Xem mẫu
Hội thảo Khoa học Quốc tế ...
NGHIÊN CỨU CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN
Ý ĐỊNH KHỞI SỰ DOANH NGHIỆP XÃ HỘI
CỦA SINH VIÊN ĐẠI HỌC CẦN THƠ
Lưu Tiến Thuận1 và Bùi Thị Trúc Đào2
TÓM LƯỢC
Bài nghiên cứu được thực hiện nhằm xác định các yếu tố ảnh hưởng đến ý định khởi sự doanh
nghiệp xã hội (DNXH) của sinh viên Đại học Cần Thơ (ĐHCT) qua việc chọn mẫu thuận tiện và
phỏng vấn 225 sinh viên khóa 41, 40 (năm ba và năm tư) đại học chính quy trường ĐHCT. Các
phương pháp kiểm định Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá và hồi quy đa biến được sử
dụng trong nghiên cứu này. Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng, có 4 yếu tố tác động đến ý định khởi
sự DNXH của sinh viên ĐHCT, lần lượt là: sự tự tin và chấp nhận rủi ro; nghĩa vụ đạo đức; nhận
thức hành vi; và chính sách Nhà nước. Hàm ý của nghiên cứu này được mong đợi là đóng góp vào
việc cải tiến chương trình khởi sự DNXH và chính sách của chính phủ.
Từ khóa: doanh nghiệp xã hội, Đại học Cần Thơ, sinh viên, ý định khởi sự.
STUDY THE FACTORS AFFECTING THE INTENTION OF SOCIAL
ENTREPRENEURSHIP OF STUDENTS CANTHO UNIVERSITY
ABSTRACT
The study aims to determine the factors that influence the intention to start-up social entreprise
of students at Can Tho University (CTU) by conducting a survey with 225 students of the course 41,
40 (third and fourth year) of CTU through convenience sampling method. The cronbach alpha test,
exploratory factor analysis and linear regression analysis methods were used in this study. The
results showed that there are four factors affecting intention to start-up social entreprise of students
at CTU including: confidence and risk acceptance; moral obligation; perceived behavioral; and
government policies. Some recommendations to enhance social business initiatives of students
were porposed, including particularly those on education progam and goverment policies.
Key words: social enterprise, Can Tho University, student, intention to start-up
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Trong hai thập kỷ qua, thị trường kinh tế tự do đã lan rộng toàn cầu nhưng vẫn không thể giải
quyết được những vấn đề như bất bình đẳng và nghèo đói. Xuất phát từ những nhu cầu thực tiễn
của cuộc sống một hình thức tổ chức kinh tế mới – Doanh nghiệp xã hội (DNXH) - nơi mà tầm nhìn
sáng tạo của doanh nhân xã hội được áp dụng cho những vấn đề nghiêm trọng nhất hiện nay: việc
làm cho người thất nghiệp, nâng cao mức sống cho người nghèo, nhà ở cho người vô gia cư, chữa
bệnh và bảo vệ môi trường,...Tại nhiều nước có nền giáo dục tiên tiến, nền kinh tế phát triển trong
khu vực và trên thế giới như Mỹ, Anh, Pháp, Singapore thì mô hình DNXH được khuyến khích
thành lập và phát triển rất sớm, đồng thời nhận được nhiều hỗ trợ từ Chính phủ và các tổ chức phi
lợi nhuận quốc tế. Trong khi bối cảnh kinh tế Việt Nam khó khăn, ước tính dân số thuộc nhóm “Đáy
Kim Tự tháp” (BoP) chiếm khoảng một nửa dân số thì mô hình DNXH cần được đặc biệt chú trọng
1 Tiến sĩ, Khoa kinh tế, ĐH Cần Thơ
2 Sinh viên, Khoa kinh tế, ĐH Cần Thơ
57
Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật
phát triển hơn như một giải pháp tích cực trong việc hạn chế các vấn đề xã hội. Nhiều năm gần đây,
Chính phủ Việt Nam nhận thức được tầm quan trọng của việc định hướng tinh thần doanh nhân cho
sinh viên và giới trẻ, hàng loạt những chương trình hỗ trợ, chính sách khuyến khích khởi nghiệp
ra đời nhưng định hướng về DNXH, tinh thần doanh nhân xã hội vẫn còn nhiều hạn chế và những
nghiên cứu về vấn đề này ở Việt Nam còn khan hiếm. Thành phố Cần Thơ (TPCT) là trung tâm kinh
tế của vùng Đồng bằng sông Cửu Long, trung tâm khởi sự doanh nghiệp quan trọng của cả nước
cùng với Trường Đại học Cần Thơ (ĐHCT), cơ sở đào tạo đại học nổi tiếng của vùng. Nhiều năm
qua, hoạt động khởi sự doanh nghiệp ở TPCT chung và trường ĐHCT nói riêng rất phát triển thể
hiện qua các hoạt động vườn ươm doanh nghiệp, các câu lạc bộ khởi nghiệp, và câu lạc bộ doanh
nhân trẻ. Nhưng thực tế cho thấy, mô hình DNXH vẫn chưa được triển khai rộng rãi, thậm chí rất
nhiều người không biết về mô hình này. Theo khảo sát của Hội đồng Anh, ước tính đến năm 2014
Việt Nam có 211 DNXH hoạt động, chưa kể có khoảng 165.000 các tổ chức khác có một số đặc tính
hoạt động như DNXH. Điều đáng chú ý trong khảo sát là yếu tố giáo dục có ảnh hưởng đến hành
động khởi sự DNXH. Tuy nhiên thực tế cho đến nay, kiến thức liên quan về DNXH vẫn chưa được
đưa vào chương trình đào tạo, hiểu biết về DNXH đối với sinh viên vẫn còn nhiều hạn chế, thậm
chí là lần đầu tiên được nghe.
