ngh cao ..........................................................................................69
6. Ph n 6: N i dung th m ÿ nh qui ho ch s d ng ÿ t ...................................................73
7. Ph n 7: Công b qui ho ch, k ho ch s d ng ÿ t.......................................................75
8. Ph n 8: T ch c th c hi n............................................................................................77
Ch ng IV: QUI HO CH S D NG T AI
THEO H TH NG FAO (1993)...................................................................................78
I. T NG QUÁT ..............................................................................................................78
1. Các b c th c hi n.......................................................................................................78
2. C n thi t cho s uy n chuy n.......................................................................................80
3. Qui ho ch và th c hi n.................................................................................................81
II. CHI TI T CÁC B C TH C HI N TRONG H TH NG FAO (1993).........81
1. B c 1: Thi t l p m c tiêu và các t li u có liên quan ................................................81
2. B c 2: T ch c công vi c...........................................................................................84
3. B c 3: Phân tích v n ÿ ..............................................................................................86
ii
- 4. B c 4: Xác ÿ nh các c h i cho s thay ÿ i...............................................................90
5. B c 5: ánh giá ÿ t ÿai ..............................................................................................95
6. B c 6: ánh giá kh n ng ch n l a ...........................................................................101
7. B c 7: Ch n l a kh n ng t t nh t.............................................................................105
8. B c 8: Chu n b cho qui ho ch s d ng ÿ t ÿai.........................................................112
9. B c 9: Th c hi n qui ho ch .......................................................................................115
10. B c 10: Giám soát và rà soát ch nh s a qui ho ch ..................................................119
Ch ng V: TH C HI N PH NG PHÁP T NG H P CHO QUI HO CH S
D NG B N V NG NGU N TÀI NGUYÊN T AI............................................124
I. M C ÍCH..................................................................................................................124
II. PHÁT TRI N KHUNG XÂY D NG NH NG QUY T NH....................125
III. PHÁT TRI N C S D LI U TH NG KÊ VÀ NH V .............................127
1. C s d li u khí h u....................................................................................................127
2. C s d li u ÿ t và ÿ a hình........................................................................................127
3. C s d li u ngu n tài nguyên n c...........................................................................128
4. C s d li u v che ph ÿ t ÿai và ÿa d ng sinh h c .................................................128
5. C s d li u v s d ng ÿ t ÿai, h th ng cây tr ng và s n xu t ...............................128
6. C s d li u v ÿi u ki n xã h i .................................................................................129
7. C s d li u v chi u h ng kinh t ...........................................................................129
IV. PHÁT TRI N NH NG PH NG TI N TH NG NH T
VÀ K T N I C S D LI U ...................................................................................129
V. PHÂN TÍCH A M C TIÊU VÀ K THU T T I U HÓA D LI U..........131
VI. NH NG PH NG TI N XÃ H I KINH T VÀ CHÍNH TR CHO XÂY
D NG QUY T NH TRONG S D NG T AI...............................................132
Ch ng VI: M T S K T QU I N HÌNH TRONG PH NG PHÁP CH N
PH NG ÁN CHO QUI HO CH S D NG T AI C P HUY N NG
B NG SÔNG C U LONG ...........................................................................................134
I. PH N GI I THI U ...................................................................................................134
II. GI I THI U V VÙNG NGHIÊN C U ...............................................................135
III. K T QU XÂY D NG QUI HO CH S D NG T AI S N XU T
NÔNG-NG -LÂM NGHI P HUY N CÙ LAO DUNG, SÓC TR NG GIAI O N
2003 – 2010 ......................................................................................................................136
1. S c n thi t l p qui ho ch.............................................................................................136
2. Nh ng c n c th c hi n qui ho ch...............................................................................137
iii
- 3. Quan ÿi m và m c tiêu qui ho ch ................................................................................137
4. Qui ho ch s d ng ÿ t ..................................................................................................142
IV. PH NG ÁN QUI HO CH S N XU T NÔNG – NG VÀ NÔNG THÔN
HUY N CÙ LAO DUNG, SÓC TR NG.....................................................................146
1. Ph ng án I...................................................................................................................146
2. Ph ng án II .................................................................................................................154
3. Ph ng án III................................................................................................................162
V. HI U QU C A QUI HO CH...............................................................................169
1. Hi u qu kinh t mô hình .............................................................................................169
2. Hi u qu s n xu t .........................................................................................................170
3. Hi u qu xã h i.............................................................................................................172
4. D báo tác ÿ ng môi tr ng.........................................................................................172
TÀI LI U THAM KH O..............................................................................................174
iv
- M U
V i nh ng áp l c và hi n tr ng s d ng ÿ t ÿai nh hi n nay cho th y ngu n tài
nguyên ÿ t ÿai ngày càng khan hi m và có gi i h n, dân s th gi i gia t ng nhanh. Do
ÿó, ÿòi h i ph i có s ÿ i chi u h p l gi a các ki u s d ng ÿ t ÿai và lo i ÿ t ÿai ÿ
ÿ t ÿ c kh n ng t i ÿa v s n xu t n ÿ nh và an toàn l ng th c, ÿ ng th i c ng
b o v ÿ c h sinh thái cây tr ng và môi tr ng ÿang s ng.
Qui ho ch s d ng ÿ t ÿai là n n t ng trong ti n trình này. ây là m t thành
ph n c s có liên quan ÿ n h sinh thái các vùng núi, sa m c hoang vu, hay các vùng
ÿ ng b ng ven bi n, ÿ ng th i l i n m trong m c tiêu phát tri n và b o v r ng, ÿ t
tr ng và tài nguyên ven bi n. Qui ho ch s d ng ÿ t ÿai (QHSD ) là y u t chính
trong t t c yêu c u phát tri n và b o v các vùng ÿ t ÿai nông nghi p.
Có nh ng s mâu thu n trong s d ng ÿ t ÿai hi n t i. Nhu c u v ÿ t nông
nghi p, ÿ ng c , b o v thiên nhiên, r ng, du l ch và phát tri n ÿô th l n h n nhi u so
v i ngu n tài nguyên ÿ t ÿai hi n có. các qu c gia ÿang phát tri n thì nhu c u này
ngày càng c p bách h n theo t ng n m. Dân s th gi i l thu c vào s l ng/di n tích
ÿ t cho ra l ng th c, nguyên li u và vi c làm s t ng lên g p ÿôi trong vòng 25 ÿ n
50 n m t i. Ngay c m t s vùng ÿ t ÿai ÿ y ÿ , ng i dân v n không ÿ t ÿ n nhu
c u và l i nhu n mong ÿ i trong vi c s d ng ÿ t ÿai ÿó. Trong khi ÿó, s suy thoái
ÿ t ÿai các nông trang, r ng hay ngu n tài nguyên n c ngày càng th y rõ, nh ng
trong t ng cá th c a c ng ÿ ng xã h i không th có bi n pháp riêng nào ÿ h n ch
ho c ch m d t tình tr ng suy thoái này.
Do ÿó, giáo trình Qui Ho ch S D ng t ai ÿ c biên so n nh là m t giáo
trình chuyên kh o nh m m c ÿích trang b cho sinh viên các ngành liên quan có ki n
th c c b n v qui ho ch và nh ng quan ÿi m quan tr ng trong Qui Ho ch S D ng
t ai b n v ng. Tuy nhiên, trên c s c a nh ng quan ÿi m và nh ng qui trình qui
ho ch c a FAO (1993), m i qu c gia ÿã t so n ra nh ng h ng d n riêng cho qu c
gia mình ÿ phù h p trong vi c qui ho ch c a t ng giai ÿo n. Do ÿó ÿ trang b cho
sinh viên có ki n th c và k n ng trong qui ho ch s d ng ÿ t ÿai khi ra tr ng trong
ÿi u ki n th c t , giáo trình Qui Ho ch S D ng t ai ÿ c so n th o hoàn toàn
d a trên các tài li u c b n v qui ho ch c a FAO, Tài li u H ng d n v công tác qui
ho ch, k ho ch s d ng ÿ t ÿai c a Vi n ÿi u tra qui ho ch ÿ t ÿai thu c B Tài
Nguyên và Môi Tr ng (T ng C c a Chính Vi t Nam, Hà N i, tháng 10/1998),
Lu t ÿ t ÿai n m 2003 và Thông t 30 – 2004 c a B Tài Nguyên và Môi Tr ng n m
2004.
