Xem mẫu
Mục lục
Lời giới thiệu ...................................................................................................................3
các từ viết tắt....................................................................................................................4
Chương 1: Giới thiệu chung ............................................................................................6
1.1 Tính bền vững............................................................................................................6
1.1.1 Phát triển bền vững.................................................................................................9
1.1.2 Tính bền vững của dự án phát triển ......................................................................11
1.2 Tiếp cận đáp ứng yêu cầu ........................................................................................13
1.2.1 Sự cần thiết của việc áp dụng tiếp cận đáp ứng nhu cầu ......................................13
1.2.2 Cơ sở của tiếp cận đáp ứng nhu cầu .....................................................................13
1.2.3 Định nghĩa về tiếp cận đáp ứng nhu cầu ..............................................................15
1.2.3 DRA và đánh giá nhu cầu.....................................................................................16
1.2.4 Hiện trạng về phương pháp tiếp cận đáp ứng yêu cầu ở Việt Nam......................18
1.2.2 Vai trò mới của người kỹ sư trong tiếp cận bền vững của các dự án ...................23
chương 2: Các khía cạnh của dự án phát triển nông thôn .............................................27
2.1 Khái niệm về dự án phát triển nông thôn ................................................................27
2.2 Các khía cạnh của dự án ..........................................................................................28
2.2.1 Khía cạnh kỹ thuật................................................................................................28
2.2.2 Khía cạnh quản lý, tổ chức và thể chế..................................................................29
2.2.3 Khía cạnh xã hội ...................................................................................................30
2.2.4 Khía cạnh môi trường...........................................................................................31
2.2.5 Khía cạnh về thương mại......................................................................................32
2.2.6 Khía cạnh tài chính ...............................................................................................32
2.2.7 Khía cạnh kinh tế..................................................................................................34
2.3 Chu trình dự án ........................................................................................................35
2.3.1 Xác định dự án......................................................................................................36
2.3.2 Chuẩn bị và phân tích dự án .................................................................................36
2.3.3 Thẩm định và phê duyệt dự án .............................................................................37
2.3.4 Thực hiện dự án ....................................................................................................37
2.3.5 Đánh giá dự án......................................................................................................38
2.4 Tiếp cận khung lôgic LFA.......................................................................................40
2.4.1 Khái niệm về tiếp cận khung lôgíc .......................................................................40
2.4.2 Phân tích hiện trạng ..............................................................................................42
2.4.3 Ma trận khung lôgíc..............................................................................................46
Chương 3: Sự tham gia của cộng đồng và vấn đề truyền thông....................................51
3.1 Giới thiệu .................................................................................................................51
2
3.1.1 Sự tham gia của cộng đồng...................................................................................51
3.1.2 Các phương pháp tham gia cộng đồng .................................................................51
3.2 Các tiếp cận trong thông tin, giáo dục truyền thông................................................54
3.3 Các phương pháp huy động sự tham gia cộng đồng ...............................................55
3.3.1 Các phương pháp và công cụ huy động sự tham gia của cộng đồng ...................55
3.4 Phân tích các bên liên đới........................................................................................60
3.5 Vấn đề giới trong dự án phát triển..........................................................................60
3.5.1 Sự cần thiết, vai trò quốc tế .................................................................................60
3.5.2 Phân tích Giới - Công cụ cho sự phát triển đáp ứng về giới ................................61
3.5.3 Giới là vấn đề phát triển trong các dự án phát triển .............................................63
3.6 Hoà nhập vấn đề giới vào dự án đại diện: phát triển tài nguyên nước ...................64
3.6.1 Sự cần thiết và vấn đề cơ bản ..............................................................................64
3.6.2 Chiến lược hoà nhập giới vào dự án phát triển....................................................66
3.6.3 Ma trận phân tích giới...........................................................................................67
3.7 Sự tham gia của cộng đồng trong quản lý dự án thuỷ lợi........................................68
3.7.1 Mở đầu - ý nghĩa...................................................................................................68
3.7.2 Cơ sở khoa học chương trình nông dân tham gia quản lý tưới (PIM)..................70