Từ thực trạng đã nêu, câu hỏi được đặt ra đâu là nguyên nhân khởi sự DNXH, nhân tố nào ảnh
hưởng đến ý định khởi sự DNXH, các trường đại học, gia đình và xã hội cần làm gì để sinh viên có
thêm kiến thức, động lực, đam mê, niềm tin để khởi sự DNXH. Mặc dù có nhiều nghiên cứu về ý định
khởi sự DNXH ở các nước trên thế giới, nhưng một mô hình nghiên cứu lý thuyết chuẩn tìm được
sự đồng thuận của cộng đồng nghiên cứu khoa học là chưa tồn tại, dữ liệu minh chứng cho mô hình
nghiên cứu lý thuyết được điều tra ở Việt Nam là khan hiếm. Do đó, mục tiêu của nghiên cứu này
nhằm xác định các yếu tố ảnh hưởng đến ý định khởi sự DNXH từ đó đưa ra một số hàm ý quản trị
nhằm nâng cao tinh thần khởi sự DNXH trong sinh viên. Bài nghiên cứu kỳ vọng đóng góp và làm
giàu lý thuyết và thực tiển về ý định khởi sự và DNXH. Ngoài ra, kết quả nghiên cứu là căn cứ khoa
học để các công ty, các trường, các học viện, các cơ sở đào tạo về lĩnh vực đào tạo khởi nghiệp, cũng
như các nhà hoạch định chính sách tham khảo và hỗ trợ phát triển DNXH nhằm khơi dậy tinh thần
doanh nhân xã hội và nâng cao vai trò đóng góp của DNXH vào sự phát triển chung của xã hội.
2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1 Cơ sở lí luận và mô hình nghiên cứu
Khái niệm ý định được hiểu là khả năng, là kế hoạch được xác định bởi một người để thực
hiện hành vi nào đó trong bối cảnh nhất định. Ý định là động lực chính dẫn đến hành vi (Ajzen và
Fishbein, 1975). Khởi sự kinh doanh theo nghĩa tiếng Việt là việc bắt đầu tạo lập một công việc
kinh doanh mới. Trong lĩnh vực kinh tế và quản trị kinh doanh, khởi sự kinh doanh gắn liền với
thuật ngữ “tinh thần doanh nhân – entrepreneurship”. Theo các cơ quan chính phủ ở châu Á thì
“Doanh nghiệp xã hội là doanh nghiệp được thành lập nhằm tạo cơ hội đào tạo và việc làm cho
các đối tượng yếu thế”. DNXH theo pháp luật Việt Nam, Luật Doanh nghiệp năm 2014 không đưa
ra định nghĩa về DNXH nhưng có các tiêu chí để xác định DNXH tại Điều 10. Theo đó, DNXH
là doanh nghiệp được thành lập theo Luật Doanh nghiệp, với mục đích hoạt động nhằm giải quyết
vấn đề xã hội, môi trường vì lợi ích cộng đồng, trong đó sử dụng ít nhất 51% tổng lợi nhuận hằng
năm để tái đầu tư nhằm thực hiện mục tiêu xã hội, môi trường. DNXH (có lợi nhuận và không có
lợi nhuận) giống với các doanh nghiệp khác vì đều tổ chức và quản lý dưới hình thức doanh nghiệp.
Tuy nhiên, DNXH được thành lập để giải quyết các vấn đề tồn tại của xã hội (như đói nghèo, nước
sạch, ô nhiễm môi trường, bảo vệ trẻ em, v.v…). DNXH đo thành công của mình thông qua những
thay đổi/tác động xã hội mà nó mang lại.
Những nghiên cứu trước đây cho thấy có rất nhiều yếu tố tác động đến ý định khởi sự DNXH.
58
Hội thảo Khoa học Quốc tế ...
