- Trang Chủ
- Luật học
- Hoàn thiện các quy định của pháp luật về điều kiện, hồ sơ của người nhận con nuôi
Xem mẫu
- THỰC TIỄN PHÁP LUẬT
HOÀN THIỆN CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ ĐIỀU KIỆN,
HỒ SƠ CỦA NGƯỜI NHẬN CON NUÔI
ThS. Nguyễn Thị Hải Yến*
*ThS. Phòng Quản lý khoa học và Hợp tác quốc tế, Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội
Thông tin bài viết: Tóm tắt:
Nuôi con nuôi là vấn đề nhân đạo sâu sắc, thể hiện tình yêu thương, tinh
Từ khóa: Luật Nuôi con nuôi
thần trách nhiệm cao cả giữa con người với con người. Luật Nuôi con
năm 2010, nuôi con nuôi, điều
kiện người nhận con nuôi nuôi năm 2010 quy định khá cụ thể về điều kiện, hồ sơ của người nhận
con nuôi. Tuy nhiên, một số quy định về điều kiện, hồ sơ của người nhận
Lịch sử bài viết: con nuôi còn hạn chế, bất cập. Trong phạm vi bài viết này, tác giả phân
Nhận bài : 20/8/2021 tích một số hạn chế, bất cập trong các quy định của pháp luật về điều
kiện, hồ sơ của người nhận con nuôi, và đề xuất hướng hoàn thiện.
Biên tập : 12/9/2021
Duyệt bài : 15/9/2021
Article Infomation: Abstract:
Adoption is a deeply humanitarian matter, showing love and great
Keywords: The Law on Adoption
responsibility between people. The Law on Adoption of 2010 stipulates
of 2010; child adoption; the
specific provisions on the conditions and dossiers of the adopters.
conditions of the adopters.
However, a number of provisions on the conditions and dossiers of the
Article History: adopters contain shortcomings and inadequacies. Within the scope of this
Received : 20 Aug. 2021 article, the author gives out an analysis of a number of shortcomings and
inadequacies in the legal provisions on conditions and dossiers of the
Edited : 12 Sep. 2021
adopters, and proposes recommendations for further improvements.
Approved : 15 Sep. 2021
1. Các quy định của pháp luật về điều con nuôi có hiệu lực thi hành từ ngày
kiện, hồ sơ của người nhận con nuôi 01/01/2011 (Luật Nuôi con nuôi).
Nuôi con nuôi là vấn đề nhân đạo sâu Theo quy định của Điều 14 Luật Nuôi
sắc, thể hiện tình yêu thương, tinh thần con nuôi năm 2010, người nhận con nuôi
trách nhiệm cao cả và mối quan hệ tương phải có đủ các điều kiện: i) Có năng lực
thân, tương ái, giúp đỡ lẫn nhau giữa con hành vi dân sự đầy đủ; ii) Hơn con nuôi
người với con người. Nhìn chung, nuôi từ 20 tuổi trở lên; iii) Có điều kiện về sức
con nuôi là một trong những quan hệ góp khỏe, kinh tế, chỗ ở bảo đảm việc chăm
phần củng cố và thúc đẩy sự phát triển xã sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con nuôi; iv) Có
hội. Để tạo cơ sở cho sự phát triển lành tư cách đạo đức tốt. Trong trường hợp cha
mạnh của quan hệ nuôi con nuôi và bảo dượng nhận con riêng của vợ, mẹ kế nhận
đảm quản lý nhà nước về nuôi con nuôi, con riêng của chồng làm con nuôi hoặc cô,
ngày 17/6/2010, tại Kỳ họp thứ 7, Quốc cậu, dì, chú, bác ruột nhận cháu làm con
hội khóa XII đã thông qua Luật Nuôi nuôi thì chỉ cần thỏa mãn đồng thời hai
Số 18(442) - T9/2021 51
- THỰC TIỄN PHÁP LUẬT
điều kiện là “có năng lực hành vi dân sự làm con nuôi hoặc cô, cậu, dì, chú, bác
đầy đủ” và “có tư cách đạo đức tốt”. ruột nhận cháu làm con nuôi thì không cần
Bên cạnh những yêu cầu về điều kiện Giấy khám sức khỏe do cơ quan y tế cấp
đối với người nhận con nuôi, Luật Nuôi huyện trở lên cấp; văn bản xác nhận hoàn
con nuôi cũng quy định những trường cảnh gia đình, tình trạng chỗ ở, điều kiện
hợp không được nhận con nuôi. Điều đó kinh tế do Ủy ban nhân dân cấp xã nơi
có nghĩa là, có những người tuy thỏa mãn người nhận con nuôi thường trú cấp.
