Người bị hại trong tố tụng hình sự Việt Nam: tiếp cận dựa trên quyền

ng­êi bÞ h¹i trong tè tông h×nh sù viÖt nam... NG¦êI BÞ H¹I TRONG Tè TôNG H×NH Sù VIÖT NAM: TIÕP CËN DùA TR£N QUYÒN ®inh thÞ mai * Tãm t¾t: TiÕp cËn dùa trªn quyÒn lµ mét ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn míi h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trªn thÕ giíi tõ nh÷ng n¨m 1990. ë ViÖt Nam, ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn míi nµy còng ®· ®­îc c¸c nhµ nghiªn cøu ¸p dông trong thêi gian gÇn ®©y, nhÊt lµ trong c¸c nghiªn cøu vÒ quyÒn con ng­êi, ph¸t triÓn con ng­êi. Bµi viÕt nµy t×m hiÓu vÒ ng­êi bÞ h¹i, quyÒn cña ng­êi bÞ h¹i (NBH) dùa trªn ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn dùa trªn quyÒn, víi hy väng gîi më mét c¸i nh×n míi trong tiÕp cËn nghiªn cøu vÒ ng­êi bÞ h¹i trong tè tông h×nh sù (TTHS) ViÖt Nam. Tõ khãa: QuyÒn con ng­êi; ng­êi bÞ h¹i; quyÒn cña ng­êi bÞ h¹i; nghÜa vô thùc thi quyÒn; c¬ chÕ ®¶m b¶o quyÒn. 1. TiÕp cËn dùa trªn quyÒn lµ g×? TiÕp cËn dùa trªn quyÒn (hay cßn gäi lµ tiÕp cËn nghiªn cøu dùa trªn c¬ së quyÒn, tiÕng Anh: Human Rights Based Approach, viÕt t¾t: HRBA) lµ mét ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn nghiªn cøu míi. Trªn thÕ giíi, ph­¬ng ph¸p nµy lÇn ®Çu tiªn ®Ò cËp vµ kh¼ng ®Þnh lîi thÕ tiÕp cËn trong nghiªn cøu tõ quan t©m thÝch ®¸ng (vµ t­¬ng ®­¬ng) tíi: quyÒn cña NBH lµ g× (kh¸i niÖm quyÒn), chñ thÓ cña quyÒn, nghÜa vô thùc hiÖn quyÒn, vµ qui tr×nh, c¸ch thøc lµm sao ®Ó NBH thùc thi ®­îc trªn thùc tÕ nh÷ng quyÒn ®ã (c¬ chÕ thùc hiÖn quyÒn).(*) ¦u ®iÓm cña c¸ch tiÕp cËn dùa trªn quyÒn lµ chØ râ ®­îc chñ thÓ mang quyÒn, nh÷ng n¨m 1990(1). B¸o c¸o cña ViÖn chñ thÓ cã nghÜa vô thùc thi quyÒn. Víi Nghiªn cøu vÒ ph¸t triÓn (ODI) ®Þnh c¸ch tiÕp cËn th«ng th­êng, c¸c ph©n tÝch nghÜa, vÒ môc tiªu ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn dùa trªn c¬ së quyÒn con ng­êi (cßn gäi lµ ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn dùa trªn quyÒn hay tiÕp cËn dùa trªn quyÒn) “coi träng viÖc chØ nªu râ ®­îc chñ thÓ mang quyÒn cã nh÷ng quyÒn g×, qui ®Þnh t¹i ®©u, nh­ thÕ nµo, nh­ng l¹i kh«ng chØ râ ®­îc c¬ quan nµo, ai lµ ng­êi cã