Theo Preeti Tiwari et al., (2017), trí tuệ cảm xúc, tính sáng tạo và nghĩa vụ đạo đức có ảnh hưởng
quan trọng đối với ý định của sinh viên lựa chọn kinh doanh xã hội. Bên cạnh đó các quy chuẩn
chủ quan, nhận thức về kiểm soát hành vi và thái độ trở thành một Doanh nhân xã hội cũng có tác
động tích cực đối với các ý định kinh doanh xã hội. Mair và Noboa (2006) đã chỉ ra ý định khởi sự
DNXH bắt đầu từ nhận thức về đạo đức tới sự đồng cảm chính đáng. Họ cho rằng yếu tố đạo đức
là yếu tố then chốt để phân biệt các Doanh nhân xã hội từ các doanh nhân kinh doanh. Nghiên cứu
của Hockerts (2017) dựa trên mô hình đề xuất của Mair and Noboa (2006) phát hiện kinh nghiệm
trước đó tiên đoán được ý định kinh doanh xã hội. Tính tự chủ DNXH có tác động lớn nhất đến
các ý định cũng như tự đáp ứng tốt nhất đến kinh nghiệm trước đây. Các yếu tố nghĩa vụ đạo đức,
sự thấu cảm và hỗ trợ xã hội, các dịch vụ học tập trong các tổ chức xã hội sẽ có xu hướng thúc đẩy
các ý định kinh doanh xã hội. Trong mô hình “Lý thuyết về hành vi kế hoạch” của Ajzen (1991)
chứng minh rằng, các ý định để thực hiện các hành vi khác nhau có thể được dự đoán với độ chính
xác cao từ thái độ đối với hành vi, các chỉ tiêu chủ quan và kiểm soát hành vi nhận thức. Và những
ý định này, cùng với nhận thức về kiểm soát hành vi đã tạo ra sự khác biệt đáng kể trong hành vi
thực tế. Trên cơ sở kế thừa từ các nghiên cứu trước, tác giả đề xuất mô hình nghiên cứu gồm 4 yếu
tố ảnh hưởng đến ý định khởi sự DNXH của sinh viên gồm: thái độ đối với hành vi, nhận thức hành
vi, hỗ trợ xã hội, hoàn cảnh gia đình; biến Ý định và biến điều khiển (hình 1).
Dựa trên lược khảo tài liệu và cơ sở lý thuyết qua các nghiên cứu của Ajzen (1991), Preeti
Tiwari et al. (2017), Driessen and Zwart (2007), Hockerts (2017), Wongnaa và Seyram (2014),
Souitaris et al. (2007), Phan Anh Tú và Giang Thị Cẩm Tiên (2015), Nguyễn Thu Thủy (2015) bộ
tiêu chí đo lường các yếu tố ảnh hưởng đến ý định khởi sự DNXH của sinh viên ĐHCT gồm 30
biến quan sát, bao gồm thái độ đối với hành vi (8 biến quan sát), nhận thức hành vi (7 biến quan
sát), hỗ trợ xã hội (7 biến quan sát), hoàn cảnh gia đình (4 biến quan sát), Thang đo “Ý định khởi
sự doanh nghiệp” dựa vào thang đo của Linãn và cộng sự (2005) và Hockerts (2017) gồm 4 biến
quan sát. Thang đo Likert 7 mức độ được sử dụng để đánh giá 1 là “Hoàn toàn rất không đồng ý”
cho đến 7 là “Hoàn toàn rất đồng ý”.
Hình 1: Mô hình nghiên cứu đề xuất
59
Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật
2.2 Phương pháp thu thập số liệu
Số liệu thứ cấp được thu thập từ các tạp chí khoa học, các báo cáo liên quan trong và ngoài
nước. Số liệu sơ cấp thu thập bằng cách phỏng vấn sinh viên khóa 40, 41 trường ĐHCT. Theo Hair
và cộng sự (1998), dựa vào số lượng các biến đo lường để xác định kích thước mẫu. Kích thước
mẫu tối thiểu cần phải từ 50 trở lên và tỉ lệ quan sát/biến đo lường là 5:1. Nghiên cứu này bao gồm
30 biến quan sát, do đó số quan sát tối thiểu của nghiên cứu là 150. Do bài nghiên cứu chọn mẫu
thuận tiện nên số quan sát thực tế là 225, đảm bảo số mẫu để thực hiện tốt nghiên cứu.
2.3 Phương pháp phân tích dữ liệu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích thống kê mô tả để đánh giá thực trạng ý định khởi
sự DNXH của sinh viên trường ĐHCT. Sử dụng hệ số Cronbach’s Alpha kiểm định sự phù hợp
của thang đo. Phân tích nhân tố khám phá (EFA) được sử dụng để gom nhóm các biến và sử dụng
mô hình hồi quy đa biến nhằm ước lượng và xác định mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến đến
ý định khởi sự DNXH của sinh viên trường ĐHCT. Bên cạnh đó bài nghiên cứu còn sử dụng phân
tích ANOVA để kiểm định sự khác biệt của sinh viên đối với ý định khởi sự DNXH.
