- Trang Chủ
- Quản lý Nhà nước
- Nông thôn Tây Nguyên – Một phân tích định tính về sự chuyển dịch xã hội (Qua trường hượp hai xã Ia Nhin và Ia Ka, huyện Chư Păh, tỉnh Gia Lai
Xem mẫu
- N«ng th«n T©y Nguyªn -
Mét ph©n tÝch ®Þnh tÝnh vÒ sù chuyÓn dÞch x· héi
(qua tr−êng hîp hai x· Ia Nhin vµ Ia Ka,
huyÖn Ch− P¨h, tØnh Gia Lai)
NguyÔn ThÞ Minh Ph−¬ng(*)
NguyÔn Nh− Trang(**)
T ©y Nguyªn ®−îc ghi nhËn lµ n¬i
chÞu nh÷ng t¸c ®éng râ rÖt bëi qu¸
tr×nh khai th¸c, x©y dùng kinh tÕ míi,
hîp hai x· Ia Nhin vµ Ia Ka gãp thªm
nh÷ng b»ng chøng thùc nghiÖm vÒ sù
dÞch chuyÓn x· héi cña T©y Nguyªn tõ
di c− cã tæ chøc vµ di c− tù do. Qu¸ tr×nh nh÷ng thËp niªn cuèi cña thÕ kû tr−íc
®ã ®· ®ång thêi lµm ph¸ vì kh«ng gian ®Õn nay.(*) (**)
v¨n hãa, m«i tr−êng sinh tån cña c¸c §«i nÐt vÒ lÞch sö vïng ®Êt
céng ®ång b¶n ®Þa (Nguyªn Ngäc, 2008;
Ia Nhin vµ Ia Ka n»m ë phÝa T©y
Bïi Minh §¹o, 2010)
cña huyÖn Ch− P¨h, c¸ch trung t©m
Bµi viÕt nµy dùa trªn nh÷ng quan huyÖn kho¶ng 14-16km. Con ®−êng
s¸t thùc ®Þa cña nhãm t¸c gi¶ trong 661 b¾t nguån tõ ®−êng 14 (®−êng nèi
khu«n khæ §Ò tµi ®éc lËp cÊp Nhµ n−íc hai tØnh Gia Lai vµ Kon Tum) dÉn lªn
“VÊn ®Ò n«ng nghiÖp, n«ng d©n vµ n«ng thñy ®iÖn Ialy ®i qua hai x· Ia Nhin vµ
th«n trong ph¸t triÓn bÒn v÷ng T©y Ia Ka. Mét phÇn diÖn tÝch cña hai x·
Nguyªn” (2012-2014) do PGS.TSKH. vèn thuéc N«ng tr−êng cao su Ia Nhin,
Bïi Quang Dòng (ViÖn X· héi häc) lµm C«ng ty cao su Ch− P¨h, huyÖn Ch−
chñ nhiÖm. Mét gãc T©y Nguyªn ®−îc P¨h, tØnh Gia Lai. Nh×n l¹i ®«i nÐt lÞch
ph¶n ¸nh qua tr−êng hîp hai x· Ia sö vïng ®Êt nµy cho phÐp chóng ta
Nhin vµ Ia Ka (n¬i tËp trung chñ yÕu h×nh dung vÒ mét qu¸ tr×nh thay ®æi
ng−êi d©n téc Jrai), huyÖn Ch− P¨h, cña mét gãc T©y Nguyªn.
tØnh Gia Lai. N¬i ®©y, sù thay ®æi x· héi
N¨m 1954, chÝnh quyÒn Ng« §×nh
g¾n liÒn víi sù xuÊt hiÖn cña c¸c dßng di
DiÖm b¾t ®Çu khai th¸c T©y Nguyªn.
c− tù ph¸t trong qu¸ tr×nh x©y dùng
Toµn bé ®Êt Ch− P¨h trång cao su, ®−îc
thñy ®iÖn Ialy, vµ c¶ sù tån t¹i cña n«ng
tr−êng cao su trong suèt thêi gian dµi. (*)
TS., ViÖn X· héi häc.
Trong bèi c¶nh chuyÓn ®éng Êy, tr−êng (**)
NCS., ViÖn X· héi häc.
- 40 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.2014
gäi lµ vïng cao su Ninh §øc. Ng−êi lao b¶n ®Þa b¾t ®Çu lïi dÇn vµo s©u bªn
®éng chñ yÕu ®−îc huy ®éng tõ Qu¶ng trong. Ng−êi ®ång bµo(*) −a yªn tÜnh,
Ng·i. Hä ®i theo diÖn gi¸o d©n cña Ng« kh«ng thÝch sù ån µo cña con ®−êng lín.
