Xem mẫu
- TS. NGÔ QUỐC KỲ
HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỂ
HOẠT flỘN6 CỦA NGÂN HÀNG THựDNG MẠI
TRONG n Ế n kin h t ế th i TRIIANG ở n Ẽ T NAM
NHÀ XUẤT BẢN T ư PHÁP
HÀ NỘI • 2005
- C Á C CH Ữ V IẾ T TẮ T
AMC ; Công ty q u á n lý tài sán
BHTG : Bảo h iể m t i ề n gứi
CK : Chửng khoán
CTTC : C ho t h u ê tà i chính
DNNN : D o a n h n g h iệ p n h à nưốc
DTBB : Dự t r ữ b ấ t buộc
HTXTD : Hợp tác x ã t í n d ụ n g
NHNN ; N g â n h à n g n h à nước
NHTM : N g â n h à n g th ư ơ n g mại
N H TM CP ; N g â n h à n g th ư ơ n g mại cổ p h ầ n
N H TM NN : N g á n h à n g th ư ơ n g m ại n h à nưốc
TCTD : T ổ chức tin d ụ n g
TSTC : T ài s á n t h ế c h ấ p
TTCK ; Thị ti-ưòng c h ứ n g khoán
TTGDCK : T r u n g t á m giao dịch c h ứ n g k h o á n
- VAT : T h u ê g iá trị g ia t ă n g
XHCN ; Xă hội c h ủ n g h ĩa
W TO : T ổ c h ử c t h ư ơ n g m ạ i t h ê giói
- LỜ I NÓI Đ ẦU
Đối vởi nước ta, q u á trĩnh đóì mới hoạt đ ộ n g ngăn
h à n g th ự c chát là q u á trin h chuyến từ hệ th ố n g n g à n h à n g
m ộ t cấp trong nền k in h tê kê hoạch hóa tập tru n g sa n g hệ
th ố n g n g á n h à n g h a i cấp với việc p h à n đ ịn h rõ chức n ă n g
q u á n lý n h à nước của N g á n h ã n g nha nước và chức náng
k in h d o a n h cùa n g ă n h à n g thương m ại theo cơ chê th ị
trư ờ ng đ ịn h hướng x ả h ộ i chủ nghĩa. T rong q u á trin h đổi
m ởi cơ ché q u á n lý k in h tẽ, hệ thống ngán h à n g đưỢc xác
đ m h n h ư người m ở đường, đóng vai trò đột p h á cho việc
x â y d ự n g cơ c h ế mới đó. N h iệm vụ này đòi hỏi p h ả i được
tiến h à n h đồng bộ và n h á t quán, từ việc hoạch đ ịn h chinh
sớch tiền tệ, ch in h sách tà i chinh quốc gia đến việc đào tạo
và s ừ d ụ n g đội ngũ cá n bộ; từ việc xáy d ự n g n h ữ n g điều
k iệ n v ậ t ch ấ t và đ ầ u tư công nghệ kỹ th u ậ t ngăn h à n g tiên
tiến đ ế n việc xáy d ự n g m ộ t hệ thông p h á p lu ậ t đ iều chỉnh
cõ h iệ u q u ả đôi với q u á tr ìn h đó.
N h in lạ i thực tê sa u 17 n ă m đỏi mới h o ạ t đ ộ n g ngán
h a n g (1988 • 2005), c h ú n g tũ càng thấy được ỹ n g h ĩa tích
cực, va i trò to lớn của p h á p luật ngán hàng. Hệ th õ n g p h á p
lu ậ t n g á n h à n g Việt N a m trong thời gian qua, về cơ bản, đã
đ á p ừ n g đòi hói của cô n g cuộc đối mới đ à t nước, góp p h ầ n
- kiề m ché lạ m p h á t, ổn đ ịn h trị g iá đồng tiền và thúc đ ấ y
tả n g trưởng k in h tế, từ n g bước chuyên đôi và n á n g tầ m
h o ạ t động cùa n g á n h à n g , p h ù hợp với tiến trin h hội n h á p
k h u vực và quốc tê.
T u y nhiên, th ự c tiễ n củ n g cho thấy, hệ thống p h á p lu ậ t
n g ă n h à n g Việt N a m , trong đó có p h á p lu ậ t về ngán h à n g
thư ơng m ại, đ a n g n g à y càng bộc lộ n h ữ n g bất cập, h ạ n chê,
tồn tạ i như: chưa đ ú tầ m đè điều chỉnh hệ thống n g à n h à n g
theo m ô h in h hiện đại, chưa bao q u á t được đ ầ y đ ù các liHỊi
h ìn h tô chức k in h d o a n h tiền tệ, chưa p h á n biệt được rỏ loại
h ìn h ngán h à n g và các tổ chức trung g ia n tài ch ín h khác
c ũ n g tiến h à n h h o ạ t đ ộ n g ngán hàng, n h iều c h ế đ ịn h p h á p
lu ậ t còn vướng mắc, chồng chéo, g á y trở ngại kh ô n g nhỏ
đến h o ạ t đ ộng k in h d o a n h của ngân h à n g thư ơng mai.
N h iề u quy đ ịn h của p h á p lu ậ t ngán h à n g kh ô n g còn đáp
ứ ng đưỢc n h ữ n g n h u cầu mới đ a n g n á y sin h trong quá
trin h hoạt động và p h á t triến của hệ thông n g á n hàng
th ư ơ n g m ại... N h ữ n g b ấ t cập này cần p h ả i được sớm khàc
p h ụ c n h ằ m p h á t h u y hơn nừa vai trò của ngán hàng
thư ơng m ạ i củ n g n h ư vai trò của p h á p lu ậ t vế ngân hàng
th ư ơ n g m ạ i ở V iệt N arii trong g ia i đoạn m ới • g ia i đoạn xáv
d ự n g nến k in h té th ị trường đ ịn h hưởng xà hội chủ nghia.