Tháng 12 – 2005
Ng i biên so n
PGS. Ti n s Lê Quang Trí
- CH NG I
TÍNH CH T – M C TIÊU – PH M VI – CON
NG I
QUY HO CH S D NG T AI
I. TH C TR NG V S D NG T AI
S gia t ng dân s trong các n c ÿang phát tri n ÿang là áp l c ÿè n ng lên
ngu n tài nguyên ÿ t ÿai có gi i h n c a h và c ng là nguyên nhân gây ra s suy
thoái ÿ t ÿai. Nh ng ph ng pháp chuyên ngành cho vi c quy ho ch ÿ gi m b t tình
tr ng này hi n nay v n ch a cho ÿ c hi u qu , và ph ng pháp t ng h p ÿòi h i ph i
bao g m t t c các ch th tham gia t s b t ÿ u, ÿi u ti t ch t l ng và nh ng s
gi i h n c a m i thành ph n ÿ n v ÿ t ÿai, ÿ n tính s n xu t c a các kh n ng ch n
l a s d ng ÿ t ÿai. Nh ng quan ÿi m và ÿ nh ngh a liên h ÿ n ph ng pháp c th
nh m h tr cho vi c thi t l p nên nh ng v n ÿ quy t ÿ nh các m c ÿ quy ho ch
khác nhau.
Nh ng v n ÿ s d ng ÿ t ÿai hi n t i ÿòi h i nh ng gi i pháp ÿ c t o ra v i
s h tr c a ph ng pháp t ng h p trong vùng nông thôn và bán thành th , thì th ng
ÿ c xu t phát t nh ng s mâu thu n ÿ i kháng gi a môi tr ng và phát tri n. T t c
vi c này ÿ c th o lu n bao g m xây d ng nh ng quy t ÿ nh ÿ làm th nào s d ng
nh ng ngu n tài nguyên khan hi m, tái l p l i vùng ÿ t ÿai suy thoái hay c i thi n ÿ t
ÿai nông nghi p chính, ÿ nh c nh ng nông h nh hay nh ng nông trang c gi i s
h tr t t h n trong vi c m r ng dân s , h n ch phát tri n vùng ÿô th vào trong các
vùng nông nghi p có ch t l ng cao, s d ng h p lý ngu n tài nguyên n c khan
hi m, và nh ng yêu c u chuyên bi t cho ph ng pháp t ng h p ng c l i v i quy
ho ch chuyên ngành c a vùng ven bi n.
Th c hi n ph ng pháp t ng h p thì tùy thu c vào nh ng chính sách h tr quy
ho ch cho s d ng và qu n lý b n v ng ngu n tài nguyên ÿ t ÿai, ÿ t ng c ng
nh ng th ch th c thi và ÿ ÿ m b o s bao g m và tham gia hành ÿ ng c a các ch
th trong ti n trình xây d ng quy t ÿ nh. Nh ng ho t ÿ ng này s ÿ c h tr b ng s
thay ÿ i các s li u c b n v ngu n tài nguyên t nhiên và cách s d ng, thông qua
vi c k t h p s d ng h th ng thông tin ÿ a lý GIS. Nh ng ph ng ti n kinh t và xã
h i c ng ÿ c mô t và ÿ c s d ng ÿ ÿ m b o s nh ng ÿóng góp c a các ch th
trong vi c th a thu n s d ng ÿ t ÿai.
Ph ng pháp t ng h p cho quy ho ch s d ng và qu n lý ngu n tài nguyên ÿ t
ÿai b t bu c ph i bao g m t t c các ch th trong ti n trình xây d ng quy t ÿ nh cho
t ng lai c a ÿ t ÿai, và xác ÿ nh ÿánh giá t t c nh ng ÿ c tr ng chính c a sinh h c
t nhiên và kinh t xã h i c a các ÿ n v ÿ t ÿai. i u này ÿòi h i s xác ÿ nh và thi t
l p s s d ng hay không s d ng c a m i ÿ n v ÿ t ÿai v các m t k thu t thích
h p, kh n ng kinh t , xã h i ch p nh n và tính môi tr ng không suy thoái.
Ph ng pháp chuyên ngành thu n cho quy ho ch s d ng ngu n tài nguyên ÿ t
ÿai c n ph i tránh, vì v i ph ng pháp này có th ÿ a ÿ n nh ng s suy thoái không
ÿoán tr c ÿ c. Liên quan ÿ n v n ÿ môi tr ng c n thi t ph i ÿ c ÿ t lên hàng
1
- ÿ u do s t ng tr ng quá nhanh c a dân s trên th gi i, gia t ng nh ng s l thu c
vào nhau gi a các qu c gia và gi a các vùng trên th gi i, nh ng chú ý t ng tr ng v
giá tr c a h sinh thái t nhiên, và nh ng nh n th c r ng nh ng s d ng ÿ t ÿai hi n
t i có th nh h ng ÿ n h th ng khí h u toàn c u. Ph ng pháp t ng h p h n h n
ph ng pháp chuyên ngành là có ý ngh a ng n c n hay gi i quy t ÿ c nh ng mâu
chu n liên quan ÿ n s d ng ÿ t ÿai, khi nó ÿ t t i h o ti n trình quy ho ch và thi t l p
m t môi tr ng có th cho s trung gian gi a, và xây d ng quy t ÿ nh b i, t t c các
ch th giai ÿo n ban ÿ u.
D ÿoán m c ÿ t ng dân s c a th gi i có th g p ÿôi v i kho ng 10 t ng i
vào n m 2050 (UNFPA, 1992; trong FAO, 1993). Do ÿó, h u h t các nhà khoa h c và
chuyên gia trên th gi i ÿ ng ý v i nhau r ng c n thi t ph i áp d ng nh ng công ngh
nông nghi p tiên ti n cho vi c s d ng ngu n tài nguyên ÿ t ÿai ÿ cung c p l ng
th c ÿ y ÿ , ch t s i, th c n gia súc, d u sinh h c và g lên g p ÿôi. Trong th c t ,
có nh ng s thi u h t ÿ t ÿai tr m tr ng trong nhi u qu c gia, ÿ c bi t là các qu c gia
ÿang phát tri n.
Trong m t nghiên c u g n ÿây c a FAO (Alexandratos, 1995; trong FAO,
1993) c l ng kho ng 92% c a 1800 tri u ha ÿ t ÿai c a các qu c gia ÿang phát
tri n bao g m luôn c Trung Qu c thì có ti m n ng cho cây tr ng s d ng n c tr i,
nh ng hi n nay v n ch a s d ng h t và ÿúng m c ÿích, trong ÿó vùng bán sa m c
Sahara Châu phi 44%; Châu m lin và vùng Caribê 48%. Hai ph n ba c a 1800 tri u
ha này t p trung ch y u m t s nh qu c gia nh : 27% Brasil, 9% Zaire, và 30%
12 n c khác. M t ph n c a ÿ t t t này v n còn ÿ dành cho r ng hay vùng b o v
kho ng 45%, và do ÿó trong các vùng này không th t s ÿ c s d ng cho nông
nghi p. M t ph n khác thì l i g p khó kh n v m t ÿ t và d ng b c th m nh kho ng
72% vùng Châu phi bán sa m c và vùng Châu m la tinh.
Trên 50% c a 1800 tri u ha c a ÿ t ÿ dành ÿ c phân lo i c p lo i " m", thí
d nh quá m cho h u h t các lo i cây tr ng và không thích h p l m cho s ÿ nh c
c a con ng i, hay còn g i là "vùng thích nghi kém cho cây tr ng". Do ÿó, kh n ng
ÿ m r ng di n tích ÿ t ÿai cho canh tác cây tr ng th ng b gi i h n. K t qu là t t
c nh ng c g ng ÿ gia t ng s n l ng theo nhu c u l ng th c và các cái khác thì
th ng d a ch y u vào s thâm canh hóa cho s n xu t v i nh ng gi ng cây tr ng có
n ng su t cao trong các vùng có ti m n ng cao. ây là nh ng vùng ÿ t ÿai có ÿ t t t,
ÿ a hình thích h p, ÿi u ki n m a và nhi t ÿ thích h p hay có kh n ng cung c p
n c cho t i, và d dàng ti p c n v i phân bón vô c và h u c .
