Xem mẫu
12
Nghiên cứu phương thức chuyển giao công nghệ...
NGHIÊN CỨU PHƯƠNG THỨC CHUYỂN GIAO CÔNG NGHỆ
THÍCH HỢP PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI
VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG
NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP ĐỐI VỚI NGÀNH NÔNG NGHIỆP
TS. Trần Anh Tuấn1
Viện Nghiên cứu và Phát triển Vùng, Bộ KH&CN
Tóm tắt:
Trong giai đoạn vừa qua, các doanh nghiệp trong Vùng đồng bằng sông Hồng (ĐBSH) đã
chuyển giao nhiều công nghệ tiên tiến từ các nước phát triển để phục vụ sản xuất và kinh
doanh. Nhờ đó, một số ngành sản xuất như: nông nghiệp, công nghiệp chế biến,… được
hiện đại hóa và các sản phẩm có tính cạnh tranh cao, giúp cho Vùng ĐBSH phát triển
nhanh so với các vùng khác. Tuy nhiên, hoạt động chuyển giao công nghệ này diễn ra với
nhiều phương thức và loại hình khác nhau, hiệu quả của công tác chuyển giao công nghệ
trong nông nghiệp còn hạn chế do còn nhiều bất cập trong phương thức chuyển giao. Mỗi
loại phương thức đều có những ưu, khuyết điểm cần được đánh giá và rút ra những phần
được, chưa được để trên cơ sở đó đề xuất các cơ chế, chính sách thực hiện việc chuyển
giao công nghệ trong thời gian tới diễn ra thuận lợi hơn. Vì vậy, đề tài “Nghiên cứu
phương thức thích hợp để chuyển giao công nghệ phục vụ phát triển kinh tế - xã hội Vùng
ĐBSH” được thực hiện với mục tiêu đánh giá hiện trạng, những khó khăn về chuyển giao
công nghệ ở một số ngành kinh tế quan trọng (trong phạm vi bài viết này chỉ đề cập đến
ngành nông nghiệp) trong Vùng, để từ đó nhân rộng ra các vùng kinh tế khác.
Từ khóa: Chuyển giao công nghệ; Nông nghiệp; Vùng đồng bằng sông Hồng.
Mã số: 16042001
1. Một số đặc điểm cơ bản trong chuyển giao công nghệ của ngành nông
nghiệp ở Vùng đồng bằng sông Hồng
Vùng ĐBSH có diện tích đất nông nghiệp bình quân đầu người thấp 0,42 ha/hộ
(vùng đồng bằng sông Cửu Long là 0,78 ha/hộ).
Ðất sản xuất bị chia nhỏ cho nhiều hộ quản lý, nên trên một vùng đất cùng một
lúc có nhiều loại cây trồng, vật nuôi. Mỗi cây trồng, vật nuôi yêu cầu một quy
trình sản xuất khác nhau, do vậy, việc chuyển giao tiến bộ khoa học và công
nghệ (KH&CN) cho Vùng gặp rất nhiều khó khăn.
Ngoài ra, tỷ lệ thất thoát nông sản sau thu hoạch ở Vùng ĐBSH rất lớn (lúa 1113%, rau quả 25%). Sản phẩm nông nghiệp chủ yếu dưới dạng sản phẩm
1
Liên hệ tác giả: trananhtuan150178@gmail.com
JSTPM Tập 5, Số 2, 2016
13
nguyên liệu thô hoặc dạng bán thành phẩm, ít có sản phẩm được chế biến sâu,
giá trị sản phẩm thấp, hiệu quả kinh tế trong sản xuất nông nghiệp không cao,
khả năng đầu tư, đổi mới công nghệ trong sản xuất và trong chế biến nông sản
thấp.