điều kiện nuôi con nuôi nhưng nếu rơi vào Thực tiễn thi hành Luật Nuôi con nuôi
những trường hợp loại trừ thì cũng không cho thấy, quy định của Luật về điều kiện,
được nhận con nuôi. Cụ thể, những người hồ sơ người nhận con nuôi còn một số bất
không được nhận con nuôi bao gồm: a) cập sau đây :
Người đang bị hạn chế một số quyền của Thứ nhất, về điều kiện người nhận nuôi
cha, mẹ đối với con chưa thành niên; b) “có điều kiện về sức khỏe, kinh tế, chỗ ở
Người đang chấp hành quyết định xử lý bảo đảm việc chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo
hành chính tại cơ sở giáo dục, cơ sở chữa dục con nuôi”
bệnh; c) Người đang chấp hành hình phạt Trên thực tế, đối với điều kiện về sức
tù; d) Người chưa được xóa án tích về một khỏe thì có thể căn cứ vào xác nhận của
trong các tội cố ý xâm phạm tính mạng, cơ quan y tế, đối với điều kiện về chỗ ở thì
sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của người có thể căn cứ vào nơi đăng ký thường trú,
khác; ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha tạm trú hoặc nơi sinh sống thực tế. Tuy
mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nhiên, đối với nhiều kiện về kinh tế của
nuôi dưỡng mình; dụ dỗ, ép buộc hoặc người nhận nuôi thì không có tiêu chí cụ
chứa chấp người chưa thanh niên vi phạm thể để đánh giá. Mặt khác, mặt bằng thu
pháp luật; mua bán, đánh tráo, chiếm đoạt nhập cũng như mức sống mỗi địa phương
trẻ em. có sự khác nhau giữa đồng bằng, trung du,
Theo quy định của Điều 17 Luật Nuôi miền núi, vùng cao, hải đảo; ví dụ, với
con nuôi, để nhận nuôi con nuôi, người mức thu nhập là 5 triệu đồng/tháng thì ở
nhận con nuôi phải gửi hồ sơ đến cơ quan khu vực đô thị sẽ không đủ điều kiện để
nhà nước có thẩm quyền, hồ sơ của người nhận con nuôi nhưng ở khu vực nông thôn
nhận con nuôi gồm có: i) Đơn xin nhận với mức thu nhập này thì có thể đáp ứng
con nuôi; ii) Bản sao Hộ chiếu, Giấy được. Do đó, việc xác định điều kiện kinh
chứng minh nhân dân hoặc giấy tờ có giá tế của người nhận nuôi tại các địa phương
trị thay thế; iii) Phiếu lý lịch tư pháp; iv) chưa được thực hiện một cách thống nhất.
Văn bản xác nhận tình trạng hôn nhân; Công tác kiểm tra việc giải quyết nuôi
v) Giấy khám sức khỏe do cơ quan y tế con nuôi của cơ quan quản lý nhà nước
cấp huyện trở lên cấp; văn bản xác nhận về nuôi con nuôi cho thấy, việc đánh giá
hoàn cảnh gia đình, tình trạng chỗ ở, điều điều kiện kinh tế của người nhận con nuôi
kiện kinh tế do Ủy ban nhân dân cấp xã có phần tùy tiện, chưa thống nhất giữa các
nơi người nhận con nuôi thường trú cấp. địa phương do không có tiêu chí cụ thể để
Trường hợp cha dượng nhận con riêng đánh giá; nhiều hồ sơ đăng ký nuôi con
của vợ, mẹ kế nhận con riêng của chồng nuôi trong nước do Ủy ban nhân dân cấp
52 Số 18(442) - T9/2021
- THỰC TIỄN PHÁP LUẬT
xã (UBND) giải quyết chỉ có bản tự khai danh dự của người khác; ngược đãi hoặc
về hoàn cảnh gia đình mà không có xác hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con,
nhận của cơ quan có thẩm quyền hoặc có cháu, người có công nuôi dưỡng mình; dụ
trường hợp người nhận con nuôi không có dỗ, ép buộc hoặc chứa chấp người chưa
thu nhập ổn định, điều kiện kinh tế không thanh niên vi phạm pháp luật; mua bán,
bằng người cho con nuôi nhưng vẫn được đánh tráo, chiếm đoạt trẻ em.