T ừ thực tiễn và k in h nghiệm của các nước nói chung và
Việt N a m nói riêng, c h ú n g ta ngày càng n h ậ n rõ vai trò to
lởn của p h á p lu ậ t n g á n h á n g trong tiến trin h p h á t triến
k in h tế. C h in h vì vậy, việc nghièn cứu đẽ tiếp tục hoàn thiện
8
- p h a p lu ậ t điều ch in h hoạt động cúa n g á n h à n g thương m ại
trong điếu kiện xá y d ự n g nén k in h tể th ị trường đ ịn h hướng
xã hội chủ n g h ĩa ớ nước ta có V nghĩa đ ặ c biệt q u a n trọng
cả vế m ậ t lý lu ậ n t’à thực tiễn. N ó kh ô n g c h i góp p h ầ n điều
chính có h iệu quá về m ậ t p h á p lỸ đỏi với hoạt động của
ngán h à n g thư ơng m ại, m à còn gop p h ầ n hoàn thiện hệ
thống p h á p lu ậ t ngàn h à n g nói riêng và hệ thống p h á p lu ậ t
k in h tế à n ư ớ c ta nói chung, n hằm "hình th à n h môi trường
m in h bạch, là n h m ạ n h t'à binh đ ă n g cho hoạt động tiền tệ
■ ngán hàng..., h ìn h th à n h đổng bọ k h u ô n kh ó p h á p lý, áp
d ụ n g đ ấ y đ ủ hơn các thiết ché và ch u á n m ự c quốc t ế về an
toán trong k in h doanh tiến tệ - ngán h à n g '
T rong điểu kiện chuyên đỏi nến k in h t ế à nước ta, hoạt
động ciia n g á n h à n g nói chung vá ngân h à n g thương m ạ i
nói riêng còn rấ t mới, nhiều vốn đ ề kin h t ế và p h á p lý chưa
được nghiên cứ u m ột cách toàn diện. T rong p h ạ m vi và m ức
độ kh á c n h a u , có k h á nhiều cõng trinh nghiên cứu đã hước
đổu đ é cập đến n h ữ n g vấn đ ề chung nhất, ở góc độ này hay
góc độ khác, về các k h ía cạnh p h á p lý của N gân hàng nhà
nước hoặc m ộ t uài uấn đ ề p h á p ly cụ thê cùa ngán h à n g
thư ơng m ại... T u y nhiên, các có n g trinh đó chưa nghiên cừu
m ột cách toàn diện và hệ thống n h ữ n g i'án đ é lỹ lu ậ n vể
ngân h à n g th ư ơ n g m ại. củng n h ư p h á p lu ậ t về ngán h à n g
Đại hội Oàng lân thứ IX, Văn kiện Đại hội dại biểu toàn quỗc lãn thứ IX, Nxb.
Chinh trị quổc gia, H. 2001, tr. 197.
- thương m ại, n h ữ n g n h à n tô 'ả n h hướng đ ến p h á p lu ậ t điều
chỉnh hoạt đ ộ n g của ngàn h à n g thương m ạ i, n h á t là chưa
có công trin h nào đ á n h g iá thực trạng p h á p lu ậ t điều chỉnh
hoạt động của n g â n h à n g thư ơng m ại, đê trên cơ sở đó ch i
ra các yêu cầu, đ iều kiện, p h ư ơ n g hướng và các g iả i p h á p
hoán th iện p h á p lu ậ t đ iều chinh hoạt đ ộ n g ngán h à n g
thương m ạ i trong điều kiện xây d ự n g nền k in h tê th ị trường
đ ịn h hướng xã hội chủ n g h ĩa ở Việt N am .
C uốn sách: “H oàn th iện p h á p l u ậ t v ề h o ạ t động
của n g â n h à n g th ư ơ n g m ạ i trong n ền k in h té th ị
trường ỏ Việt N am " cu n g cấp cho bạn đọc n h ữ n g vấ n đ ề
lý lu ậ n cơ bản về ngân h à n g thương m ại, p h á p lu ậ t, thực
trạ n g p h á p lu ậ t đ iều ch in h hoạt đ ộ n g cụ t h ế của n g à n hàng
thương m ạ i th ô n g q u a m ộ t sô chê đ ịn h cơ b ả n như : hoạt
động cấp tin d ụ n g ; hảo đ ả m tiền vay: th a n h to á n q u a ngàn
hàng; h oạt động của ngân h à n g thương m ạ i trên th ị trường
chứng khoán; bảo đ ả m an toàn trong h o ạ t đ ộ n g của ngán
h à n g thương m ại; về k iể m soát đặ c biệt, th a n h tra, kiểm
tra, g iá m sá t đối với ngân h à n g thương m ại...
X in trâ n trọng giới th iệu cù n g bạn đọc.
T h á n g 9 n ăm 2005
NHÀ XUẤT BẢN T ư PHÁP
10
- Chương I. Một sô' vấn để lý luận cơ bản vể NHTM...