nghÜa vô ph¶i ®¶m b¶o t«n träng vµ ®¶m b¶o c¸c quyÒn con thùc thi nh÷ng quyÒn ®ã. Bëi quyÒn lµ mèi ng­êi”(2). VÒ c¸ch thøc, ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn dùa trªn quyÒn lµ ph­¬ng ph¸p tiÕp quan hÖ gi÷a mét c¸ nh©n (hoÆc mét nhãm c¸ nh©n) ®­îc yªu cÇu chÝnh ®¸ng ®èi víi cËn trong ®ã dµnh sù quan t©m nh­ nhau, c¸ nh©n (hoÆc nhãm c¸ nh©n) kh¸c cã gi÷a mét bªn lµ néi dung ho¹t ®éng vµ mét bªn lµ c¸ch thøc thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng ®ã. Theo ®ã, nghiªn cøu vÒ NBH trong tè tông h×nh sù ViÖt Nam theo c¸ch tiÕp cËn dùa trªn quyÒn lµ c¸ch tiÕp cËn trong ®ã kh«ng chØ quan t©m tíi môc tiªu NBH lµ ai (kh¸i niÖm NBH), NBH cã nh÷ng quyÒn g× (®Þa vÞ ph¸p lý cña NBH) mµ cßn ph¶i nghÜa vô hoÆc tr¸ch nhiÖm liªn quan tíi yªu cÇu ®ã. Do vËy, nÕu kh«ng tiÕp cËn (*) ThS. NCS Khoa LuËt, Phã Tr­ëng phßng Phßng Qu¶n lý khoa häc Häc viÖn Khoa häc x· héi. (1) Xem: GS.TS. Vâ Kh¸nh Vinh, QuyÒn con ng­êi, tiÕp cËn liªn ngµnh vµ ®a ngµnh khoa häc x· héi, S¸ch chuyªn kh¶o, Nxb. Khoa häc x· héi, 2010, tr.55, 56. (2) The Overseas Development Institute (ODI), What can we do with a Right-Based Approach to Development? ODI Briefing Paper, London, 1999. 16 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 1-2014 ®inh thÞ mai ph©n tÝch vÒ phÝa tr¸ch nhiÖm cña bªn liªn quan lµ c¬ quan tiÕn hµnh tè tông, ng­êi tiÕn hµnh tè tông trong viÖc cã nghÜa vô vµ tr¸ch nhiÖm nh­ thÕ nµo, nh»m ®¶m b¶o thùc thi quyÒn cña NBH th× c¸c quyÒn cña NBH chØ cã gi¸ trÞ trªn giÊy (®­îc qui ®Þnh) mµ kh«ng cã gi¸ trÞ thùc. CÇn kh¼ng ®Þnh, tiÕp cËn nghiªn cøu dùa trªn quyÒn kh«ng ph¶i lµ mét khoa häc mµ chØ lµ mét h­íng tiÕp cËn nghiªn cøu míi. H­íng tiÕp cËn nghiªn cøu nµy cã thÓ sö dông trong c¸c ngµnh khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n, trong ®ã cã luËt häc. Nh­ vËy, nÕu diÔn ®¹t mét c¸ch ®Çy ®ñ, bµi viÕt nµy ®Æt vÊn ®Ò nghiªn cøu vÒ NBH d­íi gãc ®é ngµnh LuËt H×nh sù vµ LuËt Tè tông h×nh sù, theo h­íng tiÕp cËn dùa trªn quyÒn (kh¸c víi nghiªn cøu vÒ ng­êi bÞ h¹i, ngµnh QuyÒn con ng­êi hoÆc c¸c ngµnh khoa häc kh¸c). So s¸nh ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn dùa trªn quyÒn vµ ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn nghiªn cøu truyÒn thèng vÒ ng­êi bÞ h¹i trong TTHS cho thÊy: vµ ®a ngµnh khoa häc x· héi kh¸c(3). 