Xem mẫu
- NHỮNG ĐIỀU CẦN BIẾT
KHI SỐNG CHUNG VỚI ĐIỆN
- Héi ®ång chØ ®¹o xuÊt b¶n
Chñ tÞch Héi ®ång:
TS. NguyÔn thÕ kû
Phã Chñ tÞch Héi ®ång:
TS. NguyÔn Duy Hïng
Thµnh viªn Héi ®ång:
TS. NguyÔn tiÕn hoµng
ts. nguyÔn an tiªm
TS. Vò Träng L©m
- nguyÔn hanh
nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt
khi sèng chung víi ®iÖn
nhµ xuÊt b¶n
nhµ xuÊt b¶n
khoa häc vµ kü thuËt
chÝnh trÞ quèc gia - sù thËt
hµ néi - 2011
- Lêi nhµ xuÊt b¶n
Ngµy nay, ®iÖn ®· trë thµnh mét phÇn thiÕt yÕu cña
®êi sèng con ngêi. ViÖc sö dông ®iÖn trong sinh ho¹t
h»ng ngµy lµ mét nhu cÇu kh«ng thÓ thiÕu cña mçi
ngêi d©n, tõ n«ng th«n ®Õn thµnh thÞ. §iÖn ®· th©m
nhËp vµo mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi, ®Æc biÖt lµ
trong thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa
®Êt níc hiÖn nay. V× vËy, viÖc sö dông ®iÖn an toµn,
hîp lý vµ tiÕt kiÖm lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò cÊp thiÕt
cña ®êi sèng x· héi, nh»m b¶o ®¶m viÖc ph¸t triÓn kinh
tÕ - x· héi nÒn v÷ng.
Tuy nhiªn, viÖc sö dông ®iÖn thÕ nµo ®Ó ®¶m b¶o an
toµn, hîp lý vµ tiÕt kiÖm ®èi víi ®a sè ngêi d©n hiÖn
nay l¹i lµ mét vÊn ®Ò cÇn ®îc sù quan t©m cña x· héi
còng nh cña ngµnh ®iÖn, bëi v× hÇu hÕt ngêi d©n
hiÖn nay cã rÊt Ýt th«ng tin phæ biÕn vÒ kiÕn thøc sö
dông ®iÖn mét c¸ch an toµn, tiÕt kiÖm. §a sè ngêi d©n
hiÖn nay sö dông ®iÖn theo thãi quen vµ kinh nghiÖm.
Trong cuéc sèng h»ng ngµy vÉn x¶y ra nh÷ng trêng
hîp tai n¹n ®¸ng tiÕc trong sö dông vµ söa ch÷a ®iÖn.
Nh÷ng tai n¹n x¶y ra thêng lµ do bÊt cÈn vµ trong
nhiÒu trêng hîp lµ do thiÕu hiÓu biÕt vÒ ®iÖn.
Nh»m gãp phÇn phæ biÕn nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ
viÖc sö dông ®iÖn an toµn vµ tiÕt kiÖm cho mçi ngêi
5
- d©n, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia - Sù thËt xuÊt
b¶n cuèn s¸ch Nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt khi sèng chung
víi ®iÖn cña t¸c gi¶ NguyÔn Hanh. Néi dung cuèn s¸ch
®Ò cËp ®Õn nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n nh»m gióp b¹n ®äc
cã nh÷ng hiÓu biÕt thêng thøc vÒ ®iÖn ®Ó sö dông ®iÖn
an toµn, hiÖu qu¶ vµ tiÕt kiÖm. C¸c bµi viÕt trong cuèn
s¸ch ®îc tr×nh bµy díi d¹ng nh÷ng mÈu chuyÖn vui
víi c¸c s¾c th¸i kh¸c nhau nh»m gióp b¹n ®äc dÔ dµng
®äc vµ n¾m b¾t c¸c th«ng tin tæng qu¸t vÒ c¸c kü n¨ng
®¬n gi¶n trong viÖc sö dông c¸c thiÕt bÞ ®iÖn an toµn,
hiÖu qu¶ vµ tiÕt kiÖm.
Hy väng cuèn s¸ch sÏ gãp phÇn n©ng cao hiÓu biÕt
vµ c¸ch sö dông ®iÖn an toµn, tiÕt kiÖm cña quý vÞ ®éc
gi¶ trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn ®Êt níc hiÖn nay.