§×nh DiÖm. “Hä ë theo céng ®ång. NÕu ng−êi Kinh
N¨m 1976, c¶ vïng ®−îc quy ho¹ch lµm nhµ bªn c¹nh, ng−êi b¶n ®Þa “lÆng
thuéc n«ng tr−êng cao su, sau ®ã ®−îc lÏ” rêi nhµ s©u vµo bªn trong” (kÕt qu¶
®Æt tªn lµ N«ng tr−êng Ninh §øc (n¨m qua pháng vÊn s©u ng−êi d©n). Ng−êi
1977). Nh÷ng n¨m 1983, 1984, c¶ vïng ®ång bµo b¸n ®Êt, sau ®ã hä khai hoang
lµ rõng cao su. DÞch sèt rÐt trµn lan ®Êt míi. Nh÷ng n¨m cuèi 1980, ®Çu
khiÕn nhiÒu trÎ em tö vong. NhiÒu gia 1990, gi¸ ®Êt ë ®©y kh¸ thÊp, chØ vµo
®×nh di c− ®Õn ®©y ph¶i bá n«ng tr−êng kho¶ng 100.000® cho mçi mÐt mÆt
trë vÒ miÒn xu«i. N¨m 1986, N«ng ®−êng, kh«ng tÝnh chiÒu s©u cña m¶nh
tr−êng Ninh §øc ®−îc ®æi tªn thµnh ®Êt. Do ®ã, c¸c hé ng−êi Kinh ®· mua
N«ng tr−êng Ia Nhin, lÊy theo tªn lµng ®−îc kh¸ nhiÒu ®Êt cña ng−êi b¶n ®Þa.
Ia Nhin (thuéc x· Ia Ka khi ®ã). Cho Còng thêi ®iÓm nµy, N«ng tr−êng Ia
®Õn thêi ®iÓm nµy, rõng cao su vÉn b¹t Nhin c¾t gi¶m lao ®éng. NhiÒu lao ®éng
ngµn, um tïm vµ Ýt ng−êi qua l¹i. nghØ viÖc theo chÕ ®é 176. N«ng tr−êng
N¨m 1989, con ®−êng dÉn lªn thñy cÊp mét phÇn ®Êt cho nh÷ng lao ®éng
®iÖn Ialy ®−îc khëi c«ng x©y dùng ®Ó thuéc diÖn nµy. ViÖc qu¶n lý ®Êt ®ai cña
chuÈn bÞ cho viÖc khëi c«ng x©y dùng n«ng tr−êng cµng trë nªn khã kh¨n h¬n
thñy ®iÖn Ialy. Con ®−êng 661 vµ viÖc khi d©n c− trong vïng lÊn chiÕm ®Êt ®ai
khëi c«ng x©y dùng thñy ®iÖn Ialy g¾n cña n«ng tr−êng. “Sau nµy, chÝnh quyÒn
víi nh÷ng thay ®æi cã tÝnh b−íc ngoÆt x· ®· cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö
cña toµn bé céng ®ång c− d©n ë ®©y. dông ®Êt cho c¸c hé d©n trªn nh÷ng
Theo ng−êi d©n n¬i ®©y, vïng ®Êt tõ con m¶nh ®Êt nµy, kÓ c¶ nh÷ng m¶nh ®Êt
®−êng 661 dÉn lªn thñy ®iÖn Ialy h«m ®−îc lÊn chiÕm” (kÕt qu¶ qua pháng vÊn
nay kh«ng ph¶i lµ vïng x©y dùng kinh s©u ng−êi d©n). §iÒu ®ã nh»m æn ®Þnh
tÕ míi. Do ®ã d©n c− hiÖn ®ang c− tró ë cuéc sèng, t×nh h×nh qu¶n lý vµ sö dông
®©y kh«ng ph¶i lµ d©n c− ®i theo diÖn di ®Êt cña d©n c−.
d©n x©y dùng vïng kinh tÕ míi. Hä lµ Cho ®Õn n¨m 1995, hÇu hÕt nh÷ng
d©n di c− tù do. Con ®−êng 661 ®−îc ng−êi d©n di c− lÉn ng−êi b¶n ®Þa ë ®©y
lµm ®Õn ®©u, ng−êi Kinh x©y dùng nhµ ®Òu lµm ruéng, chØ mét sè Ýt hé më cöa
®Õn ®ã. C¸c hé ng−êi Kinh lµm nhµ s¸t hµng phôc vô nh÷ng ng−êi lao ®éng cña
mÆt ®−êng. NÕu nh− ë nhiÒu n¬i kh¸c c«ng tr−êng thñy ®iÖn Ialy. C¶ huyÖn
cña T©y Nguyªn, ng−êi Kinh di c− lªn
®«ng ®óc ngay tõ sau n¨m 1975 (*)
“Ng−êi ®ång bµo” lµ c¸ch gäi cña c¸n bé ®Þa
(Nguyªn Ngäc, 2008; Lª V¨n Khoa, ph−¬ng vµ ng−êi Jrai ®Ó chØ ng−êi Jrai còng nh−
Ph¹m Quang Tó, 2014, tr.159), th× ë hai c¸c céng ®ång d©n téc Ýt ng−êi trªn ®Þa bµn.
