Xem mẫu
- Giaïo trçnh THUÍY VÀN CÄNG TRÇNH Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Chæång 3
CAÏC YÃÚU TÄÚ KHÊ HÁÛU AÍNH HÆÅÍNG ÂÃÚN DOÌNG CHAÍY
--- oOo ---
3.1 MÆA
3.1.1 Sæû giaïng thuíy vaì mæa
Sæû giaïng thuíy (precipitation) hay laì sæû ngæng kãút håi næåïc trong khê quyãøn
laì quaï trçnh næåïc tæì thãø håi chuyãøn sang thãø loíng (mæa, sæång) hoàûc thãø ràõn (mæa
âaï, tuyãút) vaì råi xuäúng màût âáút. Trong mäüt khaïi niãûm gáön âuïng åí næåïc ta, læåüng
giaïng thuíy vaì læåüng mæa råi (rainfall) coï giaï trë gáön nhæ nhau. Mæa laì hiãûn tæåüng
caïc haût næåïc næåïc coï tæì sæû ngæng tuû håi næåïc trong máy vaì råi xuäúng âáút.
Mæa laì nguäön cung cáúp næåïc ngoüt chênh trãn thãú giåïi vaì laì yãúu täú quan troüng nháút
cuía sæû hçnh thaình doìng chaíy säng ngoìi åí næåïc ta. Mæa cuîng laì âäúi tæåüng nghiãn
cæïu cå baín liãn quan âãún váún âãö khai thaïc taìi nguyãn næåïc vaì chäúng thiãn tai nhæ
luî luût, haûn haïn.
3.1.2 Sæû hçnh thaình mæa
Máy (cloud) laì mäüt khäúi áøm khäng khê táûp håüp båíi sæû bäúc thoaït håi cuía
næåïc. Pháön låïn håi næåïc bäúc lãn tæì caïc âaûi dæång vaì biãøn vuìng nhiãût âåïi. Mäüt khäúi
khäng khê áøm æåït khi gàûp laûnh seî coï sæû ngæng tuû hçnh thaình mæa.
(Xem Baìi âoüc thãm: "Sæû hçnh thaình vaì phán biãût caïc loaûi máy" åí cuäúi chæång)
Coï 3 tiãún trçnh chênh taûo nãn sæû laìm laûnh, gáy ra mæa:
• Do âëa hçnh (náng sån: Orographic lifting)
Khi mäüt khäúi khäng khê áøm âang di chuyãøn gàûp mäüt daîy nuïi cháûn laûi, khäúi khê seî
bë náng lãn gáy hiãûn tæåüng laûnh âi vç âäüng læûc. Håi næåïc ngæng tuû gáy mæa åí mäüt
nãn sæåìn daîy nuïi, bãn kia laûi khä. Loaûi naìy goüi laì mæa âëa hçnh, ráút âàûc træng åí khu
væûc Træåìng sån næåïc ta. Mæa âëa hçnh thæåìng låïn vaì keïo daìi.
Máy
Gioï
Nuïi Âëa hçnh cao
Mæa
Hçnh 3.1 Mæa âëa hçnh
-------------------------------------------------------- 18 -------------------------------------------------------
Chæång 3: CAÏC YÃÚU TÄÚ KHÊ HÁÛU AÍNH HÆÅÍNG ÂÃÚN DOÌNG CHAÍY
- Giaïo trçnh THUÍY VÀN CÄNG TRÇNH Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
• Do âäúi læu (Convection)
Do sæû gia tàng nhiãût âäü trong muìa khä taûo nãn sæû bäúc håi næåïc maûnh meî, khäúi
khäng khê áøm saït màût âäút bë náng lãn cao gáy hiãûn tæåüng máút nhiãût, håi næåïc
ngæng tuû gáy mæa keìm sáúm chåïp.
Máy
700
600 Nhiãût âäü tháúp
500
400
300 Håi næåïc bäúc cao
200
100 Mæa
Nhiãût âäü cao
0
Màût âáút
Hçnh 3.2 Mæa âäúi læu
• Do häüi tuû (Convergence)
Khi coï baîo, caïc cån gioï häüi tuû laûi taûo ra caïc xoaïy låïn (Cyclone) náng khäng khê áøm
lãn cao vaì gáy mæa låïn. Âáy laì hiãûn tæåüng thæåìng xaíy ra åí næåïc ta trong muìa
mæa. Khi mäüt khäúi khäng khê laûnh âang di chuyãøn gàûp mäüt khäúi khäng khê noïng
vaì áøm seî taûo ra mäüt vuìng tiãúp xuïc goüi laì front. Khi khäúi khäng khê laûnh di chuyãøn
vaìo vuìng khäng khê noïng seî taûo ra hiãûn tæåüng front laûnh vaì ngæåüc laûi khi mäüt khäúi
khäng khê noïng âi vaìo vuìng khäng khê laûnh âæïng yãn hay di chuyãøn cháûm seî taûo
front noïng. Mæa xaíy ra åí màût tiãúp xuïc giæîa khäúi khäng khê noïng vaì laûnh.
màût tiãúp xuïc
Khê noïng
Khê laûnh
front noïng (di chuyãøn cháûm)
Mæa råi
Hçnh 3.3 Mæa front
-------------------------------------------------------- 19 -------------------------------------------------------
Chæång 3: CAÏC YÃÚU TÄÚ KHÊ HÁÛU AÍNH HÆÅÍNG ÂÃÚN DOÌNG CHAÍY
- Giaïo trçnh THUÍY VÀN CÄNG TRÇNH Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
3.1.3 Tênh toaïn læåüng mæa bçnh quán
Læåüng mæa trong mäüt thåìi âoaûn naìo âoï laì chiãöu daìy låïp næåïc mæa âo âæåüc
taûi mäüt hay nhiãöu traûm âo mæa trong thåìi âoaûn âoï, læåüng mæa coï âån vë tênh laì
mm. Duûng cuû âãø âo mæa goüi laì thuìng âo mæa (raingauge) âæåüc âàût giæîa tråìi âãø âo
mæa âãø âo låïp næåïc mæa råi xuäúng âáút. (xem hçnh trong pháön phuû luûc). Coï thãø xaïc
âënh læåüng mæa bçnh quán khi coï 1 traûm hay nhiãöu traûm âo mæa.
a. Læåüng mæa bçnh quán theo thåìi âoaûn:
Trong thåìi âoaûn 1 nàm, 1 muìa, 1 thaïng hay 1 tuáön, læåüng mæa bçnh quán
cuía mäüt traûm âo mæa âæåüc xaïc âënh theo cäng thæïc sau:
n
∑X
i =1
i
X tb = (3-1)
n
trong âoï : Xtb laì læåüng mæa bçnh quán, Xi laì læåüng mæa åí thåìi âoaûn thæï i
n laì säú thåìi âoaûn tênh toaïn.