Xin tr©n träng giíi thiÖu cuèn s¸ch víi b¹n ®äc.
Th¸ng 12 n¨m 2011
Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia - sù thËt
6
- LêI NãI §ÇU
Chóng ta vÉn thêng nghe c¸c bµ hµng xãm
nãi víi anh thî ®iÖn: “Chó thî ®iÖn ¬i, lµm ¬n xem
gióp chÞ c¸i ®Ìn mét tý! T¹i sao nã kh«ng s¸ng?
Bän chÞ ch¼ng ai biÕt ®iÖn ®ãm lµ g×”. §©y hoµn
toµn kh«ng ph¶i lµ mét c©u kh¸ch s¸o mµ rÊt
ch©n t×nh. Së dÜ nãi nh vËy lµ v× ®a sè chóng ta,
tõ ngêi d©n nghÌo th«n quª ®Õn nh÷ng ngêi
giµu cã ë thµnh thÞ, tuy nhµ cöa ®Çy ¾p tiÖn nghi
nhng l¹i am hiÓu rÊt Ýt vÒ kü thuËt ®iÖn. Do ®ã
mçi khi trong nhµ cã trôc trÆc vÒ ®iÖn th× chØ cßn
c¸ch cËy nhê «ng thî ®iÖn mµ th«i.
§óng ra, khi nhµ cöa ®· ®îc ®iÖn khÝ ho¸ th×
mäi ngêi trong nhµ b¾t buéc ph¶i cã nh÷ng hiÓu
biÕt tèi thiÓu vÒ ®iÖn, v× ®iÖn lµ ngêi b¹n ®ång
hµnh víi chóng ta trong suèt c¶ cuéc ®êi. C¸c hiÓu
biÕt vÒ ®iÖn sÏ gióp ta sö dông c¸c ®å ®iÖn hîp lý,
hiÖu qu¶, tiÕt kiÖm ®iÖn h¬n, vµ ®iÒu chñ yÕu lµ
sinh m¹ng cña chóng ta sÏ ®îc b¶o ®¶m h¬n.
HiÖn nay, ®iÖn ®· th©m nhËp vµo mäi lÜnh
vùc cña cuéc sèng nhng tµi liÖu, s¸ch b¸o,
ph¬ng tiÖn truyÒn th«ng ®¹i chóng nãi vÒ chñ
®Ò nµy cßn qu¸ Ýt. §©y lµ mét “lç hæng” vÒ kiÕn
7
- thøc mµ chóng ta kh«ng thÓ bá qua nÕu muèn
níc nhµ tiÕn bíc thµnh c«ng trªn con ®êng
c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸.
Cuèn s¸ch nµy ra ®êi nh»m ®¸p øng nhu cÇu
nãi trªn.
S¸ch gåm cã bèn ch¬ng:
Ch¬ng I - Nh÷ng hiÓu biÕt thêng thøc vÒ ®iÖn.
Ch¬ng II - §iÖn vµ cuéc sèng.
Ch¬ng III - TiÕt kiÖm ®iÖn kh«ng ph¶i chØ v×
m×nh mµ cßn v× mäi ngêi.
Ch¬ng IV - Mét sè ®iÒu cÇn biÕt vÒ an toµn ®iÖn.
Néi dung s¸ch kh«ng ®i s©u vµo chuyªn m«n
kü thuËt ®iÖn mµ chØ ®Ò cËp ®Õn nh÷ng kiÕn thøc
c¬ b¶n vÒ ®iÖn mµ mäi ngêi ®Òu cÇn ph¶i biÕt.
S¸ch ®îc tr×nh bµy díi d¹ng nh÷ng th«ng tin
ng¾n gän, nh÷ng c©u hái vµ tr¶ lêi xung quanh
c¸c chñ ®Ò nh: nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ ®iÖn,
c¸ch sö dông ®å ®iÖn trong nhµ, c¸c kiÕn thøc vÒ
an toµn ®iÖn, c¸c biÖn ph¸p tiÕt kiÖm ®iÖn...
Ngoµi ra, s¸ch cßn ®Ò cËp thªm mét sè vÊn ®Ò mµ
nhiÒu ngêi quan t©m nh: t¸c dông cña ®iÖn ®èi
víi søc khoÎ con ngêi, c¸ch lý gi¶i nh÷ng ®iÒu tai
nghe m¾t thÊy trong m«i trêng ®iÖn khÝ ho¸, lÞch
sö ra ®êi cña ngµnh ®iÖn vµ c¸c thµnh tùu khoa
häc míi nhÊt cã liªn quan ®Õn ngµnh ®iÖn...