Ng−êi b¶n ®Þa kh«ng thÝch bÞ gäi lµ “ng−êi d©n
x· Ia Nhin vµ Ia Ka cho ®Õn nh÷ng n¨m téc”, bëi theo hä c¸ch gäi nµy chØ sù ph©n biÖt
®Çu 1990 - khi dù ¸n lµm ®−êng dÉn lªn gi÷a ng−êi Kinh vµ c¸c d©n téc Ýt ng−êi. §Ó t«n
träng c¸ch gäi cña ng−êi b¶n ®Þa, chóng t«i sÏ sö
thñy ®iÖn Ialy khëi c«ng - ng−êi Kinh dông côm tõ “ng−êi ®ång bµo” hoÆc “ng−êi b¶n
míi di c− å ¹t lªn ®©y. Céng ®ång ng−êi ®Þa” ®Ó chØ nhãm c− d©n c¸c d©n téc Ýt ng−êi.
- N«ng th«n T©y Nguyªn… 41
Ch− P¨h khi ®ã hÇu nh− ®Òu trång cao c¬ së h¹ tÇng ®· t¸c ®éng lín ®Õn cuéc
su, ch−a trång cµ phª. Trong khi ®ã, t¹i sèng cña céng ®ång ng−êi b¶n ®Þa.
Bu«n Mª Thuét, ng−êi d©n ®· trång Sù chuyÓn dÞch c¸c quan hÖ s¶n xuÊt
®−îc cµ phª vµ b¸n ®−îc víi gi¸ kh¸ cao.
“Gi¸ 1 t¹ cµ phª nh©n khi ®ã t−¬ng §iÒn d· ë T©y Nguyªn vµo mïa thu
®−¬ng víi 4 chØ vµng” (hiÖn nay, 1 t¹ cµ ho¹ch cµ phª lµ dÞp cho nh÷ng ng−êi
phª gi¸ kho¶ng 4 triÖu ®ång - chØ h¬n 1 quan s¸t cã c¬ héi chøng kiÕn c¸c quan
chØ vµng). N¨m 1996, mét sè hé ng−êi hÖ s¶n xuÊt diÔn ra trong c¸c céng ®ång
Kinh ë Ch− P¨h ®· lÊy gièng cµ phª tõ d©n c− n¬i ®©y. Mïa thu ho¹ch cµ phª
Bu«n Ma Thuét vÒ trång. Ba n¨m sau, lµ thêi gian cuèi n¨m, khi mïa m−a kÕt
mét sè hé b¾t ®Çu thu ho¹ch mïa cµ phª thóc còng lµ lóc cµ phª b¾t ®Çu chÝn.
®Çu tiªn vµ ®· thu ®−îc lîi nhuËn ®¸ng §ång thêi, mïa thu ho¹ch cµ phª còng
kÓ so víi c¸c lo¹i c©y trång tr−íc ®ã. KÓ cïng thêi gian víi mïa thu ho¹ch lóa.
tõ ®ã, nhiÒu ng−êi d©n n¬i ®©y b¾t ®Çu HiÖn nay, ng−êi Kinh ë Ch− P¨h
chuyÓn sang trång cµ phª. kh«ng trång lóa n÷a mµ ®· chuyÓn sang
chuyªn trång cµ phª. Nh÷ng ng−êi b¶n
§Õn thêi ®iÓm ®ã, gi¸ ®Êt ë Ia Ka ®Þa trång nhiÒu lo¹i c©y kÕt hîp nh−
vµ Ia Nhin nãi riªng còng nh− ë T©y lóa, s¾n vµ cµ phª, mét sè kh¸c cßn
Nguyªn nãi chung ®· t¨ng lªn kh¸ trång thªm cao su. Hai ph−¬ng thøc tæ
nhiÒu. §Êt ®Ó khai hoang còng kh«ng chøc thu ho¹ch ngµy mïa ph¶n ¸nh hai
cßn nhiÒu nh− tr−íc ®©y do d©n sè ngµy cung c¸ch tæ chøc x· héi cña ng−êi Kinh
cµng ®«ng. N¨m 2002, x· Ia Ka ®−îc vµ ng−êi b¶n ®Þa rÊt kh¸c nhau.
t¸ch ®«i thµnh hai x·, mét x· gi÷ tªn
C¸c hé ng−êi Kinh rÊt quan t©m
Ia Ka, cßn x· míi mang tªn Ia Nhin.
theo dâi mïa vô cµ phª chÝn, theo dâi
X· Ia Ka cã 2 th«n ng−êi Kinh, 7 th«n
gi¸ c¶ biÕn ®éng cña thÞ tr−êng ®Ó quyÕt
ng−êi ®ång bµo. X· Ia Nhin cã 7 th«n
®Þnh thêi ®iÓm thuª lao ®éng, thu
ng−êi Kinh, 2 th«n ng−êi ®ång bµo.