Nông nghiệp là một ngành có tính đa dạng, phức tạp và không gian rộng, luôn
phụ thuộc vào điều kiện thời tiết, độ rủi ro cao. Sản phẩm nông nghiệp có khối
lượng lớn, phong phú về chủng loại và có khả năng tiêu thụ ngay hoặc dự trữ
lâu ngày. Việc chuyển giao công nghệ trong ngành nông nghiệp có những đặc
thù khác với các ngành sản xuất khác ở chỗ đối tượng tiếp nhận, chuyển giao
công nghệ là các cơ quan nghiên cứu, doanh nghiệp sản xuất và người nông
dân. Đồng thời, sản phẩm chuyển giao (cây trồng, vật nuôi, chủng vi sinh
vật,…) là những đối tượng rất nhạy cảm với điều kiện môi trường sinh thái,
điều kiện kinh tế - xã hội. Khó khăn chung của chuyển giao công nghệ trong
nông nghiệp là không gian rộng, có sự tham gia của hàng vạn hộ nông dân
nhưng phần lớn trình độ học vấn còn hạn chế, điều kiện kinh tế khó khăn và
thiếu thông tin.
Vùng ĐBSH có nhiều cơ quan nghiên cứu trong lĩnh vực nông nghiệp, ở đây
đã có nhiều công nghệ mới được nghiên cứu thành công và chuyển giao cho
người sản xuất. Từ thuận lợi này, ngành nông nghiệp ở Vùng ĐBSH trong vài
năm trở lại đây đã có một số sản phẩm nông nghiệp đáp ứng được yêu cầu tiêu
dùng và phục vụ xuất khẩu.
Hoạt động chuyển giao công nghệ được thực hiện với nhiều phương thức khác
nhau, từ đơn giản đến phức tạp tùy theo đặc điểm của công nghệ, của các bên
tham gia chuyển giao và mục tiêu chuyển giao. Phương thức chuyển giao công
nghệ trong Đề tài được hiểu là tổ hợp của những hình thức, quy trình, cơ chế
vận hành của việc chuyển giao công nghệ.
Các phương thức chuyển giao công nghệ rất phong phú, đa dạng và không
ngừng phát triển, hoàn thiện theo sự phát triển chung của kinh tế - xã hội. Đối
với Vùng ĐBSH, có thể tổng hợp một số phương thức chuyển giao công nghệ
trong nông nghiệp nổi bật như sau:
- Phương thức chuyển giao công nghệ đồng bộ theo mua sáng chế - bản
quyền;
- Phương thức chuyển giao công nghệ theo nghiên cứu - triển khai;
- Phương thức chuyển giao công nghệ bằng đào tạo, tập huấn;
- Phương thức chuyển giao công nghệ bằng các chương trình, dự án;
- Phương thức chuyển giao công nghệ bằng khảo sát mô hình;
- Phương thức chuyển giao công nghệ theo liên doanh, liên kết;
- Phương thức chuyển giao công nghệ theo chuyên gia, cố vấn.
14
Nghiên cứu phương thức chuyển giao công nghệ...
2. Phân tích, đánh giá các phương thức chuyển giao công nghệ của ngành
nông nghiệp ở Vùng đồng bằng sông Hồng
Chuyển giao công nghệ trong nông nghiệp rất đa dạng về phương thức và
phong phú về đối tượng, một số phương thức chỉ phù hợp cho một số tổ chức
chuyển giao công nghệ này nhưng lại không phù hợp cho tổ chức chuyển giao
công nghệ khác, nhưng đồng thời có những phương thức lại phù hợp cho nhiều
loại tổ chức chuyển giao công nghệ, tổ chức nghiên cứu và phát triển công
nghệ.
2.1. Phương thức chuyển giao công nghệ đồng bộ theo mua sáng chế - bản
quyền
Phương thức này rất phù hợp cho các tổ chức nghiên cứu và phát triển công
nghệ, các doanh nghiệp, chủ yếu là nhập công nghệ từ nước ngoài vào Việt
Nam (nhập giống cây trồng, vật nuôi, nhập thiết bị,…). Phương thức này
thường được các doanh nghiệp trong Vùng ĐBSH áp dụng trong những hợp
đồng mua công nghệ về giống gốc của vật nuôi, chủng vi sinh vật hoặc giống
cây trồng có giá trị kinh tế cao.
-
Đối với ngành trồng trọt, công nghệ thường đơn giản vì số lượng giống
cây trồng mà tổ chức KH&CN hoặc doanh nghiệp trong Vùng nhập
không nhiều (chủ yếu ở dạng hạt với số lượng thường vài kilogram (kg).