Nhæîng nàm liãn tuûc coï læåüng mua Xi ≥ Xtb láûp thaình nhoïm nàm mæa nhiãöu,
ngæåüc laûi laì nhoïm nàm mæa êt. Trong tênh toaïn thuíy näng, læoüng mæa bçnh quán
thaïng hay tuáön coï yï nghéa nhiãöu hån læåüng mæa tênh theo muìa hay nàm.
400 C a n th o
350 R a c h g ia
300 S o c tr a n g
250
200
150
100
50
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Thaïng
Hçnh 3.5 Sæû thay âäøi læåüng mæa bçnh quán thaïng caïc traûm:
* Cáön Thå (1949-1987) * Raûch Giaï (1960-1987) * Soïc Tràng (1977-1987)
b. Phæång phaïp tênh bçnh quán læu væûc
Læu væûc laì pháön diãûn têch maì læåüng mæa råi trãn âoï seî táûp trung vaìo mäüt
hãû thäúng säng. Pháön læu væûc seî noïi roî hån åí chæång sau. Trãn mäüt læu væûc coï thãø
coï nhiãöu traûm âo mæa. caïc tênh læåüng mæa bçnh quán trãn læu væûc nhæ sau:
• Phæång phaïp bçnh quán säú hoüc (Arithmetical-Mean Method)
Phæång phaïp naìy sæí duûng khi traûm âo mæa khaï nhiãöu vaì âàût tæång âäúi âäöng âãöu
trãn læu væûc:
-------------------------------------------------------- 20 -------------------------------------------------------
Chæång 3: CAÏC YÃÚU TÄÚ KHÊ HÁÛU AÍNH HÆÅÍNG ÂÃÚN DOÌNG CHAÍY
- Giaïo trçnh THUÍY VÀN CÄNG TRÇNH Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
n
∑i=1
X i
X tb = (3-2)
n
trong âoï : n laì säú traûm âo mæa trãn læu væûc
Xi laì læåüng mæa åí traûm thæï i
• Phæång phaïp âa giaïc Thiessen (Thiessen Polygons Method)
Phæång phaïp naìy xem caïc âiãøm âo mæa taûi mäüt vë trê naìo âoï laì âaûi diãûn cho læåüng
mæa chè åí khu væûc nháút âënh chung quanh noï. Khu væûc naìy âæåüc khäúng chãú båíi
caïc âæåìng trung træûc näúi liãön caïc traûm våïi nhau.
Trçnh tæû veî vaì tênh toaïn nhæ sau:
+ Näúi caïc traûm âo mæa trãn baín âäö thaình caïc tam giaïc,
+ Veî caïc âæåìng trung træûc cuía caïc tam giaïc âoï thaình caïc âa giaïc.
+ Læåüng mæa taûi traûm âo mæa nàòm trong mäùi âa giaïc seî âaûi diãûn cho læåüng
mæa trãn pháön diãûn têch âa giaïc âoï.
+ Âo diãûn têch tæìng âa giaïc.
+ Læåüng mæa bçnh quán læu væûc seî âæåüc tênh theo cäng thæïc:
n
∑f
i =1
i .Xi
X bq = (3-3)
n
∑ f i = F
i =1
trong âoï: Xi laì læåüng mæa taûi traûm thæï i âaûi diãûn cho maíng diãûn têch thæï i
n laì säú âa giaïc hoàûc säú traûm mæa
fi laì diãûn têch cuía khu væûc thæï i
F laì diãûn têch khu væûc tênh bàòng km2
• Phæång phaïp âæåìng âàóng vuî (Isohyetal Method)
Âæåìng âàóng vuî laì âæåìng cong näúi liãön caïc âiãøm coï læåüng mæa bàòng nhau, caïc
âæåìng naìy âæåüc veî bàòng caïch näüi suy khi trãn vuìng coï nhiãöu traûm âo mæa.
Læåüng mæa bçnh quán tênh theo cäng thæïc:
n
X +X
∑ f i i 2 i +1
i =1
X bq = (3-4)
F
våïi fi laì diãûn têch giæîa 2 âuåìng âàóng vuî coï læåüng mæa tæång æïng laì Xi vaì Xi+1.