3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
3.1 Mô tả mẫu nghiên cứu
Nghiên cứu tiến hành phỏng vấn 48% là sinh viên nam và 52% là sinh viên nữ. Tỉ lệ nữ giới
nhiều hơn nam giới phù hợp với thực tế tại trường ĐHCT là số lượng nữ sinh nhiều hơn nam sinh.
Hơn 55% sinh viên sống ở khu vực nông thôn và gần 45% sống ở khu vực thành thị. Sinh viên năm
3 chiếm tỉ lệ 60% và 40% là sinh viên năm 4. Có 30% sinh viên Kinh tế, 22% sinh viên Công nghệ,
sinh viên khoa Nông nghiệp và Sinh học ứng dụng chiếm 26% và còn lại 22% sinh viên thuộc các
khoa, viện khác của trường. Nhìn chung, số sinh viên có kinh nghiệm làm thêm nhiều khoảng gấp
3 lần sinh viên không có làm thêm. Có hơn 91% sinh viên đã từng tham gia các hoạt động tình
nguyện/ thiện nguyện. Qua đó cho thấy tinh thần tham gia các hoạt động thiện nguyện của sinh
viên rất cao. Những gia đình đáp viên có kinh doanh, buôn bán chiếm tỷ lệ 52,4%. Trong số những
đáp viên mà gia đình có kinh doanh, buôn bán khi được hỏi có thừa kế công việc kinh doanh của
gia đình hay không thì có 88% đáp viên trả lời là “Không”, chỉ có 12,0% đáp viên trả lời là “Có”.
Điều này cho thấy phần lớn đáp viên đều không muốn thừa kế công việc kinh doanh của gia đình,
có thể họ muốn tự lập hoặc tự khởi nghiệp theo sở thích riêng của họ.
3.2 Thực trạng chung về ý định khởi sự DNXH của sinh viên ĐHCT
Thực trạng chung về ý định khởi sự DNXH của sinh viên ĐHCT từ kết quả khảo sát 225 đáp
viên được trình bày ở bảng 1.
Bảng 1: Thực trạng chung về ý định khởi sự DNXH
Mô tả
Khả năng khởi nghiệp của sinh viên:
-
Không khó cũng không dễ
-
Không dễ dàng
Lí do quan trọng mà sinh viên cho rằng sẽ không khởi nghiệp:
-
Thiếu kỹ năng, kiến thức và kinh nghiệm
-
Thiếu vốn
-
Thiếu mối quan hệ
60
Tỷ lệ (%)
48,0
44,9
30,2
27,7
18,1
Hội thảo Khoa học Quốc tế ...
-
Không tự tin
-
Sợ thất bại
Sinh viên có ý định khởi nghiệp thay vì đi làm công vì:
-
Muốn làm chủ
-
Nhận thấy có nhiều cơ hội và nắm bắt cơ hội
-
Sự ham muốn khởi nghiệp
Người ảnh hưởng đến ý định khởi nghiệp của sinh viên:
-
Tự bản thân
-
Gia đình
-
Bạn bè
-
Giáo viên
Trước khi đọc phiếu khảo sát có nghe về DNXH
-
Chưa từng nghe
-
Đã từng nghe
13,3
10,6
42,3
39,4
15,1
49,3
31,3
13,3
4,1
56,4
43,6
3.3 Kiểm định độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha
Thực hiện kiểm định độ tin cậy với 30 biến quan sát, kết quả đạt được có hệ số Cronbach’s
Alpha từ 0,6 mới được xem là chấp nhận được. Bên cạnh đó, các biến có hệ số tương quan biến tổng
nhỏ hơn 0,4 sẽ bị loại. Những mục hỏi có Cronbach’s Alpha nếu bỏ đi mục hỏi lớn hơn Cronbach’s
Alpha chung sẽ bị loại bỏ (Nunally và et al., 1994). Như vậy trong quá trình kiểm định có 6 biến bị
loại, 24 biến còn lại đạt độ tin cậy với hệ số Cronbach’s Alpha đều lớn hơn 0,787
3.4 Phân tích nhân tố khám phá (EFA) các yếu tố ảnh hưởng tới ý định khởi sự DNXH của sinh viên
Phân tích EFA với việc sử dụng phương pháp rút trích Principal Component và phép xoay
Varimax cho 21 biến của mô hình. Kết quả của phân tích có hệ số KMO = 0,898 lớn hơn 0,5 và nhỏ
hơn 1, chứng tỏ phân tích EFA là phù hợp. Trong kiểm định Barlett’s có sig = 0,000
nguon tai.lieu . vn
NGHIÊN CỨU CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN
Ý ĐỊNH KHỞI SỰ DOANH NGHIỆP XÃ HỘI
CỦA SINH VIÊN ĐẠI HỌC CẦN THƠ
Lưu Tiến Thuận1 và Bùi Thị Trúc Đào2
TÓM LƯỢC
Bài nghiên cứu được thực hiện nhằm xác định các yếu tố ảnh hưởng đến ý định khởi sự doanh
nghiệp xã hội (DNXH) của sinh viên Đại học Cần Thơ (ĐHCT) qua việc chọn mẫu thuận tiện và
phỏng vấn 225 sinh viên khóa 41, 40 (năm ba và năm tư) đại học chính quy trường ĐHCT. Các
phương pháp kiểm định Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá và hồi quy đa biến được sử
dụng trong nghiên cứu này. Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng, có 4 yếu tố tác động đến ý định khởi
sự DNXH của sinh viên ĐHCT, lần lượt là: sự tự tin và chấp nhận rủi ro; nghĩa vụ đạo đức; nhận
thức hành vi; và chính sách Nhà nước. Hàm ý của nghiên cứu này được mong đợi là đóng góp vào
việc cải tiến chương trình khởi sự DNXH và chính sách của chính phủ.