Từ đây, các giống cây trồng được chọn tạo, nhân và theo dõi các chỉ số,
sau đó được hội đồng giống xem xét, công nhận là giống “gốc” có giá trị;
-
Đối với ngành chăn nuôi, chuyển giao công nghệ giống vật nuôi thường
chi phí rất cao (tùy thuộc vào giống và số lượng phải nhập). Do giống vật
nuôi phải bán theo đơn vị kg nên khi chuyển giao cá thể có trọng lượng
càng lớn thì chi phí càng nhiều, giống được chuyển giao có những cá thể
trong từng dòng mang những đặc điểm riêng biệt về sản xuất thì chi phí lại
cao hơn. Ví dụ: Khảo sát tại Công ty TNHH Lợn giống hạt nhân Dabaco
(Tiên Du - Bắc Ninh), doanh nghiệp cho biết, khi chuyển giao các giống
lợn mới có trọng lượng từ 40 - 50kg/con (kiểm tra lần I) cũng có giá hàng
nghìn USD/con hoặc con giống trưởng thành có trọng lượng 80 100kg/con có giá đến hàng chục nghìn USD/con và số lượng phải nhập đủ
4 dòng.
Trong nông nghiệp, phương thức này có nhiều ưu điểm là: đảm bảo đúng yêu
cầu về số lượng và chất lượng (được chuyển giao hoàn chỉnh về quy trình kỹ
thuật sản xuất) theo hợp đồng chuyển giao mà hai bên ký kết. Nhưng phương
thức này thường có mức chi phí cao, vì bên chuyển giao công nghệ phải đưa
cho bên nhận chuyển giao hầu hết những bí quyết, quy trình công nghệ đồng
bộ và đào tạo, hướng dẫn sử dụng để họ có thể ứng dụng thành thạo. Các thủ
JSTPM Tập 5, Số 2, 2016
15
tục hành chính để nhập khẩu công nghệ của các cơ quan quản lý nhà nước
thường phức tạp và mất nhiều thời gian.
2.2. Phương thức chuyển giao công nghệ theo nghiên cứu - triển khai
Phương thức chuyển giao công nghệ này trong nông nghiệp diễn ra phong phú
và đa dạng về hình thức, nội dung. Phải ghi nhận rằng, từ khi có cơ chế tự chủ
trong các tổ chức nghiên cứu và phát triển công nghệ đã có sự tự do hơn trong
chuyển giao công nghệ. Hầu hết các cơ quan nghiên cứu khoa học trong lĩnh
vực nông nghiệp trong Vùng ĐBSH đều thành lập các tổ chức dịch vụ
KH&CN, từ đó, các kết quả nghiên cứu được ứng dụng vào sản xuất khi được
Bộ NN&PTNT công nhận. Những kết quả nghiên cứu được đưa vào ứng dụng
trong thực tiễn đã có những đóng góp to lớn cho sản xuất nông nghiệp. Những
công nghệ chuyển giao thường tập trung vào các lĩnh vực như: giống cây trồng
vật nuôi, biện pháp phòng trừ dịch bệnh, biện pháp canh tác. Việc thực hiện
chuyển giao theo phương thức này có những ưu điểm: Là kết quả nghiên cứu
trong nước nên tính thích nghi và khả năng đưa vào sản xuất nhanh hơn; chi
phí ít tốn kém hơn phương thức chuyển giao đồng bộ. Tuy nhiên, thường
những công nghệ này có thời gian tồn tại ngắn, dễ bị thay thế bởi các công
nghệ mới.
Phương thức này được tổ chức qua hai hình thức sau:
- Chuyển giao công nghệ theo con đường nhà nước: Theo kết quả khảo sát,
phương thức này chủ yếu được thực hiện thông qua hệ thống kênh khuyến
nông (từ Trung tâm Khuyến nông Quốc gia đến Trung tâm Khuyến nông
các tỉnh và xuống Trạm khuyến nông cấp huyện), từ đây, công nghệ được
chuyển giao xuống tận người nông dân (người tiếp nhận công nghệ).
Phương thức chuyển giao này được Nhà nước hỗ trợ kinh phí tập huấn, một
phần kinh phí mua vật tư để ứng dụng công nghệ trong mô hình thực tiễn
(giống cây, con, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật,…).
- Chuyển giao công nghệ từ các tổ chức dịch vụ KH&CN của các đơn vị
nghiên cứu, thường có hai phương thức. Một là, chuyển giao theo đề tài, dự
án sản xuất thông qua các hợp đồng nghiên cứu chuyển giao giữa các bên.