-------------------------------------------------------- 21 -------------------------------------------------------
Chæång 3: CAÏC YÃÚU TÄÚ KHÊ HÁÛU AÍNH HÆÅÍNG ÂÃÚN DOÌNG CHAÍY
- Giaïo trçnh THUÍY VÀN CÄNG TRÇNH Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
16.5 Hçnh 3.6 Vê duû minh hoüa tênh mæa bçnh quán
48.8
71.6 Phæång phaïp bçnh quán säú hoüc
37.1
68.3
37.1 + 48.8 + 68.3 + 114.3 + 75.7 + 127.0
39.1 114.3 X = = 78.5 mm
6
127.0
75.1 49.5
44.5
16.5 Phæång phaïp âa giaïc Thiessen
48.8
71.6
Læåüng mæa Diãûn têch % täøng Læåüng mæa
37.1 âo âæåüc âa giaïc diãûn têch gia troüng
68.3 (mm) (km2) (%) (c1 x c3, mm)
39.1 114.3 ==c1===== ==c2==== ==c3=== ==c4=====
16.5 18 1.1 0.18
127.0 37.1 311 19.1 7.11
48.8 282 17.3 8.48
75.1 49.5 68.3 311 19.1 13.10
39.1 52 3.2 1.25
75.7 238 14.6 11.11
127.0 212 13.0 16.60
44.5 114.3 197 12.1 13.89
======== ======= ======= ========
1621 # 100 71.76 mm
16.5
48.8
51 71.6 Phæång phaïp âæåìng âàóng vuî
37.1 76
25 68.3 Trë Diãûn têch Diãûn têch Læåüng mæa Thãø têch
39.1 114.3 102 âàóng vuî bao boüc*1 thæûc *2 trung bçnh mæa
(mm) (km2) (km2) (mm) (c4 x c4)
127.0 ==c1== ==c2== ==c3=== ===c4==== ==c5===
127 34 34 135 4590
75.1 49.5 102 233 199 117 23283
51 76 534 300 89 26000
51 1041 508 64 32448
76 25 1541 500 38 19000
44.5 < 25 1621 80 20 1600
===== ====== ====== ======= ======
Σ = 107621
107621
Læåüng mæa bçnh quán = = 66 mm
1621
*1. laì diãûn têch giåïi haûn båíi âæåìng biãn âæåìng âàóng vuî
*2. laì diãûn têch giæîa 2 âæåìng âàóng vuî vaì biãn cuía læu væûc
-------------------------------------------------------- 22 -------------------------------------------------------
Chæång 3: CAÏC YÃÚU TÄÚ KHÊ HÁÛU AÍNH HÆÅÍNG ÂÃÚN DOÌNG CHAÍY
- Giaïo trçnh THUÍY VÀN CÄNG TRÇNH Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
3.2 ÁØM ÂÄÜ KHÄNG KHÊ
3.2.1 Caïc âàûc træng cuía áøm âäü khäng khê
ÁØm âäü khäng khê (air humidity/ moisture) laì læåüng håi næåïc chæïa trong
khäng khê. táöng khäng khê åí saït màût âáút luïc naìo cuîng coï håi næåïc: næåïc tæì häö ao,
säng, biãøn, ... bäúc håi toía ra, thoaït håi næåïc tæì sæû hä háúp cuía thæûc vaì âäüng váût vaì
håi næåïc tæì caïc hoaût âäüng cäng nghiãûp, loì håi phaït ra. Ngæåìi ta duìng 3 âàûc træng
sau âãø xaïc âënh âäü áøm khäng khê.
• AÏp suáút håi næåïc (e): coìn goüi laì sæïc træång håi næåïc laì pháön aïp suáút do håi
næoïc chæïa trong khäng khê gáy ra vaì âæåüc biãøu thë bàòng milimeït cäüt thuíy ngán
(mmHg) hoàûc milibar (mb):
1 mb = 10-3 bar = 102 N/m2 = 3/4 mmHg
ÅÍ mäüt nhiãût âäü nháút âënh, aïp suáút håi næoïc æïng våïi giåïi haûn täúi âa cuía håi næåïc
trong khäng khê goüi laì aïp suáút håi næåïc baîo hoìa hay aïp suáút cæûc âaûi cuía håi næåïc
trong khäng khê vaì âæåüc kyï hiãûu laì E, tênh theo cäng thæïc:
7 , 6 .t
E = 6 ,1 × 1 0 242 + t
(3-5)
trong âoï 6,1 laì aïp suáút baîo hoìa åí nhiãût âäü 0 °C
7,6 vaì 242 laì caïc hãû säú thæûc nghiãûm
t laì nhiãût âäü khäng khê
• Âäü áøm tuyãût âäúi (a): coìn goüi laì máût âäü håi næåïc, laì læåüng næåïc coï trong mäüt
âån vë thãø têch khäng khê, âån vë thæåìng duìng laì g/m3 hay g/cm3. Giæîa âäü áøm
tuyãût âäúi a vaì aïp suáút håi næåïc coï mäúi liãn hãû sau:
1,06
a= ⋅ e (g/m3) (3-6)
1 + α.t
trong âoï t laì nhiãût âäü khäng khê (t °C)
α laì hãû säú daîn nåí cuía khäng khê, α = 0,0036
e laì aïp suáút håi næåïc âo bàòng mmHg, træåìng håüp e tênh bàòng milibar
thç hãû säú træåïc e (laì 1,06) âæåüc thay bàòng 0,8.
Ghi chuï:
1,06
Tyí säú ≈ 1, nãn trë säú âäü áøm tuyãût âäúi a vaì aïp suáút håi næåïc e gáön bàòng nhau.
1 + α.t
-------------------------------------------------------- 23 -------------------------------------------------------
Chæång 3: CAÏC YÃÚU TÄÚ KHÊ HÁÛU AÍNH HÆÅÍNG ÂÃÚN DOÌNG CHAÍY
- Giaïo trçnh THUÍY VÀN CÄNG TRÇNH Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
• Âäü áøm tæång âäúi (R): laì tyí säú giæîa aïp suáút håi næåïc åí traûng thaïi thæûc tãú e
våïi aïp suáút håi næåïc åí traûng thaïi baîo hoìa E, trong cuìng mäüt nhiãût âäü. R thæåìng
âæåüc tênh bàòng %:
e
R = 100% (3-7)
E
Vç e ≤ E nãn R% ≤ 100 %. Trong näng nghiãûp, ta thæåìng sæí duûng âäü áøm tæång âäúi
âãø chè säú læåüng håi næåïc trong khäng khê. Âäü áøm tæång âäúi R coï thãø tênh gáön âuïng
tæì:
8
112 − 0,1. T + Td
R ≈ 100 (3-8)
112 + 0,9. T
trong âoï : T laì nhiãût âäü khäng khê tênh theo âäü Celsius
Td laì nhiãût âäü âiãøm sæång (dewpoint).
Td âæåüc âënh nghéa laì nhiãût âäü maì åí âoï håi næåïc trong khäng khê âaût
tåïi traûng thaïi baîo hoìa. Td laì nhiãût âäü coï aïp suáút håi næåïc baîo hoìa E bàòng aïp suáút
håi næåïc thæûc tãú e.