3.7.3 Hội những người dùng nước (HNDN) .................................................................70
Chương 4: vấn đề về thể chế trong các dự án phát triển nông thôn ..............................76
4.1 Phát triển thể chế: Những khái niệm cơ bản............................................................76
4.2 Ngành nước và thể chế về nước ..............................................................................79
4.3 Chuyển giao quản lý tưới và những yêu cầu thay đổi thể chế.................................84
4.3.1 Nội dung cơ bản và yêu cầu đổi mới thể chế trong chuyển giao quản lý tưới .....84
4.3.2 Chuyển giao quản lý tưới ở Việt Nam..................................................................89
Chương 5: Tài chính trong các dự án phát triển nông thôn...........................................96
5.1 Nước là một loại hàng hóa.......................................................................................96
5.1.1 Ước tính chi phí sử dụng nước .............................................................................96
5.1.2 Các thành phần của giá trị nước ...........................................................................99
5.2 Hoàn chi phí...........................................................................................................101
5.2.1 Các yếu tố đảm bảo sự bền vững của các dự án.................................................101
5.2.2 Yêu cầu và sự tự nguyện chi trả .........................................................................102
5.2.3 Quản lý hoàn chi phí và tài chính cộng đồng .....................................................106
5.3 Phân tích kinh tế và phân tích tài chính.................................................................115
5.3.1 Khái niệm và ý nghĩa của phân tích tài chính ....................................................115
5.3.2 Phân tích kinh tế và ý nghĩa của phân tích kinh tế .............................................117
5.3.3 Sự giống nhau và khác nhau giữa phân tích tài chính và phân tích kinh tế .......117
5.3.4 Các chi phí của dự án .........................................................................................117
5.3.5 Các lợi ích của dự án ..........................................................................................120
5.3.6 Tính toán chi phí và lợi ích của dự án ................................................................121
5.3.7 Giá trị thời gian của tiền tệ .................................................................................124
5.3.8 Xác định lợi ích của dự án..................................................................................126
3
5.3.9 Phân tích độ nhạy ...............................................................................................129
Chương 6: đánh giá tác động môi trường....................................................................132
6.1 Khái quát chung.....................................................................................................132
6.1.1 Tầm quan trọng của đánh giá tác động môi trường............................................133
6.1.2 Mục đính của đánh giá tác động môi trường......................................................134
6.1.3 Một số vấn đề về môi trường trên thế giới và ở Việt Nam.................................135
6.1.4 Các loại hình tác động môi trường và khái niệm đánh giá tác động tổng hợp...137
6.1.5 Các nguyên tắc cơ bản của ĐTM .......................................................................141
6.2 Những yêu cầu về môi trường và khung thể chế và luật pháp cho ĐTM .............142
6.2.1 Phân công trách nhiệm Nhà nước về bảo vệ môi trường ...................................143
6.2.2 Luật Bảo vệ môi trường và các văn bản dưới luật về bảo vệ môi trường ..........144
6.2.3 Tiêu chuẩn môi trường và việc áp dụng các tiêu chuẩn này ..............................145
6.3 Quá trình đánh giá tác động môi trường................................................................146
6.3.1 Sàng lọc môi trường ...........................................................................................148
6.3.2 Xác định phạm vi đánh giá tác động môi trường ...............................................153
6.3.3 Phân tích tác động...............................................................................................156
6.3.4 Giảm thiểu và quản lý tác động ..........................................................................164
6.3.5 Báo cáo ĐTM .....................................................................................................166
6.4 Đánh giá tác động xã hội .......................................................................................167
6.5 Sự tham gia của cộng đồng đánh giá tác động môi trường ...................................169
Chương 7: lựa chọn công nghệ thích hợp....................................................................172
7.1 Khái niệm về công nghệ thích hợp ........................................................................172
7.2 Liên kết việc lựa chọn công nghệ với vận hành và duy tu ....................................172
7.3 Quá trình lựa chọn công nghệ................................................................................175
7.3.1 Giới thiệu ............................................................................................................175
7.3.2 Các yếu tố ảnh hưởng đến việc lựa chọn công nghệ ..........................................177
7.3.3 Quá trình lựa chọn công nghệ cấp nước.............................................................182
7.3.4 Quá trình lựa chọn công nghệ vệ sinh giá rẻ ......................................................183
4
Lời giới thiệu
Môn học Tiếp cận bền vững trong các dự án phát triển nông thôn được đề xuất trong
khuôn khổ Tiểu hợp phần 1.3 “Hỗ trợ tăng cường năng lực cho Trường Đại học Thủy
lợi” của dự án Hỗ trợ Ngành Nước (WaterSPS) của DANIDA để đưa vào chương trình
đào tạo hệ đại học của các ngành Thủy nông - Cải tạo đất và Cơ sở hạ tầng của Khoa
Quy hoạch và Quản lý Hệ thống Công trình, Trường Đại học Thủy lợi.