C hư ơ ng I
MỘT SỔ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN cơ BẢN
VỂ NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VÀ PHÁP LUẬT
VỀ NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
I. MỘT SỐ VẤN Đ Ể LỶ LUẬN c ơ BÀN VỂ NGẦN HÀNG
THƯƠNG MẠI
1. Khái quát chung về s ự hình thành ngân hàng
thương mại
N g â n h à n g t h ư ơ n g m ại (NHTM) ra đồi. h o ạ t động và
p h á t t r i ể n t r o n g n h ủ n g đ i ề u k i ệ n lịch s ú , k i n h t ê - x ã h ộ i
n h ấ t định. Lịch s ử r a đời và p h á t triển cú a N H T M gắn liền
với sự tồn tạ i c ủ a n ề n s ả n xuâ't h à n g hóa, lưu th ô n g h à n g
hóa và q u á t r ì n h quổc t ế hóa nền kinh tẽ th è giới.
T iề n tệ là m ộ t p h ạ m t r ù k i n h tè - l ị c h sử. là s ả n p h ẩ m
củ a n ể n k inh t ê h à n g hóa. Q uá t r ì n h p h á t tr iể n củ a tiền tệ
d iễn r a b ắ t đ ầ u t ừ n h ũ n g h ìn h th á i vật c h ấ t n h ư vàng, tiền
đ ế n n h ữ n g h ì n h t h á i “p h i v ậ t chất" n h ư th é t h a n h toán,
tiê n đ iện từ... Về n g u ồ n gốc h ìn h th à n h tiền tệ. c. Mác đã
từ n g viết:
11
- Hoàn thiện pháp luật vế hoạt động của NHTM...
T iền tệ là vật kết tin h , h ỉn h t h à n h m ột cách tự n h ivn
tro n g s ự trao đổi, qua đó m à th ự c tâ các sán p h ẩ m k h á c
n h a u của lao động đưỢc n g a n g b ằ n g uới n h a u vớ ch in h do
đó m à biến th à n h h à n g hóa. Q uá trin h p h á t triên lịch aứ
của trao đòi ngày càng g ắ n cho các sán p h á m cứa lao động
tin h c h ấ t h à n g hóa và đồng thời củ n g p h á t triên sự đ ô i lập
n ă m tro n g tín h ch ấ t của h à n g hóa, lá sự độc lập g iữ a g ìá
trị sứ d ụ n g và g iá trị. C ùng với s ự chuyến hóa c h u n g của
các sả n p h ấ m lao động th à n h h à n g hóa, th i h à n g hóa cũ n g
chuyến hóa th à n h tiền íệ'*’.
T ro n g n ề n k in h t ế h à n g h ó a. tiề n tệ th ự c h iện c ác chức
n à n g cơ b ả n n h ư th ư ớ c đ o g iá tr ị, p h ư ơ ỉig t i ệ n lư u t h ô n g ,
p h ư ơ n g tiệ n d ự t r ữ g iá trị, p h ư ơ n g tiệ n t h a n h to á n , t r a o dôi
q u ố c t ế v à t i ề n t ệ t h ế giới,
Tiền tệ x u ấ t hiện là k ế t q u ả củ a quá t r ì n h p h á t triê n
s ả n x u ấ t h à n g hóa và p h â n cô ng lao dộng xã hội. L ưu thõng
h à n g hóa kh á c với trao đổi sả n p h á m trực tiếp ờ ch ỗ h à n g
hóa p h ả i được chuyến hóa th à n h tiền. C h ín h q u á t r ì n h nàv
v à t r o n g q u a n h ệ n à v , t i ề n l à “sỢi d á y " l i ê n h ệ g i ữ a n h ữ n g
người s á n xuấ^t h à n g hóa với n h a u . Với t ư cách là p h ư ơ n g
tiệ n lư u th ô n g , sự th a m g ia c ủ a tiề n tệ vào q u á tririh tra o
đ ổ i h à n g h ó a đ ã p h â n b i ệ t v à t i ế n b ộ h ơ n h ắ n so v á i việc
tr a o đổi h à n g h ó a trự c tiếp . N ói c á c h kh ác, sự ra đ ò i c ú a
t i ề n t ệ lã m ộ t q u á t r ì n h b á t đ ầ u t ừ việc t r a o đôi h à n g h ó a
c. Mâc, T ư bàn, quyển 1, tập 1, Nxb. Sự thật, H. 1963, tr. 127,
12
- Chương I. Một sô' vấn để lỷ luận cơ bàn vé NHTM...
trực tiếp (H-H) chuvển thành lưu thông hàng hóa (H-T-H).
Cùng với sự chuyển biến từ trao đôi hãng hóa trực tiếp
sang lưu thòng hàng hóa. nền kinh tê hàng hóa đả phát
triến lẽn một trình độ mới cao hơn về chất và xuất hiện tín
I » •
dụng thưdng mại. Trong phương thức sản xuất hàng hóa,
tín dụng thướng mại là cho vay bằng hàng hóa, là thực
hiện việc bán sản phẩm, vì vậy, trong sỏ”tiền phải hoàn trả
ại bao gồm cá khoán thù lao vê việc sử dụng tư bản và sự
r ú i TO c ó t h è x á y r a t r ư ớ c k h i đ ế n k ỳ h ạ n t r ả " ’. T í n d ụ n g
th ư ơ n g m a i ra đòi và phát triển từ lưu thông hàng hóa
giản đơn thông qua phạm trù mua bán chịu. Khi mua bán
chịu, người mua phải viết giấy nhặn nợ và cam kết sẽ trả
tiề n ch o ngưòi b á n s a u m ột thòi g i a n n h ấ t đ ịn h đưỢc hai
b ê n th ỏ a t h u ậ n . G iấy n h ậ n nỢ và c a m k ế t t r ả nợ n à y được
gọi là k ỳ p h i ế u th ư ơ n g m ạ i h a v gọi c h u n g là th ư ơ n g
p h i ế u . N ộ i d u n g k in h tế cơ bán cùa k ỳ p h iếu là à chỗ
n h ữ n g người có kỳ p h iế u k h i có n h u c ầ u về tiền th ư ò n g
m u ô n t h u tiền về trư ố c thòi h ạ n ghi t r ê n kỳ p hiếu đó.