• Âäü thiãúu huût baîo hoìa (d): hay coìn goüi laì âäü huût áøm, laì hiãûu säú giæîa aïp suáút
håi næåïc baîo hoìa E vaì aïp suáút håi næåïc e trong khäng khê åí mäüt nhiãût âäü nháút
âënh.
d=E-e (mmHg) hoàûc (mb) (3-9)
Hçnh 3.7 Nhiãût kãú max & min (Maximum & minimum thermometers),
Nhiãût kãú báöu khä & æåït (Wet & dry bulb thermometers),
Nhiãût kãú tæû ghi (Thermograph - records temperature),
ÁØm kãú tæû ghi (Hydrograph - records humidity)
-------------------------------------------------------- 24 -------------------------------------------------------
Chæång 3: CAÏC YÃÚU TÄÚ KHÊ HÁÛU AÍNH HÆÅÍNG ÂÃÚN DOÌNG CHAÍY
- Giaïo trçnh THUÍY VÀN CÄNG TRÇNH Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
3.4.2 Sæû thay âäøi âäü áøm khäng khê theo thåìi gian
Hàòng ngaìy, âäü áøm khäng khê cao nháút tæì 4 - 5 giåì saïng (miãön Nam Viãût
Nam) vaì khoaíng 6 - 7 giåì saïng (miãön Bàõc Viãût Nam), âäü áøm tháúp nháút vaìo khoaíng
13 - 14 giåì.
Trong nàm, taûi miãön Bàõc Viãût Nam âäü áøm tæång âäúi cao nháút vaìo muìa Âäng
(thaïng 12, thaïng 1), tháúp nháút vaìo muìa heì (thaïng 6 - 7). Miãön Nam Viãût Nam chëu
sæû aính hæåíng roî rãût cuía gioï muìa, âäü áøm cao nháút vaìo muìa mæa (thaïng 8 - 9) vaì
tháúp nháút vaìo muìa khä (thaïng 3 - 4).
3.3 BÄÚC HÅI
3.3.1 Âënh nghéa
Bäúc håi (Evaporation) laì hiãûn tæåüng chuyãøn hoïa caïc phán tæí næåïc tæì thãø loíng
sang thãø håi do taïc duûng chênh cuía nhiãût âäü, gioï vaì âi vaìo khäng khê. Thoaït håi
(Transpiration) laì sæû bäúc håi xaíy ra åí bãö màût caïc mä cuía thæûc vaì âäüng váût. Trong
cán bàòng næoïc ngæåìi ta goüi chung laì bäúc thoaït håi (Evapotranspiration), hoàûc noïi tàõt
hån laì bäúc håi, laì täøng læåüng næåïc máút âi do sæû bäúc håi næåïc tæì màût næåïc, màût âáút,
qua laï cáy cuía låïp phuí thæûc váût, ...
Læåüng bäúc håi thæåìng tênh bàòng chiãöu daìy låïp næåïc bäúc håi, âån vë laì mm. Täúc âäü
bäúc håi laì læåüng næåïc boïc håi trong mäüt âån vë thåìi gian (mm/ngaìy). Næåïc khäng
ngæìng bäúc håi lãn khê quyãøn, læåüng bäúc håi phuû thuäüc vaìo nhiãöu yãúu täú:
• thåìi gian (ngaìy, âãm, muìa nàõng, muìa mæa, ...)
• âàûc âiãøm âëa lyï (vuìng nuïi, âäöng bàòng, xêch âaûo, än âåïi, ...)
• diãùn biãún cuía khê tæåüng (nhiãût âäü, gioï, áøm âäü, ...)
• låïp âáút màût (âáút seït, âáút caït. ...)
• låïp phuí thæûc váût (ræìng cáy, hoang maûc, ...)
Caïc traûm khê tæåüng Viãût Nam thæåìng âo bäúc håi bàòng thuìng bäúc håi.
Hçnh 3.8 Thuìng âo bäúc håi loaûi A
-------------------------------------------------------- 25 -------------------------------------------------------
Chæång 3: CAÏC YÃÚU TÄÚ KHÊ HÁÛU AÍNH HÆÅÍNG ÂÃÚN DOÌNG CHAÍY
- Giaïo trçnh THUÍY VÀN CÄNG TRÇNH Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Mäüt säú cäng thæïc kinh nghiãûm xaïc âënh âäü bäúc håi:
• Cäng thæïc Maietikhomirov:
Z = d.(15 + 3 w) (3-12)
• Cäng thæïc Poliacov:
Z = 18,6 (1 + 0,2.w) d2/3 (3-13)
• Cäng thæïc Davis:
Z = 0,5 d (3-14)
trong 3 cäng thæïc trãn:
Z - læåüng bäúc håi thaïng (mm/thaïng)
d - âäü thiãúu huût baîo hoìa bçnh quán thaïng (d = E - e)
w - täúc âäü gioï trung bçnh thaïng (m/s) åí âäü cao 8 - 10 m.
Täøng læåüng bäúc håi Wz trãn mäüt diãûn têch bãö màût F (km2) trong mäüt thåìi
âoaûn naìo âoï âæåüc xaïc âënh theo cäng thæïc:
Wz = 103 . E . F (m3) (3-15)
trong âoï E (mm) laì täøng læåüng bäúc håi trong thåìi âoaûn tênh toaïn.
3.3.2 Chãú âäü bäúc håi vaì nhán täú aính hæåíng âãún bäúc håi
Diãùn biãún bäúc håi hàòng ngaìy tæång æïng våïi diãùn biãún nhiãût âäü ngaìy. Âäü bäúc
håi låïn nháút thæåìng tháúy vaìo nhæîng buäøi træa vaì nhoí nháût vaìo thåìi âiãøm træåïc khi
màût tråìi moüc. Trong ngaìy, vaìo nhæîng luïc coï gioï låïn thç âäü bäúc håi cuîng gia tàng.
Muìa heì diãùn biãún cuía bäúc håi ngaìy roî neït hån muìa âäng. Trong nàm bäúc
håi cao nháút vaìo caïc thaïng 2 - 4 (miãön Nam VN), thaïng 5 - 7 (miãön Bàõc VN) vaì
tháúp nháút vaìo thaïng 9 - 10 (miãön Nam VN), thaïng 12 - 1 (miãön Bàõc VN).