2. Ng­êi bÞ h¹i, ph©n lo¹i ng­êi bÞ h¹i dùa trªn quyÒn 2.1. Kh¸i niÖm ng­êi bÞ h¹i §Ó cã sù nhËn thøc ®Çy ®ñ vµ thèng nhÊt vÒ kh¸i niÖm ng­êi bÞ h¹i vµ hiÓu râ h¬n sù kh¸c nhau gi÷a ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn dùa trªn quyÒn víi c¸c ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn kh¸c, chóng t«i so s¸nh kh¸i niÖm NBH d­íi c¸c c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau gåm: d­íi gãc ®é ng«n ng÷, d­íi gãc ®é luËt häc so s¸nh, d­íi gãc ®é luËt h×nh sù, luËt tè tông h×nh sù (truyÒn thèng), vµ tiÕp cËn dùa trªn quyÒn. 2.1.1. TiÕp cËn d­íi gãc ®é ng«n ng÷, NBH ®­îc hiÓu lµ ng­êi bÞ thiÖt h¹i do sù t¸c ®éng tiªu cùc cña sù viÖc, hµnh vi hoÆc bÊt kú sù t¸c ®éng nµo kh¸c. Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt ®Þnh nghÜa NBH lµ ng­êi, tæ chøc g¸nh chÞu hËu qu¶ tõ bªn ngoµi ®­a ®Õn(4). Theo c¸ch hiÓu nµy, kh¸i niÖm NBH ®­îc hiÓu theo nghÜa réng, ®ång nghÜa víi kh¸i niÖm n¹n nh©n, vµ dïng ®Ó chØ c¶ c¸ nh©n (con ng­êi) vµ tæ chøc – nh÷ng ®èi t­îng ph¶i + Ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn cña ngµnh g¸nh chÞu thiÖt h¹i tõ bªn ngoµi ®­a ®Õn. LuËt H×nh sù vµ LuËt Tè tông h×nh sù truyÒn thèng nghiªn cøu: Kh¸i niÖm NBH; §Æc ®iÓm cña NBH; Ph©n lo¹i NBH; §Þa vÞ ph¸p lý cña ng­êi bÞ h¹i (ng­êi bÞ h¹i Nh­ vËy, ng«n ng÷ häc coi kh¸i niÖm NBH ®ång nghÜa víi kh¸i niÖm n¹n nh©n, ®ång thêi kh«ng ph©n biÖt nguån g©y ra thiÖt h¹i (thiÖt h¹i cã thÓ do hµnh vi cña cã quyÒn vµ nghÜa vô ph¸p lý g×? Qui con ng­êi g©y ra, cã thÓ do t¸c ®éng cña ®Þnh ë ®©u? Néi dung cña c¸c qui ®Þnh ®ã nh­ thÕ nµo?). thiªn tai, cã thÓ lµ do hËu qu¶ cña mét sù viÖc, hiÖn t­îng...), kh«ng ph©n biÖt ®ã lµ + Ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn ngµnh LuËt Tè thiÖt h¹i vÒ tµi s¶n, thÓ chÊt hay tinh tông h×nh sù dùa trªn quyÒn nghiªn cøu: Kh¸i niÖm NBH; Ph©n lo¹i NBH; Kh¸i niÖm quyÒn cña NBH; Chñ thÓ quyÒn; NghÜa vô thùc thiquyÒn; C¬ chÕ b¶o®¶mquyÒn. Tuy nhiªn, ngoµi h­íng tiÕp cËn dùa trªn quyÒn, vµ ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn