Xem mẫu
- Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2020. ISBN: 978-604-82-3869-8
PHÂN TÍCH CHI PHÍ - LỢI ÍCH VỚI VAI TRÒ HỖ TRỢ VIỆC RA
QUYẾT ĐỊNH ĐẦU TƯ CÁC DỰ ÁN
Trịnh Đình Toán1, Đào Văn Đông2, Trương Thị Mỹ Thanh3
1
Khoa Công trình, Trường Đại học Thủy lợi, email: trinhdinhtoan@tlu.edu.vn
2,3
Trường Đại học Công Nghệ Giao thông Vận tải
1. TỔNG QUAN VỀ PHƯƠNG PHÁP Các chi phí ước tính trong CBA là chi
PHÂN TÍCH CHI PHÍ – LỢI ÍCH phí cơ hội - là chi phí do đã từ bỏ lựa
Việc ra quyết định chấp thuận đầu tư các chọn phương án thay thế tốt nhất.
dự án là một vấn đề tối quan trọng. Do đó CBA xem xét sự khác biệt giữa một kịch
việc đánh giá dự án (ĐGDA) giúp người ra bản “có” dự án với một kịch bản cơ sở
quyết định lựa chọn dự án phù hợp để đầu tư “không có” dự án.
luôn thu hút sự quan tâm của các nhà quản CBA sử dụng cách tiếp cận kinh tế vi
lý và các nhà kinh tế học. Đánh giá hiệu quả mô khi nghiên cứu về hành vi kinh tế
kinh tế - xã hội theo phương pháp phân tích của các chủ thể liên quan đến dự án và
chi phí - lợi ích (CBA) là một cách tiếp cận phân tích cơ chế thị trường.
có hệ thống nhằm đạt được mục đích này. Quan điểm dài hạn: thời gian phân tích
Dưới góc độ hiệu quả kinh tế - xã hội CBA dự án thường là dài hạn, có thể lấy theo
phân tích, đánh giá chi phí và lợi ích của dự tuổi thọ kỹ thuật hoặc kinh tế của dự án,
án đối với cộng đồng nói chung trên các từ 10 đến 30 năm tùy thuộc lĩnh vực.
khía cạnh kinh tế, xã hội, môi trường cùng Ưu điểm của phương pháp CBA: CBA là
các ý nghĩa thúc đẩy sự phát triển của toàn một phương pháp đánh giá có cơ sở lý luận.
xã hội. CBA dựa trên ý tưởng đơn giản và rõ
CBA rất linh hoạt và về nguyên tắc có thể
ràng: chỉ nên thực hiện dự án khi lợi ích của
xem xét tất cả các chi phí và lợi ích, bao gồm
nó vượt quá chi phí.
cá nhân và xã hội, trực tiếp và gián tiếp.
Trong phân tích CBA, tất cả các chi phí và
CBA có tầm nhìn dài hạn và cung cấp một
lợi ích có liên quan, bao gồm các khoản mục
cách tiếp cận có cấu trúc và hệ thống nhằm
trực tiếp và gián tiếp, về nguyên tắc đều
được tính đến. Chi phí và lợi ích trong CBA rà soát phạm vi hiệu quả và các tác động của
được thể hiện dưới dạng tiền tệ và được điều một dự án.
chỉnh theo giá trị thời gian của dòng tiền, Hạn chế của phương pháp CBA: về mặt lý
được chiết khấu về cùng một thời điểm, luận, CBA thường dựa trên một số giả định
thường là năm đầu tiên khi bắt đầu triển khai chủ quan liên quan đến các biến phi kinh tế,
dự án. Các chỉ tiêu như giá trị hiện tại thuần, nhưng tính xác thực của các giả định này
tỷ số chi phí/ lợi ích hay suất hoàn vốn nội thường không được chứng minh. CBA là một
tại thường được áp dụng để đánh giá hiệu quá trình kỹ thuật, do vậy thường tồn tại các
quả tài chính và hiệu quả kinh tế theo lỗi kỹ thuật liên quan đến độ tin cậy của dự
phương pháp CBA. báo, độ chính xác của các phép đo, sự trùng
Một số đặc điểm cơ bản của CBA [1]: lặp hay các lỗi thao tác. Vì vậy trong mọi
Tính toán các chỉ số hiệu quả kinh tế trường hợp cần có sự phán xét và rà soát kỹ
bằng tiền. lưỡng dựa trên nền tảng kỹ thuật.
132
- Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2020. ISBN: 978-604-82-3869-8
2. CBA VÀ VIỆC HỖ TRỢ CÁC QUYẾT định đầu tư cần nhiều lý do khác ngoài
ĐỊNH ĐẦU TƯ CBA để đưa ra một quyết định có động
cơ chính trị.