ho¹ch, b¶o qu¶n vµ b¸n. Khi cµ phª chÝn
N¨m 2003, thñy ®iÖn Ialy hoµn thµnh.
ré, sè nh©n lùc cña gia ®×nh kh«ng ®ñ
Mét sè hé tr−íc ®©y më cöa hµng phôc
®Ó thu ho¹ch nhanh, c¸c hé ng−êi Kinh
vô c¸c lao ®éng cña c«ng tr−êng thñy
thuª thªm lao ®éng. ë c¸c hé gia ®×nh
®iÖn ®· chuyÓn sang trång cµ phª vµ
ng−êi Kinh, quan hÖ lao ®éng thuª
kÕt hîp bu«n b¸n. Cho ®Õn n¨m 2013,
m−ín - tr¶ c«ng rÊt râ rµng. Kho¶n tiÒn
nh÷ng ng−êi Kinh sinh sèng ë ®©y ®·
thuª lao ®éng ë vô mïa nµy ®−îc tÝch
cã 10 - 15 n¨m kinh nghiÖm trång cµ
lòy tõ vô mïa tr−íc. Kho¶n tÝch lòy tõ
phª, cßn ng−êi ®ång bµo míi b¾t ®Çu
vô tr−íc cho phÐp c¸c hé gia ®×nh ng−êi
®−îc vµi n¨m.
Kinh t¸i s¶n xuÊt vµ thuª thªm nh©n
Mét vïng ®Êt T©y Nguyªn ®· thay c«ng ë vô mïa sau.
®æi m¹nh mÏ bëi qu¸ tr×nh khai th¸c vµ Ng−êi b¶n ®Þa kh«ng chän c¸ch thuª
di d©n tù do. Di c− ®Õn ®©y, ban ®Çu lao ®éng. H×nh thøc phæ biÕn lµ ®æi c«ng
ng−êi Kinh t×m c¬ héi m−u sinh, sau nµy gi÷a c¸c hé gia ®×nh. Mét nhãm kho¶ng
lµ lµm giµu. Søc Ðp d©n sè, sù thay ®æi vÒ 10 ®Õn 20 ng−êi tô l¹i ®æi c«ng, lÇn l−ît
c©y trång, sù chªnh lÖch møc sèng vµ c¶ ®i thu ho¹ch cµ phª hoÆc lóa cña tõng
- 42 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.2014
nhµ trong nhãm. ViÖc ®æi c«ng nµy cã tÝch lòy søc lao ®éng vµ b¶o tån nã d−íi
khi kÐo dµi tíi gÇn mét th¸ng. §«i khi d¹ng “ghi nî ngµy c«ng”, h×nh thøc nµy
cã hé thu ho¹ch chËm thêi vô do ch−a ®ang tån t¹i phæ biÕn trong céng ®ång
®Õn l−ît, lµm ¶nh h−ëng Ýt nhiÒu ®Õn ng−êi b¶n ®Þa. Khi cÇn, sè ngµy c«ng
n¨ng suÊt cµ phª. Tuy vËy, ®èi víi ng−êi cho nî cã thÓ ®æi thµnh tiÒn mÆt.
®ång bµo, ®æi c«ng khiÕn hä c¶m thÊy
Ng−êi b¶n ®Þa lµm thuª cho c¸c hé
vui v× hä ®−îc gÆp nhau vµ cïng g¾n bã.
ng−êi Kinh kh¸ nhiÒu vµ nhËn tiÒn c«ng
§«i khi, hä cã thÓ b¸n c«ng nÕu kh«ng
vµo cuèi ngµy. Nh−ng ng−îc l¹i kh«ng
dïng hÕt sè c«ng ®· tham gia ë nhãm
cã ng−êi Kinh lµm thuª cho ng−êi b¶n
®æi c«ng hoÆc khi hä cÇn tiÒn. Ch¼ng
®Þa. Mét phÇn bëi ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña
h¹n nhµ A lµm 10 c«ng cho nhµ B. Nhµ
c¸c hé ng−êi Kinh kh¸ h¬n nhiÒu so víi
B sÏ cÇn ph¶i lµm tr¶ 10 c«ng cho nhµ
céng ®ång ng−êi b¶n ®Þa, c«ng viÖc cÇn
A. Nh−ng v× lý do nµo ®ã nhµ A cÇn tiÒn
®Õn lao ®éng lµm thuª ë c¸c hé ng−êi
(hoÆc kh«ng dïng hÕt sè c«ng mµ nhµ B
Kinh nhiÒu h¬n. Ng−êi Kinh ë T©y
tr¶ l¹i), hä cã thÓ b¸n c«ng (mµ nhµ B
Nguyªn còng cã h×nh thøc ®æi c«ng
nî) cho nhµ C ®Ó nhËn kho¶n tiÒn mµ
nh−ng kh«ng phæ biÕn vµ th−êng kh«ng
hä ®ang cÇn.
