Xem mẫu
- Thông báo Khoa học và Công nghệ* Số 2-2013 63
NHỮNG ĐẶC TRƢNG CƠ BẢN CỦA CÁC GIAI ĐOẠN ĐÔ THỊ HÓA
THÀNH PHỐ TUY HÒA
ThS. KTS. Nguyễn Hữu Ninh
Phó Trưởng Khoa Kiến trúc, Trường Đại học Xây dựng Miền Trung
Tóm tắt: Quá trình đô thị hóa diễn ra song song với động thái phát triển không
gian kinh tế xã hội. Trình độ đô thị hóa phản ánh trình độ phát triển của lực lượng
sản xuất, văn hóa và cách thức tổ chức đời sống xã hội của một đô thị.
Từ khóa: Đô thị hóa, giai đoạn, phát triển.
1. Thời kỳ phong kiến chính sách đã được thực hiện cùng thời
Đô thị Tuy Hòa thời phong kiến ở châu Âu. Nhà nước muốn thông qua
phần lớn dựa vào các trung tâm chính trị phần “đô” được tổ chức chặt chẽ, có hệ
- hành chính, kết hợp với tổ chức đồn trú, thống, để nắm trọn vẹn quyền kiểm soát
tạo nên hạt nhân của thành phần “thành”. và khai thác có điều kiện phần “thị” của
Để cung ứng ban đầu cho những nhu cầu đô thị. Hậu quả của chính sách này,
thiết yếu của đô thị thường hình thành đồng thời cũng là hiện tượng nổi bật
một điểm thương mại (chợ và các phố trong lịch sử là đa phần các đô thị cổ chỉ
chợ) hoặc “phường” của các hiệp thợ thủ nhất thời phát triển rồi suy thoái dần, có
công vừa sản xuất vừa bán hàng: đó là đô thị biến mất và lại hòa vào với nông
thành phần “thị” được cấu trúc bên cạnh thôn như thuở ban đầu.
thành phần “thành”. Ba là: Nền kinh tế tiểu nông tự cung
Chính sách của các triều đại phong tự cấp đó đã tạo điều kiện tích cực cho đô
kiến luôn bảo vệ cho nền kinh tế tiểu thị Tuy Hòa xưa phát triển tuy không rực
nông Việt Nam, là nền kinh tế chủ đạo rỡ nhưng bền vững, khuyến khích các
của thời điểm đó, nên thường xuyên kiềm hoạt động phi nông nghiệp cần thiết bổ
chế của đô thị với những thiết chế chặt sung cho nhu cầu trong cuộc sống thường
chẽ, chỉ khuyến khích những hoạt động ngày của người nông dân, được phát triển
phi nông nghiệp có mục tiêu phục vụ bộ tại chổ ngay trong lòng nông thôn. Các
máy cai trị và phát triển nông nghiệp. Do làng nghề, các hiệp thợ thủ công, các chợ
vậy, trong chính sách quản lý đô thị, nổi làng được hòa trong nông thôn do đó là
lên ba điểm sau: mầm móng của nền kinh tế hàng hóa.
Một là: quốc sách “dĩ nông vi bản, Nền kinh tế tự cung tự cấp và nền
dĩ thương vi mạt” trọng nghề nông, ức kinh tế hàng hóa đối lập nhau về tính
chế nghề thương của Nhà nước phong chất, nhưng lại song song tồn tại trong
kiến đã ăn sâu vào tâm lý người Việt thời một thiết chế quản lý chung, phản ánh
đó nên trong hoạt động kinh tế họ rất coi kết cấu kinh tế đặc trưng của làng xã thời
thường nghề thương mại. đó, một mặt giúp ổn định các làng xã,
Hai là: Nhà nước quân chủ không mặt khác kìm hãm làm chậm lại quá trình
cho các đô thị được quyền tự quản như đô thị hóa của đất nước. Đặc điểm của đô
- Thông báo Khoa học và Công nghệ* Số 2-2013 64
thị Tuy Hòa giai đoạn này là sự hòa đồng cho các viên chức cao cấp đế quốc,
của thành thị vào nông thôn. phong kiến. Trường học, bệnh viện được
2. Thời kỳ Pháp thuộc: bổ sung, đường xá được mở mang, chỉnh
Đô thị Tuy Hòa thời kỳ Pháp thuộc trang. Tuy thương nghiệp chưa được coi
chịu chung chính sách thuộc địa nói trọng nhưng cũng hình thành chợ, phố
chung nhằm chủ yếu vơ vét tài nguyên chợ, phố buôn bán. Môi trường đô thị
thiên nhiên quý giá và bóc lột công nhân được cải thiện dần từng bước.