T r o n g k h i đó, người p h á t h à n h kỳ p h iế u (ngưòi m u a chịu)
lại c h ư a t h ể đ á p ù n g việc t r ả tiển. Do vậy, về lôgíc, p h ả i có
n gưòi k h á c s ẵ n s à n g đ á p ứ n g y êu c ầ u ch o v ay để t r ả tiền.
C h í n h n h u c á u n à y đ ã là m p h á t s i n h s ự c ầ n t h i ế t k h á c h
q u a n p h à i có m ộ t t ầ n g lớp ngưòi s ẵ n s à n g cho vay và p h ả i
có tiề n đ ể cho vay. tức là p h á i có s ự r a đòi c ủ a t in d ụ n g
c. Mác, Tư bản, phân 1, tâp 3, Nxb. Sự Ihặt, H. 1987, tr. 489.
13
- Hoàn thiện pháp luật vể hoạt động của NHTM...
n g ă n h à n g . T h e o c á c h d iễ n đ ạ t c ủ a C . M á c t h ì t ín d ụ n g
n g â n h à n g t h ự c h i ệ n t r ê n cơ s ớ m ỏ c á c n g h i ệ p v ụ “ch iết
k h ấ u k ỳ p h iế u ", tứ c là c h u y ể n n h ữ n g k ỳ p h iế u đ ó t h à n h
t iể n t r ư ó c k ỳ h ạ n c ủ a c h ú n g v à b ằ n g c á c h ứ n g t iề n ch o
v a y " ’. C á c t h ư ơ n g p h iế u x u ấ t h iệ n v ớ i v a i t r ò n h ư t r ê n là
cơ sở c h o t iề n t í n d ụ n g , tứ c là g iấ y b ạ c n g â n h à n g r a đ òi.
"Nếu n h ữ n g việc ứng trước lẫ n n h a u giữ a n hữ ng người sản
x u ấ t và th ư ơ n g n h â n cấu th à n h cơ sở thực sự của tín dụng,
th i cái công cụ đ ê lưu thông n h ữ n g khoản ứng trước đó, tức
là k ỳ phiếu c ũ n g vậy, nó cũng cấu th à n h cơ sờ của th ứ tiến
tin d ụ n g c h ín h th ố n g n h ư g iấ y bạc ngân hàng...'''-^’ v à “giấy
bạc n g â n h à n g chẳng qua ch ỉ là m ột d ấ u hiệu của tín
dụng đang lưu hành"'^\ N h ư vậy, g ỉấ y bac n g â n h à n g
c ũ n g c h ỉ l à n h ữ n g k ỳ p h iế u , là k ỳ p h iế u n g â n h à n g . L ư u
thông ngân phiếu và giây bạc ngân hàng đă ra đời từ kỳ
p h iế u t h ư d n g m ạ i v à d ầ n d ầ n t h a y th ê c h o lư u t h ô n g k ỳ
p h i ế u đ ể đ á p ứ n g n h u c ầ u p h á t tr iể n của s ả n x u ấ t v à lư u
th ô n g h à n g hóa.
M ộ t đ iề u c ầ n lư u ý là , t r o n g k h i p h â n t íc h s ự v ậ n đ ộ n g
c ủ a t iề n tệ v à lư u th ô n g t ư b ả n t h ì đ ồ n g th ò i c. M á c cũng
l ý g iả i s ự r a đ ò i c ủ a m ộ t lo ạ i h ìn h n g â n h à n g c h u y ê n trá c h
p h á t h à n h g iấ y b ạ c c ủ a t h ò i k ỳ s a u c h ế độ v à n g b ả n v ị, đó
c. Mảc, S đ d ,tr.4 9 1 /
c. Mác, Sđd, tr. 488.
c . Mác. Sđd. tr. 492.
14
- Chương I. Một số vấn để lý luận cơ bàn vể NHTM...
là "ngăn h àn g mẹ" h a y n g â n h à n g t r u n g ư ơ n g , m ộ t loại
n g á n h à n g th o á t t h a i từ N H T M . x u ấ t p h á t t ừ n h u c ầ u n ộ i
tạ i tấ t vẽu cúa h o ạt động ngán hàng, n g a y từ đ ầ u đă ch ứ a
đ ự n g c h ứ c n ă n g v ạ c h c h ín h sách , th ự c h iệ n c á c m ặ t q u ả n
lý c ủ a N h à nước. Đ ồ n g th ò i, c. M ác cũng c h i rõ s ự tổ n t ạ i
củ a n g â n h à n g m ẹ h a y n g â n h àng tru n g ương, tro n g m ột
c h ừ n g m ự c n h ấ t đ ịn h , c ũ n g c h ịu sự c h i p h ố i c ủ a c á c n g u y ê n
tắ c th ư ơ n g m ạ i. M ứ c độ v à q u y m ô c ụ th ể c ủ a c á c t ín h c h ấ t
n à y p h ụ th u ộ c v à o m ô h ìn h tổ ch ử c v à t r ạ n g t h á i k in h tê
tiên tệ, vào từng thời kỳ nhất định, Điêu này lý giái tại sao,
h iệ n n a y t r ẽ n th ê g iớ i, ỏ h ầ u h ế t cá c n ư ỏ c, b ả n t h â n h o ạ t
đ ộ n g n g h iệ p v ụ c ủ a n g â n h à n g t r u n g ư ơ n g l ạ i tạ o r a n g u ồ n
t h u m ặ c d ù n ó k h ò n g p h ả i là m ộ t tổ c h ứ c k in h d o a n h th e o
đuổi lợi nhuận.