Phương thức chuyển giao này người sản xuất được hưởng lợi nhiều nhất vì
nó mang tính xã hội rất cao. Hai là, chuyển giao trực tiếp đến người tiếp
nhận công nghệ (thường được ứng dụng trong lĩnh vực chăn nuôi và chuyển
giao công nghệ một lần); người sản xuất thường tìm đến người có công
nghệ, ngược lại và hai bên ký kết chuyển giao thông qua hợp đồng kinh tế.
Phương thức này không sử dụng ngân sách nhà nước và người chuyển giao
công nghệ sẽ được hưởng lợi nhiều hơn từ việc chuyển giao công nghệ của
mình.
16
Nghiên cứu phương thức chuyển giao công nghệ...
2.3. Phương thức chuyển giao công nghệ bằng đào tạo, tập huấn
Đây là phương thức chuyển giao công nghệ phổ biến và bắt buộc phải làm đối
với ngành nông nghiệp, vì đây là phương thức chủ yếu để chuyển giao công
nghệ đến người nông dân. Phương thức này được thực hiện dưới các hình thức
sau:
Một là, đào tạo dài ngày theo các chương trình hợp tác KH&CN với nước
ngoài. Hình thức này thường được các cơ quan nghiên cứu, các cơ quan quản
lý ở từng địa phương tổ chức thông qua các đơn vị nghiên cứu nước ngoài. Các
doanh nghiệp và tổ chức KH&CN trong Vùng ĐBSH được đi đào tạo tại AIT
(Thái Lan) hoặc IRRI (Philippines); khảo sát tại các nước như: Trung Quốc,
Đài Loan, Nhật Bản,…
Hai là, đào tạo tập huấn ngắn ngày cho cán bộ địa phương và người nông dân.
Hình thức này được chia thành hai loại:
- Chuyển giao cho cán bộ địa phương: Khi đã có công nghệ mới cần chuyển
giao rộng rãi cho người nông dân, thì những công nghệ này được truyền đạt
cho một nhóm cán bộ địa phương từ lý thuyết đến các kỹ thuật cụ thể. Ví
dụ, khi cần ứng dụng một giống cây trồng mới thì cơ quan quản lý cấp tỉnh
tổ chức các lớp đào tạo, tập huấn cho cán bộ địa phương nắm chắc công
nghệ và từ các cán bộ này sẽ truyền đạt đến những người nông dân;
- Chuyển giao công nghệ đến người sản xuất: Hình thức chuyển giao công
nghệ theo hình thức này là hoạt động hết sức cần thiết, không thể thiếu
trong lĩnh vực nông nghiệp - vì số lượng nông dân rất lớn, họ sở hữu nguồn
tài nguyên để ứng dụng công nghệ và cũng là người ứng dụng công nghệ.
Vì vậy, họ phải là người hiểu biết về công nghệ một cách cụ thể, lợi ích và
giá trị của công nghệ mới mang lại, họ sẽ là người tự nguyện ứng dụng
công nghệ. Hình thức này có thể thu hút đông đảo người tham gia, thông
qua các cơ quan chuyển giao công nghệ từ trung ương đến địa phương tổ
chức hàng năm, thông qua các lớp tập huấn từ lĩnh vực rộng đến hẹp như:
phương thức tổ chức canh tác sản xuất một giống cây trồng mới, một quy
trình chăn nuôi mới hoặc biện pháp phòng và trị bệnh cho cây trồng, vật
nuôi cần áp dụng trong thời gian đó hoặc thời vụ đó.
Hình thức chuyển giao công nghệ này yêu cầu phải có sự hỗ trợ kinh phí của
Nhà nước nhưng nó mang lại hiệu quả xã hội cao hơn nhiều so với mức đầu tư.
Đồng thời, trong hình thức chuyển giao này có sự tham gia đông đảo của
người trực tiếp sản xuất, qua quá trình tập huấn, thảo luận,… sẽ có nhiều kinh
nghiệm, bí quyết,… được trao đổi, có thể những bí quyết nhỏ sẽ mang lại hiệu
quả lớn. Từ những bí quyết này có thể nghiên cứu, khảo nghiệm và trở thành
những quy trình kỹ thuật phong phú trong sản xuất nông nghiệp của Vùng.
nguon tai.lieu . vn
Nghiên cứu phương thức chuyển giao công nghệ...