200 Can Tho
150 Soc trang
100
50
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Thaïng
Hçnh 3.9 Thay âäøi læåüng bäúc håi trung bçnh thaïng (mm) taûi Cáön Thå vaì Soïc Tràng
3.4 GIOÏ, BAÎO
-------------------------------------------------------- 26 -------------------------------------------------------
Chæång 3: CAÏC YÃÚU TÄÚ KHÊ HÁÛU AÍNH HÆÅÍNG ÂÃÚN DOÌNG CHAÍY
- Giaïo trçnh THUÍY VÀN CÄNG TRÇNH Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
3.4.1 Sæû hçnh thaình gioï
Sæû chuyãøn âäüng cuía khäng khê tæång âäúi våïi màût âáút theo phæång nàòm
ngang goüi laì gioï. Khi màût âáút bë âäút noïng khäng âãöu taûo nãn caïc khäúi khäng khê coï
nhiãût âäü khaïc nhau, dáùn âãún sæû chãnh lãûch aïp suáút khäng khê. Khäng khê coï
khuynh hæåïng chuyãøn âäüng tæì nåi coï aïp suáút cao âãún nåi coï aïp suáút tháúp. Chênh
sæû chuyãøn âäüng cuía khäng khê taûo ra gioï. Sæû dëch chuyãøn khäúi khäng khê diãùn ra
cho âãún khi coï sæû cán bàòng aïp suáút måïi cháúm dæït.
BÆÏC XAÛ MÀÛT TRÅÌI
Doìng thàng
GIOÏ
Doìng giaïng
MÀÛT ÂÁÚT
Hçnh 3.10 Nguyãn nhán sinh ra gioï
3.4.2 Caïc âàûc træng cuía gioï
+ Hæåïng gioï : âæåüc biãøu thë bàòng hæåïng maì tæì âoï gioï thäøi âãún, vê duû gioï thäøi
tæì phæång bàõc âãún goüi laì gioï bàõc. Ngæåìi ta âënh hæåïng gioï theo phæång phaïp
phæång vë vaì theo âäü. Theo phæång phaïp phæång vë, ta qui æåïc chia màût phàóng
traïi âáút theo 16 hæåïng, trong âoï coï 4 hæåïng chênh theo 4 phæång tråìi laì : Bàõc (N -
North), Nam (S - South), Âäng (E - East) vaì Táy (W - West), nhæ hçnh sau:
NW N NE Ghi chuï: NE - Âäng Bàõc
NNW NNE NW - Táy Bàõc
SE - Âäng Nam
WNW ENE SW - Táy Nam
W E NNW - Bàõc Táy Bàõc
WSW ESE NNE - Bàõc Âäng Bàõc
WNW - Táy Táy Bàõc
SW SSW SSE SE ENE - Âäng Âäng Bàõc
S WSW - Táy Táy Nam
Hçnh 3.12 Hæåïng gioï ESE - Âäng Âäng Nam
SSW - Nam Táy Nam
SSE - Nam Âäng Nam
-------------------------------------------------------- 27 -------------------------------------------------------
Chæång 3: CAÏC YÃÚU TÄÚ KHÊ HÁÛU AÍNH HÆÅÍNG ÂÃÚN DOÌNG CHAÍY
- Giaïo trçnh THUÍY VÀN CÄNG TRÇNH Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Hçnh 3.13 Âo täúc âäü vaì hæåïng gioï
N (0 °)
Hæåïng gioï coï thãø biãøu thë bàòng âäü
våïi qui æåïc: láúy 0° laì hæåïng Bàõc,
90° laì hæåïng Âäng, 180° laì hæåïng
W (270°) E (90°)
Nam vaì 270° laì hæåïng Táy.
S (180°)
+ Täúc âäü gioï : Täúc âäü gioï âo bàòng säú meït gioï di chuyãøn âæåüc trong 1 giáy
(m/s) hoàûc säú kilämeït trong mäüt giåì (km/g). Täúc âäü gioï coìn coï thãø biãøu thë bàòng
cáúp gioï theo 12 cáúp do Âä âäúc haíi quán Anh Francis Beaufort (1774 - 1857) âãö
nghë. Baíng naìy âaî âæåüc Täø chæïc Khê tæåüng Thãú giåïi (WMO) cháúp nháûn tæì nàm
1894 trong mäüt cuäüc hoüp taûi Utrecht, Haì Lan.
Baíng 3.1 Baíng cáúp gioï (Beaufort Scale)
Cáúp gioï Täúc âäü (m/s) Phán haûng Mä taí
(km/g)
1 0 - 0,2 Làûng gioï Moüi váût yãn ténh, khoïi lãn thàóng, häö næåïc
(0 - 2,9) phàóng làûng nhæ gæång
2 0,3 - 1,5 Gioï ráút nheû Khoïi håi bë räúi âäüng, màût næåïc gåün lãn nhæ
(3,0 - 8,9) vaíy caï
3 1,6 - 3,3 Gioï nheû Màût caím tháúy coï gioï, laï cáy xaìo xaûc, soïng gåün
(9,0 - 15,9) nhæng khäng coï soïng väù
4 3,4 - 5,4 Gioï nhoí Laï vaì caình cáy nhoí bàõt âáöu rung âäüng. Cåì lay
(16,0 - 13,9) nheû. Soïng ráút nhoí
5 5,5 - 7,9 Gioï væìa Buûi vaì maính giáúy nhoí bàõt âáöu bay. Caình nhoí
(24,0 - 33,9) lung lay, soïng nhoí vaì daìi hån
6 8,0 - 10,7 Gioï khaï Cáy nhoí coï laï lung lay, màût næåïc häö ao gåün
(34,0 - 43,9) maûnh soïng. Ngoaìi biãøn soïng væìa vaì daìi
-------------------------------------------------------- 28 -------------------------------------------------------
Chæång 3: CAÏC YÃÚU TÄÚ KHÊ HÁÛU AÍNH HÆÅÍNG ÂÃÚN DOÌNG CHAÍY
- Giaïo trçnh THUÍY VÀN CÄNG TRÇNH Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
7 10,8 - 13,8 Gioï maûnh Caìng låïn lung lay, dáy âiãûn ngoaìi phäú thäøi vi
(44,0 - 54,9) vu. Ngoün soïng bàõt âáöu coï buûi næåïc bàõn lãn
8 13,9 - 17,1 Gioï khaï to Cáy to rung chuyãøn, khoï âi bäü ngæåüc chiãöu
(55,0 - 67,9) gioï. Soïng khaï cao
9 17,2 - 20,7 Gioï to Caình nhoí bë beí gaîy. Khäng âi ngæåüc gioï âæåüc.