nhận con nuôi dẫn đến việc giải quyết Cách hiểu thứ ba cho rằng, “có tư
nuôi con nuôi không đúng quy định của cách đạo đức tốt” là một khái niệm rộng,
pháp luật1. người không thuộc trường hợp quy định
Thứ hai, về điều kiện người nhận nuôi tại khoản 2 Điều 14 Luật Nuôi con nuôi
“có tư cách đạo đức tốt” năm 2010 chỉ là một trong những trường
Hiện nay, Luật Nuôi con nuôi và các hợp được xem là “có tư cách đạo đức tốt”
văn bản hướng dẫn thi hành không giải và người nhận con nuôi “có tư cách đạo
thích thế nào là “có tư cách đạo đức tốt”. đức tốt” phải được hiểu bao gồm cả những
Điều này dẫn đến các địa phương hiểu người không thuộc một trong các trường
theo các cách khác nhau khi giải quyết hợp có các hành vi bị nghiêm cấm theo
thủ tục đăng ký nuôi con nuôi: quy định của Luật Nuôi con nuôi2.
Cách hiểu thứ nhất, người nhận con Với cách hiểu khác nhau như trên đã
nuôi “có tư cách đạo đức tốt” là người dẫn đến thực trạng và mỗi địa phương vận
được xác nhận “không có án tích” (thể dụng quy định của pháp luật theo cách
hiện thông qua Phiếu lý lịch tư pháp và riêng, không bảo đảm sự thống nhất trên
phiếu này là giấy tờ pháp lý xác nhận phạm vi cả nước.
người nhận con nuôi “có tư cách đạo Thứ ba, về các trường hợp không được
đức tốt”). nhận con nuôi
Cách hiểu thứ hai, người nhận con nuôi Luật Nuôi con nuôi quy định một trong
“có tư cách đạo đức tốt” là người không những nguyên tắc giải quyết việc nuôi
thuộc trường hợp quy định tại khoản 2 con nuôi là: “Việc nuôi con nuôi phải bảo
Điều 14 Luật Nuôi con nuôi, tức là những đảm quyền, lợi ích hợp pháp của người
người không đang bị hạn chế một số quyền được nhận làm con nuôi và người nhận
của cha, mẹ đối với con chưa thành niên; con nuôi, tự nguyện, bình đẳng, không
không đang chấp hành quyết định xử lý phân biệt nam nữ, không trái pháp luật
hành chính tại cơ sở giáo dục, cơ sở chữa và đạo đức xã hội”3. Đồng thời, điểm d
bệnh (nay là cơ sở cai nghiện); không khoản 2 Điều 14 Luật Nuôi con nuôi chỉ
đang chấp hành hình phạt tù; đã được giới hạn về các trường hợp không được
xóa án tích về một trong các tội cố ý xâm nhận con nuôi đối với những người bị kết
phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, án và chưa được xóa án tích về các tội
1
Nguyễn Thanh Hà (2020), “Một số bất cập qua kiểm tra công tác nuôi con nuôi trong nước”, Tạp chí Dân
chủ và pháp luật, (số chuyên đề tháng 1).
2
Nguyễn Thị Minh Phượng (2019), “Phiếu lý lịch tư pháp theo quy định của Luật Lý lịch tư pháp và quy định
của Luật Nuôi con nuôi về điều kiện, hồ sơ đối với người nhận con nuôi trong nước”, Tạp chí Nghề luật, (1).
3
Khoản 2 Điều 4 Luật Nuôi con nuôi năm 2010.