liªn tôc, kh«ng kÐo dµi. Thuª m−ín lao
§æi c«ng trong céng ®ång ng−êi b¶n ®éng lµ xu h−íng chñ yÕu trong c¸c hé
®Þa lµ mét h×nh thøc t−¬ng trî gi÷a c¸c ng−êi Kinh, gióp c«ng viÖc ®−îc hoµn
hé gia ®×nh. §æi c«ng Ýt chó ý tíi tÝnh thµnh nhanh gän, m¹ch l¹c vÒ kho¶n
hiÖu qu¶, n¨ng suÊt, sù cho ®i ®æi l¹i cã chi phÝ cho s¶n xuÊt vµ v× thÕ dÔ dµng
ngang b»ng, t−¬ng xøng hay kh«ng. h¹ch to¸n lç l·i.
Nh÷ng gia ®×nh mµ ng−êi lao ®éng tham
gia ®æi c«ng cã søc kháe yÕu h¬n vÉn Trong céng ®ång ng−êi b¶n ®Þa,
nhËn ®−îc sù hç trî cña nh÷ng thµnh h×nh thøc thuª m−ín lao ®éng lÉn nhau
viªn kháe h¬n trong nhãm ®æi c«ng. ch−a xuÊt hiÖn. Cã thÓ xem b¸n c«ng lµ
Nh÷ng ng−êi giµ yÕu, neo ®¬n cã thÓ vÉn mét ph−¬ng thøc quan hÖ s¶n xuÊt
nhËn ®−îc sù trî gióp cña céng ®ång. trung gian gi÷a ®æi c«ng vµ thuª m−ín
lao ®éng. Cã mét ®iÓm thó vÞ lµ viÖc ghi
§æi c«ng trong céng ®ång ng−êi b¶n
nhí ai “nî c«ng” ai kh«ng cÇn ®Õn sæ ghi
®Þa ®−îc ghi nhËn ®· cã tõ rÊt l©u. Cßn
chÐp, mµ chØ dùa trªn tÝnh tù gi¸c, tù
viÖc b¸n c«ng cã x¶y ra, nh−ng hiÕm.
nguyÖn vµ ghi nhí chung cña nh÷ng
HiÖn nay, viÖc b¸n c«ng dÇn trë nªn phæ
ng−êi tham gia ®æi c«ng. §iÒu ®ã cho
biÕn h¬n, ®Æc biÖt khi c¸c hé gia ®×nh
thÊy “b¸n c«ng” vÉn mang ®Ëm tÝnh
ng−êi b¶n ®Þa chuyÓn sang trång c©y cµ
céng ®ång, t−¬ng trî bªn c¹nh nh÷ng
phª. Nh÷ng gia ®×nh trÎ b¸n c«ng nhiÒu
dÊu hiÖu cña ph−¬ng thøc trao ®æi hiÖn
h¬n. Lóc nhµn rçi, nh÷ng ng−êi trÎ tuæi
®¹i (thuª m−ín nh©n c«ng) cña céng
tham gia ®æi c«ng víi c¸c gia ®×nh kh¸c.
®ång ng−êi b¶n ®Þa.
Sè ngµy ®æi c«ng nµy cã thÓ d− thõa v×
c¸c c«ng viÖc mïa vô cña hä ®· kÕt Ng−êi b¶n ®Þa ë T©y Nguyªn th−êng
thóc. Sè ngµy ®æi c«ng d− ra ®ã ®−îc “dù Ýt thµnh th¹o vÒ viÖc h¹ch to¸n lç l·i.
tr÷” l¹i, ®−îc ghi nhí vµ cã thÓ b¸n khi Khã kh¨n cña hä lµ tÝnh to¸n vÒ chÝ phÝ
hä cÇn tiÒn mÆt. §ã lµ mét h×nh thøc s¶n xuÊt, kü thuËt s¶n xuÊt, bè trÝ c«ng
- N«ng th«n T©y Nguyªn… 43
viÖc sao cho kÞp thêi vô, tæ chøc s¶n xuÊt nhãm d©n sè trÎ ®ang ®Çy søc sèng. Gia
phï hîp víi søc lao ®éng hay tÝch luü ®Ó Lai lµ tØnh thø hai chØ sau Kon Tum cã
t¸i s¶n xuÊt. Hä Ýt nh¹y bÐn vÒ tµi chÝnh. ®Æc ®iÓm cña c¬ cÊu d©n sè di c− lµ d©n
Do vËy, ®æi c«ng trong céng ®ång ng−êi sè trÎ (§Æng Nguyªn Anh, 2014).