Từ khóa: doanh nghiệp xã hội, Đại học Cần Thơ, sinh viên, ý định khởi sự.
STUDY THE FACTORS AFFECTING THE INTENTION OF SOCIAL
ENTREPRENEURSHIP OF STUDENTS CANTHO UNIVERSITY
ABSTRACT
The study aims to determine the factors that influence the intention to start-up social entreprise
of students at Can Tho University (CTU) by conducting a survey with 225 students of the course 41,
40 (third and fourth year) of CTU through convenience sampling method. The cronbach alpha test,
exploratory factor analysis and linear regression analysis methods were used in this study. The
results showed that there are four factors affecting intention to start-up social entreprise of students
at CTU including: confidence and risk acceptance; moral obligation; perceived behavioral; and
government policies. Some recommendations to enhance social business initiatives of students
were porposed, including particularly those on education progam and goverment policies.
Key words: social enterprise, Can Tho University, student, intention to start-up
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Trong hai thập kỷ qua, thị trường kinh tế tự do đã lan rộng toàn cầu nhưng vẫn không thể giải
quyết được những vấn đề như bất bình đẳng và nghèo đói. Xuất phát từ những nhu cầu thực tiễn
của cuộc sống một hình thức tổ chức kinh tế mới – Doanh nghiệp xã hội (DNXH) - nơi mà tầm nhìn
sáng tạo của doanh nhân xã hội được áp dụng cho những vấn đề nghiêm trọng nhất hiện nay: việc
làm cho người thất nghiệp, nâng cao mức sống cho người nghèo, nhà ở cho người vô gia cư, chữa
bệnh và bảo vệ môi trường,...Tại nhiều nước có nền giáo dục tiên tiến, nền kinh tế phát triển trong
khu vực và trên thế giới như Mỹ, Anh, Pháp, Singapore thì mô hình DNXH được khuyến khích
thành lập và phát triển rất sớm, đồng thời nhận được nhiều hỗ trợ từ Chính phủ và các tổ chức phi
lợi nhuận quốc tế. Trong khi bối cảnh kinh tế Việt Nam khó khăn, ước tính dân số thuộc nhóm “Đáy
Kim Tự tháp” (BoP) chiếm khoảng một nửa dân số thì mô hình DNXH cần được đặc biệt chú trọng
1 Tiến sĩ, Khoa kinh tế, ĐH Cần Thơ
2 Sinh viên, Khoa kinh tế, ĐH Cần Thơ
57
Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật
phát triển hơn như một giải pháp tích cực trong việc hạn chế các vấn đề xã hội. Nhiều năm gần đây,
Chính phủ Việt Nam nhận thức được tầm quan trọng của việc định hướng tinh thần doanh nhân cho
sinh viên và giới trẻ, hàng loạt những chương trình hỗ trợ, chính sách khuyến khích khởi nghiệp
ra đời nhưng định hướng về DNXH, tinh thần doanh nhân xã hội vẫn còn nhiều hạn chế và những
nghiên cứu về vấn đề này ở Việt Nam còn khan hiếm. Thành phố Cần Thơ (TPCT) là trung tâm kinh
tế của vùng Đồng bằng sông Cửu Long, trung tâm khởi sự doanh nghiệp quan trọng của cả nước
cùng với Trường Đại học Cần Thơ (ĐHCT), cơ sở đào tạo đại học nổi tiếng của vùng. Nhiều năm
qua, hoạt động khởi sự doanh nghiệp ở TPCT chung và trường ĐHCT nói riêng rất phát triển thể
hiện qua các hoạt động vườn ươm doanh nghiệp, các câu lạc bộ khởi nghiệp, và câu lạc bộ doanh
nhân trẻ. Nhưng thực tế cho thấy, mô hình DNXH vẫn chưa được triển khai rộng rãi, thậm chí rất
nhiều người không biết về mô hình này. Theo khảo sát của Hội đồng Anh, ước tính đến năm 2014
Việt Nam có 211 DNXH hoạt động, chưa kể có khoảng 165.000 các tổ chức khác có một số đặc tính
hoạt động như DNXH. Điều đáng chú ý trong khảo sát là yếu tố giáo dục có ảnh hưởng đến hành
động khởi sự DNXH. Tuy nhiên thực tế cho đến nay, kiến thức liên quan về DNXH vẫn chưa được
đưa vào chương trình đào tạo, hiểu biết về DNXH đối với sinh viên vẫn còn nhiều hạn chế, thậm
chí là lần đầu tiên được nghe.