T iề n tệ r a đ ò i đà đ á p ử n g n h u cầ u p h á t t r iể n k in h tế,
m ở r ộ n g c á c h o ạ t đ ộ n g g ia o lư u h à n g hóa. T r ê n cơ sỏ n à y ,
c á c n g á n h à n g đ ã r a đời. “Bản thàn sự p h á t triển của nghề
kinh doanh tiền tệ củng tạo tiến đề và đòi hỏi phải xuất hiện
ngân hàng, tức đòi hỏi phải có một hình thức tổ chức và bộ
máy thứh hỢp, đảm nhiệm lĩnh vực lưu thông tiền
K h i q u a n h ệ th ư ơ n g m ạ i được m ở r ộ n g v ư ợ t r a k h ỏ i
p h ạ m v i m ộ t n ư ỏ c t h ì k ỳ p h i ê u c ù iig đưỢc s ử d ụ n g c ả t r o n g
q u a n h ệ th ư ơ n g m ạ i q u ố c tế. Q u a k in h n g h iệ m t h ự c tiễ n ,
TS. Nguyễn Quốc Việt, Ngán hàng vớ/ quá trình phát triển kinh té - xă hội ở
Việt Nam. Nxb. Chinh trị quốc gia, H, 1995, tr, 16.
15
- Hoàn thiện pháp luật vé hoạt áệng cùa NHTM...
c á c d o a n h n g h iệ p c h o rằ n g , đế v iệ c g iủ tiề n đ ư ợ c a n to à n
m à l ạ i s in h lợ i. h ọ n ê n g ử i t iể n k im k h í c h o cá c ta v th ợ
v à n g , t h ợ b ạ c đ ể n h ậ n v ề m ộ t g iấ y b iê n n h ậ n , lú c c ầ n th ì
đ ư a g i ấ y b ié n n h ậ n đ ế n đ ể r ú t t i ề n . C á c k i ể u g i ấ v b i ê n
n h ậ n đ ó c h ín h là h ìn h th ứ c n g â n p h iế u đ ầ u t iê n v à h in h
th ứ c n g â n h à n g đ ầ u tiê n là n h ữ n g c h ủ n g â n h à n g - th ợ
v à n g đ ă x u ấ t h iệ n n h ư v ậ y . D o sô t iề n đ ú c, v à n g t h ỏ i v à b ạ c
n é n n à y k h ô n g m a n g lại k h o ả n t h u n h ậ p n à o n ê n các c h ủ
n g â n h à n g b u ộ c p h á i t h u p h í d ịc h v ụ g iữ t iề n (v à n g . bạc).
S a u m ộ t t h ờ i g i a n s ử d ụ n g v à v ớ i s ự t h ô i t h ú c c ủ a lợi
n h u ậ n , c á c c h ủ n g â n h à n g đ ã n h a n h c h ó n g p h á t h iệ n ra
c á c h t ạ o n ê n t í n d ụ n g k h ô n g c h ỉ v ớ i s ố t iề n h iệ n có tro n g
kho mà còn từng bưổc mở rộng việc kinh doanh bằng việc
v a y đ ê c h o v a y . N h ư v ậ y . “n h ữ n g n g h i ệ p v ụ đ ẩ u t i ê n c ủ a t ổ
chức k in h doanh tiền tệ bữo gồm: đổi tiển, n h ậ n g iữ tién và
bào q u ả n tiền, cho vay và chuyển tiền"'". Đ â y là n h ữ n g
m a n h n h a b a n đ ầ u tro n g h o ạ t động tín d ụ n g , m ộ t tro n g
n h ữ n g h o ạ t đ ộ n g c h ủ y ế u n h â ”t c ú a N H T M .
Đ ể t ồ n t ạ i v à p h á t t r iể n , c á c n g á n h à n g đ ã b u ộ c p h a i
t ìm m ọ i c á c h c ạ n h t r a n h để n â n g c a o u y t ín c ủ a m ìn h tré n
t h ị tr ư ò n g , k h ò n g c h ỉ m iễ n , g iá m p h í tiề n g ử i c ủ a k h á c h
m à c ò n c h â ”p n h ậ n t r ả tiề n lợ i tứ c c h o n g ư ò i c ó t iề n g ừ i dể
v a y t h ê m n h iê u t iề n g ử i, g iả m lă i suâ”t ch o v a y , t h u h ú t
TS. Lê Vàn Té (chù biên), Tién tệ và Ngàn hàng. Nxb. Thành phó Hó Chí
Minh, 1992, tr. 136.
16
- Chương I. Một số vấn để lý luận ctf bản vế NHTM...
k h ách hàng, tả n g th êm n ă n g lực h o ạ t đ ộ n g k i n h d o a n h
t iề n tệ, C h ín h n h ờ c á c p h á n ử n g tự h o à n t h iệ n n à y m à
n h iề u n g á n h à n g - th ợ v à n g đ à p h á t t r iể n v à t r ở t h à n h
n h ũ n g n g â n h à n g th ự c th ụ . K h i c á c n g â n h à n g n à y r a đ ò i
và lãm nhiệm vụ vay và cho vay thì mọi việc vay mưỢn với
n h a u , từ đ â y sẽ được tậ p t r u n g th ự c h iệ n chủ y ế u th ô n g
q u a c á c n g â n h à n g . N h ư v ậ y , “m ộ t m ậ t , n g â n h à n g l à s ự
tậ p trung tư bản tiền tệ của những người có tiền cho vay,
m ặ t khác, nó là sự tập trung các người đi uay"'". Đ iề u n à y
v ừ a p h á n á n h th u ộ c t ín h cơ b ả n n h ấ t c ủ a h o ạ t đ ộ n g n g â n
h à n g , v ừ a p h ả n á n h m ặ t b á n c h ấ t c ủ a n g â n h à n g v ớ i tư
c á c h là m ộ t t ổ c h ứ c t r u n g g ia n .