Số 18(442) - T9/2021 53
- THỰC TIỄN PHÁP LUẬT
phạm sau đây: cố ý xâm phạm tính mạng, lịch tư pháp cấp có giá trị chứng minh cá
sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của người nhân có hay không có án tích; bị cấm hay
khác; ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha không bị cấm đảm nhiệm chức vụ, thành
mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công lập, quản lý doanh nghiệp, hợp tác xã
nuôi dưỡng mình; dụ dỗ, ép buộc hoặc trong trường hợp doanh nghiệp, hợp tác xã
chứa chấp người chưa thành niên vi phạm bị Tòa án tuyên bố phá sản5. Phiếu lý lịch
pháp luật; mua bán, đánh tráo, chiếm đoạt tư pháp được chia làm hai loại là Phiếu
trẻ em. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy, lý lịch tư pháp số 1 và Phiếu lý lịch tư
ngoài các tội danh kể trên còn có một pháp số 2. Trong đó, Phiếu lý lịch tư pháp
số tội phạm khác theo quy định của Bộ số 1 cấp cho công dân Việt Nam, người
luật Hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung nước ngoài đã hoặc đang cư trú tại Việt
năm 2017 (BLHS năm 2015) cũng có ảnh Nam có quyền yêu cầu cấp Phiếu lý lịch
hưởng rất lớn tư cách đạo đức, tâm sinh lý tư pháp của mình; cơ quan nhà nước, tổ
của người nhận nuôi con nuôi như: Tội tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội
chức tảo hôn (Điều 183); Tội tổ chức sử có quyền yêu cầu cấp Phiếu lý lịch tư pháp
dụng trái phép chất ma túy (điểm c khoản 2, để phục vụ công tác quản lý nhân sự, hoạt
điểm d khoản 3 Điều 255); Tội vi phạm động đăng ký kinh doanh, thành lập, quản
quy định về sử dụng người lao động dưới lý doanh nghiệp, hợp tác xã. Phiếu lý lịch
16 tuổi (Điều 296); Tội mua dâm người tư pháp số 2 cấp cho Cơ quan tiến hành tố
dưới 18 tuổi (Điều 329)4… Có thể thấy tụng có quyền yêu cầu cấp Phiếu lý lịch tư
rằng, những người phạm một trong các tội pháp để phục vụ công tác điều tra, truy tố,
trên đây đã có sự xâm phạm đến sức khỏe, xét xử và cấp theo yêu cầu của cá nhân để
danh dự, nhân phẩm, quyền lợi hợp pháp người đó biết được nội dung về lý lịch tư
của trẻ em ở những mức độ nhất định. Do pháp của mình6.
vậy, nếu để cho các trường hợp này nhận Theo quy định hiện hành, nội dung ghi
nuôi con nuôi sẽ dẫn đến hệ quả là không trong Phiếu lý lịch tư pháp số 1 và Phiếu
bảo đảm được lợi ích chính đáng của trẻ lý lịch tư pháp số 2 là khác nhau. Phiếu
em được nhận nuôi. lý lịch tư pháp số 1 chỉ ghi những án tích
Thứ tư, về thành phần hồ sơ của người chưa được xóa (những án tích đã được xóa
nhận con nuôi không ghi), không ghi thông tin về cấm
Thực tế thi hành Luật Nuôi con nuôi đảm nhiệm chức vụ, thành lập, quản lý
cho thấy, trong hồ sơ của người nhận con doanh nghiệp, hợp tác xã nếu cá nhân, cơ
nuôi, Phiếu lý lịch tư pháp của người nhận quan, tổ chức không có yêu cầu. Phiếu lý
con nuôi là vấn đề phát sinh nhiều vướng lịch tư pháp số 2 ghi đầy đủ thông tin của
mắc. Theo quy định của Luật Lý lịch tư cá nhân, bao gồm các thông tin về án tích
pháp năm 2009, Phiếu lý lịch tư pháp là (đối với người đã bị kết án thì ghi đầy đủ
phiếu do cơ quan quản lý cơ sở dữ liệu lý án tích đã được xóa, thời điểm được xóa
4
Nguyễn Thị Minh Phượng (2019), “Phiếu lý lịch tư pháp theo quy định của Luật Lý lịch tư pháp và quy định
của Luật Nuôi con nuôi về điều kiện, hồ sơ đối với người nhận con nuôi trong nước”, Tạp chí Nghề luật, (1).
5
Khoản 4 Điều 2 Luật Lý lịch tư pháp năm 2009.
6
Điều 41 Luật Lý lịch tư pháp năm 2009.