FAO c l ng r ng (Yudelman, 1994; trong FAO, 1993), ÿ t nông nghi p có
th m r ng ÿ c kho ng 90 tri u ha vào n m 2010, di n tích thu ho ch có t ng lên
ÿ n 124 tri u ha do vi c thâm canh t ng v cây tr ng. Các vùng ÿ t có kh n ng t i
trong các qu c gia ÿang phát tri n ÿang ÿ c m r ng t ng thêm kho ng 23,5 tri u ha
so v i hi n t i là 186 tri u ha.
Nh ng nghiên c u chi ti t h n ÿang ÿ c th c hi n v ti m n ng t i các
qu c gia ÿang phát tri n, ÿ c bi t là Châu phi. Nh ng nghiên c u này ch y u t p
trung trên các di n tích ÿ t thích nghi k t h p v i các ÿi u ki n ÿ a hình và ngu n tài
nguyên n c m t và n c ng m ÿ th c hi n v i chi phí th p và không làm h y ho i
giá tr môi tr ng.
K t qu c a thâm canh hóa có th x y ra ÿ c trong các vùng ÿ t thiên nhiên
u ÿãi hay trên các vùng ÿ t mà con ng i ph i can thi p vào b ng ÿ u t kinh t nh
phát tri n h th ng t i tiêu. Nh v y cho th y r ng trong m t t ng lai g n ÿây s
gi m ÿi m t cách có ý ngh a di n ÿích ÿ t/nông h nông thôn. Kh n ng di n tích ÿ t
nông nghi p trên nông h trong các qu c gia ÿang phát tri n ÿ c d phóng b i FAO
2
- cho n m 2010 ch còn g n phân n a là 0,4 ha so v i cu i th p niên 80 là 0,65 ha, hình
nh này c ng cho th y di n tích này s nh h n vào nh ng n m 2050. Ng c l i v i
các qu c gia ÿang phát tri n, các qu c gia phát tri n s có s gia t ng di n tích ÿ t
nông nghi p trên ÿ u ng i do m c t ng dân s b ÿ ng ch n l i. i u này s d n ÿ n
m t s ÿ t nông nghi p s ÿ c chuy n sang thành các vùng ÿ t b o v thiên nhiên,
hay vùng ÿ t b o v sinh c nh v n hóa ho c ph c v cho các m c ÿích ngh ng i c a
con ng i (Van de Klundert, et al., 1994; trong FAO, 1993). Tình tr ng c a các qu c
gia n m trong giai ÿo n chuy n ti p thì r t khó mà d phóng b i vì nh ng ti n trình
hi n t i là ÿang chuy n ÿ i t ÿ t ÿai nông nghi p thu c nhà n c sang quy n s d ng
ÿ t ÿai t nhân.
S c ÿoán c a FAO thì b gi i h n theo t l th i gian ÿ n n m 2010, khi mà s
thay ÿ i khí h u toàn c u ÿ c mong c là nh h ng không ÿáng k trong su t th i
gian này. i u này có th s khác vào nh ng n m 2050 ho c sau ÿó. H u qu c a các
mô hình v s thay ÿ i c a khí h u thì các qu c gia ÿang phát tri n s b nh h ng
x u h n là thu n l i v m c an toàn l ng th c (Norse và Sombroek, 1995; trong
FAO, 1993).
II. TÍNH CH T
V i nh ng áp l c và th c tr ng s d ng ÿ t ÿai nh nêu trên cho th y ngu n tài
nguyên ÿ t ÿai ngày cadng khan hi m và có gi i h n, dân s th gi i gia t ng. Do ÿó
ÿòi h i ph i có s ÿ i chi u h p lý gi a các ki u s d ng ÿ t ÿai và lo i ÿ t ÿai ÿ ÿ t
ÿ c kh n ng t i ÿa v s n xu t n ÿ nh và an toàn l ng th c, ÿ ng th i c ng b o v
ÿ c h sinh thái cây tr ng và môi tr ng ÿang s ng.
Quy ho ch s d ng ÿ t ÿai là n n t ng trong ti n trình này. ây là m t thành
ph n c s có liên quan ÿ n h sinh thái các vùng núi, sa m c hoang vu, hay các vùng
ÿ ng b ng ven bi n, ÿ ng th i l i n m trong m c tiêu phát tri n và b o v r ng, ÿ t
tr ng và tài nguyên ven bi n. Quy ho ch s d ng ÿ t ÿai là y u t chính trong t t c
yêu c u phát tri n và b o v các vùng ÿ t ÿai nông nghi p.
Có nh ng s mâu thu n nhau trong s d ng ÿ t ÿai hi n nay. Nhu c u v ÿ t
nông nghi p, ÿ ng c , b o v thiên nhiên, r ng, du l ch và phát tri n ÿô th thì l n h n
nhi u so v i ngu n tài nguyên ÿ t ÿai hi n có. Trong các n c ÿang phát tri n thì nhu
c u này càng c p bách h n trong m i n m. Dân s th gi i l thu c vào s l ng/di n
tích ÿ t cho ra l ng th c, nguyên li u và vi c làm s t ng lên g p ÿôi trong vòng 25
ÿ n 50 n m t i. Ngay c m t s vùng ÿ t ÿai ÿ y ÿ , ng i dân v n không ÿ t ÿ n nhu
c u và l i nhu n mong ÿ i trong vi c s d ng ÿ t ÿai ÿó. Trong khi ÿó, s suy thoái
ÿ t ÿai các nông trang, r ng hay ngu n tài nguyên n c càng ngày càng th y rõ,
nh ng trong t ng cá th c a c ng ÿ ng xã h i không th có bi n pháp riêng nào ÿ h n
ch ho c ch m dút tình tr ng suy thoái này.
1. nh ngh a quy ho ch s d ng ÿ t ÿai
Hi n nay có r t nhi u tài liêu nghiên c u ÿ nh ngh a v quy ho ch s d ng ÿ t
ÿai (QHSD ) khác nhau, t ÿó ÿ a ÿ n nh ng vi c phát tri n quan ÿi m và ph ng
pháp ÿ c s d ng trong QHSD c ng khác nhau.
Theo Dent (1988; 1993) QHSD nh là ph ng ti n giúp cho l nh ÿ o quy t
ÿ nh s d ng ÿ t ÿai nh th nào thông qua vi c ÿánh giá có h th ng cho vi c ch n
m u hình trong s d ng ÿ t ÿai, mà trong s ch n l a này s ÿáp ng v i nh ng m c
tiêu riêng bi t, và t ÿó hình thành nên chính sách và ch ng trình cho s d ng ÿ t
ÿai.
3
- M t ÿ nh ngh a khác c a Fresco và ctv., (1992), QHSD nh là d ng hình
c a quy ho ch vùng, tr c ti p cho th y vi c s d ng t t nh t v ÿ t ÿai trên quan ÿi m
ch p nh n nh ng m c tiêu, và nh ng c h i v môi tr ng, xã h i và nh ng v n ÿ
h n ch khác.
Theo Mohammed (1999), nh ng t v ng k t h p v i nh ng ÿ nh ngh a v QHSD
là h u h t ÿ u ÿ ng ý chú tr ng và gi i ÿoán nh ng ho t ÿ ng nh là m t ti n trình
xây d ng quy t ÿ nh c p cao. Do ÿó QHSD , trong m t th i gian dài v i quy t ÿ nh
t trên xu ng nên cho k t qu là nhà quy ho ch b o ng i dân ph i làm nh ng gì.