C h ín h b ả n c h ấ t n à y c ủ a n g â n h à n g c ũ n g đ ồ n g t h ờ i c h ỉ
r a y ê u c ầ u đ iề u c h ỉn h p h á p lu ậ t đ ôi v ó i h o ạ t đ ộ n g n g â n
h à n g v ớ i tư c á c h là t r u n g g ia n t à i c h ín h ; vnừa là n g ư ò i đ i v a y
"cái mà chủ ngán hàng kin h
vòía là n g ư ờ i ch o v a y . T ừ đ ây.
doanh là bản thân tín dụng" và "tin d ụ n g do người chả
ngán hàng cung cấp th ì có th ể đưỢc tiến h à n h dưởi nhiều
h ìn h thửc khác nhau, th i dụ bẳng kỳ phiếu p h á t h à n h vào
các ngàn h à n g khác trả hằng séc ngàn hàng, bằng việc m ở
tin d ụ n g trực tiếp và sau kết đôì với ngân h à n g có quyền
p h á t hành g iấ y bạc ngân hàng th i bằng n h ữ n g giấy bạc
ngán hàng c ù a riêng nhừng ngán hàng đ o ”'-'.
c, Mảc, Tư bản. phán 1, tàp 3, Nxb. Sự thật, H. 1987. tr, 488.
c . Mác. Sđd, tr. 492,
17
- Hoàn thiện pháp luật vé hoạt động của NHTM...
N h ư vậy, vé m ặt lịch sử, sự ra đời, tổn tại và p h á t triến
của N H T M là m ộ t tất yếu khách quan, gắn liền với các chú
thê sá n x u ấ t và trao đổi lưu thòng hàng hóa tại các tụ điếm
th ị trư ờ n g . C h in h s ự tậ p tru n g hóa nén sá n xuất và p h á n
công lao động xà hội đ ạ t đến m ột trinh độ cao đã làm x u ấ t
hiện N H T M , và N H T M , đến lượt m in h lại đóng vai trò thúc
đ ẩ y k in h t ế h à n g hóa p h á t triên nhanh.
2. K hái niệm ngân hàng thương mại và các định chê tài
ch ín h phi ngàn hàng
2.1. K hái niệm ngăn hàng thương m ại
K h á i n i ệ m N H T M g ắ n liề n vói k h á i n iệ m n g â n h à n g .
N g o à i n h ù n g đ ặ c đ iể m r i ê n g c ủ a m ìn h , N H T M c ũ n g có các
đ ặ c đ i ể m , t í n h c h ấ t c ủ a m ộ t n g á n h à n g nói chung.
T h u ậ t ngữ “n g á n h à n g " đ ã x u ấ t h iệ n từ lả u . T u y
n h i ê n , t r o n g t ừ n g giai đ o ạ n lịch s ử n h ấ t đ ịn h , q u a n n iệ m
v ề n g á n h à n g v à h o ạ t đ ộ n g n g h i ệ p v ụ c ủ a nó lại t h ư ò n g
x u y ê n t h a y đổi. D o t í n h c h ấ t đ a d ạ n g v à p h ứ c t ạ p c ủ a các
n g h i ệ p v ụ n g â n h à n g , n ê n t r o n g t h ự c tiễ n ỏ các nước có
n h i ề u d ạ n g n g â n h à n g k h á c n h a u , q u a n n iệ m vê n g â n
h à n g t h a y đổi t h e o sự b i ế n đổi về k i n h t ế v à th e o t ậ p q u â n
c ũ n g n h ư p h á p l u ậ t mỗi quôc gia n ê n h ầ u n h ư ngưòi t a đếu
n h ậ n th ấ v k h ó k h ă n tro n g v iệc đ ư a r a đ ị n h n g h ĩ a ''n g à n
hàng". M ặc d ù v ậy. th e o cách h iếu tỏ n g q u á t n h ấ t th ì n g á n
hàng đưỢc sứ dụng như một thuật ngừ đé nói đến cac tô
c h ứ c l à m c h ứ c n ă n g t h u n h ậ n tiền gửi c ủ a còng c h ú n g L à
18
- Chương I. Một số vấn đế !ý luận cơ bản về NHTM...
đem s ỏ 'tiế n đó đ ể cho người khác vay. Với cách h iế u n h ư
vậy. có t h ê n ê u r a m ộ t sõ k h í a c ạ n h s a u đ â y đ ế p h â n b iệ t
các h o ạ t đ ộ n g n g â n h à n g vỡi các h o ạ t đ ộ n g k h á c;
■C á c t h a o tá c g ia o d ịch n g â n h à n g (còn gọi là c á c th a o
tá c n g h i ệ p v ụ n g â n h à n g ).
■ C á c t h a o tá c giao d ịc h p h i n g â n h à n g , n h ư n g có liê n
q u a n đ ến h o ạ t động n g â n hàng.
- C ác tổ chứ c được ìà m các th a o tá c g ia o d ịc h đó k h i
được p h é p c ú a cơ q u a n có t h ấ m qu y ể n .