§Ó tr¸nh nhµm ch¸n khi ®äc, t¸c gi¶ kh«ng
ph©n lo¹i thµnh h¹ng môc nh s¸ch gi¸o khoa mµ
tr×nh bµy díi d¹ng nh÷ng mÈu chuyÖn ng¾n
hoÆc chuyÖn vui, mçi chuyÖn cã mét s¾c th¸i kh¸c
8
- nhau. Tuy vËy, sau khi ®äc xong vµ tæng hîp l¹i,
®éc gi¶ sÏ thu nhËn ®îc mét sè kiÕn thøc tæng
qu¸t vÒ vai trß cña ®iÖn trong ®êi sèng, ®ñ ®Ó sö
dông trong sinh ho¹t hµng ngµy.
Víi c¸ch tr×nh bµy nh trªn, bÊt cø tÇng líp
nµo trong x· héi ®Òu cã thÓ lÜnh héi ®îc dÔ dµng
mµ kh«ng ph¶i nhäc c«ng t×m hiÓu trong c¸c gi¸o
tr×nh kü thuËt ®iÖn. Ngay c¶ nh÷ng ngêi ®ang
c«ng t¸c trong ngµnh ®iÖn còng cã thÓ t×m thÊy ë
®©y mét sè c©u chuyÖn bæ Ých vµ lý thó trong lÜnh
vùc chuyªn m«n cña m×nh.
T¸c gi¶ kú väng cuèn s¸ch nhá bÐ nµy sÏ gãp
phÇn lµm phong phó thªm c¸c hiÓu biÕt vÒ ®iÖn
cña ®éc gi¶ trong mét x· héi ngµy cµng ®iÖn khÝ
ho¸ nh hiÖn nay.
NguyÔn Hanh
9
- 10
- Ch¬ng I
nh÷ng hiÓu biÕt
thêng thøc vÒ ®iÖn
C¸c cô nhµ ta hiÓu vÒ ®iÖn nh thÕ nµo?
Ngêi xa thêng nãi “«n cè tri t©n”, ®¹i ý
lµ b»ng c¸ch «n l¹i c¸i cò, ngêi ta cã thÓ nhËn
thøc ®îc c¸i míi mét c¸ch têng tËn h¬n.
ChÝnh v× vËy mµ tríc khi t×m hiÓu c¸c ®Æc tÝnh
mu«n h×nh mu«n vÎ cña ®iÖn, thiÕt nghÜ chóng
ta còng nªn bá ra vµi phót ®Ó «n l¹i c©u chuyÖn
ngµy xa, c¸ch ®©y mét thÕ kû, c¸c cô nhµ ta ®·
quan niÖm vÒ ®iÖn nh thÕ nµo.
Ngêi ViÖt Nam b¾t ®Çu cã kh¸i niÖm vÒ
®iÖn tõ khi thùc d©n Ph¸p sang ®« hé níc ta,
®em nÒn v¨n minh Ph¸p quèc ®Ó truyÒn b¸ cho
c¸c d©n téc “nhîc tiÓu”. LÇn ®Çu tiªn trong
®êi, ngêi d©n b¶n xø ®îc môc kÝch nh÷ng sù
kiÖn l¹ lïng: dßng níc ch¶y ngîc tõ díi lªn
(vßi phun níc ë c¸c vên hoa), ®Ìn treo tõ trªn
chóc xuèng (®Ìn ®iÖn), xe kh«ng cã ngùa kÐo mµ
vÉn ch¹y (c¸i « t«)... §èi víi hä, ®©y lµ nh÷ng
chuyÖn thÇn kú. NÕu hái nh÷ng ngêi lµm viÖc
11
- víi T©y th× sÏ ®îc gi¶i thÝch: “TÊt c¶ nh÷ng
chuyÖn ®ã ®Òu do ®iÖn mµ ra”.