luËt häc truyÒn thèng, cßn cã c¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu liªn ngµnh vµ ®a ngµnh luËt häc, ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu liªn ngµnh thÇn, uy tÝn, danh dù... Møc ®é thiÖt h¹i còng kh«ng ®­îc ®Þnh l­îng hay giíi h¹n. (3) Xem: GS.TS. Vâ Kh¸nh Vinh, QuyÒn con ng­êi, tiÕp cËn liªn ngµnh vµ ®a ngµnh khoa häc x· héi, S¸ch chuyªn kh¶o, Nxb. Khoa häc x· héi, 2010; vµ GS.TS. Vâ Kh¸nh Vinh QuyÒn con ng­êi, tiÕp cËn liªn ngµnh vµ ®a ngµnh luËt häc, S¸ch chuyªn kh¶o, Nxb. Khoa häc x· héi, 2011. (4) §¹i tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, Nxb. V¨n hãa - Th«ng tin, HN. 2007, tr.1165. Sè 1-2014 Nh©n lùc khoa häc x· héi 17 ng­êi bÞ h¹i trong tè tông h×nh sù viÖt nam... 2.1.2. TiÕp cËn d­íi gãc ®é luËt häc so C¸ch tiÕp cËn truyÒn thèng th­êng s¸nh, cho thÊy, ph¸p luËt cña c¸c n­íc kh«ng cã sù thèng nhÊt trong viÖc sö dông thuËt ng÷ NBH. C¸c n­íc theo hÖ thèng luËt Common Law nh­ Anh, Mü, Canada, ph©n lo¹i ng­êi bÞ h¹i thµnh c¸c nhãm kh¸c nhau, dùa vµo 3 tiªu chÝ sau: (1) dùa vµo yÕu tè chñ thÓ, NBH ®­îc ph©n thµnh: NBH lµ c¸ nh©n vµ NBH lµ ph¸p nh©n; (2) óc... sö dông thuËt ng÷ “n¹n nh©n” dùa vµo ®é tuæi vµ sù ph¸t triÓn vÒ nhËn (victims), hÖ thèng ph¸p luËt cña c¸c n­íc thøc, NBH ®­îc ph©n thµnh: NBH lµ thuéc hÖ thèng luËt Civil Law nh­ §øc, Ph¸p, Liªn bang Nga hoÆc hÖ thèng ph¸p luËt cña ViÖt Nam dïng thuËt ng÷ “NBH”. Bªn c¹nh ®ã, ph¸p luËt h×nh sù Trung ng­êi ®· thµnh niªn vµ cã n¨ng lùc TNHS; NBH lµ ng­êi ch­a thµnh niªn hoÆc cã nh­îc ®iÓm vÒ t©m thÇn hoÆc thÓ chÊt. (3) dùa c¬ chÕ t¸c ®éng cña hµnh vi ph¹m téi Quèc dïng thuËt ng÷ “ng­êi tè c¸o”(5). ®Õn NBH, ph©n lo¹i thµnh: NBH trùc tiÕp, Ngoµi ra, NBH cßn ®­îc gäi lµ “bÞ h¹i”, “ng­êi bÞ thiÖt h¹i”, “n¹n nh©n” hoÆc thËm chÝ lµ “d©n sù nguyªn c¸o” (NBH trong tè tông d©n sù). 2.1.3. TiÕp cËn d­íi gãc ®é luËt h×nh sù vµ luËt tè tông h×nh sù (truyÒn thèng), kh¸i niÖm NBH ®­îc sö dông phæ biÕn: Ng­êi bÞ h¹i lµ ng­êi bÞ thiÖt h¹i vÒ thÓ chÊt, tinh thÇn hoÆc tµi s¶n do téi ph¹m g©y ra. Tr­êng hîp bÞ thiÖt h¹i do vi ph¹m hµnh chÝnh hoÆc vi ph¹m ph¸p luËt d©n sù g©y ra th× th«ng th­êng kh«ng gäi lµ “ng­êi bÞ h¹i” mµ dïng kh¸i niÖm “ng­êi bÞ thiÖt h¹i”. 