Xem mẫu
- DIEÃN ÑAØN
QUAÛN LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN VUØNG VEN ÑOÂ
Th˘c trπng & gi∂i ph∏p
PGS.TS. Nguyeãn Hoàng Tieán
Nguyeân Cuïc tröôûng Cuïc Haï taàng kyõ thuaät, Boä Xaây döïng
SOLID WASTE MANAGEMENT FOR SUBURBANS AREAS -SITUATION AND SOLUTIONS
Solid waste is an enemy of urbanization and causes soil and water pollution. During the recent time, the solid
waste management in urban areas has seen many positive changes. However, in many rural areas, despite
being paid attention by the authorities and mass organizations, the solid waste management is still inadequate,
the collection rate is only 40-50%, rural solid waste collection and transportation model is not effective. Rural
domestic solid waste management, especially in suburban areas of big cities, is currently a hot issue. The
article deals with CTR Management; Current situation of solid waste management in urban and suburban
areas; From there give some solutions to improve the effectiveness of urban solid waste management from the
perspective and goals, to the solutions on classification, collection and treatment; Solutions on mechanisms and
policies; technological solutions to organizational, management, propaganda and awareness raising solutions.
Through the article, it can be seen that successful solid waste management in suburban areas requires a
comprehensive solution from mechanisms and policies, mobilizing many social resources to participate, the roles
and responsibilities of Ministries, branches and specialties of local governments and an indispensable role are
the participation of the community.
1. Quaûn lyù chaát thaûi raén (CTR) laø moät trong nhöõng nhieäm vuï öu tieân cuûa coâng taùc baûo veä moâi tröôøng, goùp phaàn
baûo veä moâi tröôøng vaø phaùt trieån beàn vöõng. Trong thôøi gian vöøa qua, quaûn lyù CTR taïi caùc ñoâ thò coù nhieàu chuyeån
bieán tích cöïc, nhieàu ñoâ thò lôùn tyû leä thu gom vaän chuyeån CTR ñöa tôùi nôi xöû lyù ñaït raát cao töø 95-100%. Tuy nhieân
taïi nhieàu vuøng noâng thoân, maëc duø ñaõ ñöôïc caùc caáp chính quyeàn, ñoaøn theå quan taâm ñaàu tö xaây döïng nhöng
coâng taùc quaûn lyù CTR coøn nhieàu baát caäp, tyû leä thu gom cuõng chæ ñaït 40-50%, moâ hình thu gom, vaän chuyeån
CTR noâng thoân hoaït ñoäng chöa hieäu quaû. Vaán ñeà quaûn lyù CTR sinh hoaït noâng thoân ñaëc bieät taïi caùc vuøng ven
ñoâ caùc thaønh phoá lôùn ñang laø vaán ñeà noùng hieän nay.
Vuøng ven ñoâ caùc thaønh phoá lôùn coù theå hieåu: Veà maët ñòa lyù ñoù laø khu vöïc caän keà vôùi thaønh phoá nhöng noù khoâng
toàn taïi ñoäc laäp maø naèm trong mieàn lieân thoâng noâng thoân - ven ñoâ - ñoâ thò . Vuøng ven ñoâ laø khoâng gian giao dieän
naèm giöõa ñoâ thò vaø noâng thoân, neân vöøa mang tính chaát ñoâ thò vöøa mang tính chaát noâng thoân. Vuøng ven ñoâ theo
52 SË 103+104 . 2020
- ≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝
quan nieäm truyeàn thoáng laø khu vöïc heïp naèm xung quanh ñoâ thò loõi quyeàn ñòa phöông. Maëc duø, trong nhöõng naêm gaàn ñaây, chöông trình
trung taâm, nhöng theo quan nieäm môùi laø vuøng roäng lôùn bao truøm xaây döïng noâng thoân môùi ñaõ coù keát quaû nhaát ñònh, nhieàu laøng xoùm
nhieàu ñòa baøn naèm xung quanh ñoâ thò loõi trung taâm ñoâ thò lôùn. Ñoâ noâng thoân coù nhieàu thay ñoåi, nhieàu coâng trình haï taàng kyõ thuaät ñöôïc
thò hoùa vuøng ven ñoâ laø quaù trình taát yeáu môû roäng ñoâ thò loõi trung taâm xaây döïng, boä maët noâng thoân töøng böôùc ñöôïc ñoåi môùi, ñôøi soáng cuûa
ñeán khu vöïc noâng thoân. ngöôøi daân ñöôïc naâng cao. Tuy nhieân khaùch quan nhìn nhaän coâng
taùc quaûn lyù CTR sinh hoaït vaãn coøn laø moät vaán ñeà nan giaûi.