Thêi Êy cã cô ThiÒu Chöu, mét ngêi tinh th«ng
ch÷ H¸n ë Nam Kú, ®· cho ra ®êi cuèn s¸ch H¸n
ViÖt tù ®iÓn. BiÕt rÊt nhiÒu ngêi quan t©m ®Õn ch÷
“®iÖn”, cô ®· bá c«ng tham kh¶o hµng lo¹t tù ®iÓn
tiÕng H¸n vµ cã thÓ ®· t×m hiÓu thªm ë nh÷ng ngêi
®¬ng thêi ®Ó cã ®îc mét ®Þnh nghÜa thËt sóc tÝch
vÒ “®iÖn” nh»m tho¶ m·n tÝnh hiÕu kú cña ngêi
d©n. Vµ ®©y lµ nguyªn v¨n phÇn ®Þnh nghÜa ch÷
“®iÖn” cña cô trong cuèn tù ®iÓn ®ã:
“§iÖn lµ mét c¸i søc c¶m øng cña mu«n vËt
®Òu cã. C¸i søc c¶m øng ®ã nã hai tÝnh ®èi ®·i
nhau, kh¸c tÝnh th× hót lÊy nhau, cïng tÝnh th× l¹i
cù nhau cho nªn míi chia ra ©m ®iÖn vµ d¬ng
®iÖn hay gäi lµ ch¸nh ®iÖn vµ phô ®iÖn. §ang
lóc vËt thÓ nã yªn lÆng th× kh«ng thÊy søc ®iÖn ë
®©u, ®Õn lóc nã quÖn nã s¸t vµo vËt kh¸c, mÊt c¸i
tÝnh trung hßa ®i, bÊy giê tÊt nã l«i thø ®iÖn kh¸c
tÝnh nã ®Ó san ®Òu víi nã. C¸i søc l«i kÐo cña nã
rÊt m¹nh vµ rÊt nhanh, tãe ra nh÷ng ¸nh s¸ng
rÊt m¹nh rÊt s¸ng, nh chíp vµ sÐt ta thêng
tr«ng thÊy, Êy lµ thø ®iÖn thiªn nhiªn b©y giê
ngêi ta lîi dông nã ®Ó ch¹y m¸y thay søc ngêi
gäi lµ ®iÖn nh©n t¹o. C¸ch lµm ra ®iÖn cã hai
c¸ch: dïng b¸nh xe m¸y s¸t vµo nhau mµ sinh ra
®iÖn nh xe ®iÖn, ®Ìn ®iÖn thêng dïng ®ã; dïng
vËt chÊt hãa hîp mµ sinh ra ®iÖn, nh ®iÖn ®¸nh
d©y thÐp vµ ®iÖn m¹ thêng dïng ®ã”.
12
- §©y lµ ®Þnh nghÜa vÒ ®iÖn cña cô ThiÒu Chöu
c¸ch ®©y gÇn 100 n¨m chø kh«ng ph¶i lµ ®Þnh
nghÜa cña t¸c gi¶. V× kÝnh l·o ®¾c thä nªn chóng
t«i m¹n phÐp cô ®a lªn lµm bµi ®Çu tiªn cña
cuèn s¸ch nµy. Mong r»ng cô kh«ng phËt ý, cßn vÒ
phÇn chóng ta th× còng kh«ng nªn b×nh luËn, v× ë
thêi ®ã mµ hiÓu ®îc nh vËy còng lµ uyªn b¸c
l¾m råi.
§iÖn mét chiÒu vµ ®iÖn xoay chiÒu
Trong c«ng nghiÖp còng nh trong cuéc sèng
hµng ngµy, chóng ta thêng nghe nãi ®Õn c¸c
thuËt ng÷ “®iÖn mét chiÒu” vµ “®iÖn xoay chiÒu”,
vËy chóng lµ g×? Cã thÓ gi¶i thÝch mét c¸ch s¬ lîc
nh sau: dßng ®iÖn lµ luång ®iÖn tö tù do ch¹y
trong d©y dÉn, ®iÖn tö cã kÝch thíc cùc kú nhá
bÐ; nã bÐ ®Õn nçi nÕu cã mét “chiÕc kÝnh thÇn”
phãng ®¹i con vi rót HIV to b»ng c¶ qu¶ ®Êt th×
kÝch thíc ®iÖn tö chØ b»ng h¹t c¸t, nÕu kh«ng nãi
lµ cßn nhá h¬n1; khi luång ®iÖn tö ch¹y liªn tôc
trong d©y dÉn theo mét chiÒu, ta cã dßng ®iÖn mét
_________
1. Khoa häc ®· chøng minh ®îc sù hiÖn h÷u cña ®iÖn
tö nhng vÉn cha ai chôp ¶nh ®îc nã, v× nã qu¸ bÐ ®Ó
c¸c thiÕt bÞ t©n kú nhÊt cña nh©n lo¹i cã thÓ nhËn diÖn.