NGHIÊN CỨU PHƯƠNG THỨC CHUYỂN GIAO CÔNG NGHỆ
THÍCH HỢP PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI
VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG
NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP ĐỐI VỚI NGÀNH NÔNG NGHIỆP
TS. Trần Anh Tuấn1
Viện Nghiên cứu và Phát triển Vùng, Bộ KH&CN
Tóm tắt:
Trong giai đoạn vừa qua, các doanh nghiệp trong Vùng đồng bằng sông Hồng (ĐBSH) đã
chuyển giao nhiều công nghệ tiên tiến từ các nước phát triển để phục vụ sản xuất và kinh
doanh. Nhờ đó, một số ngành sản xuất như: nông nghiệp, công nghiệp chế biến,… được
hiện đại hóa và các sản phẩm có tính cạnh tranh cao, giúp cho Vùng ĐBSH phát triển
nhanh so với các vùng khác. Tuy nhiên, hoạt động chuyển giao công nghệ này diễn ra với
nhiều phương thức và loại hình khác nhau, hiệu quả của công tác chuyển giao công nghệ
trong nông nghiệp còn hạn chế do còn nhiều bất cập trong phương thức chuyển giao. Mỗi
loại phương thức đều có những ưu, khuyết điểm cần được đánh giá và rút ra những phần
được, chưa được để trên cơ sở đó đề xuất các cơ chế, chính sách thực hiện việc chuyển
giao công nghệ trong thời gian tới diễn ra thuận lợi hơn. Vì vậy, đề tài “Nghiên cứu
phương thức thích hợp để chuyển giao công nghệ phục vụ phát triển kinh tế - xã hội Vùng
ĐBSH” được thực hiện với mục tiêu đánh giá hiện trạng, những khó khăn về chuyển giao
công nghệ ở một số ngành kinh tế quan trọng (trong phạm vi bài viết này chỉ đề cập đến
ngành nông nghiệp) trong Vùng, để từ đó nhân rộng ra các vùng kinh tế khác.
Từ khóa: Chuyển giao công nghệ; Nông nghiệp; Vùng đồng bằng sông Hồng.
Mã số: 16042001
1. Một số đặc điểm cơ bản trong chuyển giao công nghệ của ngành nông
nghiệp ở Vùng đồng bằng sông Hồng
Vùng ĐBSH có diện tích đất nông nghiệp bình quân đầu người thấp 0,42 ha/hộ
(vùng đồng bằng sông Cửu Long là 0,78 ha/hộ).
Ðất sản xuất bị chia nhỏ cho nhiều hộ quản lý, nên trên một vùng đất cùng một
lúc có nhiều loại cây trồng, vật nuôi. Mỗi cây trồng, vật nuôi yêu cầu một quy
trình sản xuất khác nhau, do vậy, việc chuyển giao tiến bộ khoa học và công
nghệ (KH&CN) cho Vùng gặp rất nhiều khó khăn.
Ngoài ra, tỷ lệ thất thoát nông sản sau thu hoạch ở Vùng ĐBSH rất lớn (lúa 1113%, rau quả 25%). Sản phẩm nông nghiệp chủ yếu dưới dạng sản phẩm
1
Liên hệ tác giả: trananhtuan150178@gmail.com
JSTPM Tập 5, Số 2, 2016
13
nguyên liệu thô hoặc dạng bán thành phẩm, ít có sản phẩm được chế biến sâu,
giá trị sản phẩm thấp, hiệu quả kinh tế trong sản xuất nông nghiệp không cao,
khả năng đầu tư, đổi mới công nghệ trong sản xuất và trong chế biến nông sản
thấp.