Trong nhöõng naêm qua toác ñoä ñoâ thò hoùa nhanh vaø maïnh meõ, vieäc
môû roäng caùc ñoâ thò lôùn ñaõ vaø ñang thoân tính caùc vuøng lieàn keà ñoâ 4. Thöïc traïng quaûn lyù CTR ñoâ thò vaø vuøng ven ñoâ:
thò ñoàng thôøi laøm thay ñoåi boä maët caùc laøng ven ñoâ, phaù vôõ caáu truùc Löôïng CTR sinh hoaït phaùt sinh ôû Vieät Nam hieän nay khoaûng 25,5
laøng xoùm cuõ, bieán nhieàu laøng, xoùm ven ñoâ trôû thaønh khu ôû ñoâ thò, toå trieäu taán/naêm, trong ñoù CTR sinh hoaït ñoâ thò khoaûng 38.000 taán/
chöùc khoâng gian nöûa ñoâ thò, nöûa noâng thoân, chieàu roäng vaø keát caáu ngaøy vaø CTR sinh hoaït noâng thoân khoaûng 32.000 taán/ngaøy.
maët ñöôøng cuûa ñöôøng laøng, ngoõ, xoùm coù nhieàu thay ñoåi, kieán truùc,
kieåu daùng nhaø ôû mang daùng daáp ñoâ thò nhieàu hôn. Ao, hoà vaø nhieàu Tyû leä thu gom CTR sinh hoaït ñoâ thò ñaõ taêng töø 78% naêm 2008 leân
khoâng gian troáng ñöôïc san laáp ñeå xaây döïng coâng trình, côn soát ñaát 86-86,5% naêm 2019. Dòch vuï thu gom ñaõ ñöôïc môû roäng tôùi caùc
ñai lieân tuïc dieãn ra. ñoâ thò loaïi V. Moät soá ñoâ thò ñaëc bieät, ñoâ thò loaïi I nhö TP.HCM, Ñaø
Naüng, Haûi Phoøng coù tyû leä thu gom khu vöïc noäi thaønh ñaït 100%. Tyû
2. Chaát thaûi raén laø keû thuø cuûa ñoâ thò hoùa, laø nguyeân nhaân gaây oâ leä thu gom CTR sinh hoaït taïi khu vöïc noâng thoân môùi ñaït khoaûng 40-
nhieãm ñaát vaø nöôùc. CTR ñoâ thò ngaøy caøng dieãn bieán phöùc taïp, 55%. Tyû leä thu gom taïi caùc vuøng ven ñoâ ñaït tyû leä cao hôn, khoaûng
coâng taùc quaûn lyù chöa hieäu quaû. CTR phaùt sinh töø caùc nguoàn: Saûn 60-80%.
xuaát noâng nghieäp, coâng nghieäp, giao thoâng vaän taûi, xaây döïng, y teá,
thöông maïi, dòch vuï vaø sinh hoaït ñoâ thò ñang ngaøy caøng taêng nhanh Tyû leä taùi cheá CTR sinh hoaït hieän vaãn coøn thaáp, khoaûng 8-12% CTR
veà chuûng loaïi, soá löôïng vaø tính ñoäc haïi. Côn loác ñoâ thò hoùa khieán sinh hoaït ñoâ thò vaø 3,24% ñoái vôùi CTR sinh hoaït vuøng noâng thoân.
caùc vuøng ven ñoâ maät ñoä daân cö taêng nhanh, toác ñoä xaây döïng lôùn Moät soá coâng ngheä taùi cheá chaát thaûi nhö cheá bieán phaân vi sinh, vieân
laøm cho heä thoáng haï taàng nhö ñöôøng giao thoâng, caáp, thoaùt nöôùc… nhieân lieäu hay ñoát thu hoài naêng löôïng, ñoát phaùt ñieän cuõng ñaõ ñöôïc
quaù taûi, nguoàn nöôùc bò oâ nhieãm, uøn taéc giao thoâng, nguoàn soáng bò trieån khai. Vieäc cheá bieán, thu hoài naêng löôïng, phaùt ñieän töø chaát thaûi
ñe doïa. Nhieàu khu vöïc, vuøng ven ñoâ khi nhaäp vaøo noäi thaønh vaãn môùi chæ böôùc ñaàu ñöôïc trieån khai maëc duø tieàm naêng raát lôùn.
coøn traéng veà haï taàng kyõ thuaät.