2.1.4. TiÕp cËn dùa trªn quyÒn, kh¼ng ®Þnh NBH lµ mét chñ thÓ cña quan hÖ ph¸p luËt h×nh sù, quan hÖ ph¸p luËt tè tông h×nh sù. V× vËy, kh¸i niÖm NBH lu«n g¾n liÒn víi quyÒn vµ nghÜa vô ph¸p lý cña NBH. Víi ph­¬ng ch©m, “coi träng viÖc t«n träng vµ ®¶m b¶o c¸c quyÒn con NBH gi¸n tiÕp.(5) Kh¸c víi c¸ch tiÕp cËn ph©n lo¹i truyÒn thèng, tiÕp cËn dùa trªn quyÒn ph©n lo¹i NBH dùa trªn 2 tiªu chÝ c¬ b¶n sau: 2. 2.1. C¨n cø vµo quyÒn n¨ng tè tông cña NBH, ph©n lo¹i thµnh NBH thµnh 2 nhãm: Nhãm 1: NBH cã quyÒn yªu cÇu khëi tè; Nhãm 2: NBH kh«ng cã quyÒn yªu cÇu khëi tè VAHS. - NBH cã quyÒn yªu cÇu khëi tè vô ¸n h×nh sù lµ NBH trong c¸c vô ¸n vÒ c¸c téi ph¹m ®­îc qui ®Þnh t¹i Kho¶n 1 c¸c ®iÒu 104, 105, 106, 108, 109, 111, 113, 121, 122, 131 vµ 171 cña Bé LuËt h×nh sù. - NBH kh«ng cã quyÒn yªu cÇu khëi tè vô ¸n h×nh sù lµ nh÷ng NBH cßn l¹i. 2.2.2. C¨n cø vµo ý chÝ cña NBH trong viÖc tham gia vµo qu¸ tr×nh TTHS, ph©n lo¹i thµnh 3 lo¹i (3 nhãm) gåm: NBH chñ ®éng, NBH thô ®éng vµ NBH kh«ng tham gia vµo qu¸ tr×nh TTHS. ng­êi lµ môc tiªu cña ph¸t triÓn”(6), - Nhãm 1: NBH chñ ®éng. chóng t«i tiÕp cËn nghiªn cøu kh¸i niÖm ng­êi bÞ h¹i dùa trªn quyÒn nh­ sau: Ng­êi bÞ h¹i lµ ng­êi bÞ téi ph¹m g©y thiÖt h¹i vÒ thÓ chÊt, tinh thÇn, tµi s¶n vµ cã c¸c quyÒn, nghÜa vô ph¸p lý ®­îc b¶o ®¶m thùc hiÖn theo qui ®Þnh cña LuËt H×nh sù vµ LuËt Tè tông h×nh sù ViÖt Nam. 2.2.Ph©nlo¹ing­êibÞh¹idùatrªnquyÒn Hä lµ NBH chñ ®éng vµ cã nguyÖn väng muèn tham gia vµo qu¸ tr×nh TTHS ®Ó ®ßi l¹i c«ng lý, ®ßi båi th­êng thiÖt h¹i cho (5) Lª TiÕn Ch©u, ng­êi bÞ h¹i trong tè tông h×nh sù, T¹p chÝ Khoa häc ph¸p lý, sè 1 (38)/ 2007. (6) The Overseas Development Institute (ODI), What can we do with a Right-Based Approach to Development? ODI Briefing Paper, London, 1999. 18 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 1-2014 ®inh thÞ mai m×nh. Hä th­êng lµ ng­êi chñ ®éng khai + Tr­êng hîp 2: NBH kh«ng muèn b¸o vÒ hµnh vi ph¹m téi, cã ®¬n yªu cÇu tham gia tè tông v× sî ph¶i thùc hiÖn khëi tè vô ¸n vµ tÝch cùc tham gia vµo qu¸ tr×nh cung cÊp chøng cø buéc téi. C¸c tµi nhiÒu nghÜa vô mµ quyÒn lîi th× kh«ng ch¾c ch¾n lµ ®­îc b¶o ®¶m. liÖu n­íc ngoµi