bản xứ rẻ mạt. Để khai thác được lâu Đô thị, tuy đã có màu sắc công
dài, về mặt chính trị thực dân đã dùng nghiệp, thương nghiệp dịch vụ, song
chính sách “chia để trị” với tổ chức các được ưu tiên ưu đãi chỉnh trang chủ yếu
huyện, tỉnh quy mô nhỏ, tách riêng các tập trung vào công sở, nhà ở của các viên
tỉnh, huyện dân tộc ít người dù dân số chức thượng lưu, trung lưu trong bộ máy
không đông. Tuy Hòa thuộc mạng lưới hành chính, cai trị. Đô thị bước đầu thay
đô thị hành chính nhỏ kèm theo đồn trú đổi về hình thức nhưng chưa thay đổi về
được hình thành rải đều trên khắp lãnh chất cơ bản. Khu công nghiệp, khu
thổ đất nước, cơ sở hạ tầng còn nghèo thương mại, khu văn hóa vui chơi giải trí
nàn, kém phát triển. chưa hình thành riêng biệt mà còn xen
Các đô thị hành chính này hầu như cài với nhau. Phân khu đô thị chủ yếu
không có các cơ sở hoạt động kinh tế dựa theo mức chỉnh trang cho các khu ở
thúc đẩy, nên tốc độ tăng trưởng rất chậm của các tầng lớp xã hội khác nhau.
chạp. Hiện tượng mới của thời kỳ này là Đó cũng là cấu trúc đặc trưng của
đô thị có xu hướng bắt đầu tách biệt khỏi đô thị Tuy Hòa thời kỳ này khi mà nền
nông thôn, có hoạt động kinh tế xã hội kinh tế chủ yếu vẫn là kinh tế nông
riêng, có cơ chế quản lý riêng. Mức sống nghiệp chưa bước vào thời kỳ công
vật chất và tinh thần ở đô thị dần được nghiệp hóa, hiện đại hóa. Nhưng khách
nâng cao hơn nông thôn, kiểu sống đô thị quan nhìn nhận, Pháp là một nước có nền
văn minh hơn bắt đầu được hình thành. văn hóa văn minh sớm phát triển của
Cũng do vậy, sự khác biệt về mức sống, châu Âu, kiến trúc quy hoạch của Pháp
lối sống giữa thành thị và nông thôn, giữa đã đạt được tới một đỉnh cao. Những kiến
thành phố lớn và đô thị nhỏ cũng bắt đầu trúc xây dựng đô thị Pháp để lại là những
phát sinh từ thời kỳ này. Một hệ thống tài sản có giá trị cần trân trọng khai thác
luật lệ quản lý đô thị kiểu phương Tây phát triển cho những giai đoạn kế tiếp.