Môn học này nhằm giới thiệu cho sinh viên những kiến thức cơ bản về các khía cạnh
về kinh tế, xã hội, môi trường, tổ chức và thể chế trong thực thi các dự án phát triển
nông thôn, đặc biệt là các dự án tưới tiêu, cấp nước và vệ sinh nông thôn và cải tạo đất,
để đảm bảo tính bền vững của dự án. Sau khi học xong môn học này sinh viên sẽ có
được cái nhìn tổng thể về các phương pháp "phi kỹ thuật" được sử dụng trong các dự
án phát triển nông thôn và có khả năng làm việc, giao tiếp tốt với nhau trong các nhóm
công tác đa chuyên môn.
Đề cương môn học và đề cương giáo trình Tiếp cận bền vững trong các dự án phát
triển nông thôn được xây dựng với sự phối hợp của các chuyên gia tư vấn quốc tế của
Dự án và các cán bộ giảng dạy thuộc Khoa Quy hoạch và Quản lý Hệ thống Công
trình, đặc biệt là Bộ môn Thủy nông. Giáo trình Tiếp cận bền vững trong các dự án
phát triển nông thôn, một trong những tài liệu chính cho môn học này, được biên soạn
bởi một nhóm các cán bộ giảng dạy thuộc Bộ môn Thủy nông, Trường Đại học Thủy
lợi.
PGS.TS. Nguyễn Quang Kim là chủ biên đồng thời trực tiếp biên soạn các chương 4,
5, 6, 7 và tham gia biên soạn các chương 1 và 2. GS.TS Bùi Hiếu biên soạn chương 3.
TS. Phạm Ngọc Hải chịu trách nhiệm chính trong việc biên soạn chương 2. TS. Phạm
Việt Hòa tham gia biên soạn chương 1.
Tập thể tác giả muốn gửi lời cảm ơn đặc biệt tới TS. Henrik Bregnhoj thuộc Đại học
Kỹ thuật Đan Mạch (DTU) và GS.TS. Tống Đức Khang, nguyên Trưởng Bộ môn
Thủy nông, những người đã góp công rất lớn trong việc đề xuất, xây dựng đề cương
môn học và đề cương giáo trình này. Tập thể tác giả cũng đánh giá rất cao những giúp
đỡ đầy hiệu quả của TS. Roger Chenevey, Cố vấn trưởng Tiểu hợp phần 1.3, và tập thể
cán bộ giảng dạy trong Bộ môn Thủy nông cũng như trong toàn Khoa Quy hoạch và
Quản lý Hệ thống Công trình. Cũng cần phải nói rằng Giáo trình này không thể hoàn
thành nếu thiếu sự quan tâm chỉ đạo, động viên và tạo điều kiện làm việc thuận lợi cho
nhóm tác giả của Ban giám hiệu Trường Đại học Thủy lợi.