Xöû lyù vaø coâng ngheä xöû lyù: Hieän nay, phöông phaùp chính trong xöû lyù
3. Haàu heát caùc laøng xoùm cuûa Vieät Nam noùi chung, ñaëc bieät caùc CTR vaãn laø choân laáp. Öôùc tính 70-75% CTR sinh hoaït ñang ñöôïc
laøng ven ñoâ tröôùc ñaây khoâng coù baõi raùc maø chæ coù nghóa trang, coù xöû lyù theo phöông phaùp naøy. Beân caïnh ñoù, xöû lyù CTR baèng hình
nghóa laø phaàn lôùn raùc thaûi ñöôïc taùi sinh vaø taùi söû duïng ngay trong thöùc ñoát cuõng ñöôïc thöïc hieän ôû nhieàu nôi vôùi hai daïng chuû yeáu laø
töøng hoä gia ñình. Trong quaù trình môû roäng vaø ñoâ thò hoùa, raùc thaûi ñuû loø ñoát raùc hoùa loûng vaø coâng ngheä ñoát chaát thaûi thu hoài naêng löôïng.
thaønh phaàn ñang taêng daàn, töø noäi ñoâ ñöa ra, töø ngay chính baûn thaân Vaán ñeà löïa choïn coâng ngheä xöû lyù CTR toái öu vaãn ñang laø baøi toaùn
khu vöïc naøy, maëc duø treân thöïc teá nhieàu laøng ven ñoâ ñaõ hình thaønh thaùch thöùc ñoái vôùi caùc nhaø quaûn lyù vaø caùc nhaø khoa hoïc trong khi
caùc dòch vuï mang tính ñoâ thò nhö thu gom raùc thaûi, vaän chuyeån ñoå hieän chöa coù moâ hình coâng ngheä xöû lyù CTR sinh hoaït hoaøn thieän
vaøo nôi quy ñònh, nhöng khoái löôïng quaù lôùn, tyû leä thu gom thaáp, ñaït ñöôïc caû caùc tieâu chí veà kyõ thuaät, kinh teá, xaõ hoäi vaø moâi tröôøng.
toàn ñoïng nhieàu. Ngoaøi ra ngöôøi daân vaãn coøn taäp quaùn xaû raùc böøa Caùc coâng ngheä xöû lyù CTR cuûa Vieät Nam chöa thöïc söï hieän ñaïi vaø
baõi maø ôû ñaây khoâng chæ laø thoùi quen tuøy tieän, yù thöùc coá höõu, chöa haàu heát coù quy moâ nhoû. Haàu heát coâng ngheä xöû lyù CTR nhaäp khaåu
chuyeån ñoåi kòp thôøi sang loái soáng ñoâ thò… maø coøn laø nhöõng baát hôïp haàu nhö khoâng phuø hôïp vôùi thöïc teá taïi Vieät Nam do chaát thaûi chöa
lyù trong vieäc thu gom raùc thaûi vaø quaûn lyù loûng leûo cuûa caùc caáp chính ñöôïc phaân loaïi taïi nguoàn, nhieät trò cuûa CTR sinh hoaït thaáp, ñoä aåm
Hình 1: Raùc thaûi ñöôïc taäp keát böøa baõi
SË 103+104 . 2020 53
- ≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝
gom do xaõ, thoân toå chöùc ñöôïc söï quan taâm cuûa chính quyeàn ñòa
phöông nhö hoã trôï veà phöông tieän thu gom, nhieàu ñòa phöông ñaõ
quy hoaïch ñöôïc ñieåm taäp keát, baõi choân laáp raùc. (3) Moâ hình hôïp
taùc xaõ (HTX) dòch vuï VSMT: Ñaây laø moâ hình ñöôïc coi laø hoaït ñoäng
khaù hieäu quaû ôû noâng thoân. (4) Moâ hình Coâng ty Moâi tröôøng ñoâ thò
(MTÑT): moät soá vuøng ven ñoâ, caùc Coâng ty MTÑT ñaõ môû roäng dòch
vuï thu gom raùc thaûi cho caùc xaõ laân caän. Coâng ty coù theå laøm dòch
vuï troïn goùi töø thu gom, vaän chuyeån vaø xöû lyù raùc thaûi hoaëc chæ vaän
chuyeån vaø xöû lyù. Kinh phí hoaït ñoäng cuûa coâng ty töø nguoàn thu phí
cuûa daân vaø ngaân saùch cuûa thaønh phoá. Hieän chæ coù moät soá raát ít
caùc xaõ ven ñoâ caùc thaønh phoá lôùn nhö Haø Noäi, TP.HCM ñang thöïc
hieän theo moâ hình naøy.