Nông nghiệp là một ngành có tính đa dạng, phức tạp và không gian rộng, luôn
phụ thuộc vào điều kiện thời tiết, độ rủi ro cao. Sản phẩm nông nghiệp có khối
lượng lớn, phong phú về chủng loại và có khả năng tiêu thụ ngay hoặc dự trữ
lâu ngày. Việc chuyển giao công nghệ trong ngành nông nghiệp có những đặc
thù khác với các ngành sản xuất khác ở chỗ đối tượng tiếp nhận, chuyển giao
công nghệ là các cơ quan nghiên cứu, doanh nghiệp sản xuất và người nông
dân. Đồng thời, sản phẩm chuyển giao (cây trồng, vật nuôi, chủng vi sinh
vật,…) là những đối tượng rất nhạy cảm với điều kiện môi trường sinh thái,
điều kiện kinh tế - xã hội. Khó khăn chung của chuyển giao công nghệ trong
nông nghiệp là không gian rộng, có sự tham gia của hàng vạn hộ nông dân
nhưng phần lớn trình độ học vấn còn hạn chế, điều kiện kinh tế khó khăn và
thiếu thông tin.
Vùng ĐBSH có nhiều cơ quan nghiên cứu trong lĩnh vực nông nghiệp, ở đây
đã có nhiều công nghệ mới được nghiên cứu thành công và chuyển giao cho
người sản xuất. Từ thuận lợi này, ngành nông nghiệp ở Vùng ĐBSH trong vài
năm trở lại đây đã có một số sản phẩm nông nghiệp đáp ứng được yêu cầu tiêu
dùng và phục vụ xuất khẩu.
Hoạt động chuyển giao công nghệ được thực hiện với nhiều phương thức khác
nhau, từ đơn giản đến phức tạp tùy theo đặc điểm của công nghệ, của các bên
tham gia chuyển giao và mục tiêu chuyển giao. Phương thức chuyển giao công
nghệ trong Đề tài được hiểu là tổ hợp của những hình thức, quy trình, cơ chế
vận hành của việc chuyển giao công nghệ.
Các phương thức chuyển giao công nghệ rất phong phú, đa dạng và không
ngừng phát triển, hoàn thiện theo sự phát triển chung của kinh tế - xã hội. Đối
với Vùng ĐBSH, có thể tổng hợp một số phương thức chuyển giao công nghệ
trong nông nghiệp nổi bật như sau:
- Phương thức chuyển giao công nghệ đồng bộ theo mua sáng chế - bản
quyền;
- Phương thức chuyển giao công nghệ theo nghiên cứu - triển khai;
- Phương thức chuyển giao công nghệ bằng đào tạo, tập huấn;
- Phương thức chuyển giao công nghệ bằng các chương trình, dự án;
- Phương thức chuyển giao công nghệ bằng khảo sát mô hình;
- Phương thức chuyển giao công nghệ theo liên doanh, liên kết;
- Phương thức chuyển giao công nghệ theo chuyên gia, cố vấn.
14
Nghiên cứu phương thức chuyển giao công nghệ...
2. Phân tích, đánh giá các phương thức chuyển giao công nghệ của ngành
nông nghiệp ở Vùng đồng bằng sông Hồng
Chuyển giao công nghệ trong nông nghiệp rất đa dạng về phương thức và
phong phú về đối tượng, một số phương thức chỉ phù hợp cho một số tổ chức
chuyển giao công nghệ này nhưng lại không phù hợp cho tổ chức chuyển giao
công nghệ khác, nhưng đồng thời có những phương thức lại phù hợp cho nhiều
loại tổ chức chuyển giao công nghệ, tổ chức nghiên cứu và phát triển công
nghệ.
2.1. Phương thức chuyển giao công nghệ đồng bộ theo mua sáng chế - bản
quyền
Phương thức này rất phù hợp cho các tổ chức nghiên cứu và phát triển công
nghệ, các doanh nghiệp, chủ yếu là nhập công nghệ từ nước ngoài vào Việt
Nam (nhập giống cây trồng, vật nuôi, nhập thiết bị,…). Phương thức này
thường được các doanh nghiệp trong Vùng ĐBSH áp dụng trong những hợp
đồng mua công nghệ về giống gốc của vật nuôi, chủng vi sinh vật hoặc giống
cây trồng có giá trị kinh tế cao.
-
Đối với ngành trồng trọt, công nghệ thường đơn giản vì số lượng giống
cây trồng mà tổ chức KH&CN hoặc doanh nghiệp trong Vùng nhập
không nhiều (chủ yếu ở dạng hạt với số lượng thường vài kilogram (kg).