khá chặc chẽ cũng như phương pháp quy 3. Thời kỳ trƣớc tháng 4 năm 1975:
hoạch đô thị được áp dụng. Các tầng lớp Sau khi cuộc Trường kỳ kháng
xã hội đô thị, như tầng lớp viên chức, trí chiến toàn quốc chống thực dân Pháp kết
thức, tầng lớp thương nhân, tầng lớp thúc(1954) nước ta bước vào giai đoạn
công nhân và lao động dịch vụ ngày một mới: đất nước bị chia cắt làm hai, với hai
rõ nét phân tầng. Trong cấu trúc đô thị, chế độ chính trị khác nhau, vừa có hòa
những vị trí thuận lợi nhất dành cho các bình, vừa có chiến tranh, và đã diễn ra
công thự của bộ máy cai trị, các dinh thự hai định hướng đô thị hóa khác nhau ở
- Thông báo Khoa học và Công nghệ* Số 2-2013 65
hai miền. Ở miền Bắc có chủ trương đẩy thương mại, công nghiệp với những công
mạnh xây dựng Chủ nghĩa Xã hội tiến tới sở, những khu phố cho thương mại, vui
sản xuất lớn tập trung, đẩy mạnh công chơi giải trí, ngân hàng, khách sạn. Khu
nghiệp hóa đi đôi với sự gia tăng tốc độ của những người thu nhập thấp và lao
đô thị hóa, đẩy mạnh sản xuất nông động nghèo, thường là những khu nhà ổ
nghiệp đi đôi với hợp tác hóa, cơ khí hóa, chuột, thiếu tiện nghi tối thiểu ở ven đô
thủy lợi hóa, hóa học hóa, với một quan hoặc các hẽm. Nổi lên rõ nhất thông qua
điểm quốc phòng tích cực, xây dựng các các hoạt động của đô thị là tính chất của
công trình trọng điểm sâu vào trong lục đô thị quân sự - hành chính và dịch vụ.
địa trung du, miền núi. Đô thị Tuy Hòa thời kỳ này bộc lộ
Ở miền Nam, sự xáo trộn dân cư những yếu kém như thiếu các cơ sở sản
nông thôn dồn vào các ấp chiến lược để xuất, không thúc đẩy thương mại, dịch
chống chiến tranh du kích đồng thời đẩy vụ phát triển. Thiếu các công trình lợi
mạnh xây dựng hệ thống đường giao ích công cộng phục vụ quảng đại quần
thông và sân bay chiến lược, xây dựng chúng. Môi trường vệ sinh công cộng
gấp rút hệ thống công trình phòng thủ và và kết cấu hạ tầng kỹ thuật còn chắp vá,
hệ thống đô thị bên cạnh hệ thống căn cứ tạm thời. Tuy nhiên thời kỳ này cũng để
quân sự. Quy hoạch bảo đảm tính an toàn lại nhiều cơ sở vật chất kỹ thuật có thể
cao và không tính đến sự phát triển lâu kế thừa tận dụng có hiệu quả được,
bền. Tốc độ đô thị hóa thời kỳ này diễn trong bối cảnh của một nền kinh tế kiệt
ra nhanh chóng, nhưng mục tiêu chủ yếu quệ thời đó [1].
là phục vụ kịp thời bộ máy chiến tranh 4. Thời kỳ sau giải phóng thống nhất
khổng lồ cần hình thành cấp tốc. Cho nên đất nƣớc:
đô thị Tuy Hòa mang tính chất dịch vụ Ngày 1-4-1975, tỉnh Phú Yên được
chứ không mang tính sản xuất. Hạ tầng hoàn toàn giải phóng, chấm dứt cuộc
cơ sở mang tính bán vĩnh cữu và tạm chiến tranh đầy gian khổ và hy sinh.
thời, nhất là hệ thống xử lý chất thải đô Ngày 3-11-1975, Bộ chính trị, Nhà nước
thị, và nhà ở của tầng lớp lao động. Các và Chính phủ quyết định nhập hai tỉnh
công trình lợi ích công cộng phục vụ Phú Yên và Khánh Hòa thành tỉnh Phú
đông đảo nhân dân thiếu rất nhiều. Khánh. Thị xã Tuy Hòa được xác định là
Để bảo vệ các căn cứ quân sự, chiến trung tâm kinh tế, văn hóa của bắc Phú
lược phân bố dân cư vào đô thị là xây Khánh, nhưng thị xã Tuy Hòa cũng như
dựng các khu gia binh xung quanh sân các huyện thị và cả miền Nam dưới chế
bay, kho bom đạn, kho nhiên liệu. Nhìn độ Mỹ - Ngụy là nơi tiêu thụ hàng hóa
chung, cấu trúc của đô thị Tuy Hòa thời của nước ngoài và từ các đô thị lớn nhập
kỳ này bao gồm các chức năng: Khu vào. Các ngành nghề thủ công truyền
công sự, kho vũ khí, quân lương, sân bay, thống không có điều kiện phát triển.