5. Moät soá giaûi phaùp naâng cao hieäu quaû quaûn lyù CTR
vuøng ven ñoâ
Hình 2: Choân laáp
5.1. Quan ñieåm vaø muïc tieâu quaûn lyù CTR vuøng ven ñoâ tuaân thuû
theo quan ñieåm quaûn lyù ñaõ ñöôïc quy ñònh taïi Quyeát ñònh soá 491/
QÑ-TTg cuûa Thuû töôùng Chính phuû: Pheâ duyeät ñieàu chænh Chieán
löôïc quoác gia veà quaûn lyù toång hôïp chaát thaûi raén ñeán naêm 2025
taàm nhìn ñeán 2050, ñoù laø:
Veà quan ñieåm quaûn lyù: (1) Quaûn lyù toång hôïp CTR laø quaûn lyù
toaøn boä voøng ñôøi chaát thaûi töø khi phaùt sinh ñeán khi xöû lyù cuoái
cuøng, bao goàm phoøng ngöøa, giaûm thieåu, phaân loaïi, thu gom, taùi
söû duïng, taùi cheá vaø xöû lyù cuoái cuøng nhaèm muïc ñích baûo veä söùc
khoûe con ngöôøi, baûo veä moâi tröôøng, tieát kieäm taøi nguyeân, thích
öùng vôùi bieán ñoåi khí haäu vaø höôùng tôùi söï phaùt trieån beàn vöõng
cuûa ñaát nöôùc; (2) CTR phaùt sinh phaûi ñöôïc quaûn lyù theo höôùng
coi laø taøi nguyeân, ñöôïc phaân loaïi, thu gom phuø hôïp vôùi coâng
ngheä xöû lyù ñöôïc löïa choïn; khuyeán khích xöû lyù chaát thaûi thaønh
nguyeân lieäu, nhieân lieäu, caùc saûn phaåm thaân thieän moâi tröôøng,
xöû lyù chaát thaûi keát hôïp vôùi thu hoài naêng löôïng, tieát kieäm ñaát ñai
Hình 3: Loø ñoát raùc quy moâ nhoû vaø phuø hôïp vôùi ñieàu kieän töï nhieân, kinh teá - xaõ hoäi cuûa töøng ñòa
phöông, vuøng vaø ñaát nöôùc;
Veà muïc tieâu quaûn lyù ñeán 2025: Veà chaát thaûi raén sinh hoaït noâng thoân
noùi chung vaø ven ñoâ noùi rieâng caàn ñaït: (1) 80% löôïng CTR sinh
hoaït phaùt sinh taïi khu daân cö noâng thoân taäp trung ñöôïc thu gom,
löu giöõ, vaän chuyeån, töï xöû lyù, xöû lyù taäp trung ñaùp öùng yeâu caàu baûo
veä moâi tröôøng; taän duïng toái ña löôïng chaát thaûi höõu cô ñeå taùi söû duïng,
taùi cheá, laøm phaân compost hoaëc töï xöû lyù taïi caùc hoä gia ñình thaønh
phaân compost ñeå söû duïng taïi choã; (2) 95% caùc baõi choân laáp chaát
thaûi raén sinh hoaït taïi khu vöïc noâng thoân ñaõ ñoùng cöûa ñöôïc caûi taïo,
xöû lyù, taùi söû duïng ñaát; phaán ñaáu 100% caùc baõi choân laáp chaát thaûi töï
phaùt khoâng thuoäc quy hoaïch phaûi ñöôïc xöû lyù ñaûm baûo yeâu caàu baûo
veä moâi tröôøng.