Trong ph ng pháp t ng h p và ng i s d ng ÿ t ÿai là trung tâm (UNCED, 1992;
trong FAO, 1993) ÿã ÿ i l i ÿ nh ngh a v QHSD nh sau QHSD là m t ti n
trình xây d ng nh ng quy t ÿ nh ÿ ÿ a ÿ n nh ng hành ÿ ng trong vi c phân chia ÿ t
ÿai cho s d ng ÿ cung c p nh ng cái có l i b n v ng nh t (FAO, 1995). V i cái
nhìn v quan ÿi m kh n ng b n v ng thì ch c n ng c a QHSD là h ng d n s
quyst ÿ nh trong s d ng ÿ t ÿai ÿ làm sao trong ngu n tài nguyên ÿó ÿ c khai thác
có l i cho con ng i, nh ng ÿ ng th i c ng ÿ c b o v cho t ng lai.Cung c p
nh ng thông tin t t liên quan ÿ n nhu c u và s ch p nh n c a ng i dân, ti m n ng
th c t i c a ngu n tài nguyên và nh ng tác ÿ ng ÿ n môi tr ng có th có c a nh ng
s l a ch n là m t yêu c u ÿ u tiên cho ti n trình quy ho ch s d ng ÿ t ÿai thành
công. ÿây ÿánh giá ÿ t ÿai gi vai trò quan tr ng nh là công c ÿ ÿánh giá th c
tr ng c a ÿ t ÿai khi ÿ c s d ng cho m c ÿích riêng bi t (FAO, 1976), hay nh là
m t ph ng pháp ÿ gi i ngh a hay d ÿoán ti m n ng s d ng c a ÿ t ÿai (Van
Diepen và ctv., 1988). Do ÿó có th ÿ nh ngh a:
“Quy ho ch s d ng ÿ t ÿai là s ÿánh giá ti m n ng ÿ t n c có h th ng, tính
thay ÿ i trong s d ng ÿ t ÿai và nh ng ÿi u ki n kinh t xã h i ÿ ch n l c và
th c hi n các s ch n l a s d ng ÿ t ÿai t t nh t. ng th i quy ho ch s d ng
ÿ t ÿai c ng là ch n l c và ÿ a vào th c hành nh ng s d ng ÿ t ÿai ÿó mà nó
ph i phù h p v i yêu c u c n thi t c a con ng i v b o v ngu n tài nguyên
thiên nhiên trong t ng lai”.
Do ÿó, trong quy ho ch cho th y:
- Nh ng s c n thi t ph i thay ÿ i,
- Nh ng c n thi t cho s vi c c i thi n qu n lý, hay
- Nh ng c n thi t cho ki u s d ng ÿ t ÿai hoàn toàn khác nhau trong các tr ng
h p c th khác nhau.
Các lo i s d ng ÿ t ÿai bao g m: ÿ t , nông nghi p (th y s n, ch n nuôi,…)
ÿ ng c , r ng, b o v thiên nhiên và du l ch ÿ u ph i ÿ c phân chia m t cách c th
theo th i gian ÿ c quy ÿ nh. Do ÿó trong quy ho ch s d ng ÿ t ÿai ph i cung c p
nh ng h ng d n c th ÿ có th giúp cho các nhà quy t ÿ nh có th ch n l a trong
các tr ng h p có s mâu thu n gi a ÿ t nông nghi p và phát tri n ÿô th hay công
nghi p hóa b ng cách là ch ra các vùng ÿ t ÿai nào có giá tr nh t cho ÿ t nông nghi p
và nông thôn mà không nên s d ng cho các m c ÿích khác.
2. Yêu c u cho tính h u d ng c a quy ho ch s d ng ÿ t ÿai
Có ba ÿi u ki n c n thi t ph i có ÿ ÿ t ÿ c tính h u d ng c a quy ho ch s
d ng ÿ t ÿai là:
- C n thi t ph i thay ÿ i cách s d ng ÿ t ÿai, hay nh ng tác ÿ ng ng n c n m t
vài s thay ÿ i không nên ÿ i, và ph i ÿ c ch p nh n b i con ng i trong
c ng ÿ ng xã h i n i ÿó.
- Ph i phù h p v i mong c c a ch ÿ chính tr và
4
- - Có kh n ng ÿ a vào th c hi n có hi u qu .
Nh ng n i nào mà các ÿi u ki n này ch a th a thì c n ph i ti n hành t ng b c
m t b ng cách ch n các ÿi m ÿi n hình ÿ th c hi n, ÿ ng th i c ng ph i v n ÿ ng
ng i dân trong vùng hay nhà n c thông qua các k ho ch b ng nh ng ch ng minh
th c t và gi i trình rõ các m c tiêu t t ÿ p có th ÿ t trong t ng lai khi quy ho ch
ÿ c th c hi n.
3. S d ng t t nh t ngu n tài nguyên h n h p:
Nh ng nhu c u c n thi t c b n c a chúng ta nh l ng th c, nguyên li u, d u
khí, qu n áo và nhà c a ÿ u ÿ c l y t các ngu n tài nguyên ÿ t ÿai có gi i h n. Dân
s ngày m t gia t ng d n ÿ n ngu n tài nguyên ÿ t ÿai ngày càng khan hi m. Khi s
d ng ÿ t ÿai thay ÿ i theo nhu c u m i thì s t o ra nh ng s mâu thu n m i gi a các
ki u s d ng ÿ t ÿai và gi a nh ng mong c riêng t cá nhân c a ng i s d ng ÿ t
ÿai v i mong c c a c ng ÿ ng. t ÿai th ng ÿ c s d ng cho vi c ÿô th hóa và
công nghi p hóa nên không còn nhi u ÿ s d ng cho nông nghi p, ÿ ng th i trong
vi c phát tri n ÿ t ÿai nông nghi p thì l i b h n ch do s c nh tranh gi a ÿ t nông
nghi p, ÿ t r ng, vùng ÿ t cho kh n ng cung c p n c và khu b o t n thiên nhiên.
Khi xây d ng quy ho ch s d ng ÿ t ÿai cho t t và có hi u qu h n th ng thi
không ph i là nh ng ý t ng m i. Trãi qua các n m tháng, ng i nông dân ÿã có
nh ng ÿ nh h ng quy ho ch riêng theo nông h hay trang tr i nh k ho ch tr ng tr t
theo t ng mùa khác nhau và n i nào c n thi t cho vi c tr ng các lo i cây khác nhau.
Nh ng quy t ÿ nh trong quy ho ch này th ng là theo t ng nhu c u riêng c a t ng gia
ÿình nông dân riêng r , theo ki n th c chuyên môn hay kinh nghi m, trình ÿ k thu t,
kh n ng lao ÿ ng và ngu n v n mà nh ng nông dân này có ÿ c. Di n tích, s l ng
nhân l c và nh ng ph c t p ngày m t gia t ng trong b n thân nông trang là nh ng
thông tin c n thi t cho phép chúng ta ph i s d ng các ph ng pháp phù h p trong
phân tích và ÿánh giá quy ho ch. Tuy nhiên:
- Quy ho ch s d ng ÿ t ÿai không ph i là quy ho ch trang tr i các t l khác
nhau mà là s quy ho ch các b c xa h n trong t ng lai ÿ phù h p v i
nh ng mong c c a m t c ng ÿ ng xã h i.
- Quy ho ch s d ng ÿ t ÿai ph i bao g m nh ng s tiên li u tr c nhu c u c n
thi t cho thay ÿ i trong s d ng ÿ t ÿai c ng nh nh ng tác ÿ ng lên s
thay ÿ i ÿó.
- Nh ng m c tiêu c a quy ho ch ph i ÿ c thi t l p t s c p bách c a yêu c u
xã h i hay c a nhà n c và ÿ c tính toán theo tình tr ng hi n t i c a khu
v c ÿó.
Trong nhi u n i, hi n tr ng s d ng ÿ t ÿai không th làm ti p t c ÿ c th c
hi n b i vì ÿ t ÿai n i ÿây ngày m t suy thoái, thí d nh s d ng ÿ t ÿai b ng cách
phá r ng trên các vùng ÿ i d c hay trên các vùng ÿ t nghèo nàn, nên không thích h p
cho h th ng canh tác b n v ng lâu dài; và nh ng ho t ÿ ng k ngh , nông nghi p, ÿô
th hóa t o ra s ô nhi m môi tr ng. S suy thoái ngu n tài nguyên thiên nhiên có th
ÿ c ÿúc k t là do lòng tham, s d t nát, thi u kh n ng ki n th c ch n l a, hay nói
cách khác là vi c s d ng ÿ t ÿai nhu c u c n thi t hi n t i mà không có s ÿ u t
lâu dài cho t ng lai.