b¶n ®Þa nh×n tõ mét ph−¬ng diÖn lµ c¸ch
thøc hç trî, n−¬ng tùa lÉn nhau, th× tõ Nguån lùc cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp
mét ph−¬ng diÖn kh¸c l¹i cã thÓ lµ rµo
c¶n ®Ó tiÕn tíi mét quan hÖ lao ®éng dùa HiÖn nay, cã thÓ thÊy ë Ia Ka vµ Ia
trªn quan hÖ mua - b¸n søc lao ®éng. Nhin ®Òu cã t×nh tr¹ng thiÕu ®Êt s¶n
§æi c«ng t¹o ra quan hÖ t−¬ng ®èi ®ãng, xuÊt ë c¸c hé nghÌo (c¶ ng−êi Kinh vµ
quay vßng vµ khÐp kÝn trong néi bé céng ng−êi Jrai). Mét phÇn nguyªn nh©n lµ
®ång. Trong khi ®ã mua b¸n søc lao ®éng do nh÷ng gia ®×nh cã ng−êi èm, bÖnh
t¹o nªn quan hÖ më, trao ®æi gi÷a bªn nÆng, ®Æc biÖt lµ gia ®×nh nghÌo,
trong vµ bªn ngoµi. th−êng b¸n ®Êt lÊy tiÒn. HoÆc ë nh÷ng
gia ®×nh ®«ng con, khi con c¸i tr−ëng
Tuy nhiªn, hiÖn nay nhiÒu gia ®×nh thµnh, cha mÑ chia mét phÇn ®Êt cho
ng−êi b¶n ®Þa ®· biÕt tÝnh to¸n h¬n cho con. V× vËy, phÇn diÖn tÝch cña mçi gia
c«ng viÖc cña gia ®×nh m×nh. Mét sè hé ®×nh ®· dÇn bÞ thu hÑp. Khi gÆp rñi ro,
ng−êi Jrai tham gia ®æi c«ng cho biÕt, ®Ó hä l¹i tiÕp tôc b¸n ®i phÇn ®Êt vèn cßn
tÝnh to¸n hîp lý cho viÖc thu ho¹ch mïa rÊt Ýt cña m×nh.
vô, tr−íc khi ®Õn giê tham gia ®æi c«ng,
hä ph¶i dËy sím h¬n ®Ó lµm xong phÇn Vµo kho¶ng nh÷ng n¨m 2000,
viÖc cña gia ®×nh m×nh (sao cho thu nh÷ng ng−êi Kinh di c− ®Õn ®©y kh«ng
ho¹ch ®óng thêi vô), hoÆc mçi gia ®×nh cã ®Êt ®ai th−êng t×m c¸ch mua hoÆc
chØ cö ra mét ng−êi ®i ®æi c«ng, ng−êi thuª ®Êt cña ng−êi b¶n ®Þa. Thêi gian
cßn l¹i thu ho¹ch mïa cña gia ®×nh nµy, viÖc mua ®Êt kh«ng cßn dÔ dµng
m×nh. Tuy nhiªn, nh÷ng tÝnh to¸n ph©n n÷a v× gi¸ ®Êt t¨ng cao, mét phÇn do
c«ng lao ®éng nh− vËy th−êng kh«ng d©n sè ngµy cµng ®«ng h¬n so víi mét
ph¶i gia ®×nh ng−êi b¶n ®Þa nµo còng cã hai thËp kû tr−íc, ®Êt ®ai kh«ng cßn
thÓ lµm ®−îc. nhiÒu. NhiÒu ng−êi míi ®Õn kh«ng cã
nhiÒu vèn, bëi hä còng vèn lµ n«ng d©n
Mïa thu ho¹ch cµ phª ®· lµm t¨ng nghÌo di c− tõ miÒn xu«i lªn. Khi gia
tû lÖ ng−êi di c− ®Õn Gia Lai theo h×nh ®×nh ng−êi Jrai cÇn mét kho¶n tiÒn lín
thøc mïa vô. Ngµy c«ng h¸i cµ phª tõ ®Ó tæ chøc ®¸m c−íi cho con, hoÆc dùng
150.000® ®Õn 200.000®. Trong mçi gia nhµ,... hä muèn cho thuª ®Êt. §©y còng
®×nh ng−êi Kinh cã thÓ cã tõ 10 ®Õn 20 lµ c¬ héi phï hîp ®Ó nh÷ng ng−êi Kinh
lao ®éng ë l¹i. Cµ phª cµng chÝn ré th× kh«ng cã ®Êt cã thÓ thuª ®Êt cña ng−êi
lao ®éng lµm thuª cµng trë nªn khan b¶n ®Þa. Thêi h¹n tho¶ thuËn trong c¸c
hiÕm. PhÇn lín nh÷ng ng−êi lµm thuª b¶n giao kÌo thuª ®Êt th−êng kÐo dµi tõ
lµ lao ®éng n÷ trong ®é tuæi 20-35, bëi 10 ®Õn 15 n¨m. Cã hai d¹ng ®Êt ®−îc
c«ng viÖc nµy cÇn ®Õn sù khÐo lÐo vµ dÎo cho thuª lµ ®Êt trèng hoÆc ®· trång c©y
dai. Mét nghiªn cøu míi ®©y còng chØ ra cµ phª hoÆc c©y cao su. Khi mét phÇn
r»ng, d©n di c− ®Õn T©y Nguyªn thuéc ®Êt cña gia ®×nh ®· b¸n hoÆc cho thuª,
- 44 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.2014
ng−êi ®ång bµo kh«ng cßn nhiÒu ®Êt ®Ó giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt, viÖc
s¶n xuÊt. mua b¸n, sang nh−îng hay thuª ®Êt cã
thÓ ®−îc qu¶n lý tèt h¬n, ®Æc biÖt lµ viÖc
Cuèi nh÷ng n¨m 2000, viÖc qu¶n lý
sang nh−îng, cho thuª gi÷a ng−êi Kinh
®Êt ®ai chÆt chÏ, céng thªm quü ®Êt h¹n
vµ ng−êi b¶n ®Þa ë T©y Nguyªn.