T r o n g s ố c á c t h a o t á c n g h iệ p v ụ n g â n h à n g kê’ t r ê n t h ì
các h o ạ t đ ộ n g n g h iệ p vụ chủ yếu của nó b ao gồm:
• T h u n h ậ n t iề n g ứ i r ủ a d â n cư (tổ c h ứ c , x ă h ộ i) v à c ó
h o à n trá;
• C ấ p t í n d ụ n g c h o n g ư ò i đi v a y d ư ố i n h i ề u h ì n h t h ứ c
khác nhau:
- L à m t r u n g g i a n t h a n h toán v à q u à n lý c á c p h ư d n g
t i ệ n t h a n h to á n .
T ừ n h ữ n g đặc điếm p h á n tích ti'ên đ â y có t h ể k ế t l u ậ n
r à n g , n g á n h à n g là tô chức h o ạ t động t r o n g lĩn h vực tiề n tệ
với chức n à n g t h u n h ậ n tiê n gứi c ù a c ò ng c h ú n g có h o à n t r ả
v à d e m s ố tiề n đó ch o người k h á c vay. N H T M là m ộ t đ ịn h c h ế
t ã i c h ín h t r u n g t â m v à là m ột địn h c h ế q u a n tr ọ n g n h ấ t cúa
cáci TC TD . Việc tìm h iế u k h á i n iệm p h á p lý g iú p c h ú n g t a
h iế u s â u sắc h ơ n b á n c h ấ t, chức n à n g v à v a i trò c ủ a N H T M
1 9
- Hoàn thiện pháp luật vế hoạt động c ủa NHTM-
tr o n g n ề n k in h tế. T h ô n g q u a đó, c h ú n g ta n h ậ n d iệ n s â u sắc
h ơ n cá c y ê u c ầ u v à n ộ i đ u n g c ủ a v iệ c đ iề u c h ỉn h p h á p lu ậ t đ ôi
v ó i d ịn h c h ê t à i c h ín h q u a n trọ n g n h ấ t n à y củ a cá c T C T I ) .
N g a y t ừ k h i r a đòi, n g â n h à n g t ồ n t ạ i d ư ố í h ì n h t h ứ c
n g â n h à n g k ý th á c ( n h ậ n tiề n ^ i ) v à k h ô n g có sự p h â n
b iệ t g iữ a k ý th á c n g ắ n h ạ n h a y d à i h ạ n . H o ạ t đ ộ n g c ủ a
n g â n h à n g đ ư ợ c x e m là có t ín h c h á t tổ n g hợp, th ự c h iệ n
m ọ i v i ệ c n h ư n h ậ n t i ề n g ử i , c h o v a y , h ù n v ố n . . . C h í n h vì
v ậy , m ặ c d ù có n h ữ n g đ iể m k h á c n h a u , đ a sô p h á p l u ậ t các
n ư ớ c k h i đ ư a r a n h ữ n g q u y đ ịn h , c á c h h iể u về N H T M đ ểu
n h ấ n m ạ n h đ ế n t in h c h ấ t c h u n g n à y . C h ẳ n g h ạ n , ở Mỹ
n g ư ờ i t a c h o rằ n g , N H T M là m ộ t lo ạ i h ìn h t ổ c h ứ c t à i c h ín h
c u n g c ấ p m ộ t d a n h m ụ c c á c d ịc h v ụ t à i c h ín h đ a d ạ n g n h ấ t
- đ ặ c b iệ t là tín 'd ụ n g , tiế t k iệ m v à dịch v ụ t h a n h t o á n - và
th ự c h iệ n n h iề u c h ứ c n ă n g t à i c h ín h n h ấ t so v ó i b ấ t k ỳ m ộ t
tổ c h ứ c k in h d o a n h n à o t r o n g n ề n k in h tế'".
ở Ắ n Độ, N H T M được co i là cơ s ỏ n h ậ n các k h o ả n k ý
t h á c đ ể c h o v a y h a y t à i trỢ v à đ ầ u tư . T h ổ N h ĩ K ỳ c ũ n g c ó m ộ t
q u a n n iệ m tư ơ n g tự k h i x á c đ ịn h N H T M là h ộ i tr á c h n h iệ m
h ữ u h ạ n được t h iế t lậ p n h ằ m m ụ c đ íc h n h ậ n tiề n k ý t h á c và
th ự c h iệ n cá c n g h iệ p v ụ h ố i đ o á i, n g h iệ p v ụ h ô ì p h iế u , c h iế t
k h ấ u v à n h ữ n g h ìn h th ứ c v a y m ư ợ n h a y t ín d ụ n g k h á c " ’.
Pete s. Rose. Quản tn NHTM, Nxb. Tài chính, Đại học kinh tế quốc dân, H,
2001.tr, 7,
Nguyèn Ninh Kiéu - MBA, Tén tệ • ngàn hàng. Nxb, Thổng kẽ, H, 1998, ừ. 76,
20
- Chương I. Một sô vấn đế lỷ luận C0 bản vé NHTM...
Đ ạo lu ậ t ngày 031611942 cúa P h á p q uy đ ịn h : " đ ư ợ c
xem là ngàn h à n g là n h ữ n g x i n g h iệp hay cơ sở n à o là m
n g h é th ư ờ n g xu yên n h ậ n của công c h ú n g dư ới k in h th ứ c k ý
th á c, h o ặ c h ìn h th ứ c khác, n h ữ n g k h o ả n tié n m à họ d ù n g
cho ch in h họ uào cá c n g h iệ p v ụ ch iết k h ấ u , n g h iệ p vụ tin
d ụ n g h a y n g h iệ p v ụ tà i c h ín h ". N h ìn ch u n g , các n g â n h à n g
n à v th ự c h iệ n v iệ c c ấ p t ín d ụ n g , t à i t r ợ cá c n g h iệ p v ụ
th ư ơ n g m ạ i v à c h ín h v ì lý do n à y n ê n m ớ i có tê n là N H T M
đ ế p h ả n b iệ t v ớ i cá c lo ạ i h ìn h n g â n h à n g k h á c .