Ngêi ta chØ chôp ®îc ®êng bay cña nã trong c¸c buång
bät hoÆc buång Wilson mµ th«i.
13
- chiÒu; nÕu luång ®iÖn tö ch¹y tíi ch¹y lui, ®¶o
chiÒu liªn tôc, ta cã dßng ®iÖn xoay chiÒu.
§iÖn mét chiÒu vµ xoay chiÒu ®îc øng dông
rÊt réng r·i trong cuéc sèng. §Ìn pin vµ ®Ìn
¾cquy mµ chóng ta thêng dïng ch¹y b»ng ®iÖn
mét chiÒu. Tµu ®iÖn còng ch¹y b»ng ®iÖn mét
chiÒu. Ra®i«, ®ång hå ®eo tay, m¸y ghi ©m bá tói,
m¸y chôp ¶nh kü thuËt sè, ®iÖn tho¹i di ®éng,
m¸y trî thÝnh, c¸c qu¹t ®iÖn trªn « t«, tµu háa
®Òu ch¹y b»ng ®iÖn mét chiÒu. Nãi mét c¸ch tæng
qu¸t, tÊt c¶ c¸c ®å ®iÖn d©n dông thuéc lo¹i di
®éng, bá tói ®Òu ch¹y b»ng ®iÖn mét chiÒu.
§iÖn xoay chiÒu ®îc dïng cho mét sè ®å ®iÖn
gia dông nh bÕp ®iÖn, Êm ®un ®iÖn, qu¹t trÇn,
qu¹t bµn, qu¹t th«ng giã, m¸y hót bôi, m¸y
nghiÒn sinh tè, b¬m níc, tñ l¹nh, m¸y giÆt... §Æc
biÖt, m¸y b¬m níc ë c¸c tr¹m thuû n«ng, m¸y
b¬m chèng óng vµ mét sè m¸y mãc trong n«ng
nghiÖp, c«ng nghiÖp ngêi ta dïng ®iÖn xoay
chiÒu ba pha. ¦u thÕ cña lo¹i ®iÖn nµy lµ cã thÓ
cung cÊp nh÷ng c«ng suÊt rÊt lín vµ b¶o ®¶m
®îc sù c©n b»ng cÇn thiÕt trong líi ®iÖn.
Kh¸i niÖm vÒ d©y löa vµ d©y nguéi
§Ó n¾m ®îc c¸c vÊn ®Ò vÒ “®iÖn ®ãm”, tríc
tiªn chóng ta cÇn ph¶i hiÓu hai thuËt ng÷ kh¸
th«ng dông, ®ã lµ d©y löa vµ d©y nguéi. D©y löa
14
- lµ g× vµ d©y nguéi lµ g×? §êng ®iÖn 220 v«n kÐo
vµo nhµ chóng ta lµ ®iÖn xoay chiÒu mét pha. Nã
bao giê còng cã hai d©y, mét d©y mang ®iÖn vµ
mét d©y kh«ng mang ®iÖn. NÕu ch¹m ph¶i d©y
mang ®iÖn lµ bÞ giËt, thËm chÝ cã thÓ chÕt ngêi,
cßn nÕu ch¹m vµo d©y kh«ng mang ®iÖn th× hÇu
nh kh«ng bÞ giËt hoÆc chØ giËt tª tay chót xÝu mµ
th«i. D©y mang ®iÖn cã tªn kü thuËt lµ d©y pha,
v× nã ®îc nèi víi mét pha cña m¸y ph¸t ®iÖn.
Tuy vËy, trong d©n gian ta vÉn quen gäi víi c¸i
tªn n«m na lµ d©y löa hoÆc d©y nãng. Së dÜ gäi
nh vËy v× ®©y chÝnh lµ c¸i d©y g©y nªn tai n¹n
hoÆc chÕt chãc, cÇn c¶nh gi¸c.