(68,0 - 81,9) Ngoaìi biãøn soïng cao vaì daìi
10 20,8 - 24,4 Gioï ráút låïn Laìm hæ haûi nhaì cæía, giáût ngoïi trãn maïi nhaì.
(82,0 - 95,9) Soïng låïn coï boüt daìy âàûc. Haûn chãú ra khåi
11 24,5 - 28,4 Gioï baîo Laìm báût rãù cáy. Phaï âäø nhaì cæía. Soïng ráút låïn
(96,0 - 109,9) vaì reo dæî däüi. Cáúm taìu thuyãön ra khåi
12 > 28,5 Gioï baîo to Sæïc phaï hoaûi ráút låïn. Soïng cæûc kyì låïn, coï thãø
(> 110,0) phaï våî caïc taìu nhoí, thiãût haûi låïn vaì ráút låïn
3.4.3 Caïc loaûi gioï
+ Gioï haình tinh (planet wind): laì gioï quanh nàm thäøi theo mäüt hæåïng tæì
miãön aïp cao âãún miãön aïp tháúp. Gioï haình tinh hçnh thaình do læûc Coriolis (læûc hçnh
thaình do sæû quay traïi âáút), laìm cho caïc luäöng khäng khê åí bàõc baïn cáöu bë lãûch vãö
bãn phaíi vaì åí nam baïn cáöu lãûch vãö bãn traïi.
Hçnh 3.14 Gioï haình tinh
+ Gioï muìa (monsoon wind): laì nhæîng luäöng khäng khê di chuyãøn theo muìa
khaï äøn âënh, âäøi hæåïng ngæåüc chiãöu hoàûc gáön nhæ ngæåüc chiãöu tæì muìa âäng qua
muìa haû. Gioï muìa hçnh thaình do sæû khaïc nhau vãö nhiãût âäü dáùn âãún sæû chãnh lãûch
aïp suáút khäng khê trãn âáút liãön vaì trãn biãøn. Vãö muìa âäng, gioï muìa thäøi tæì luûc âëa
ra biãøn vaì muìa haû gioï muìa thäøi tæì biãøn vaì âáút liãön.
-------------------------------------------------------- 29 -------------------------------------------------------
Chæång 3: CAÏC YÃÚU TÄÚ KHÊ HÁÛU AÍNH HÆÅÍNG ÂÃÚN DOÌNG CHAÍY
- Giaïo trçnh THUÍY VÀN CÄNG TRÇNH Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Hçnh 3.15 Sæû chãnh lãûch aïp suáút gáy nãn caïc luäöng gioï tæì âáút liãön ra biãøn
+ Gioï âëa phæång (local wind): laì gioï hçnh thaình do caïc taïc nhán váût lyï, âëa
hçnh, âëa lyï cuía tæì âëa phæång cuûc bäü. Gioï âëa phæång coï thãø kãø ra nhæ sau:
- Gioï âáút, gioï biãøn: laì gioï quan saït âæoüc åí vuìng ven biãøn tiãúp giaïp våïi
âáút liãön. Gioï biãøn thäøi vaìo ban ngaìy tæì biãøn vaìo âáút liãön, gioï âáút thäøi vaìo ban âãm
tæì âáút liãön ra âãún biãøn. Nguyãn nhán chênh laì sæû sæû noïng lãn vaì laûnh âi khäng âãöu
cuía âáút liãön vaì màût næåïc trong mäüt ngaìy âãm.
Biãøn
Âáút liãön
Hçnh 3.16 Gioï âáút, Gioï biãøn
(Muîi tãn chè hæåïng gioï vãö âãm, ban ngaìy ngæåüc laûi)
- Gioï nuïi, gioï thung luîng: laì gioï âäøi chiãöu mäüt caïch tuáön hoaìn, thäøi åí
caïc vuìng nuïi trong caïc ngaìy quang âaîng vaì äøn âënh, roî rãût nháút laì vaìo muìa heì.
Ban ngaìy gioï thäøi tæì thung luîng lãn cao doüc theo sæåìn nuïi noïng, ban âãm gioï thäøi
tæì sæåìn nuïi laûnh xuäúng thung luîng.
- Gioï Foehn (gioï âëa hçnh): cuîng laì mäüt loaûi gioï âëa phæång hçnh
thaình do sæû hoaìn læu âäüng læûc. Âáy laì mäüt thæï gioï noïng, khä thäøi tæì trãn nuïi
xuäúng. Bãn kia nuïi, do aính hæåíng cuía âëa hçnh caìng luïc caìng cao laìm nhiãût âäü gioï
giaím dáön, âäü áøm gia tàng dáön dáùn âãún gáy mæa taûi chäù. Kãút quaí khi gioï lãn âãún
âènh nuïi thç khaï khä vaì gia tàng nhiãût khi âi dáön xuäúng nuïi. Âáy laì loaûi gioï ráút âàûc
træng cuía daîy Træåìng Sån næåïc ta, nháút laì âoaûn tènh Quaíng Trë - Quaíng Bçnh (gioï
Laìo).