Do ÿó, ÿ quy ho ch s d ng ÿ t ÿai ÿáp ng v i các m c tiêu là nh m làm th
nào ÿ s d ng ÿ t ÿai ÿ c t t nh t trong ÿi u ki n ngu n tài nguyên ÿ t ÿai ngày
càng h n h p thì có th ÿ ngh ti n hành theo các b c sau:
5
- - ánh giá nhu c u c n thi t hi n t i – t ng lai và ÿánh giá m t cách khoa h c,
có h th ng kh n ng cung c p t ÿ t ÿai cho các nhu c u ÿó;
- Xác ÿ nh và có gi i pháp cho các mâu thu n trong s d ng ÿ t ÿai, gi a nhu
c u c n thi t c a cá nhân v i nhu c u chung c a c ng ÿ ng xã h i, và gi a nhu
c u c a th h hi n t i và nh ng th h t ng lai;
- Tìm ki m ra các s ch n l a b n v ng và t ÿó ch n ra cái c n thi t nh t cho
vi c ÿáp ng các yêu c u ÿã xác ÿ nh;
- K t qu th c hi n quy ho ch s mang l i s thay ÿ i theo mong c c a công
ÿ ng và phát tri n;
- Rút t a bài h c t các kinh nghi m trong quá trình quy ho ch và th c hi n quy
ho ch ÿ có th ch nh s a k p th i theo s thay ÿ i c a các y u t tác ÿ ng khác
có liên quan.
Thông th ng thì không có m t b ng k ho ch c th , chi ti t cho s thay ÿ i
trong s d ng ÿ t ÿai, mà trong toàn ti n trình quy ho ch là m t s l p l i và ti p n i
liên t c. Trong m i giai ÿo n, khi có ÿ c nh ng thông tin t t h n thì ph n quy ho ch
s ÿ c c p nh t hóa ÿ toàn ch ng trình quy h ach ÿ t m c ÿ chính xác cao h n.
III. M C TIÊU
1. Tiêu ÿ
M c tiêu c a quy ho ch ÿ c ÿ nh ngh a nh là làm th nào ÿ s d ng ÿ t ÿai
ÿ c t t nh t. Có th phân chia ra tính chuyên bi t riêng c a t ng ÿ án. M c tiêu c a
quy ho ch có th ÿ c gom l i trong 3 tiêu ÿ : hi u qu , bình ÿ ng - có kh n ng
ch p nh n, và b n v ng.
1.1 Hi u qu
S d ng ÿ t ÿai ph i mang tính ch t kinh t , do ÿó m t trong nh ng m c tiêu
c a quy ho ch ÿ phát tri n là mang l i tính hi u qu và nâng cao s n l ng, ch t
l ng trong s d ng ÿ t ÿai. b t k m t hình th c s d ng ÿ t ÿai riêng bi t nào thì
nó c ng có tính thích nghi cho t ng vùng riêng bi t c a nó hay ÿôi khi nó thích nghi
chung cho c các vùng khác. Hi u qu ch ÿ t ÿ c khi có s ÿ i chi u gi a các lo i
s d ng ÿ t ÿai khác nhau v i nh ng vùng ÿ t ÿai cho l i nhu n cao nh t mà chi phí
ÿ u t th p nh t. Tuy nhiên, hi u qu có ý ngh a khác nhau ÿ i v i các ch th khác
nhau. i v i nh ng nông dân cá th thì hi u qu là làm sao v n thu h i t ÿ u t lao
ÿ ng ÿ n v t ch t ÿ c cao nh t hay l i nhu n cao nh t t các vùng ÿ t có th cho
ÿ c. Còn m c ÿích c a nhà n c thì ph c t p h n bao g m c vi c c i thi n tình
tr ng trao ÿ i hàng hóa v i n c ngoài thông qua s n xu t cho xu t kh u hay thay th
d n vi c nh p kh u.
1.2 Bình ÿ ng và có kh n ng ch p nh n ÿ c
S d ng ÿ t ÿai c ng mang tính ch p nh n c a xã h i. Nh ng m c tiêu ÿó bao
g m an toàn l ng th c, gi i quy t công n vi c làm và an toàn trong thu nh p c a các
vùng nông thôn. C i thi n ÿ t ÿai và tái phân b ÿ t ÿai c ng ph i ÿ c tính ÿ n ÿ
gi m b t nh ng b t công trong xã h i hay có th ch n l c các ki u s d ng ÿ t ÿai
thích h p ÿ gi m d n và t ng b c xóa ÿi s nghèo ÿói t o ra s bình ÿ ng trong s
d ng ÿ t ÿai c a m i ng i trong xã h i. M t cách ÿ th c hi n ÿ c nh ng m c tiêu
này là nâng cao tiêu chu n ÿ i s ng c a t ng nông h . Tiêu chu n m c s ng này bao
g m m c thu nh p, dinh d ng, an toàn l ng th c và nhà c a. Quy ho ch là ph i ÿ t
ÿ c nh ng tiêu chu n này b ng cách thông qua vi c phân chia ÿ t ÿai cho các ki u s
6
- d ng riêng bi t c ng nh phân chia tài chánh h p lý và ÿ ng th i v i các ngu n tài
nguyên khác.
1.3 Tính b n v ng
S d ng ÿ t ÿai b n v ng là ph i phù h p v i nh ng yêu c u hi n t i ÿ ng th i
c ng ph i b o v ÿ c ngu n tài nguyên thiên nhiên cho các th h k ti p trong t ng
lai. i u này ÿòi h i m t s k t h p gi a s n xu t và b o v : s n xu t ra hàng hóa cho
nhu c u hi n t i k t h p v i b o v tài nguyên thiên nhiên. Tuy nhiên, trong quá
trình s n xu t l thu c vào tài nguyên nên vi c b o v và s d ng cân ÿ i ngu n tài
nguyên này là nh m b o ÿ m s s n xu t ÿ c lâu b n trong t ng lai.
Trong m t c ng ÿ ng, khi ngu n tài nguyên ÿ t ÿai b h y ho i chính là s h y
ho i t ng lai c a c ng ÿ ng ÿó. S d ng ÿ t ÿai ph i ÿ c quy ho ch cho toàn c ng
ÿ ng và xem nh là m t th th ng nh t b i vì s b o v ÿ t, n c và các ngu n tài
nguyên ÿ t ÿai khác có ngh a là b o v tài nguyên ÿ t ÿai cho t ng cá th riêng bi t
trong c ng ÿ ng ÿó.
2. S t ng h p gi a các m c tiêu ÿ i kháng
Trong các m c tiêu ÿ ra cho vi c s d ng ÿât ÿai, luôn luôn cho th y có s ÿ i
kháng gi a các m c tiêu. Quá công bình thì th ng ÿ a ÿ n kém hi u qu . Trong giai
ÿo n ng n không th nào ÿáp ng các yêu c u hi n t i mà không phá h y m t ph n
ngu n tài nguyên thiên nhiên, thí d nh : phá r ng làm r y hay phá r ng nuôi tôm
vùng ven bi n. Nhà l nh ÿ o ph i quan tâm ÿ n s t ng h p gi a nh ng m c tiêu
khác nhau này, nh ng n u h th ng chung c a xã h i mu n ÿ c t n t i thì vi c s
d ng tài s n thiên nhiên này ph i ÿ c ÿ n bù b ng s phát tri n c a con ng i.
Thông tin t t là r t c n thi t, trong ÿó c n thi t nh t là nh ng thông tin v nhu
c u c a con ng i, v ngu n tài nguyên ÿ t ÿai, và v k t qu c a môi tr ng t nhiên
và kinh t xã h i c a nh ng quy t ÿ nh ch n l a. Công vi c c a nhà quy ho ch s
d ng ÿ t ÿai là ÿ m b o nh ng quy t ÿ nh ÿ c th c hi n trên c s c a s ÿ ng ý
nh t trí, n u chuy n ÿó không x y ra thì xem nh là có s b t ÿ ng ý ki n và t o ra
mâu thu n.
Trong nhi u tr ng h p, quy ho ch có th gi m chi phí s n xu t; thí d nh
vi c gi i thi u các k thu t m i thích h p. Qui ho ch c ng có th giúp hóa gi i nh ng
mâu thu n b ng vi c c n ph i có s tham gia c a c ng ÿ ng xã h i trong ti n trình quy
ho ch và b ng vi c trình bày ra các s s h p lý và nh ng thông tin n n t ng cho vi c
ra quy t ÿ nh.