Còng cã ngêi gi¶i thÝch nh sau: khi dÝ bót
thö ®iÖn vµo lâi d©y th× ®Ìn neon trong bót s¸ng
hång lªn nh ngän löa. NÕu d©y ®øt r¬i xuèng
ch¹m ph¶i mÆt ®Êt hoÆc bøc têng còng toÐ ra
löa. VËy b¶n chÊt cña nã lµ löa, chí d¹i ®ïa víi
löa mµ thiÖt th©n. §Ó dÔ hiÓu, trong tµi liÖu nµy
chóng ta thèng nhÊt dïng c¸i tªn “d©y löa”,
nhng khi dïng ph¶i hiÓu ®ã lµ “d©y pha”.
D©y kh«ng mang ®iÖn cã tªn kü thuËt lµ d©y
trung tÝnh, v× nã ®îc nèi víi ®iÓm trung tÝnh
cña m¸y ph¸t ®iÖn. Tuy vËy trong d©n gian ta vÉn
quen gäi nã víi c¸i tªn d©y nguéi. Së dÜ cã tªn
nh vËy lµ v× khi dÝ bót thö ®iÖn vµo th× bót
kh«ng s¸ng. NÕu d©y ®øt r¬i xuèng ch¹m ph¶i
mÆt ®Êt còng ch¼ng toÐ ra tia löa nµo. §Ó dÔ hiÓu,
ë ®©y chóng ta thèng nhÊt dïng c¸i tªn “d©y
15
- nguéi”, nhng khi dïng ph¶i hiÓu ®ã lµ “d©y
trung tÝnh”.
Còng cÇn nãi thªm r»ng thuËt ng÷ d©y nguéi
ë ®©y chØ ®¬n thuÇn lµ quy íc, v× trong khi vËn
hµnh (vÝ dô khi ta nÊu bÕp ®iÖn ch¼ng h¹n) th×
d©y löa vµ d©y nguéi ®Òu nãng nh nhau, ch¼ng
d©y nµo nguéi h¬n d©y nµo.
T¹i sao ®iÖn ¸p ®îc ®o b»ng v«n?
Chóng ta thêng ®¸nh gi¸ ®é nguy hiÓm cña
c¸c nguån ®iÖn theo “v«n”, cµng nhiÒu v«n cµng
cÇn ph¶i c¶nh gi¸c. Côc pin ®Ìn chØ cã 1,5 v«n
kh«ng nguy hiÓm, c¸c em bÐ còng cã thÓ cÇm ®i
ch¬i ®îc. §iÖn trong æ c¾m 220 v«n rÊt nguy
hiÓm, nÕu ch¹m vµo cã thÓ bÞ giËt chÕt ngêi. VËy
v«n lµ g×? §ã lµ ®¬n vÞ mµ c¸c kü s ®iÖn dïng ®Ó
®o ®iÖn ¸p. NÕu l¹i hái tiÕp ®iÖn ¸p lµ g× th× c¸ch
gi¶i thÝch dµi dßng vµ l«i th«i l¾m, chØ xin kÓ c©u
chuyÖn “cæ tÝch” sau ®©y, qua ®ã chóng ta cã thÓ
h×nh dung ®îc phÇn nµo.
ThuËt ng÷ “v«n” ra ®êi c¸ch ®©y ®· h¬n hai
thÕ kû, lóc ®ã ngêi ta chØ biÕt cã dßng ®iÖn chø
cha biÕt ®Õn ®iÖn ¸p. Vµo kho¶ng nh÷ng n¨m
cuèi cña thÕ kû XVIII, mét nhµ vËt lý häc trÎ
tuæi ngêi Italia tªn lµ Alexandre Volta, sinh ë
thµnh phè Come, ®· dùa vµo mét ph¸t hiÖn
16
- trong lóc thÝ nghiÖm cña gi¸o s gi¶i phÉu Luitgi
Galvani (còng ngêi Italia) ®Ó x©y dùng nªn lý
thuyÕt vÒ ®iÖn ¸p tiÕp xóc vµ tõ ®ã s¸ng chÕ ra
chiÕc pin ®iÖn ®Çu tiªn cña nh©n lo¹i. NÕu nèi
c¸c cùc cña pin nµy víi hai ®o¹n d©y ®ång råi
quÑt chóng víi nhau sÏ xuÊt hiÖn mét tia löa
nhá, ngêi ta gäi ®ã lµ “tia löa ®iÖn”. Sau khi
Volta hoµn thµnh chiÕc pin ®iÖn ®Çu tiªn, mäi
ngêi ®ua nhau lµm nh÷ng chiÕc pin kh¸c ngµy
cµng ®å sé h¬n vµ “søc ®iÖn” còng ngµy cµng
m¹nh h¬n. §Ó cã c¬ së ®¸nh gi¸ vµ cho ®iÓm c¸c
pin ®ã, ngêi ta quy íc mét ®¬n vÞ chung ®Ó
tiÖn bÒ ®o ®¹c. §¬n vÞ ®ã gäi lµ g×? Ai còng thèng
nhÊt gäi lµ “v«n” ®Ó ghi nhí c«ng lao cña nhµ vËt
lý häc trÎ tuæi Volta.