hÑp nªn viÖc khai hoang ®Êt kh«ng thÓ
thùc hiÖn ®−îc. Trong khi thêi h¹n cho Bªn c¹nh t×nh tr¹ng thiÕu ®Êt n«ng
thuª ®Êt vÉn cßn kÐo dµi. NhiÒu ng−êi nghiÖp phôc vô s¶n xuÊt, ng−êi b¶n ®Þa
b¶n ®Þa ®· rót ra bµi häc kinh nghiÖm ë Ch− P¨h hiÖn nay cßn gÆp mét sè khã
tõ t×nh tr¹ng thiÕu ®Êt cña c¸c hé gia kh¨n vÒ gièng c©y trång vµ kü thuËt s¶n
®×nh ng−êi b¶n ®Þa do b¸n hoÆc cho thuª xuÊt, nguån ph©n bãn. Mét sè hé ng−êi
®Êt, nªn t×nh tr¹ng cho thuª ®Êt ®· dÇn ®ång bµo ®· häc theo ng−êi Kinh ®Ó
h¹n chÕ h¬n. ChÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng trång cµ phª, nh−ng con sè nµy kh«ng
còng ®· cè g¾ng h¹n chÕ t×nh tr¹ng cho nhiÒu. ThiÕu ph©n bãn vµ kü thuËt
thuª ®Êt gi÷a ng−êi Kinh vµ ng−êi b¶n ch¨m sãc lµ hai lý do chÝnh khiÕn n¨ng
®Þa, nh»m tr¸nh nguy c¬ xung ®ét vÒ suÊt cµ phª cña ng−êi b¶n ®Þa th−êng
®Êt ®ai. §iÒu nµy ®−îc chØ ®¹o tõ cÊp thÊp h¬n so víi ng−êi Kinh.
tØnh ®Õn cÊp ®Þa ph−¬ng. Tuy nhiªn
trªn thùc tÕ, viÖc cho thuª vÉn ©m thÇm Víi t×nh h×nh ®ã, Ng©n hµng chÝnh
diÔn ra. s¸ch x· héi ®· hç trî cho ng−êi d©n vay
vèn ®Çu t− s¶n xuÊt theo h×nh thøc tÝn
B¶n giao kÌo cho thuª ®Êt th−êng chÊp, chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng ®øng ra
chØ cã sù chøng kiÕn cña giµ lµng, b¶o l·nh cho ng−êi d©n vµ giao cho héi
nh÷ng ng−êi xung quanh. Khi giµ lµng phô n÷ qu¶n lý vµ theo dâi. Sè tiÒn cho
®· ®ång ý vµ lµm chøng, viÖc cho thuª vay tõ 10 ®Õn 30 triÖu ®ång trªn mét hé
®Êt ®−îc “chÝnh thøc hãa”. C¸c hé cho gia ®×nh. Víi sè vèn nh− vËy, c¸c hé gia
thuª – thuª ®Êt kh«ng ®Õn ñy ban x· ®Ó ®×nh cã thÓ chñ ®éng h¬n trong kÕ
x¸c nhËn. Do vËy, chÝnh quyÒn c¬ së rÊt ho¹ch s¶n xuÊt cña m×nh còng nh− ®Çu
khã kiÓm so¸t ®−îc qu¸ tr×nh nµy. t− söa ch÷a nhµ cöa ®Ó t¹o dùng cuéc
NÕu nh− ë vïng ®ång b»ng s«ng sèng æn ®Þnh, bÒn v÷ng h¬n. ChÝnh
Hång viÖc tÝch tô ®Êt ®ai lµ cÇn thiÕt quyÒn ®Þa ph−¬ng vµ c¸c tæ chøc héi
nh»m gi¶m t×nh tr¹ng ®Êt chia thöa n«ng d©n, héi phô n÷ còng ®· quan t©m
manh món, th× ë T©y Nguyªn viÖc tÝch tô ®Õn vÊn ®Ò qu¶n lý chÊt l−îng c¸c vËt t−
®Êt vµo c¸c hé gia ®×nh ng−êi Kinh sÏ n«ng nghiÖp, song t×nh tr¹ng vËt t−
khiÕn t×nh tr¹ng thiÕu ®Êt ë ng−êi b¶n n«ng nghiÖp gi¶, chÊt l−îng kÐm vÉn
®Þa ngµy cµng c¨ng th¼ng. §Ó tr¸nh ch−a thÓ kiÓm so¸t.