Hà Nội, tháng 12 năm 2004
Tập thể tác giả
3
nguon tai.lieu . vn
Lời giới thiệu ...................................................................................................................3
các từ viết tắt....................................................................................................................4
Chương 1: Giới thiệu chung ............................................................................................6
1.1 Tính bền vững............................................................................................................6
1.1.1 Phát triển bền vững.................................................................................................9
1.1.2 Tính bền vững của dự án phát triển ......................................................................11
1.2 Tiếp cận đáp ứng yêu cầu ........................................................................................13
1.2.1 Sự cần thiết của việc áp dụng tiếp cận đáp ứng nhu cầu ......................................13
1.2.2 Cơ sở của tiếp cận đáp ứng nhu cầu .....................................................................13
1.2.3 Định nghĩa về tiếp cận đáp ứng nhu cầu ..............................................................15
1.2.3 DRA và đánh giá nhu cầu.....................................................................................16
1.2.4 Hiện trạng về phương pháp tiếp cận đáp ứng yêu cầu ở Việt Nam......................18
1.2.2 Vai trò mới của người kỹ sư trong tiếp cận bền vững của các dự án ...................23
chương 2: Các khía cạnh của dự án phát triển nông thôn .............................................27
2.1 Khái niệm về dự án phát triển nông thôn ................................................................27
2.2 Các khía cạnh của dự án ..........................................................................................28
2.2.1 Khía cạnh kỹ thuật................................................................................................28
2.2.2 Khía cạnh quản lý, tổ chức và thể chế..................................................................29
2.2.3 Khía cạnh xã hội ...................................................................................................30
2.2.4 Khía cạnh môi trường...........................................................................................31
2.2.5 Khía cạnh về thương mại......................................................................................32
2.2.6 Khía cạnh tài chính ...............................................................................................32
2.2.7 Khía cạnh kinh tế..................................................................................................34
2.3 Chu trình dự án ........................................................................................................35
2.3.1 Xác định dự án......................................................................................................36
2.3.2 Chuẩn bị và phân tích dự án .................................................................................36
2.3.3 Thẩm định và phê duyệt dự án .............................................................................37
2.3.4 Thực hiện dự án ....................................................................................................37
2.3.5 Đánh giá dự án......................................................................................................38
2.4 Tiếp cận khung lôgic LFA.......................................................................................40
2.4.1 Khái niệm về tiếp cận khung lôgíc .......................................................................40
2.4.2 Phân tích hiện trạng ..............................................................................................42
2.4.3 Ma trận khung lôgíc..............................................................................................46
Chương 3: Sự tham gia của cộng đồng và vấn đề truyền thông....................................51
3.1 Giới thiệu .................................................................................................................51
2
3.1.1 Sự tham gia của cộng đồng...................................................................................51
3.1.2 Các phương pháp tham gia cộng đồng .................................................................51
3.2 Các tiếp cận trong thông tin, giáo dục truyền thông................................................54
3.3 Các phương pháp huy động sự tham gia cộng đồng ...............................................55
3.3.1 Các phương pháp và công cụ huy động sự tham gia của cộng đồng ...................55
3.4 Phân tích các bên liên đới........................................................................................60
3.5 Vấn đề giới trong dự án phát triển..........................................................................60
3.5.1 Sự cần thiết, vai trò quốc tế .................................................................................60
3.5.2 Phân tích Giới - Công cụ cho sự phát triển đáp ứng về giới ................................61
3.5.3 Giới là vấn đề phát triển trong các dự án phát triển .............................................63
3.6 Hoà nhập vấn đề giới vào dự án đại diện: phát triển tài nguyên nước ...................64
3.6.1 Sự cần thiết và vấn đề cơ bản ..............................................................................64
3.6.2 Chiến lược hoà nhập giới vào dự án phát triển....................................................66
3.6.3 Ma trận phân tích giới...........................................................................................67
3.7 Sự tham gia của cộng đồng trong quản lý dự án thuỷ lợi........................................68
3.7.1 Mở đầu - ý nghĩa...................................................................................................68
3.7.2 Cơ sở khoa học chương trình nông dân tham gia quản lý tưới (PIM)..................70