IV. PH M VI
1. Tiêu ÿi m c a quy ho ch s d ng ÿ t ÿai
Yêu c u c n thi t c a con ng i là ph i s ng và ho t ÿ ng trong su t ti n trình
quy ho ch. Nông dân ÿ a ph ng, hay nh ng ng i s d ng ÿ t ÿai khác và c ng ÿ ng
xã h i có cu c s ng tùy thu c vào ÿ t ÿai ph i ch p nh n s c n thi t trong vi c thay
ÿ i s d ng ÿ t ÿai và cu c s ng c a h ph i theo nh ng k t qu thay ÿ i ÿó.
Quy ho ch s d ng ÿ t ÿai ph i theo chi u h ng thu n. Nhóm quy ho ch ph i
tìm ra nh ng yêu c u, ki n th c, k n ng, nhân l c và v n c a c ng ÿ ng hay ngu n
v n t các t ch c khác. ng th i ph i nghiên c u các v n ÿ khó kh n trong hi n
tr ng s d ng ÿ t ÿai hi n t i và t ÿó c g ng tuyên truy n r ng rãi cho ng i dân
trong c ng ÿ ng hi u r s nguy h i n u ti p t c s d ng ÿ t ÿai nh hi n nay và gi i
7
- thích h hi u rõ nh ng kh n ng t t ÿ p và c n thi t trong vi c thay ÿ i cách s d ng
ÿ t ÿai cho t ng lai.
S d ng lu t ÿ ng n c n hay ép bu c con ng i th ng d ÿi ÿ n th t b i và
t o ra nhi u mâu thu n. Kh n ng ch p nh n c a ÿ a ph ng là c n thi t n u có s
tham gia c a ÿ a ph ng trong ti n trình quy ho ch. S ng h c a chính quy n ÿ a
ph ng thì th t s c n thi t ÿ ng th i trong ÿó s tham gia c a các c quan ban ngành
liên quan ÿ n vi c th c hi n d án c ng gi vai trò r t quan tr ng. T ÿó cho th y
trong quy ho ch s d ng ÿ t ÿai ph i có các ti u ÿi m chính c n ÿ c xác ÿ nh hi u
bi t c th nh sau:
- t ÿai thì không gi ng nhau m i n i:
t ÿai, b n thân nó ÿã là tiêu ÿi m trong quy ho ch s d ng ÿ t ÿai. V n, lao
ÿ ng, k n ng qu n lý và k thu t có th ÿ a ÿi ÿ n n i nào c n ÿ n. Nh ng ÿ t ÿai
không th di chuy n ÿ c, và cho th y nh ng vùng ÿ t khác nhau thì cho nh ng kh
n ng khác nhau và nh ng v n ÿ qu n lý c ng khác nhau. Không ph i ngu n tài
nguyên ÿ t ÿai là không thay ÿ i, ÿi u này khá rõ ràng trong tr ng h p c a khí h u
và th c v t, các tr ng h p khác nh s thi u h t ngu n n c hay s m t ÿ t gây ra
do xoái mòn hay s nhi m m n thì c ng ch cho th y rõ r ng là ngu n tài nguyên ÿang
b suy thoái. Nh ng thông tin ÿ y ÿ v hi n tr ng c a ngu n tài nguyên ÿ t ÿai r t
c n thi t cho quy ho ch s d ng ÿ t ÿai.
- K thu t:
M t thành ph n th ba trong quy ho ch là ki n th c và k thu t s d ng ÿ t
ÿai: nông h c, nuôi tr ng th y s n, ch n nuôi gia súc và nh ng v n ÿ khác. Nh ng
ki n th c k thu t ÿ ngh ng i s d ng ÿ t ÿai ph i có ÿ s d ng ngu n v n, k
n ng, và nh ng ngu n tài nguyên c n thi t khác m t cách thích h p. Nh ng k thu t
m i có th bao hàm luôn c v xã h i l n môi tr ng t nhiên mà nó ph i ÿ c trình
bày ÿ y ÿ b i nhà quy ho ch.
- T ng h p:
Tr c ÿây trong quy ho ch s d ng ÿ t ÿai th ng v ng m c nh ng sai l m là
ch t p trung m t cách h n h p vào ngu n tài nguyên ÿ t ÿai mà con ng i không ÿ
th i gian ÿ suy ngh là ngu n tài nguyên này ph i ÿ c s d ng nh th nào. Thông
th ng, ÿ t ÿai nông nghi p t t c ng có th thích h p cho nh ng lo i s d ng c nh
tranh khác. Quy t ÿ nh s d ng ÿ t ÿai không nh ng ÿ c s d ng trên n n t ng c a
kh n ng thích nghi ÿ t ÿai mà còn ph i theo nh ng nhu c u s n xu t và m r ng di n
tích canh tác, vi c m r ng này th ng lan ÿ n nh ng vùng ÿ t ch ÿ c s d ng cho
các m c ÿích chuyên bi t khác. Do ÿó, quy ho ch là ph i t ng h p t t c các thông tin
v kh n ng thích nghi ÿ t ÿai, nh ng nhu c u v xã h i t các lo i s n ph m hàng hóa
và nh ng c h i thích h p v i nhu c u cho vi c h u d ng trên vùng ÿ t ÿai ÿó trong
hi n t i và c t ng lai.
Do ÿó, quy ho ch s d ng ÿ t ÿai không ph i là m t chuyên ÿ riêng nh quy
ho ch phát tri n nông h tr ng các lo i cây tr ng ÿ n gi n, hay m t h th ng th y
nông t i riêng cho nông h mà quy ho ch s d ng ÿ t ÿai ph i ÿ c th c hi n d i
d ng t ng h p theo h ng phát tri n t k ho ch chi n l c phát tri n c p qu c gia
ÿ n m c ÿ chi ti t cho các ÿ án riêng bi t hay các ch ng trình c p Huy n hay ÿ a
ph ng c p Xã.
2. Các c p ÿ quy ho ch
Quy ho ch s d ng ÿ t ÿai có th áp d ng 3 c p theo FAO (1993): c p qu c
gia, c p t nh/thành ph và c p ÿ a ph ng (bao g m c p Huy n và Xã). Không c n
8
- thi t ph i theo th t c p ÿ nào, tùy theo t ng qu c gia mà có th s d ng c p nào mà
chính quy n n i ÿó có th quy t ÿ nh ÿ c vi c quy ho ch s d ng ÿ t ÿai. M i c p có
nh ng quy t ÿ nh cho vi c s d ng ÿ t ÿai khác nhau, do v y m i c p s có ph ng
pháp quy ho ch s d ng ÿ t ÿai c ng khác nhau. Tuy nhiên m i c p quy ho ch, c n
ph i có nh ng chi n l c s d ng ÿ t ÿai, chính sách ÿ ch rõ các u tiên quy ho ch,
t ÿó trong m i ÿ án s ch n l a các th t u tiên theo chi n l c phát tri n và th c
hi n ÿ án quy ho ch theo t ng b c m t cách nh p nhàng và thích h p.
S tác ÿ ng qua l i 3 c p này là r t c n thi t và quan tr ng. Các thông tin cho
các c p ÿ ÿ u có th theo c hai chi u ÿi và ng c l i nh trình bày trong Hình 1.1.
m i c p ÿ ÿ c quy ho ch thì m c ÿ chi ti t càng gia t ng theo chi u t trên xu ng
và ÿ c bi t khi xu ng c p ÿ ÿ a ph ng thì s tham gia c a con ng i t i ÿ a ph ng
gi vai trò r t quan tr ng.
2.1 C p ÿ qu c gia
c p ÿ qu c gia thì quy ho ch liên quan ÿ n m c tiêu phát tri n c a qu c gia
ÿó và c ng liên quan ÿ n kh n ng phân chia ngu n tài nguyên. Trong nhi u tr ng
h p, quy ho ch s d ng ÿ t ÿai không bao g m s phân chia th t s ÿ t ÿai cho các s
d ng khác nhau, nh ng l i ÿ t thành d ng u tiên cho nh ng ÿ án c p T nh. Quy
ho ch s d ng ÿ t ÿai c p qu c gia bao g m:
- Chính sách s d ng ÿ t ÿai: cân b ng gi a nh ng s canh tranh trong nhu
c u v ÿ t ÿai t các ngành khác nhau c a kinh t - s n l ng l ng th c,
cây tr ng xu t kh u, du l ch, b o v thiên nhiên, nhà c a, ph ng ti n công
c ng, ÿ ng xá, k ngh ;
- K ho ch phát tri n qu c gia và ngân sách: xác ÿ nh ÿ án và phân chia
ngu n tài nguyên cho phát tri n;
- i u ph i các ngành khác nhau trong vi c s d ng ÿ t ÿai;
- Xây d ng lu t cho t ng chuyên ngành nh : quy n s d ng ÿ t ÿai, khai thác
r ng, và quy n s d ng ngu n n c.