th­êng dïng thuËt ng÷ Tr­êng hîp nµy th­êng gÆp trong c¸c “report – victim” (NBH cã khai b¸o vÒ hµnh vi ph¹m téi) ®Ó chØ nhãm ng­êi nµy. - Nhãm 2: NBH thô ®éng. Nghiªn cøu thùc tiÔn thùc hiÖn quyÒn VAHS vÒ c¸c téi: cè ý g©y th­¬ng tÝch, l¹m dông tÝn nhiÖm chiÕm ®o¹t tµi s¶n. T©m lý cña NBH trong c¸c vô ¸n ®­îc kh¶o s¸t t¹i c¸c hå s¬ vÒ c¸c téi trªn ph¶n ¸nh t×nh cña NBH trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt tr¹ng chung lµ NBH rÊt muèn che dÊu téi VAHS, theo c¸ch tiÕp cËn lÊy viÖc thùc hiÖn quyÒn cña NBH lµm th­íc ®o, t¸c gi¶ kh¶o s¸t thÊy thùc tÕ ë ViÖt Nam cã mét nhãm NBH cã thÓ gäi tªn lµ “NBH thô ®éng”. Hä ®¹i diÖn cho tr­êng hîp khi cã ph¹m vµ “tù tháa thuËn”, th­¬ng l­îng víi ng­êi ph¹m téi. NÕu ph¶i tham gia tè tông, NBH rÊt miÔn c­ìng v× nÕu “ng­êi g©y ra thiÖt h¹i” lµ bÞ can, bÞ c¸o kh«ng bÞ khëi tè vµ kh«ng bÞ tuyªn ¸n tï giam th× NBH cßn téi ph¹m xÈy ra, v× nh÷ng lý do kh¸c cã c¬ héi ®­îc lÊy l¹i tµi s¶n. Ng­îc l¹i bÞ nhau, hä kh«ng muèn tham gia tè tông víi t­ c¸ch lµ NBH. Nãi c¸ch kh¸c, hä tõ chèi kh«ng muèn tham gia tè tông víi t­ c¸ch can, bÞ c¸o ®· bÞ tï giam th× coi nh­ “®· ®i tï lµ hÕt nî” hoÆc còng kh«ng cßn kh¶ n¨ng ®Ó tr¶ nî hoÆc ®Òn bï. lµ NBH. Vµ lóc nµy, ®èi víi NBH thô + Tr­êng hîp 3: NBH kiªn quyÕt tõ chèi ®éng, viÖc tham gia tè tông lµ do nghÜa vô chø kh«ng ph¶i ®Ó thùc hiÖn quyÒn. Qua kh¶o s¸t, cã thÓ kh¸i qu¸t cã mét sè lo¹i NBH thô ®éng nh­ sau: + Tr­êng hîp 1: NBH kh«ng muèn tè gi¸c téi ph¹m. Tr­êng hîp nµy th­êng gÆp ®èi víi c¸c téi ph¹m mµ ng­êi ph¹m téi vµ NBH cã quan hÖ gia ®×nh, huyÕt thèng hoÆc rµng buéc vÒ mÆt t×nh c¶m (th­êng gÆp ë c¸c VAHS vÒ: c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é h«n nh©n vµ gia ®×nh, nh­: c­ìng Ðp kÕt h«n t­ c¸ch tè tông lµ NBH, hä kh«ng muèn thõa nhËn m×nh lµ NBH. §©y lµ tr­êng hîp Ýt gÆp, nh­ng cã xu h­íng xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu, th­êng lµ trong c¸c vô ¸n l¹m dông tÝn nhiÖm hoÆc lõa ®¶o chiÕm ®o¹t tµi s¶n. VÝ dô, vô ¸n TrÇn Ph­íc Toµn ph¹m téi lõa ®¶o chiÕm ®o¹t tµi s¶n. Sè tiÒn Toµn chiÕm ®o¹t gÇn 7 tØ ®ång cña Ban Gi¶i phßng mÆt b»ng QuËn 10 ®­îc göi t¹i Sacombank. Toµn ®· dïng thñ ®o¹n gi¶ ch÷ ký cña