ChÝnh “søc ®iÖn” ngµy xa lµ kh¸i niÖm ®iÖn
¸p mµ chóng ta ®ang dïng hiÖn nay.
§iÖn bao nhiªu v«n th× giËt?
Chóng ta ai còng biÕt ch¹m tay vµo ®iÖn 220
v«n th× bÞ giËt rÊt m¹nh, cßn ch¹m tay vµo côc pin
®Ìn 1,5 v«n th× ch¼ng hÒ hÊn g×. Tõ ®ã n¶y sinh ý
nghÜ: ®iÖn ¸p cao míi giËt cßn ®iÖn ¸p thÊp th×
ch¼ng lµm sao.
Thùc ra kh«ng ph¶i nh vËy! C¶m gi¸c ®iÖn
giËt g©y ra bëi dßng ®iÖn chø kh«ng ph¶i bëi ®iÖn
17
- ¸p. Dßng ®iÖn ch¹y qua c¬ thÓ cµng m¹nh th× bÞ
giËt cµng ®au, thËm chÝ g©y tö vong. Cêng ®é
dßng ®iÖn nµy ®îc quyÕt ®Þnh bëi ba yÕu tè:
1. §iÖn ¸p cao hay thÊp;
2. §iÖn trë cña c¬ thÓ ngêi;
3. §iÖn trë cña c¸c vËt c¸ch ly gi÷a ngêi vµ
nguån ®iÖn.
YÕu tè thø nhÊt th× ®· râ, cßn yÕu tè thø hai,
thø ba míi lµ ®iÒu cÇn bµn. §iÖn trë c¬ thÓ ngêi
chñ yÕu do líp da quyÕt ®Þnh. Da cµng dµy vµ
cµng s¹ch, cµng kh« th× ®iÖn trë cµng cao, dßng
®iÖn cµng yÕu. Da máng (vÝ dô da trÎ em, phô n÷)
vµ ít ¸t th× ®iÖn trë cµng thÊp, dßng ®iÖn cµng
m¹nh. ChÝnh v× vËy mµ lóc ch©n tay ít hoÆc lóc
võa t¾m xong mµ ch¹m tay vµo ®iÖn 220 v«n th×
cã thÓ bÞ giËt chÕt ngêi. §iÖn trë cña c¸c vËt c¸ch
ly nh: th¶m, chiÕu, giµy, dÐp, ñng c¸ch ®iÖn,
g¨ng tay c¸ch ®iÖn... còng kh«ng kÐm phÇn quan
träng. ChØ cÇn mang mét ®«i ñng c¸ch ®iÖn thËt
tèt th× cã sê tay vµo ®iÖn 220 v«n còng ch¼ng hÒ
hÊn g×. Tuy vËy nªn nhí chØ ®îc phÐp sê mét tay
mµ th«i, tay kia ph¶i bu«ng thâng. NÕu tay kia
vÞn vµo têng hoÆc ch¹m ph¶i d©y nguéi th× còng
bÞ giËt nguy hiÓm ch¼ng kÐm g× kh«ng mang ñng.
Cßn ®iÖn bao nhiªu v«n th× giËt chÕt ngêi?
C©u nµy khã tr¶ lêi l¾m v× cßn phô thuéc hµng
lo¹t d÷ kiÖn phøc t¹p kh¸c. Nhng cã thÓ nãi
chung lµ: “Trong ®iÒu kiÖn bÊt lîi nhÊt, ®iÖn tõ 25
v«n trë lªn cã thÓ g©y chÕt ngêi”. S¸ch vë ®· ghi
18
nguon tai.lieu . vn