Hình 4: Xöû lyù raùc 5.2. Giaûi phaùp veà phaân loaïi, thu gom vaø xöû lyù CTR sinh hoaït:
a) Phaân loaïi, thu gom, vaän chuyeån CTR sinh hoaït (CTRSH):
khoâng khí cao… Coøn caùc coâng ngheä xöû lyù CTR cheá taïo trong nöôùc n CTRSH phaùt sinh töø hoä gia ñình do caùc hoä töï phaân loaïi vaø mang
laïi chöa ñoàng boä vaø hoaøn thieän neân chöa theå phoå bieán vaø nhaân ñeán caùc ñieåm gom raùc cuûa khu daân cö theo quy ñònh.
roäng.
n CTRSH phaùt sinh töø nhaø haøng, khaùch saïn, trung taâm thöông maïi,
Moâ hình toå chöùc thu gom, vaän chuyeån vaø xöû lyù CTR vuøng ven ñoâ: cô quan, tröôøng hoïc… ñöôïc phaân loaïi thu gom vaø vaän chuyeån ñeán
(1) Moâ hình thu gom töï quaûn do daân töï toå chöùc: Ñaây laø hình thöùc traïm trung chuyeån theo quy ñònh…
phoå bieán ôû caùc vuøng noâng thoân, do ngöôøi daân töï thoûa thuaän vaø
cöû ngöôøi thu gom cho 1 xoùm hoaëc 1 cuïm daân cö. (2) Moâ hình thu b) Xöû lyù CTR sinh hoaït: Do söï ña daïng cuûa CTR taïi caùc khu daân
54 SË 103+104 . 2020
- cö ven ñoâ caû veà soá löôïng, chuûng loaïi cuõng duïng vaø thu hoài naêng löôïng töø chaát thaûi. ñoäng baûo veä moâi tröôøng laø thieát thöïc baûo
nhö thaønh phaàn CTR vôùi tyû leä CTR höõu n Taêng cöôøng nghieân cöùu, chuyeån giao veä chính moâi tröôøng soáng cuûa mình vaø cuûa
cô khaù cao neân caùc giaûi phaùp xöû lyù CTR coâng ngheä tieân tieán, thaân thieän vôùi moâi coäng ñoàng.
höôùng tôùi giaûm thieåu, taùi cheá vaø taùi söû tröôøng ñeå xöû lyù, taùi cheá CTR.
duïng CTR theo töøng ñieàu kieän cuï theå cuûa Keát luaän:
ñòa phöông. Caùc giaûi phaùp coù theå laø: (1) n Ñaåy maïnh vieäc xaây döïng caùc moâ hình ñieåm Quaûn lyù CTR ven ñoâ ñang laø vaán ñeà caáp
Xöû lyù ngay taïi hoä gia ñình; (2) Xöû lyù taïi veà xöû lyù, taùi cheá, taùi söû duïng vaø thu hoài naêng thieát vaø caáp baùch trong coâng taùc quaûn lyù
ñieåm taäp keát CTR sinh hoaït taïi caùc thoân, löôïng töø CTR nhaèm löïa choïn caùc moâ hình xaây döïng vaø phaùt trieån ñoâ thò hieän nay.
xaõ hoaëc taïi caùc traïm trung chuyeån; (3) phuø hôïp vôùi vuøng ven ñoâ ñeå nhaân roäng. Quaûn lyù CTR vuøng ven ñoâ muoán coù ñöôïc
Xöû lyù taäp trung taïi caùc khu xöû lyù theo quy thaønh coâng thì caàn phaûi coù moät giaûi phaùp
hoaïch vaø (4) Xöû lyù phaân taùn. 5.5. Giaûi phaùp veà toå chöùc, quaûn lyù, tuyeân ñoàng boä töø cô cheá chính saùch, huy ñoäng
truyeàn, naâng cao nhaän thöùc coäng ñoàng: nhieàu nguoàn löïc cuûa xaõ hoäi tham gia, vai troø
5.3. Giaûi phaùp veà cô cheá, chính saùch: n Kieän toaøn heä thoáng toå chöùc quaûn lyù CTR vaø traùch nhieäm cuûa caùc Boä, Ngaønh ñaëc bieät
n Nghieân cöùu xaây döïng vaø ban haønh caùc sinh hoaït ñoâ thò trong ñoù coù quaûn lyù CTR cuûa chính quyeàn caùc ñòa phöông vaø vai troø
cô cheá chính saùch öu ñaõi, hoã trôï cho coâng vuøng ven ñoâ thoáng nhaát töø Trung öông ñeán quan troïng khoâng theå thieáu ñoù laø söï tham
taùc thu gom, vaän chuyeån, ñaàu tö xaây döïng ñòa phöông theo höôùng giao cho cô quan gia cuûa coäng ñoàng daân cö.