nh÷ng xung ®ét x· héi vÒ ®Êt ®ai, chÝnh
quyÒn ®Þa ph−¬ng kh«ng khuyÕn khÝch ***
qu¸ tr×nh tÝch tô nµy. Do ®ã, c¸c ®Þa
ph−¬ng ®ang thùc hiÖn c«ng t¸c rµ so¸t Tr−êng hîp hai x· Ia Nhin vµ Ia Ka
l¹i t×nh h×nh sö dông ®Êt ®ai vµ thóc ®Èy ®em l¹i cho chóng ta b»ng chøng thùc
nhanh h¬n viÖc cÊp giÊy chøng nhËn nghiÖm vÒ nh÷ng thay ®æi cña mét gãc
quyÒn sö dông ®Êt cho ng−êi d©n. Khi cã T©y Nguyªn bëi qu¸ tr×nh di c− tù do
- N«ng th«n T©y Nguyªn… 45
cïng sù ph¸t triÓn cña céng ®ång ng−êi 6. Bïi Minh §¹o (2010), Tæ chøc vµ
Kinh trªn vïng ®Êt nµy. Qua ®ã, chóng ho¹t ®éng bu«n lµng trong ph¸t triÓn
ta cã thÓ nhËn thÊy nh÷ng thay ®æi ë bÒn v÷ng vïng T©y Nguyªn, Nxb.
céng ®ång ng−êi b¶n ®Þa nh»m häc hái, Khoa häc x· héi, Hµ Néi.
thÝch nghi trong bèi c¶nh x· héi míi. 7. Hoµng ChÝ B¶o (2009), B¶o ®¶m
Tuy nhiªn, cïng víi nh÷ng mÆt tÝch cùc b×nh ®¼ng vµ t¨ng c−êng hîp t¸c
cña nã, nh÷ng vÊn ®Ò vÒ con ng−êi vµ gi÷a c¸c d©n téc trong ph¸t triÓn
v¨n hãa cña céng ®ång d©n téc b¶n ®Þa kinh tÕ-x· héi ë n−íc ta hiÖn nay,
trªn vïng ®Êt nµy vÉn ®ang th¸ch thøc Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
nh÷ng nç lùc h−íng tíi sù ph¸t triÓn bÒn
8. NguyÔn Hång S¬n, Tr−¬ng Minh Dôc
v÷ng . §ã còng lµ mét th¸ch thøc vÒ b×nh
(chñ biªn) (1996), Gi÷ g×n vµ ph¸t
®¼ng gi÷a c¸c téc ng−êi trong tiÕn tr×nh
huy gi¸ trÞ v¨n ho¸ T©y Nguyªn, Nxb.
ph¸t triÓn bÒn v÷ng T©y Nguyªn
ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
9. Nguyªn Ngäc (2008), “Ph¸t triÓn bÒn
Tµi liÖu tham kh¶o v÷ng ë T©y Nguyªn”, trong: N«ng
1. §Æng Nguyªn Anh (2014), “§Æc d©n, n«ng th«n vµ n«ng nghiÖp -
tr−ng d©n sè vµ di d©n ë T©y nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra, Nxb. Tri thøc,
Nguyªn”, T¹p chÝ D©n sè vµ ph¸t Hµ Néi.
triÓn, sè 3. 10. NguyÔn ThÕ HuÖ (2008), Ng−êi cao
2. Lª V¨n Khoa, Ph¹m Quang Tó (®ång tuæi, d©n téc vµ giµ lµng trong ph¸t
chñ biªn) (2014), H−íng ®Õn ph¸t triÓn bÒn v÷ng T©y Nguyªn, Nxb.
triÓn bÒn v÷ng T©y Nguyªn, Nxb. Tri Th«ng tÊn, Hµ Néi.
thøc, Hµ Néi.
11. NguyÔn TuÊn TriÕt (2007), T©y
3. UBND x· Ia Ka, B¸o c¸o tæng kÕt nguyªn, nh÷ng chÆng ®−êng lÞch sö
c¸c n¨m 2010, 2011, 2012, 2013. v¨n hãa, Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi.
4. UBND x· Ia Nhin, B¸o c¸o tæng kÕt 12. Vò §×nh Lîi, Bïi Minh §¹o, Vò ThÞ
c¸c n¨m 2010, 2011, 2012, 2013. Hång (2000), Së h÷u vµ sö dông ®Êt
5. UBND huyÖn Ch− P¨h, B¸o c¸o tæng ®ai ë c¸c tØnh T©y Nguyªn, Nxb.
kÕt c¸c n¨m 2010, 2011, 2012, 2013. Khoa häc x· héi, Hµ Néi.
nguon tai.lieu . vn