Tr­ëng ban Ban Gi¶i phãng mÆt b»ng QuËn 10 ®Ó rót hoÆc c¶n trë h«n nh©n tù nguyÖn, tiÕn bé; sè tiÒn cña Ban Gi¶i phãng mÆt b»ng vi ph¹m chÕ ®é mét vî, mét chång; tæ chøc t¶o h«n, t¹o t¶o h«n; téi ®¨ng ký kÕt h«n tr¸i ph¸p luËt; téi lo¹n lu©n; téi ng­îc ®·i hoÆc hµnh h¹ «ng bµ, cha mÑ, vî cång, con, ch¸u, ng­êi cã c«ng nu«i d­ìng m×nh vµ téi tõ chèi hoÆc trèn tr¸nh nghÜa vô cÊp d­ìng hoÆc c¸ biÖt cßn gÆp ë c¸c téi hiÕp d©m; c­ìng d©m; giao cÊu víi trÎ em; d©m « víi trÎ em). QuËn 10 göi t¹i Ng©n hµng Sacombank. VËy, Toµn chiÕm ®o¹t tiÒn cña ai? cña Sacombank hay cña Ban Gi¶i phãng mÆt b»ng QuËn 10? Ai ®­îc x¸c ®Þnh lµ NBH trong vô ¸n nµy tøc lµ ®øng tr­íc nguy c¬ bÞ mÊt gÇn 7 tØ ®ång. HoÆc vô ¸n NguyÔn TuÊn Anh (nguyªn Phã G§ Chi nh¸nh Vµng Agribank Hµ §«ng) ph¹m téi “L¹m dông chøc vô, quyÒn h¹n chiÕm ®o¹t tµi Sè 1-2014 Nh©n lùc khoa häc x· héi 19 ng­êi bÞ h¹i trong tè tông h×nh sù viÖt nam... s¶n” víi sè vµng t­¬ng øng h¬n 6,4 tØ bÞ c¸o ®· khai hä thùc hiÖn hµnh vi c­íp ®ång. NBH ®­îc x¸c ®Þnh trong tr­êng giËt tµi s¶n tæng céng kho¶ng 2500 vô hîp nµy lµ 6 c¸ nh©n göi vµng hay lµ Tæng nh­ng chØ bÞ ®­a ra xÐt xö kho¶ng gÇn C«ng ty Vµng Agribank ViÖt Nam? Râ 1200 vô, cßn l¹i kho¶ng 1300 vô kh«ng bÞ rµng khi c¬ quan tiÕn hµnh tè tông x¸c ®Þnh t­ c¸ch NBH ®ång nghÜa víi viÖc c¸ nh©n, tæ chøc ®ã sÏ ®øng tr­íc nguy c¬ bÞ mÊt tr¾ng tµi s¶n do bÞ c¸o gÇn nh­ ®· mÊt hÕt kh¶ n¨ng chi tr¶ v× ph¶i chÊp hµnh møc ¸n tï tõ 15 ®Õn 20 n¨m. Vµ ®­a ra xÐt xö. MÆc dï bÞ can khai râ ®Þa ®iÓm, thêi gian thùc hiÖn ph¹m téi nh­ng C¬ quan ®iÒu tra kh«ng t×m thÊy ng­êi bÞ h¹i vµ ng­êi bÞ h¹i còng kh«ng ®Õn tr×nh b¸o t¹i c¬ quan C«ng an.(7) 2.3. QuyÒn cña ng­êi bÞ h¹i, Chñ trong thùc tiÔn xÐt xö, ë tr­êng hîp vô ¸n thÓ cña quyÒn, NghÜa vô thùc thi TrÇn Ph­íc Toµn, NBH ®­îc Tßa phóc quyÒn vµ C¬ chÕ b¶o ®¶m quyÒn thÈm, Toµ ¸n Nh©n d©n thµnh phè Hå ChÝ 2.3.1. Kh¸i niÖm quyÒn cña NBH Minh x¸c ®Þnh lµ Ban Gi¶i phãng mÆt b»ng Theo ®Þnh nghÜa cña Liªn hîp quèc: QuËn 10; tr­êng hîp vô ¸n NguyÔn TuÊn Anh, NBH ®­îc Tßa phóc thÈm Toµ ¸n Nh©n d©n thµnh phè Hµ Néi x¸c ®Þnh lµ QuyÒn lµ mèi quan hÖ gi÷a mét c¸ nh©n (hoÆc mét nhãm c¸c c¸ nh©n) ®­îc yªu cÇu chÝnh ®¸ng ®èi víi