vaø quaûn lyù, vaän haønh caùc cô sôû xöû lyù chaát quaûn lyù xaây döïng vaø phaùt trieån ñoâ thò quaûn lyù.
thaûi phuø hôïp vôùi ñieàu kieän phaùt trieån cuûa
vuøng ven ñoâ coù lieân keát vôùi ñoâ thò vaø caùc n Raø soaùt, quy ñònh roõ traùch nhieäm cuûa UÛy Ngaøy nhaän baøi: 23/3/2020
khu daân cö noâng thoân lieàn keà. ban nhaân daân töø caáp tænh tôùi caáp huyeän, Ngaøy göûi phaûn bieän: 24/3/2020
caáp xaõ; traùch nhieäm caùc cô quan chuyeân Ngaøy duyeät ñaêng: 10/4/2020
n Ñaåy maïnh xaõ hoäi hoaù coâng taùc thu moân; traùch nhieäm cuûa toå chöùc chính trò - TAØI LIEÄU THAM KHAÛO:
gom, vaän chuyeån vaø vaän haønh cô sôû xöû xaõ hoäi, toå chöùc xaõ hoäi - ngheà nghieäp; traùch 1. Luaät Baûo veä moâi tröôøng 2014
lyù CTR; taêng daàn nguoàn thu phí veä sinh; nhieäm cuûa caùc cô sôû saûn xuaát, kinh doanh, 2. Chính phuû, Nghò ñònh soá 38/2015/NÑ-CP ngaøy
24/4/2015 veà Quaûn lyù chaát thaûi vaø pheá lieäu.
raø soaùt söûa ñoåi boå sung vaø ban haønh ñònh dòch vuï; traùch nhieäm cuûa coäng ñoàng daân cö 3. Thuû töôùng Chính phuû (2018), QÑ soá 491/QÑ-TTg
möùc, ñôn giaù thu gom, vaän chuyeån vaø xöû trong coâng taùc quaûn lyù chaát thaûi. ngaøy 7/5/2018: Pheâ duyeät ñieàu chænh Chieán löôïc
lyù CTR. quoác gia veà quaûn lyù toång hôïp chaát thaûi raén ñeán naêm
2025 taàm nhìn ñeán 2050.
n Xaây döïng moät chöông trình truyeàn thoâng 4. Leâ Cöôøng (2015), Moâ hình vaø Giaûi phaùp quaûn lyù
5.4. Giaûi phaùp veà coâng ngheä: nhaèm tuyeân truyeàn giaùo duïc ngöôøi daân chaát thaûi raén sinh hoaït khu ven ñoâ ñoâ thò trung taâm
n Nghieân cöùu phaùt trieån coâng ngheä xöû lyù coù loái soáng vaên minh ñoâ thò, naâng cao yù thaønh phoá Haø Noäi ñeán naêm 2030, Luaän aùn Tieán só.
5. Nguyeãn Hoàng Tieán (2015), Quy hoaïch& Haï taàng
CTR theo höôùng giaûm thieåu löôïng CTR thöùc giöõ gìn moâi tröôøng, töï giaùc giöõ gìn veä kyõ thuaät **, Nhaø xuaát baûn Hoàng Ñöùc – ISBN 978 604
choân laáp, taêng cöôøng tyû leä taùi cheá, taùi söû sinh ñoâ thò, tham gia tích cöïc vaøo caùc hoaït 86 6147 2.
SË 103+104 . 2020 55
nguon tai.lieu . vn