CBA được thực hiện ở giai đoạn thẩm
định, đánh giá chi tiết trước khi ra quyết định Nghiên cứu trường hợp: Trong những năm
phê duyệt dự án. Mặc dù tồn tại các phương đầu thế kỷ 21, thành phố Munich của Đức [2]
thức đánh giá phối hợp khác như Phân tích đã đạt được mức tăng trưởng kinh tế cao. Kế
đa chỉ tiêu (MCA), Phân tích hiệu quả chi hoạch phát triển GTVT Munich (TDP) được
phí (CEA), và Phân tích tác động kinh tế đề xuất với ba Kịch bản (KB) phát triển: KB 1
(EIA) [1], CBA là một phương pháp đánh giá định hướng phát triển giao thông cá nhân; KB
chính thức, có tính khoa học dựa trên logic rõ 2 khuyến khích cải thiện giao thông công
ràng và hệ thống. Các cách tiếp cận còn lại cộng (GTCC); KB 3 khuyến khích phát triển
thường bổ sung cho CBA hoặc chỉ thay thế tính cơ động tích cực của giao thông phi cơ
với các lý do đặc biệt khi việc áp dụng CBA giới. Theo thông lệ kết quả phân tích CBA
là không khả thi hay không thực tế. CBA phải đảm bảo tỷ số lợi ích/chi phí (BCR) lớn
cung cấp những đóng góp có giá trị cho phép hơn 1 mới được chấp thuận. Nếu chỉ đơn
đánh giá hiệu quả kinh tế, giảm thiểu rủi ro, thuần dựa trên kết quả BCR thì KB 1 sẽ được
các cơ hội thúc đẩy đối thoại mang tính xây lựa chọn vì kịch bản này gắn liền với việc xây
dựng và chỉ ra các vấn đề quan trọng nhằm dựng mới nhiều cơ sở hạ tầng GTVT đường
hỗ trợ quá trình tạo lập quyết định. Tuy nhiên bộ và có BCR cao hơn hẳn các KB phát triển
CBA không phải là công cụ duy nhất hỗ trợ GTVT bền vững (KB 2 và KB 3). Với KB 2:
việc ra quyết định đầu tư, vì những lý do sau: vì thành phố đã có một mạng lưới GTCC phát
Việc ra quyết định đầu tư dự án cần triển tốt, các lợi ích bổ sung của việc nâng cấp
nhiều hoạt động hơn ngoài việc đánh giá hay mở rộng mạng lưới GTCC là không đáng
đơn thuần. Các quy trình ra quyết định kể, do vậy không thể kỳ vọng rằng các dự án
đầu tư thường rất phức tạp, bao gồm loại này đáp ứng được yêu cầu BCR > 1 của
nhiều hoạt động như xây dựng mục tiêu, thẩm định tiêu chuẩn theo CBA. Trong
hoạch định chính sách, đề xuất giải “Chương trình phát triển giao thông đô thị
pháp, v.v, là những nội dung quan trọng, bền vững” của thành phố, đôi khi các đánh giá
nhưng CBA không hỗ trợ được nhiều dựa trên các tác động định tính lại hình thành
trong các hoạt động này. CBA lượng hóa cơ sở chủ đạo trong việc ra các quyết định đầu
các lợi ích bằng tiền, nhưng trên thực tế tư. Cuối cùng thành phố quyết định xử lý vấn
đôi khi các vấn đề xã hội, môi trường lại đề về ngưỡng BCR của đề án, một hiện tượng
đóng vai trò quyết định. không phải là cá biệt đối với Munich: giải
Việc sở hữu một nền tảng lý thuyết vững pháp TDP được lựa chọn gồm KB 2 kết hợp
chắc như CBA là điều kiện cần nhưng bổ sung các biện pháp khuyến khích sự di
chưa đủ để xây dựng các công cụ hữu chuyển có ý thức (KB 3).
ích hỗ trợ quyết định. Quyết định đầu tư Phương pháp CBA trong ĐGDA đầu tư xây
là một quyết định được chi phối bởi tâm dựng công trình giao thông (ĐTXDCTGT):
lý và cơ chế tư duy của người ra quyết CBA được sử dụng rộng rãi để chứng minh
định đầu tư. Quyết định này phụ thuộc các quyết định liên quan đến các dự án
vào nhiều yếu tố khác như sự sáng tạo, ĐTXDCTGT quan trọng, đặc biệt tại các thành
linh hoạt, và quan điểm chủ quan của phố vì các dự án này luôn là những đối tượng
chủ thể ra quyết định, bên cạnh các đánh được quan tâm hàng đầu trong chính sách phát
giá khách quan về dự án. triển bền vững. Tuy nhiên, CBA không phải
Một số quyết định đầu tư phản ánh ý chí lúc nào cũng có khả năng chuyển tải thành
của người quyết định đầu tư trong các công các lợi ích thực sự của một dự án. Tuy
cam kết chính trị. Khi đó người quyết phản ánh khá đầy đủ bức tranh tiền tệ, CBA
133
- Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2020. ISBN: 978-604-82-3869-8
chưa thật hiệu quả với một số lợi ích hoặc tác giới [3] chỉ ra một số tồn tại trong đánh giá,
động xã hội và môi trường rộng hơn như giá trị thẩm định dự án ĐTXD ở Việt Nam, bao
bất động sản, việc làm, chất lượng cuộc sống, gồm vị thế pháp lý của quyết định đầu tư
tiếng ồn và ô nhiễm không khí. chưa phù hợp, tính độc lập trong thẩm định
Mặc dù về mặt phương pháp luận CBA dự án chưa đi vào thực chất, thiếu hướng dẫn
được chấp nhận rộng rãi, cách thức mà CBA trong đánh giá hiệu quả kinh tế, và thiếu tính
được sử dụng là khác nhau xa giữa các nước. sàng lọc, so sánh để lựa chọn phương án hay
Điều đó có thể do tồn tại những vấn đề liên giải pháp đầu tư tốt nhất.