mét c¸ nh©n (hoÆc mét Ng©n hµng Agribank. nhãm c¸ nh©n) kh¸c cã nghÜa vô hoÆc - Nhãm 3: NBH kh«ng tham gia vµo qu¸ tr¸ch nhiÖm liªn quan tíi yªu cÇu ®ã. tr×nh tè tông h×nh sù. §©y lµ nh÷ng tr­êng hîp NBH Èn (t­¬ng tù nh­ tr­êng hîp téi ph¹m Èn). Trong thùc Trong mèi quan hÖ nµy, c¸ nh©n ®Çu tiªn lµ bªn cã quyÒn (chñ thÓ mang quyÒn - right holders) vµ c¸ nh©n thø hai lµ bªn cã tÕ, NBH Èn th­êng cã 2 tr­êng hîp: nghÜa vô (chñ thÓ cã nghÜa vô - duty + Tr­êng hîp 1: NBH Èn do téi ph¹m bearers)”(8). QuyÒn bao gåm: QuyÒn ®¹o Èn. NBH kh«ng khai b¸o hoÆc tè gi¸c téi ®øc, quyÒn theo hîp ®ång, quyÒn theo qui ph¹m do kh«ng nhËn thøc ®­îc m×nh ®Þnh cña ph¸p luËt vµ quyÒn con ng­êi. chÝnh lµ n¹n nh©n cña hµnh vi ph¹m téi. §Ó nhËn thøc ®­îc mét hµnh vi g©y h¹i cho m×nh cã ph¶i lµ téi ph¹m hay kh«ng còng QuyÒn cña NBH (hay diÔn ®¹t ®Çy ®ñ lµ quyÒn cña NBH trong tè tông h×nh sù) hiÓu mét c¸ch kh¸i qu¸t nhÊt, chÝnh lµ sù kh«ng ph¶i lµ ®¬n gi¶n. Trªn thùc tÕ, cô thÓ hãa c¸c quyÒn con ng­êi trong lÜnh tr­êng hîp nµy th­êng gÆp ®èi víi téi d©m « ®èi víi trÎ em hoÆc téi bu«n b¸n phô n÷. + Tr­êng hîp 2: NBH Èn, mÆc dï téi ph¹m vÉn bÞ ph¸t hiÖn. §©y lµ tr­êng hîp vùc t­ ph¸p h×nh sù ®­îc qui ®Þnh dµnh cho NBH khi hä tham gia vµo c¸c mèi quan hÖ ph¸p luËt tè tông h×nh sù. §©y cßn ®­îc coi lµ mét tiªu chuÈn vÒ nh©n c¬ quan chøc n¨ng ph¸t hiÖn ®­îc téi quyÒn trong t­ ph¸p h×nh sù. ph¹m, nh­ng do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau, NBH ®· kh«ng tr×nh b¸o, c¬ quan chøc n¨ng kh«ng x¸c ®Þnh ®­îc NBH. Trªn thùc tÕ, th­êng gÆp nhÊt lµ ®èi víi téi c­íp, c­íp giËt hoÆc trém c¾p tµi s¶n. X¸c ®Þnh tØ lÖ Èn cña téi c­íp giËt tµi s¶n b»ng ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch 220 b¶n ¸n, cho thÊy cã 314 ë ViÖt Nam, kh¸i niÖm quyÒn cña NBH trong tè tông h×nh sù lµ mét kh¸i niÖm (7) §Æng Thuý Quúnh, “§Êu tranh phßng, chèng téi c­íp giËt tµi s¶n ë n­íc ta hiÖn nay”, LuËn ¸n tiÕn sÜ luËt häc, Häc viÖn Khoa häc x· héi, 2013, tr. 36. (8) Ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn dùa trªn quyÒn, tµi liÖu tËp huÊn cña LHQ cho c¸n bé UNDP. 20 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 1-2014 ... - tailieumienphi.vn