Nh ng m c tiêu c a qu c gia thì ph c t p trong vi c quy t ÿ nh chính sách, lu t
l và tính toán tài chính nh h ng ÿ n dân chúng và trong vùng r ng l n. Chính
quy n không th là nh ng nhà chuyên môn ÿ ÿ i phó v i t t c các v n ÿ trong s
d ng ÿ t ÿai, do ÿó, trách nhi m c a nhà quy ho ch là trình bày nh ng thông tin c n
thi t có liên quan ÿ chính quy n có th hi u rõ và có tác ÿ ng trong vi c ti n hành
th c hi n các quy ho ch.
2.2 C p ÿ T nh
C p ÿ T nh không c n thi t là do theo s phân chia hành chính c a T nh, tuy
nhiên trên t m nhìn chung c a c p qu c gia ÿ i v i T nh thì khi quy ho ch không ph i
c ng nh c quá theo s phân chia hành chính mà nó gi vai trò là b c trung gian gi a
quy ho ch c p qu c gia và c p ÿ a ph ng. Nh ng ÿ án phát tri n th ng n m c p
ÿ này vì ÿây là b c ÿ u tiên trong quy ho ch ÿa d ng hoá ÿ t ÿai và tính thích nghi
c a nó ÿ phù h p v i nh ng m c tiêu c a ÿ án. Quy ho ch c p qu c gia, trong giai
ÿo n ÿ u c n có nh ng th o lu n nh ng u tiên phát tri n c p qu c gia và ÿ c d ch
gi i ra các ÿ án cho T nh. Nh ng mâu thu n trong c mu n gi a c p qu c gia và
t nh s ÿ c hóa gi i trong c p này. Nh ng v n ÿ c n quan tâm trong c p này bao
g m:
- Xác ÿ nh v trí phát tri n nh khu ÿô th , khu dân c m i, phát tri n nông
nghi p, lâm nghi p và th y s n; xây d ng h th ng t i hay h th ng cung
c p n c;
9
- - Nhu c u cho c i thi n và nâng c p c s h t ng nh : h th ng cung c p
n c, thoát n c, h th ng giaothong, th ng m i và nh ng h tr trong th
tr ng hàng hóa;
- Phát tri n nh ng h ng d n v qu n lý ÿ t ÿai, trong vi c c i thi n s d ng
ÿ t ÿai cho m i lo i ÿ t ÿai khác nhau.
2.3 C p ÿ ÿ a ph ng (Huy n/Xã)
n v qui ho ch c p ÿ a ph ng có th là: huy n, hay m t nhóm các xã hay
m t khu v c n m trong vùng d án. c p ÿ này, quy ho ch th ng d dàng phù h p
v i mong c c a ng i dân, và c ng kích thích s ÿóng góp ý ki n c a ng i dân ÿ a
ph ng trong quy ho ch. Trong b c ÿ u khi th o lu n qui ho ch c p ÿ T nh,
ch ng trình thay ÿ i s d ng ÿ t ÿai hay qu n lý ph i ÿ c th c hi n mang ÿ a
ph ng tính. V m t ch n l a, ÿây là m c ÿ ÿ u tiên c a quy ho ch v i nh ng u
tiên ÿ c ÿ ra b i nh ng ng i dân ÿ a ph ng. Quy ho ch c p ÿ a ph ng th ng
th c hi n trong m t vùng riêng bi t c a ÿ t ÿai v i nh ng gì s ÿ c làm, n i nào, khi
nào và ai s ch u trách nhi m. Nh :
- L p ÿ c h th ng t i, tiêu và nh ng công vi c b o v ;
- Thi t k c s h t ng: giao thông, v trí ch cho hàng nông s n, phân ph i
phân bón, thu gom các s n ph m nông nghi p, hay nh ng ho t ÿ ng khác có
quan h tr c ti p ÿ n ng i dân;
- V trí các lo i cây tr ng chuyên bi t thích nghi cho t ng vùng ÿ t khác nhau,
phân chia s d ng ÿ t theo gi i th a.
c p ÿ a ph ng này th ng c ng ph i ÿáp ng v i nh ng ÿòi h i tr c ti p t
th tr ng; thí d nh vùng thích nghi cho lúa, hay cây n trái ph i phù h p v i nh ng
ÿ ngh c a các công ty có liên quan nh : “ÿ t này thích nghi, ÿ t này không thích
nghi; c n thi t ph i qu n lý th c hành; chi phí ÿ u t cao nh ng thu h i c ng cao...”
Nhìn chung, quy ho ch nh ng c p khác nhau c n có nh ng thông tin nh ng
t l khác nhau c ng nh nh ng thông tin m c ÿ t ng quát hóa. Nh ng thông tin
này có th ÿ c xác ÿ nh trong các b n ÿ .
- T l b n ÿ thích h p nh t cho quy ho ch c p qu c gia mà trong ÿó toàn qu c
gia có ÿ c trong m t t b n ÿ có th là 1/5.000.000, 1/1.000.000 hay l n h n.
- Trong khi ÿó thì quy ho ch c p T nh c n b n ÿ t l l n h n kho ng 1/50.000
hay 1/100.000, tuy nhiên c p ÿ này có th s d ng nh ng thông tin tóm l c
các t l b n ÿ 1/250.000.
- c p ÿ ÿ a ph ng, b n ÿ có th t l gi a 1/20.000 ÿ n 1/5.000 là t t
nh t.
Có th s d ng nh ng b n ÿ ÿ c t o ra t không nh ÿ làm b n ÿ n n c p
ÿ ÿ a ph ng, vì kinh nghi m cho th y ng i dân ÿ a ph ng có th nh n di n ra
t ng khu v c nhà và ru ng ÿ t c a h trên không nh.
Trong ÿi u ki n Vi t Nam hi n nay, trong quy ho ch ÿ c chia ra làm 4 c p, ÿó
là: c p qu c gia, c p T nh, c p Huy n và c p Xã. Do ÿó trong ph ng pháp và t l
b n ÿ cho quy ho ch s d ng ÿ t ÿai c ng chi ti t h n.
3. Các t ch c và k ho ch phát tri n có liên quan
Nh ÿ nh ngh a ban ÿ u thì quy ho ch s d ng ÿ t ÿai không ph i là m t
chuyên ngành riêng, ngo i tr nhà n c ÿ t thành m t c quan chuyên ph trách v
l nh v c này, còn l i thì trong quy ho ch ph i liên k t v i các ngành: nông nghi p,
10
- lâm nghi p, th y l i,.v.v. Khi th c hi n xây d ng ÿ án s c n s giúp ÿ tham gia c a
các trung tâm khuy n nông t i ÿ a ph ng ÿó.
Th ng thì không th y có s phân bi t rõ ràng ranh gi i gi a quy ho ch s
d ng ÿ t ÿai và nh ng h ng phát tri n nông thôn khác. Thí d , nh ng mong mu n
thay ÿ i s d ng ÿ t ÿai nh ÿ a vào cây tr ng có kinh t . qu n lý t t và thành
công ÿòi h i ph i s d ng phân bón. i u này ch có th làm ÿ c khi nào có nh ng
trung tâm phân ph i phân bón t i ÿ a ph ng v i nh ng khuy n cáo s d ng lo i phân
bón nh th nào và có luôn m t h th ng tính d ng ÿ chi tr cho nông dân.