Từ thực trạng đã nêu, câu hỏi được đặt ra đâu là nguyên nhân khởi sự DNXH, nhân tố nào ảnh
hưởng đến ý định khởi sự DNXH, các trường đại học, gia đình và xã hội cần làm gì để sinh viên có
thêm kiến thức, động lực, đam mê, niềm tin để khởi sự DNXH. Mặc dù có nhiều nghiên cứu về ý định
khởi sự DNXH ở các nước trên thế giới, nhưng một mô hình nghiên cứu lý thuyết chuẩn tìm được
sự đồng thuận của cộng đồng nghiên cứu khoa học là chưa tồn tại, dữ liệu minh chứng cho mô hình
nghiên cứu lý thuyết được điều tra ở Việt Nam là khan hiếm. Do đó, mục tiêu của nghiên cứu này
nhằm xác định các yếu tố ảnh hưởng đến ý định khởi sự DNXH từ đó đưa ra một số hàm ý quản trị
nhằm nâng cao tinh thần khởi sự DNXH trong sinh viên. Bài nghiên cứu kỳ vọng đóng góp và làm
giàu lý thuyết và thực tiển về ý định khởi sự và DNXH. Ngoài ra, kết quả nghiên cứu là căn cứ khoa
học để các công ty, các trường, các học viện, các cơ sở đào tạo về lĩnh vực đào tạo khởi nghiệp, cũng
như các nhà hoạch định chính sách tham khảo và hỗ trợ phát triển DNXH nhằm khơi dậy tinh thần
doanh nhân xã hội và nâng cao vai trò đóng góp của DNXH vào sự phát triển chung của xã hội.
2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1 Cơ sở lí luận và mô hình nghiên cứu
Khái niệm ý định được hiểu là khả năng, là kế hoạch được xác định bởi một người để thực
hiện hành vi nào đó trong bối cảnh nhất định. Ý định là động lực chính dẫn đến hành vi (Ajzen và
Fishbein, 1975). Khởi sự kinh doanh theo nghĩa tiếng Việt là việc bắt đầu tạo lập một công việc
kinh doanh mới. Trong lĩnh vực kinh tế và quản trị kinh doanh, khởi sự kinh doanh gắn liền với
thuật ngữ “tinh thần doanh nhân – entrepreneurship”. Theo các cơ quan chính phủ ở châu Á thì
“Doanh nghiệp xã hội là doanh nghiệp được thành lập nhằm tạo cơ hội đào tạo và việc làm cho
các đối tượng yếu thế”. DNXH theo pháp luật Việt Nam, Luật Doanh nghiệp năm 2014 không đưa
ra định nghĩa về DNXH nhưng có các tiêu chí để xác định DNXH tại Điều 10. Theo đó, DNXH
là doanh nghiệp được thành lập theo Luật Doanh nghiệp, với mục đích hoạt động nhằm giải quyết
vấn đề xã hội, môi trường vì lợi ích cộng đồng, trong đó sử dụng ít nhất 51% tổng lợi nhuận hằng
năm để tái đầu tư nhằm thực hiện mục tiêu xã hội, môi trường. DNXH (có lợi nhuận và không có
lợi nhuận) giống với các doanh nghiệp khác vì đều tổ chức và quản lý dưới hình thức doanh nghiệp.
Tuy nhiên, DNXH được thành lập để giải quyết các vấn đề tồn tại của xã hội (như đói nghèo, nước
sạch, ô nhiễm môi trường, bảo vệ trẻ em, v.v…). DNXH đo thành công của mình thông qua những
thay đổi/tác động xã hội mà nó mang lại.
Những nghiên cứu trước đây cho thấy có rất nhiều yếu tố tác động đến ý định khởi sự DNXH.
58
Hội thảo Khoa học Quốc tế ...