Từ đây, các giống cây trồng được chọn tạo, nhân và theo dõi các chỉ số,
sau đó được hội đồng giống xem xét, công nhận là giống “gốc” có giá trị;
-
Đối với ngành chăn nuôi, chuyển giao công nghệ giống vật nuôi thường
chi phí rất cao (tùy thuộc vào giống và số lượng phải nhập). Do giống vật
nuôi phải bán theo đơn vị kg nên khi chuyển giao cá thể có trọng lượng
càng lớn thì chi phí càng nhiều, giống được chuyển giao có những cá thể
trong từng dòng mang những đặc điểm riêng biệt về sản xuất thì chi phí lại
cao hơn. Ví dụ: Khảo sát tại Công ty TNHH Lợn giống hạt nhân Dabaco
(Tiên Du - Bắc Ninh), doanh nghiệp cho biết, khi chuyển giao các giống
lợn mới có trọng lượng từ 40 - 50kg/con (kiểm tra lần I) cũng có giá hàng
nghìn USD/con hoặc con giống trưởng thành có trọng lượng 80 100kg/con có giá đến hàng chục nghìn USD/con và số lượng phải nhập đủ
4 dòng.
Trong nông nghiệp, phương thức này có nhiều ưu điểm là: đảm bảo đúng yêu
cầu về số lượng và chất lượng (được chuyển giao hoàn chỉnh về quy trình kỹ
thuật sản xuất) theo hợp đồng chuyển giao mà hai bên ký kết. Nhưng phương
thức này thường có mức chi phí cao, vì bên chuyển giao công nghệ phải đưa
cho bên nhận chuyển giao hầu hết những bí quyết, quy trình công nghệ đồng
bộ và đào tạo, hướng dẫn sử dụng để họ có thể ứng dụng thành thạo. Các thủ
JSTPM Tập 5, Số 2, 2016
15
tục hành chính để nhập khẩu công nghệ của các cơ quan quản lý nhà nước
thường phức tạp và mất nhiều thời gian.
2.2. Phương thức chuyển giao công nghệ theo nghiên cứu - triển khai
Phương thức chuyển giao công nghệ này trong nông nghiệp diễn ra phong phú
và đa dạng về hình thức, nội dung. Phải ghi nhận rằng, từ khi có cơ chế tự chủ
trong các tổ chức nghiên cứu và phát triển công nghệ đã có sự tự do hơn trong
chuyển giao công nghệ. Hầu hết các cơ quan nghiên cứu khoa học trong lĩnh
vực nông nghiệp trong Vùng ĐBSH đều thành lập các tổ chức dịch vụ
KH&CN, từ đó, các kết quả nghiên cứu được ứng dụng vào sản xuất khi được
Bộ NN&PTNT công nhận. Những kết quả nghiên cứu được đưa vào ứng dụng
trong thực tiễn đã có những đóng góp to lớn cho sản xuất nông nghiệp. Những
công nghệ chuyển giao thường tập trung vào các lĩnh vực như: giống cây trồng
vật nuôi, biện pháp phòng trừ dịch bệnh, biện pháp canh tác. Việc thực hiện
chuyển giao theo phương thức này có những ưu điểm: Là kết quả nghiên cứu
trong nước nên tính thích nghi và khả năng đưa vào sản xuất nhanh hơn; chi
phí ít tốn kém hơn phương thức chuyển giao đồng bộ. Tuy nhiên, thường
những công nghệ này có thời gian tồn tại ngắn, dễ bị thay thế bởi các công
nghệ mới.
Phương thức này được tổ chức qua hai hình thức sau:
- Chuyển giao công nghệ theo con đường nhà nước: Theo kết quả khảo sát,
phương thức này chủ yếu được thực hiện thông qua hệ thống kênh khuyến
nông (từ Trung tâm Khuyến nông Quốc gia đến Trung tâm Khuyến nông
các tỉnh và xuống Trạm khuyến nông cấp huyện), từ đây, công nghệ được
chuyển giao xuống tận người nông dân (người tiếp nhận công nghệ).
Phương thức chuyển giao này được Nhà nước hỗ trợ kinh phí tập huấn, một
phần kinh phí mua vật tư để ứng dụng công nghệ trong mô hình thực tiễn
(giống cây, con, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật,…).
- Chuyển giao công nghệ từ các tổ chức dịch vụ KH&CN của các đơn vị
nghiên cứu, thường có hai phương thức. Một là, chuyển giao theo đề tài, dự
án sản xuất thông qua các hợp đồng nghiên cứu chuyển giao giữa các bên.