quan đến tính khả dụng của phương pháp: Thẩm định, đánh giá các dự án ĐTXD nói
tính tương thích về kết quả của CBA bị hạn chung, ĐTXDCTGT nói riêng theo phương
chế do sự khác nhau về quy trình thực hiện, pháp CBA đòi hỏi những hiểu biết thấu đáo
phương pháp đánh giá, phạm vi các tác động về nền tảng lý thuyết của kinh tế vi mô và sự
được xem xét và dữ liệu sử dụng trong phân khác biệt giữa phân tích kinh tế và phân tích
tích. Ngoài ra phương pháp CBA không tài chính. Hiện nay, năng lực thực hiện công
thích hợp với những dự án giao thông quy tác thẩm định, đánh giá hiệu quả kinh tế - xã
mô nhỏ ngoài đô thị, các dự án tạo ra sự thay hội các dự án ĐTXD ở nước ta còn rất thiếu.
đổi cận biên, hay khi các yếu tố ngoại tác Các cơ quan trung ương chủ trì thẩm định
động chiếm đa số. các chương trình, dự án như Bộ KH&ÐT, Bộ
Ngoài ra, tuy được sử dụng rộng rãi trong Tài chính và Bộ Xây dựng cũng chưa có
đánh giá các dự án GTVT, trong hầu hết các hướng dẫn kỹ thuật trong thẩm định CBA
trường hợp CBA chỉ cung cấp thông tin hữu cho các bộ ngành, dẫn đến một thực tế là các
ích nhằm trợ giúp cho quá trình ra quyết định dự án được làm theo kiểu tự phát, chắp vá,
chứ không thay thế việc ra quyết định. CBA thiếu tính thống nhất. Do vậy vấn đề cấp
là điều kiện cần nhưng chưa đủ để đi đến một bách là cần sớm ban hành các hướng dẫn kỹ
quyết định có thể dung hòa những quan điểm thuật, bên cạnh việc tăng cường năng lực
đa chiều. chuyên môn của các cơ quan chính phủ, cùng
với công tác đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật trong
3. PHƯƠNG PHÁP CBA TRONG ĐGDA thẩm định dự án theo phương pháp CBA.
ĐTXDCTGT Ở VIỆT NAM
4. TÀI LIỆU THAM KHẢO
Ở Việt Nam, CBA được áp dụng cho hầu hết
các dự án ĐTXDCTGT lớn như dự án đường [1] Đ. V. Đông, T. Đ Toán, T. T. M. Thanh,
cao tốc (ĐCT) Hà Nội - Hải Phòng, ĐCT Nội 2020. Đánh giá dự án đầu tư xây dựng
Bài - Lào Cai, ĐCT Hà Nội - Thái Nguyên. công trình giao thông. Giáo trình cao học,
Phân tích CBA là phương pháp chủ đạo khi trường Đại học Công nghệ GTVT. Nhà
xem xét chấp thuận đầu tư các dự án ODA về Xuất bản GTVT (dự kiến phát hành tháng
ĐTXDCTGT được tài trợ từ các tổ chức tài 10 năm 2020).
[2] Rudolph, F., et al., 2014. How urban
chính quốc tế như WB, ADB, và JICA.
transport projects are appraised: current
Ở những nơi mà phương pháp CBA được practice in the EU. Wuppertal Institute for
áp dụng để hỗ trợ cho lựa chọn dự án hay Climate, Environment and Energy.
biện minh cho việc chấp thuận đầu tư các dự Germany.
án cũng có một số dự án làm rất tốt, nhưng [3] The World Bank, 2018. Public Investment
trong nhiều trường hợp còn thiếu quan tâm Management in Vietnam. Assessment and
đến việc phân tích các vấn đề nền tảng. Một Reform Priorities for Overcoming the
nghiên cứu chuyên sâu của Ngân hàng Thế Bottlenecks.
134
nguon tai.lieu . vn