Theo Preeti Tiwari et al., (2017), trí tuệ cảm xúc, tính sáng tạo và nghĩa vụ đạo đức có ảnh hưởng
quan trọng đối với ý định của sinh viên lựa chọn kinh doanh xã hội. Bên cạnh đó các quy chuẩn
chủ quan, nhận thức về kiểm soát hành vi và thái độ trở thành một Doanh nhân xã hội cũng có tác
động tích cực đối với các ý định kinh doanh xã hội. Mair và Noboa (2006) đã chỉ ra ý định khởi sự
DNXH bắt đầu từ nhận thức về đạo đức tới sự đồng cảm chính đáng. Họ cho rằng yếu tố đạo đức
là yếu tố then chốt để phân biệt các Doanh nhân xã hội từ các doanh nhân kinh doanh. Nghiên cứu
của Hockerts (2017) dựa trên mô hình đề xuất của Mair and Noboa (2006) phát hiện kinh nghiệm
trước đó tiên đoán được ý định kinh doanh xã hội. Tính tự chủ DNXH có tác động lớn nhất đến
các ý định cũng như tự đáp ứng tốt nhất đến kinh nghiệm trước đây. Các yếu tố nghĩa vụ đạo đức,
sự thấu cảm và hỗ trợ xã hội, các dịch vụ học tập trong các tổ chức xã hội sẽ có xu hướng thúc đẩy
các ý định kinh doanh xã hội. Trong mô hình “Lý thuyết về hành vi kế hoạch” của Ajzen (1991)
chứng minh rằng, các ý định để thực hiện các hành vi khác nhau có thể được dự đoán với độ chính
xác cao từ thái độ đối với hành vi, các chỉ tiêu chủ quan và kiểm soát hành vi nhận thức. Và những
ý định này, cùng với nhận thức về kiểm soát hành vi đã tạo ra sự khác biệt đáng kể trong hành vi
thực tế. Trên cơ sở kế thừa từ các nghiên cứu trước, tác giả đề xuất mô hình nghiên cứu gồm 4 yếu
tố ảnh hưởng đến ý định khởi sự DNXH của sinh viên gồm: thái độ đối với hành vi, nhận thức hành
vi, hỗ trợ xã hội, hoàn cảnh gia đình; biến Ý định và biến điều khiển (hình 1).
Dựa trên lược khảo tài liệu và cơ sở lý thuyết qua các nghiên cứu của Ajzen (1991), Preeti
Tiwari et al. (2017), Driessen and Zwart (2007), Hockerts (2017), Wongnaa và Seyram (2014),
Souitaris et al. (2007), Phan Anh Tú và Giang Thị Cẩm Tiên (2015), Nguyễn Thu Thủy (2015) bộ
tiêu chí đo lường các yếu tố ảnh hưởng đến ý định khởi sự DNXH của sinh viên ĐHCT gồm 30
biến quan sát, bao gồm thái độ đối với hành vi (8 biến quan sát), nhận thức hành vi (7 biến quan
sát), hỗ trợ xã hội (7 biến quan sát), hoàn cảnh gia đình (4 biến quan sát), Thang đo “Ý định khởi
sự doanh nghiệp” dựa vào thang đo của Linãn và cộng sự (2005) và Hockerts (2017) gồm 4 biến
quan sát. Thang đo Likert 7 mức độ được sử dụng để đánh giá 1 là “Hoàn toàn rất không đồng ý”
cho đến 7 là “Hoàn toàn rất đồng ý”.
Hình 1: Mô hình nghiên cứu đề xuất
59
Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật
2.2 Phương pháp thu thập số liệu
Số liệu thứ cấp được thu thập từ các tạp chí khoa học, các báo cáo liên quan trong và ngoài
nước. Số liệu sơ cấp thu thập bằng cách phỏng vấn sinh viên khóa 40, 41 trường ĐHCT. Theo Hair
và cộng sự (1998), dựa vào số lượng các biến đo lường để xác định kích thước mẫu. Kích thước
mẫu tối thiểu cần phải từ 50 trở lên và tỉ lệ quan sát/biến đo lường là 5:1. Nghiên cứu này bao gồm
30 biến quan sát, do đó số quan sát tối thiểu của nghiên cứu là 150. Do bài nghiên cứu chọn mẫu
thuận tiện nên số quan sát thực tế là 225, đảm bảo số mẫu để thực hiện tốt nghiên cứu.
2.3 Phương pháp phân tích dữ liệu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích thống kê mô tả để đánh giá thực trạng ý định khởi
sự DNXH của sinh viên trường ĐHCT. Sử dụng hệ số Cronbach’s Alpha kiểm định sự phù hợp
của thang đo. Phân tích nhân tố khám phá (EFA) được sử dụng để gom nhóm các biến và sử dụng
mô hình hồi quy đa biến nhằm ước lượng và xác định mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến đến
ý định khởi sự DNXH của sinh viên trường ĐHCT. Bên cạnh đó bài nghiên cứu còn sử dụng phân
tích ANOVA để kiểm định sự khác biệt của sinh viên đối với ý định khởi sự DNXH.