Q u a c á c h h iể u t r è n có th ể th ấ y , h o ạ t đ ộ n g c ủ a N H T M
nôi lên h a i y ế u tò q u a n t r ọ n g là t h u n h ậ n c ủ a c ô n g c h ú n g
n h ữ n g kh o ả n tiể n và d ù n g nó vào u iệc sin h lờ i. V ai trò
t r u n g g ia n c ủ a N H T M th ể h iệ n tr ê n h a i p h ư ơ n g d iện :
t r u n g g ia n g iù a n g â n h à n g t r u n g ư ơ n g v à cô n g c h ú n g ,
t r u n g g ia n m ỏ i g ió i g iũ a n g ư ờ i g ử i t iề n v à n g ư ờ i v a v tiề n .
ơ Mỹ, n g ư ò i ta th ư ờ n g n ó i N H T M là t r u n g g ia n g iữ a các
đ d n v ị th ừ a t iề n ( s u r p lu s s p e n d in g u n it s ) v à đ ơn v ị t h iế u
t iề n ( d e fic it s p e n d in g u n its ). N h ư v ậ y . N H T M là một tổ
chứ c k in h d o a n h t i ề n tệ.
T u y n h iê n , t r o n g n ề n k in h tẽ t h ị t r ư ò n g h iệ n n a y . ớ cá c
n ư ớ c t r ê n t h ê g iớ i, n g ư ờ i ta t h â y đ a n g x u à t h iệ n n g à v c à n g
n h iề u cá c h o ạ t đ ộ n g k in h tê t à i c h ín h m ớ i m à k h á i n iệ m
n g á n h à n g k h ô n g th ế b iể u t h ị v à p h à n á n h h ế t. C h ín h v ì
v ậ y m à h iệ n n a y , n g ư ờ i ta đ a n g có x u h ư à n g s ứ d ụ n g t h u ậ t
ngrử "các đ ịn h c k ế tài c h in h " để bỏ s u n g c h o t h u ậ t n g ữ
"n g à n h à n g ". H ệ th ò n g các đ ịn h chẽ tà i c h in h b ao g ồ m các
21
- Hoàn thiện pháp luật vể hoạt động của NHTM...
lo ạ i h ìn h s a u đ â y :
N g á n h à n g th ư ơ n g m ạ i: đ â y là tố ch ứ c t r u n g g i a n
t«ài c h í n h c ó v ị t r í q u a n t r ọ n g n h ấ t đ ố i v ớ i h ệ t h ô n g c á c đ ị n h
c h ê t à i c h í n h ở m ộ t n ư ớ c . B ỏ i v ì. t ổ n g s ô t à i s á n n ợ ( d ư c ó )
c ú a c á c N H T M b a o g i ò c ù n g l ớ n h ơ n t ổ n g s ô ' t à i s à n nỢ c ủ a
các lo ại h ìn h n g â n h à n g k h á c v à c ác tổ c h ứ c tà i c h ín h p h i
n g ận hàng.
N g á n h à n g đ ầ u tư (còn gọi là n g á n h à n g p h á t triể n );
đ â y l à loại n g á n h à n g c h u y ê n t h ự c h i ệ n c á c n g h iệ p v ụ tín
d ụ n g tr u n g , d à i h ạ n , c ụ t h ể là đ á m n h ậ n v iệ c c u n g ử n g vón
đ ể x â y d ự n g v à p h á t t r i ể n cơ sớ h ạ t ầ n g .
N g á n h à n g tiế t k iệ m : đ á y là cá c T C T D m à h o ạ t động
c h ủ y ế u c ủ a nó là h u y đ ộ n g tiền gửi tiế t k iệ m c ủ a các cá n h â n
v à sử d ụ n g n g u ồ n vôn n à y đ ể ch o v a v s á n x u ấ t vã tiôu dùng.
N g â n h à n g đ ịa ốc (còn gọi là n g â n h à n g t h è c h ấ p b ấ t
đ ộ n g s ả n ) ; lo ại n g â n h à n g n à v c h u y ê n c h o v a y d à i h ạ n . có
b ả o đ ả m b ằ n g việc t h ê c h ấ p b ấ t đ ộ n g s ả n ( đ á t đ a i. n h à cứ a,
c ô n g t r ì n h x ã v d ự n g ...).
C á c n g â n h à n g có q u y c h ê đ ặ c b iệt: loại h i n h n g á n
h à n g n à y đ ư ợ c t h à n h l ậ p c h ủ y ế u n h à m t à i t r ợ c h o m ộ t sô’
l ĩ n h v ự c h o ạ t d ộ n g h o ặ c t ầ n g lớp d á n c ư vì c á c m ụ c t i ê u x ã
hội. đ ó là c á c n g â n h à n g hỢp tá c x ã . t í n d ụ n g tư ơ n g tê . q u ỹ
tư ơ n g tế..-
Các tổ chức (đ ịn h chê) tà i c h in h p h ỉ ngán hàng.
P h ầ n k h á i lược n ê u t r ê n c h o t h ấ y , n g â n h à n g ( h a y các
22
nguon tai.lieu . vn