D ch v ÿ a ph ng s không mang tính h u d ng cao n u không có m t h
th ng phân ph i c p qu c gia, nh ng n i s n xu t hi u qu và c ngu n ngo i t ÿ
nh p kh u các v t t c n thi t. Xây d ng các nhà máy s n xu t phân bón và t ch c h
th ng phân ph i cho toàn qu c gia không n m trong ph n quy ho ch s d ng ÿ t ÿai,
nh ng n u có ÿ c các t li u mô t và tính toán kh n ng thì s giúp cho qui ho ch
s d ng ÿ t ÿai ÿ c thành công h n. Hay nói cách khác trung tâm phân ph i liên h
ÿ n dân s và s d ng thích h p ÿ t ÿai là ph n r t c n thi t trong công vi c c a nhà
quy ho ch s d ng ÿ t ÿai.
Do ÿó, ngoài ph m vi ho t ÿ ng liên quan ÿ n ÿi u ki n t nhiên và môi tr ng
mà nhà quy ho ch s d ng d ng ph n l n còn l i ph i k t h p v i nh ng ÿóng góp c a
các chuyên môn k thu t khác. Xa h n n a, thì chính sách trong ph m vi qu c gia, ch
ÿ giá c .... c ng là m t trong nh ng ÿi u tiên quy t cho vi c thành công trong quy
ho ch s d ng ÿ t ÿai.
V. CON NG I TRONG QUY HO CH
Quy ho ch s d ng ÿ t ÿai bao g m nhi u ng i, nhi u ngành khác nhau cùng
làm vi c ÿ ÿ t ÿ c nh ng m c tiêu chung. Ba nhóm ng i chính cùng ho t ÿ ng
trong ÿó là: ng i s d ng ÿ t ÿai, nhà l nh ÿ o, và ÿ i quy ho ch.
1. Ng i s d ng ÿ t ÿai
ây là nh ng ng i dân s ng trong vùng quy ho ch và ÿ i s ng c a h l thu c
hoàn toàn hay t ng ph n vào vùng ÿ t này. Không ph i ch bao g m nông dân, ng i
làm nông nghi p nói chung, hay nh ng ng i khác trong vùng ch u nh h ng tr c
ti p c a s d ng ÿ t ÿai mà còn bao g m luôn c nh ng ng i s d ng các s n ph m
c a h , thí d nh các nhà máy ch bi n th t, s n ph m cây tr ng, nhà máy xây xát,
nhà máy c a hay các x ng ÿóng ÿ g . i u c n thi t là ph i bao g m t t c các
thành ph n này trong quy ho ch s d ng ÿ t ÿai. Do ÿó, h ph i ÿ t toàn b k ho ch
cho có hi u qu trong s d ng ÿ t ÿai và s d ng s n ph m c a ÿ t ÿai ÿ cho th y
m i ng i ÿ u s th a h ng các ph n l i nhu n c ng nh phúc l i xã h i s có ÿ c
trong ti n trình th c hi n ÿ án quy ho ch s d ng ÿ t ÿai.
Kinh nghi m trong vi c xác ÿ nh các ÿ án cho th y ng i dân ÿ a ph ng khi
s d ng ngu n tài nguyên th ng b quên vi c nh h ng ÿ n môi tr ng c ng nh
các ngu n tài nguyên quan tr ng khác c n ÿ c b o v . Trong tr ng h p ng i dân
n m l y c h i phát tri n, và t nguy n cùng tham gia quy ho ch s d ng ÿ t ÿai thì
ch ng trình quy ho ch s hoàn thi n nhanh h n là trong tr ng h p ép bu c ng i
dân vào trong quy ho ch ÿó. ng th i cho th y n u không có s h tr , giúp ÿ c a
các l nh ÿ o ÿ a ph ng thì ÿ án quy ho ch c ng khó có th thành công.
có s tham gia vào ti n trình quy ho ch c a toàn c ng ÿ ng xã h i thì v n
còn là v n ÿ thách ÿ cho các nhà quy ho ch. Nhà quy ho ch ph i ÿ u t nhi u th i
gian và ngu n tài nguyên ÿ h tr và nâng cao trình ÿ ki n th c cho các ng i tham
11
- gia thông qua các ph ng ti n truy n thanh, báo chí, h i th o chuyên môn, và khuy n
nông. Thông th ng cho th y nh ng c g ng thành công nh t là bi t k t h p gi a các
nghiên c u k thu t v i mong c c a ng i ÿ a ph ng ÿang s ng giúp cho quy
ho ch ÿ c t t h n.
12
- K HO CH PHÁT TRI N QU C GIA
K ho ch s d ng ÿ t ÿai qu c gia
T NH, TP
Nh ng khó kh n và
c h i T nh Chính sách và u
tiên c a qu c gia
K ho ch s d ng ÿ t ÿai T nh
HUY N, XÃ
Nh ng nhu c u,
khó kh n ÿ a ph ng
nh ng ki n th c ÿ a
ph ng c a c h i s
d ng ÿ t ÿai
Chính sách và u
tiên c a T nh
K ho ch s d ng ÿ t ÿai ÿ a ph ng (Huy n/Xã)
Hình 1.1 : Liên quan hai chi u gi a các c p ÿ quy ho ch s d ng ÿ t ÿai (FAO, 1993)
13
- 2. Các nhà lãnh ÿ o
Trách nhi m c a nhà lãnh ÿ o là làm sao ÿ ÿ án có hi u qu . c p ÿ qu c
gia và T nh, h là nh ng B Tr ng hay ch t ch T nh, còn c p ÿ a ph ng thì nh ng
ng i lãnh ÿ o này n m trong h i ÿ ng c a chính quy n bao g m ch t ch Huy n, Xã
ÿ n các lãnh ÿ o ban ngành có liên quan.
Nhóm quy ho ch s cung c p nh ng thông tin và c v n chuyên môn, còn các
nhà lãnh ÿ o th ng ÿ a ra các h ng và m c ÿích phát tri n ÿ ng th i c ng ch cho
th y kh n ng th c hi n ÿ án n u nh có s ch n l a các ki u quy ho ch ÿã ÿ c ÿ
ra. M c dù lãnh ÿ o nhóm quy ho ch hi n di n liên t c trong quá trình ho t ÿ ng quy
ho ch nh ng các nhà lãnh ÿ o c ng ph i n m trong nhóm quy ho ch này theo t ng
th i gian c ÿ nh ÿ th o lu n và phân tích t ng kh n ng có ÿ c trong quá trình xây
d ng quy ho ch.
Các nhà lãnh ÿ o gi vai trò then ch t trong vi c h tr cho s tham gia chung
c a c ng ÿ ng xã h i trong vùng quy ho ch thông qua vi c ÿáp ng nh ng mong c
c th c a ng i dân c ng nh ch rõ cho ng i dân th y con ÿ ng ÿi ÿ n s t t ÿ p
c a toàn c ng ÿ ng xã h i trong t ng lai.
3. i quy ho ch
M t trong nh ng tính ch t c n thi t trong quy ho ch s d ng ÿ t ÿai là x lý ÿ t
ÿai và s d ng ÿ t ÿai nh là trong m t t ng th . V n ÿ này bao g m vi c ki m soát
chéo gi a các chuyên ngành khác nhau nh : tài nguyên thiên nhiên, công chánh, nông
nghi p và khoa h c xã h i, nên trong m i ho t ÿ ng ph i có m t ÿ i quy ho ch c th
ÿa ngành. C th là trong ÿ i ph i có nh ng chuyên gia có ki n th c sâu và chuyên
môn nh : nhà kh o sát ÿ t, nhà ÿánh giá ÿ t ÿai, nhà nông h c, chuyên gia lâm nghi p,
các chuyên gia v ch n nuôi thú y, k s công chánh, nhà kinh t và nhà xã h i h c.
Nh ng chuyên gia chuyên môn này thì có th có ích giá tr cho quy ho ch c p
ÿ qu c gia. c p ÿ ÿ a ph ng thì ÿ i quy ho ch mang tính chuyên bi t h n, bao
g m nhà quy ho ch s d ng ÿ t ÿai v i m t ho c hai tr lý. M i ng i ph i t kh c
ph c nh ng khó kh n trong kho ng quá r ng v các l nh v c chuyên môn c a công
vi c và s c n thêm s h tr c a các nhà chuyên môn sâu khi c n. Nh ng c quan nhà
n c hay tr ng i h c là nh ng n i có s giúp ÿ v ngu n tài li u và nhân l c r t
t t trong quy ho ch. Vai trò c a con ng i và m i liên quan v i nhau trong QH ÿ c
trình bày tóm t t trong Hình 1.2.
14
nguon tai.lieu . vn