3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
3.1 Mô tả mẫu nghiên cứu
Nghiên cứu tiến hành phỏng vấn 48% là sinh viên nam và 52% là sinh viên nữ. Tỉ lệ nữ giới
nhiều hơn nam giới phù hợp với thực tế tại trường ĐHCT là số lượng nữ sinh nhiều hơn nam sinh.
Hơn 55% sinh viên sống ở khu vực nông thôn và gần 45% sống ở khu vực thành thị. Sinh viên năm
3 chiếm tỉ lệ 60% và 40% là sinh viên năm 4. Có 30% sinh viên Kinh tế, 22% sinh viên Công nghệ,
sinh viên khoa Nông nghiệp và Sinh học ứng dụng chiếm 26% và còn lại 22% sinh viên thuộc các
khoa, viện khác của trường. Nhìn chung, số sinh viên có kinh nghiệm làm thêm nhiều khoảng gấp
3 lần sinh viên không có làm thêm. Có hơn 91% sinh viên đã từng tham gia các hoạt động tình
nguyện/ thiện nguyện. Qua đó cho thấy tinh thần tham gia các hoạt động thiện nguyện của sinh
viên rất cao. Những gia đình đáp viên có kinh doanh, buôn bán chiếm tỷ lệ 52,4%. Trong số những
đáp viên mà gia đình có kinh doanh, buôn bán khi được hỏi có thừa kế công việc kinh doanh của
gia đình hay không thì có 88% đáp viên trả lời là “Không”, chỉ có 12,0% đáp viên trả lời là “Có”.
Điều này cho thấy phần lớn đáp viên đều không muốn thừa kế công việc kinh doanh của gia đình,
có thể họ muốn tự lập hoặc tự khởi nghiệp theo sở thích riêng của họ.
3.2 Thực trạng chung về ý định khởi sự DNXH của sinh viên ĐHCT
Thực trạng chung về ý định khởi sự DNXH của sinh viên ĐHCT từ kết quả khảo sát 225 đáp
viên được trình bày ở bảng 1.
Bảng 1: Thực trạng chung về ý định khởi sự DNXH
Mô tả
Khả năng khởi nghiệp của sinh viên:
-
Không khó cũng không dễ
-
Không dễ dàng
Lí do quan trọng mà sinh viên cho rằng sẽ không khởi nghiệp:
-
Thiếu kỹ năng, kiến thức và kinh nghiệm
-
Thiếu vốn
-
Thiếu mối quan hệ
60
Tỷ lệ (%)
48,0
44,9
30,2
27,7
18,1
Hội thảo Khoa học Quốc tế ...
-
Không tự tin
-
Sợ thất bại
Sinh viên có ý định khởi nghiệp thay vì đi làm công vì:
-
Muốn làm chủ
-
Nhận thấy có nhiều cơ hội và nắm bắt cơ hội
-
Sự ham muốn khởi nghiệp
Người ảnh hưởng đến ý định khởi nghiệp của sinh viên:
-
Tự bản thân
-
Gia đình
-
Bạn bè
-
Giáo viên
Trước khi đọc phiếu khảo sát có nghe về DNXH
-
Chưa từng nghe
-
Đã từng nghe
13,3
10,6
42,3
39,4
15,1
49,3
31,3
13,3
4,1
56,4
43,6
3.3 Kiểm định độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha
Thực hiện kiểm định độ tin cậy với 30 biến quan sát, kết quả đạt được có hệ số Cronbach’s
Alpha từ 0,6 mới được xem là chấp nhận được. Bên cạnh đó, các biến có hệ số tương quan biến tổng
nhỏ hơn 0,4 sẽ bị loại. Những mục hỏi có Cronbach’s Alpha nếu bỏ đi mục hỏi lớn hơn Cronbach’s
Alpha chung sẽ bị loại bỏ (Nunally và et al., 1994). Như vậy trong quá trình kiểm định có 6 biến bị
loại, 24 biến còn lại đạt độ tin cậy với hệ số Cronbach’s Alpha đều lớn hơn 0,787
3.4 Phân tích nhân tố khám phá (EFA) các yếu tố ảnh hưởng tới ý định khởi sự DNXH của sinh viên
Phân tích EFA với việc sử dụng phương pháp rút trích Principal Component và phép xoay
Varimax cho 21 biến của mô hình. Kết quả của phân tích có hệ số KMO = 0,898 lớn hơn 0,5 và nhỏ
hơn 1, chứng tỏ phân tích EFA là phù hợp. Trong kiểm định Barlett’s có sig = 0,000