3.7.3 Hội những người dùng nước (HNDN) .................................................................70
Chương 4: vấn đề về thể chế trong các dự án phát triển nông thôn ..............................76
4.1 Phát triển thể chế: Những khái niệm cơ bản............................................................76
4.2 Ngành nước và thể chế về nước ..............................................................................79
4.3 Chuyển giao quản lý tưới và những yêu cầu thay đổi thể chế.................................84
4.3.1 Nội dung cơ bản và yêu cầu đổi mới thể chế trong chuyển giao quản lý tưới .....84
4.3.2 Chuyển giao quản lý tưới ở Việt Nam..................................................................89
Chương 5: Tài chính trong các dự án phát triển nông thôn...........................................96
5.1 Nước là một loại hàng hóa.......................................................................................96
5.1.1 Ước tính chi phí sử dụng nước .............................................................................96
5.1.2 Các thành phần của giá trị nước ...........................................................................99
5.2 Hoàn chi phí...........................................................................................................101
5.2.1 Các yếu tố đảm bảo sự bền vững của các dự án.................................................101
5.2.2 Yêu cầu và sự tự nguyện chi trả .........................................................................102
5.2.3 Quản lý hoàn chi phí và tài chính cộng đồng .....................................................106
5.3 Phân tích kinh tế và phân tích tài chính.................................................................115
5.3.1 Khái niệm và ý nghĩa của phân tích tài chính ....................................................115
5.3.2 Phân tích kinh tế và ý nghĩa của phân tích kinh tế .............................................117
5.3.3 Sự giống nhau và khác nhau giữa phân tích tài chính và phân tích kinh tế .......117
5.3.4 Các chi phí của dự án .........................................................................................117
5.3.5 Các lợi ích của dự án ..........................................................................................120
5.3.6 Tính toán chi phí và lợi ích của dự án ................................................................121
5.3.7 Giá trị thời gian của tiền tệ .................................................................................124
5.3.8 Xác định lợi ích của dự án..................................................................................126
3
5.3.9 Phân tích độ nhạy ...............................................................................................129
Chương 6: đánh giá tác động môi trường....................................................................132
6.1 Khái quát chung.....................................................................................................132
6.1.1 Tầm quan trọng của đánh giá tác động môi trường............................................133
6.1.2 Mục đính của đánh giá tác động môi trường......................................................134
6.1.3 Một số vấn đề về môi trường trên thế giới và ở Việt Nam.................................135
6.1.4 Các loại hình tác động môi trường và khái niệm đánh giá tác động tổng hợp...137
6.1.5 Các nguyên tắc cơ bản của ĐTM .......................................................................141
6.2 Những yêu cầu về môi trường và khung thể chế và luật pháp cho ĐTM .............142
6.2.1 Phân công trách nhiệm Nhà nước về bảo vệ môi trường ...................................143
6.2.2 Luật Bảo vệ môi trường và các văn bản dưới luật về bảo vệ môi trường ..........144
6.2.3 Tiêu chuẩn môi trường và việc áp dụng các tiêu chuẩn này ..............................145
6.3 Quá trình đánh giá tác động môi trường................................................................146
6.3.1 Sàng lọc môi trường ...........................................................................................148
6.3.2 Xác định phạm vi đánh giá tác động môi trường ...............................................153
6.3.3 Phân tích tác động...............................................................................................156
6.3.4 Giảm thiểu và quản lý tác động ..........................................................................164
6.3.5 Báo cáo ĐTM .....................................................................................................166
6.4 Đánh giá tác động xã hội .......................................................................................167
6.5 Sự tham gia của cộng đồng đánh giá tác động môi trường ...................................169
Chương 7: lựa chọn công nghệ thích hợp....................................................................172
7.1 Khái niệm về công nghệ thích hợp ........................................................................172
7.2 Liên kết việc lựa chọn công nghệ với vận hành và duy tu ....................................172
7.3 Quá trình lựa chọn công nghệ................................................................................175
7.3.1 Giới thiệu ............................................................................................................175
7.3.2 Các yếu tố ảnh hưởng đến việc lựa chọn công nghệ ..........................................177
7.3.3 Quá trình lựa chọn công nghệ cấp nước.............................................................182
7.3.4 Quá trình lựa chọn công nghệ vệ sinh giá rẻ ......................................................183
4
Lời giới thiệu
Môn học Tiếp cận bền vững trong các dự án phát triển nông thôn được đề xuất trong
khuôn khổ Tiểu hợp phần 1.3 “Hỗ trợ tăng cường năng lực cho Trường Đại học Thủy
lợi” của dự án Hỗ trợ Ngành Nước (WaterSPS) của DANIDA để đưa vào chương trình
đào tạo hệ đại học của các ngành Thủy nông - Cải tạo đất và Cơ sở hạ tầng của Khoa
Quy hoạch và Quản lý Hệ thống Công trình, Trường Đại học Thủy lợi.