54 Số 18(442) - T9/2021
- THỰC TIỄN PHÁP LUẬT
án tích, án tích chưa được xóa, ngày, tháng, kinh tế, chỗ ở bảo đảm việc chăm sóc, nuôi
năm tuyên án, số bản án, Toà án đã tuyên dưỡng, giáo dục con nuôi” theo hướng,
bản án, tội danh, điều khoản luật được áp căn cứ vào vùng miền, mức thu nhập bình
dụng, hình phạt chính, hình phạt bổ sung, quân tại từng địa phương để quy định các
nghĩa vụ dân sự trong bản án hình sự, án điều kiện cụ thể về kinh tế của người nhận
phí, tình trạng thi hành án) và thông tin về con nuôi nhằm để áp dụng thống nhất trên
việc cấm đảm nhiệm chức vụ, thành lập, phạm vi cả nước, tránh sự tùy tiện trong
quản lý doanh nghiệp, hợp tác xã7. việc xác định điều kiện của người nhận
Luật Nuôi con nuôi chỉ quy định chung con nuôi như hiện nay.
là người nhận con nuôi phải có Phiếu lý - Điểm d khoản 1 Điều 14 Luật Nuôi
lịch tư pháp mà không quy định cụ thể là con nuôi: “Có tư cách đạo đức tốt” theo
Phiếu lý lịch tư pháp số 1 hay Phiếu lý lịch hướng, xác định người nhận con nuôi
tư pháp số 2. Trong khi đó, theo quy định không thuộc các trường hợp bị nghiêm
của Luật Lý lịch tư pháp năm 2009 thì cá cấm nhận con nuôi theo quy định của
nhân có quyền yêu cầu Sở Tư pháp cấp cả Điều 13, khoản 2 Điều 14 Luật Nuôi con
hai loại Phiếu lý lịch tư pháp. Tuy nhiên, nuôi và bổ sung thêm một số tội danh liên
căn cứ quy định của Luật Lý lịch tư pháp quan đến xâm phạm trẻ em mà chưa được
năm 2009, có thể hiểu trường hợp này là xóa án tích. Theo đó, cần tiến hành rà soát
yêu cầu về Phiếu lý lịch tư pháp số 1. Mặc các tội phạm quy định trong Luật Nuôi con
dù Luật Lý lịch tư pháp năm 2009 quy nuôi với quy định của BLHS năm 2015 để
định, Phiếu lý lịch tư pháp số 2 cấp theo bổ sung một số tội danh chưa được quy
yêu cầu của cá nhân để người đó biết được định nhưng có tính chất xâm phạm đến
nội dung về lý lịch tư pháp của mình. Tuy quyền lợi hợp pháp của trẻ em, trong đó,
nhiên, thực tiễn giải quyết thủ tục đăng ký đặc biệt lưu ý đối với các tội phạm có
nuôi con nuôi cho thấy, vẫn còn tình trạng liên quan đến người chưa thành niên chưa
UBND xã yêu cầu người nhận con nuôi được xóa án tích.
cung cấp Phiếu lý lịch tư pháp số 2. Điều Thứ hai, sửa đổi khoản 3 Điều 17 Luật
này gây ảnh hưởng đến quyền bí mật cá Nuôi con nuôi theo hướng quy định rõ nội
nhân của người nhận con nuôi. dung Phiếu lý lịch tư pháp nhằm xác nhận
2. Kiến nghị về tình trạng không có án tích của người
Để khắc phục những hạn chế, bất cập nhận con nuôi. Theo đó, khoản 3 Điều 17
trong các quy định của pháp luật về điều được sửa đổi như sau “3. Phiếu lý lịch tư
kiện và hồ sơ người nhận con nuôi, tác giả pháp xác nhận về tình trạng không có án
đề xuất một số kiến nghị như sau: tích của người nhận con nuôi”.
Thứ nhất, ban hành văn bản hướng dẫn Thứ ba, đẩy mạnh thực hiện các biện
xác định điều kiện người nhận con nuôi pháp tuyên truyền, phổ biến pháp luật
quy định tại: về nuôi con nuôi tại địa phương để nâng
- Điểm c khoản 1 Điều 14 Luật Nuôi cao ý thức chấp hành pháp luật của
con nuôi: “Có điều kiện về sức khỏe, người dân.
7
Điều 43 Luật Lý lịch tư pháp năm 2009.
Số 18(442) - T9/2021 55
nguon tai.lieu . vn