Phương thức chuyển giao này người sản xuất được hưởng lợi nhiều nhất vì
nó mang tính xã hội rất cao. Hai là, chuyển giao trực tiếp đến người tiếp
nhận công nghệ (thường được ứng dụng trong lĩnh vực chăn nuôi và chuyển
giao công nghệ một lần); người sản xuất thường tìm đến người có công
nghệ, ngược lại và hai bên ký kết chuyển giao thông qua hợp đồng kinh tế.
Phương thức này không sử dụng ngân sách nhà nước và người chuyển giao
công nghệ sẽ được hưởng lợi nhiều hơn từ việc chuyển giao công nghệ của
mình.
16
Nghiên cứu phương thức chuyển giao công nghệ...
2.3. Phương thức chuyển giao công nghệ bằng đào tạo, tập huấn
Đây là phương thức chuyển giao công nghệ phổ biến và bắt buộc phải làm đối
với ngành nông nghiệp, vì đây là phương thức chủ yếu để chuyển giao công
nghệ đến người nông dân. Phương thức này được thực hiện dưới các hình thức
sau:
Một là, đào tạo dài ngày theo các chương trình hợp tác KH&CN với nước
ngoài. Hình thức này thường được các cơ quan nghiên cứu, các cơ quan quản
lý ở từng địa phương tổ chức thông qua các đơn vị nghiên cứu nước ngoài. Các
doanh nghiệp và tổ chức KH&CN trong Vùng ĐBSH được đi đào tạo tại AIT
(Thái Lan) hoặc IRRI (Philippines); khảo sát tại các nước như: Trung Quốc,
Đài Loan, Nhật Bản,…
Hai là, đào tạo tập huấn ngắn ngày cho cán bộ địa phương và người nông dân.
Hình thức này được chia thành hai loại:
- Chuyển giao cho cán bộ địa phương: Khi đã có công nghệ mới cần chuyển
giao rộng rãi cho người nông dân, thì những công nghệ này được truyền đạt
cho một nhóm cán bộ địa phương từ lý thuyết đến các kỹ thuật cụ thể. Ví
dụ, khi cần ứng dụng một giống cây trồng mới thì cơ quan quản lý cấp tỉnh
tổ chức các lớp đào tạo, tập huấn cho cán bộ địa phương nắm chắc công
nghệ và từ các cán bộ này sẽ truyền đạt đến những người nông dân;
- Chuyển giao công nghệ đến người sản xuất: Hình thức chuyển giao công
nghệ theo hình thức này là hoạt động hết sức cần thiết, không thể thiếu
trong lĩnh vực nông nghiệp - vì số lượng nông dân rất lớn, họ sở hữu nguồn
tài nguyên để ứng dụng công nghệ và cũng là người ứng dụng công nghệ.
Vì vậy, họ phải là người hiểu biết về công nghệ một cách cụ thể, lợi ích và
giá trị của công nghệ mới mang lại, họ sẽ là người tự nguyện ứng dụng
công nghệ. Hình thức này có thể thu hút đông đảo người tham gia, thông
qua các cơ quan chuyển giao công nghệ từ trung ương đến địa phương tổ
chức hàng năm, thông qua các lớp tập huấn từ lĩnh vực rộng đến hẹp như:
phương thức tổ chức canh tác sản xuất một giống cây trồng mới, một quy
trình chăn nuôi mới hoặc biện pháp phòng và trị bệnh cho cây trồng, vật
nuôi cần áp dụng trong thời gian đó hoặc thời vụ đó.
Hình thức chuyển giao công nghệ này yêu cầu phải có sự hỗ trợ kinh phí của
Nhà nước nhưng nó mang lại hiệu quả xã hội cao hơn nhiều so với mức đầu tư.
Đồng thời, trong hình thức chuyển giao này có sự tham gia đông đảo của
người trực tiếp sản xuất, qua quá trình tập huấn, thảo luận,… sẽ có nhiều kinh
nghiệm, bí quyết,… được trao đổi, có thể những bí quyết nhỏ sẽ mang lại hiệu
quả lớn. Từ những bí quyết này có thể nghiên cứu, khảo nghiệm và trở thành
những quy trình kỹ thuật phong phú trong sản xuất nông nghiệp của Vùng.