-------------------------------------------------------- 30 -------------------------------------------------------
Chæång 3: CAÏC YÃÚU TÄÚ KHÊ HÁÛU AÍNH HÆÅÍNG ÂÃÚN DOÌNG CHAÍY
- Giaïo trçnh THUÍY VÀN CÄNG TRÇNH Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Máy
vuìng æåït
vuìng khä
Hçnh 3.17 Gioï thung luîng Hçnh 3.18 Gioï front
(Gioï nuïi coï chiãöu ngæåüc laûi)
3.4.4 Däng
Däng (storm) laì hiãûn tæåüng thæåìng xaíy ra trong muìa heì, åí Viãût Nam khoaíng
tæì thaïng 4 âãún thaïng 8. Däng hçnh thaình do sæû phoïng âiãûn trong caïc âaïm máy
daìy âàûc, taûo thaình chåïp sáúm, âäi khi âi keìm våïi gioï maûnh vaì mæa raìo. Nguyãn
nhán gáy ra däng laì trong muìa heì, màût âáút bë noïng lãn do háúp thu nhiãöu bæïc xaû
màût tråìi laìm caïc luäöng khäng khê noïng vaì áøm bäúc lãn cao, khäng khê coï nhiãût âäü
tháúp hån traìn tåïi åí phêa dæåïi. Âáy laì mäüt daûng âäúi læu, hçnh thaình däng nhiãût.
Træåìng håüp, luäöng khäng khê noïng vaì áøm bäúc lãn cao doüc theo caïc sæåìn nuïi, goüi laì
däng âëa hçnh. Khi lãn âãún mäüt âäü cao naìo âoï, caïc âaïm máy têch âiãûn chaûm nhau
gáy nãn chåïp sáúm, nhiãût âäü khäúi khäng khê giaím gáy nãn caïc tráûn mæa raìo låïn.
Hçnh 3.19 Ba giai âoaûn cuía mäüt cån däng
• Giai âoaûn khåíi phaït: Hiãûn tæåüng âäúi læu taûo nãn nhæîng âaïm máy têch
(cumulus), sau âoï phaït triãøn thaình máy vuî têch (cumulonuums). Håi næåïc
chuyãøn thaình caïc gioüt næåïc giaíi phoïng nàng læåüng.
• Giai âoaûn chên muäöi: Caïc gioüt næåïc bë âäng laûi. Trãn âènh máy bàõt âáöu traíi
räüng ra nhæ hçnh "caïi âe". Caïc tinh thãø næåïc âaï vaì næåïc mæa hoaì láùn råi
xuäúng maûnh meî. Mæa bàõt âáöu råi.
-------------------------------------------------------- 31 -------------------------------------------------------
Chæång 3: CAÏC YÃÚU TÄÚ KHÊ HÁÛU AÍNH HÆÅÍNG ÂÃÚN DOÌNG CHAÍY
- Giaïo trçnh THUÍY VÀN CÄNG TRÇNH Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
• Giai âoaûn suy taìn: Caïc cuûm máy máút dáön håi næåïc vaì raî tan dáön. Cån däng
coï thãø tiãúp tuûc nãúu coï caïc cuûm máy måïi phaït triãøn chung quanh caïc båì caûnh
cuía chuïng.
Däng coï thãø gáy taïc haûi âäúi våïi muìa maìng vaì con ngæåìi. Trong cån däng coï mæa
låïn, gioï giáût maûnh coï thãø laìm gaîy âäø cáy cäúi, gáy sáúm chåïp nguy hiãøm. Tuy nhiãn,
ngæåìi ta ghi nháûn næåïc mæa trong caïc cån däng coï nhiãöu læåüng âaûm hån caïc cån
mæa bçnh thæåìng.
3.3.5 Baîo
Baîo (hurricane/typhoon) laì mäüt xoaïy thuáûn nhiãût âåïi phaït triãøn maûnh taûo
nãn mäüt vuìng gioï låïn, xoaïy maûnh vaì mæa to traíi ra åí mäüt diãûn räüng. Trong muìa
noïng, nhiãût âäü næåïc biãøn tàng cao (t° ≥ 25°C), læåüng khäng khê áøm vaì noïng bäúc lãn
cao, gàûp taïc duûng cuía læûc ly tám cuía traïi âáút taûo thaình caïc xoaïy, caïc xoaïy naìy di
chuyãøn gàûp caïc doìng khäng khê di chuyãøn thàóng âæïng seî taûo thaình caïc daíi häüi tuû
laìm cho voìng xoaïy maûnh lãn vaì hçnh thaình baîo.
Âæåìng kênh mäüt cån baîo coï thãø lãn âãún vaìi tràm kilämeït, chiãöu cao tæì 3 - 9
km, täúc âäü di chuyãøn cuía cån baîo khoaíng 10 - 20 km/giåì, diãûn têch aính hæåíng cuía
cån baîo coï thãø räüng tæì 800 - 1.500 km2. Caïch khu væûc trung tám baîo khoaíng 100 -
200 km, thæåìng coï gioï cáúp 6, cáúp 7. Vuìng trung tám baîo gioï giáût lãn cáúp 10, cáúp 11,
coï khi âãún cáúp 12 (váûn täúc gioï coï thãø tæì 100 - 200 km/giåì). Trong khu væûc baîo,
læåüng mæa ráút låïn, coï khi âaût âãún vaìi tràm milimeït næåïc trong 1 ngaìy âãm. Taûi
Viãût Nam, baîo thæåìng xuáút hiãûn tæì thaïng 7 âãún thaïng 11 hàòng nàm, khoaíng 60%
cån baîo xuáút phaït tæì vuìng biãøn cuía quáön âaío Caroline, Philippines, coìn laûi khoaíng
40% cån baîo tæì caïc nåi khaïc phêa nam Biãøn Âäng.
(Xem Baìi âoüc thãm: " Nhæîng âiãöu cáön biãút vãö baîo" åí cuäúi chæång)
Hçnh 3.20:
Hçnh aính cån baîo
Andrew âäø bäüü vaìo
vuìng biãøn Florida
(AÍnh vãû tinh khê
tæåüng Meteosat)
-------------------------------------------------------- 32 -------------------------------------------------------
Chæång 3: CAÏC YÃÚU TÄÚ KHÊ HÁÛU AÍNH HÆÅÍNG ÂÃÚN DOÌNG CHAÍY
- Giaïo trçnh THUÍY VÀN CÄNG TRÇNH Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Baìi âoüc thãm SÆÛ HÇNH THAÌNH VAÌ PHÁN BIÃÛT CAÏC LOAÛI MÁY
--- oOo ---
Máy laì saín pháøm cuía sæû ngæng kãút håi næåïc trong låïp khê quyãøn coï âäü cao vaìi
tràm meït tråí lãn. Máy táûp håüp båíi caïc gioüt næåïc nhoí li ti coï âæåìng kênh låïn hån 0,005 mm
hoàûc nhæîng tinh thãø bàng âaï coï kênh thæåïc cåî 0,25 - 0,50 mm. Nhæîng phán tæí næåïc trong
máy tuû thaình tæìng âaïm, coï hçnh thãø thay âäøi tuìy theo âäü cao vaì lå læíng trong khäng khê.