Môn học này nhằm giới thiệu cho sinh viên những kiến thức cơ bản về các khía cạnh
về kinh tế, xã hội, môi trường, tổ chức và thể chế trong thực thi các dự án phát triển
nông thôn, đặc biệt là các dự án tưới tiêu, cấp nước và vệ sinh nông thôn và cải tạo đất,
để đảm bảo tính bền vững của dự án. Sau khi học xong môn học này sinh viên sẽ có
được cái nhìn tổng thể về các phương pháp "phi kỹ thuật" được sử dụng trong các dự
án phát triển nông thôn và có khả năng làm việc, giao tiếp tốt với nhau trong các nhóm
công tác đa chuyên môn.
Đề cương môn học và đề cương giáo trình Tiếp cận bền vững trong các dự án phát
triển nông thôn được xây dựng với sự phối hợp của các chuyên gia tư vấn quốc tế của
Dự án và các cán bộ giảng dạy thuộc Khoa Quy hoạch và Quản lý Hệ thống Công
trình, đặc biệt là Bộ môn Thủy nông. Giáo trình Tiếp cận bền vững trong các dự án
phát triển nông thôn, một trong những tài liệu chính cho môn học này, được biên soạn
bởi một nhóm các cán bộ giảng dạy thuộc Bộ môn Thủy nông, Trường Đại học Thủy
lợi.
PGS.TS. Nguyễn Quang Kim là chủ biên đồng thời trực tiếp biên soạn các chương 4,
5, 6, 7 và tham gia biên soạn các chương 1 và 2. GS.TS Bùi Hiếu biên soạn chương 3.
TS. Phạm Ngọc Hải chịu trách nhiệm chính trong việc biên soạn chương 2. TS. Phạm
Việt Hòa tham gia biên soạn chương 1.
Tập thể tác giả muốn gửi lời cảm ơn đặc biệt tới TS. Henrik Bregnhoj thuộc Đại học
Kỹ thuật Đan Mạch (DTU) và GS.TS. Tống Đức Khang, nguyên Trưởng Bộ môn
Thủy nông, những người đã góp công rất lớn trong việc đề xuất, xây dựng đề cương
môn học và đề cương giáo trình này. Tập thể tác giả cũng đánh giá rất cao những giúp
đỡ đầy hiệu quả của TS. Roger Chenevey, Cố vấn trưởng Tiểu hợp phần 1.3, và tập thể
cán bộ giảng dạy trong Bộ môn Thủy nông cũng như trong toàn Khoa Quy hoạch và
Quản lý Hệ thống Công trình. Cũng cần phải nói rằng Giáo trình này không thể hoàn
thành nếu thiếu sự quan tâm chỉ đạo, động viên và tạo điều kiện làm việc thuận lợi cho
nhóm tác giả của Ban giám hiệu Trường Đại học Thủy lợi.
Hà Nội, tháng 12 năm 2004
Tập thể tác giả
3