đồn trú và khu gia binh, tách biệt thành Công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp
một khu riêng. Khu thượng lưu trong bộ nghèo nàn và nhỏ bé, chỉ phục vụ cho
máy viên chức và tư sản tài chính, sinh hoạt và chiến tranh. Ruộng đất nhiều
- Thông báo Khoa học và Công nghệ* Số 2-2013 66
nơi bị bỏ hoang, cần phải được khai sôi động. Với quá trình đô thị hóa
hoang phục hóa. nhanh chóng đó, ngày 5/1/2005, Chính
Các ngành nghề sản xuất từng phủ có Nghị định 03/2005/NĐ-CP
bước được khôi phục mở rộng. Tuy đạt thành lập Tp Tuy Hòa thuộc tỉnh Phú
được một số thành tựu bước đầu, nhưng Yên. Theo đó, thành phố Tuy Hòa được
nhìn chung trên địa bàn tỉnh Phú Yên thành lập trên cơ sở toàn bộ diện tích tự
(bắc Phú Khánh) việc đầu tư chưa nhiên, dân số và các đơn vị hành chính
tương xứng và khó khăn còn rất lớn. Cơ của Thị xã Tuy Hòa và xác nhập xã An
sở hạ tầng vốn nhỏ bé lại đang ở tình Phú (thuộc huyện Tuy An trước đây)
trạng xuống cấp nghiêm trọng. Các vào thành phố Tuy Hòa. Đến nay khu
tuyến giao thông liên tỉnh, huyện xã vẫn vực nội thành thành phố gồm 12
ở trong thời kỳ trước năm 1975. Cả tỉnh phường: Phường 1 đến phường 9, Phú
làm được vài tuyến đường phục vụ xây Thạnh, Phú Đông, Phú Lâm; Khu vực
dựng vùng kinh tế mới nhưng chỉ sử ngoại thành có 4 xã: Bình Ngọc, Bình
dụng được trong mùa khô, mùa mưa Kiến, Hoà Kiến, An Phú.
giao thông liên lạc bị chia cắt. Điện lực Kết luận: Quá trình đô thị hóa là
kém, hệ thống cấp nước chưa có. quá trình phát triển, đồng hành cùng với
5. Thời kỳ sau tái lập tỉnh đến nay: nó là công nghiệp hóa. Đô thị nào cũng
Từ khi trở lại tỉnh lỵ (tháng sẽ trải qua các thời kỳ phát triển với
7/1989), Tuy Hòa được đầu tư mạnh mẽ nhiều cơ hội, khó khăn và thách thức
về hạ tầng cơ sở nhằm vươn lên tương tương ứng. Hiểu rõ về bản chất, quy luật
xứng với trung tâm kinh tế, chính trị, phát triển đô thị hóa sẽ góp phần định
văn hóa của tỉnh. Đồng thời nhiều cơ sở hướng cho đô thị đó phát triển nhanh và
kinh tế, công trình công cộng, phúc lợi tránh được các hệ quả xấu do quá trình
xã hội có kiến trúc hiện đại được xây này mang lại, đồng thời dự báo được
dựng làm thay đổi nhanh chóng diện tương lai của thành phố để từ đó có
mạo đô thị, kéo theo các hoạt động những bước đi, những chính sách và quy
thương mại, dịch vụ thêm nhộn nhịp, hoạch hợp lý.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Nguyễn Thế Bá. 2009. Quy hoạch xây dựng phát triển đô thị, NXB Xây dựng,
Hà Nội.
[2] Đàm Trung Phường. 2005. Đô thị Việt Nam, NXB Xây dựng, Hà Nội.
[3] UBND Tỉnh Phú Yên. 2005. Phú Yên thế và lực mới trong thế kỷ XXI, NXB Chính
trị Quốc gia.
[4] Nguyễn Thị Kim Hoa. 2007. Phú Yên trong chiều sâu cội nguồn, NXB Văn hóa
Thông tin, Hà Nội.
nguon tai.lieu . vn