Nhæîng haût næåïc trang máy låïn hån 0,1 mm coï thãø råi xuäúng âáút thaình mæa. Haût mæa khi
råi xuäúng âáút coï âæåìng kênh tæì 1 - 7 mm. Máy âæåüc hçnh thaình do caïc nguyãn nhán sau:
• Do hiãûn tæåüng âäúi læu nhiãût. Caïc khäúi khê mang håi næåïc bäúc lãn theo phæång thàóng
âæïng. Máy coï daûng muïi bäng, cuäün thaình tæìng âäúng, ngoün troìn, chán máy ngang.
• Do aính hæåíng bæïc xaû. Trong âiãöu kiãûn thåìi tiãút äøn âënh, máy coï daûng táöng, tæìng låïp.
• Do sæû hçnh thaình front. Thæåìng do khäng khê noïng chuyãøn âäüng âi lãn trãn màût däúc
cuía khäng khê laûnh, hçnh daûng vaì maìu sàõc máy thay âäøi, coï daûng såüi, maìu tràõng âãún
xaïm xanh âáûm. Máy naìy thæåìng bao phuí báöu tråìi.
Tuyì theo âäü cao, ngæåìi ta chia ra laìm 4 loaûi máy chênh vaì 10 daûng máy cå baín:
+ Loaûi 1: máy táöng cao
Chán máy cao trãn 6 km, cáúu taûo båíi nhæîng tinh thãø bàng, khäng gáy mæa, gäöm 3 daûng:
+ Máy ti (Cirrus - Ci): laì nhæîng âaïm máy coï daûng maìy phæåïn, hay hçnh såüi läng tå
moíng, khäng che khuáút màût tråìi, khäng cho mæa, baïo hiãûu thåìi tiãút täút. Træåìng håüp máy ti
coï daûng boï läng daìi nàòm song song, âáöu håi cuäún thç baïo træåïc coï thãø coï con däng hoàûc
baîo seî âãún.
+ Máy ti têch (Cirro-cumulus - Cc): coï daûng muïi bäng, nuû máy tràõng moíng phán bäú
thaình haìng, cuûm. Tæì dæåïi âáút nhçn lãn, máy ti têch giäúng nhæ mäüt baîi caït coï soïng, khäng
che khuáút aïnh saïng màût tråìi, khäng cho mæa, thåìi tiãút täút nãúu coï maìu tràõng. Træåìng håüp
máy chuyãøn qua maìu xaïm kãút håüp våïi may ti daûng boï läng daìi thç baïo træåïc tråìi coï thãø coï
baîo.
+ Máy ti tàòng (Cirro-stratus - Cs): maìng máy moíng, maìu tràõng nhaût hoàûc xaïm
tràõng, coï khi che phuí caí báöu tråìi nhæng khäng che khuáút hãút aïnh saïng màût tråìi hoàûc màût
tràng gáy hiãûn tæåüng quáöng viãön saïng khäng cho mæa nhæng coï thãø sàõp coï mæa.
+ Loaûi 2: máy táöng giæîa
Chán máy coï âäü cao tæì 2 - 6 km, táöng naìy máy låïn vaì daìy hån, mang håi næåïc vaì tinh thãø
bàng, máy coï maìu xaïm vaì taûo boïng rám åí màût âáút, gäöm 2 daûng:
+ Máy trung têch (Alto-cumulus - Ac): gäöm nhiãöu maíng má tràõng vaì xaïm åí tháúp
hån máy ti, coï kêch thæåïc låïn hån vaì phán bäú thaình haìng hay gåün soïng coï daûng luäúng caìy
hoàûc cuäün troìn nhæ âaìn cæìu. Hiãûn tæåüng tiãu biãøu cuía máy naìy laì coï taïn vaì aïng saïng nguî
sàõc. Nãúu coï daûng âaìn cæìu thç baïo hiãûu tråìi sàõp mæa. ÅÍ daûng chäöng cháút nhæ tæåìng thç seî
coï däng.
+ Máy trung tàòng (Alto-stratus - As): coï hçnh daïng såüi tå moíng, maìu xaïm håi xanh
nhæ mäüt táúm maìn hoàûc coï maìu tràõng âuûc nhæ nhçn qua cæía kênh måì. Máy naìy cho mæa.
+ Loaûi 3: máy táöng tháúp
-------------------------------------------------------- 33 -------------------------------------------------------
Chæång 3: CAÏC YÃÚU TÄÚ KHÊ HÁÛU AÍNH HÆÅÍNG ÂÃÚN DOÌNG CHAÍY
- Giaïo trçnh THUÍY VÀN CÄNG TRÇNH Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Chán máy cao dæåïi 2 km, gäöm nhæîng may låïn, khäng coï âæåìng viãön, coï 3 daûng:
+ Máy tàòng (Stratus - St): chæïa nhiãöu håi næåïc, daìy, coï daûng âäöng nháút vaì maìu
xaïm täúi. Máy thæåìng sinh ra mæa phuìn vaì thæåìng xuáút hiãûn vaìo muìa xuán.
+ Máy tàòng têch (Strato-cumulus - Sc): thæåìng xãúp thaình nhæîng daíi song song
nhæng caïc luäúng caìy hay xãúp tæìng låïp soïng hoàûc daûng hçnh náúm. Máy tàòng têch coï maìu
tràõng, åí giæîa coï maìu xaïm daìy âàûc. Máy naìy cho mæa nhoí raíi raïc.
+ Máy vuî táöng (Nimbo-stratus - Ns): låïp máy xaïm tháùm, daìy âàûc bao truìm báöu tråìi
khäng cho aïng saïng chiãúu xuäúng. Máy naìy cho mæa låïn vaì keïo daìi.
+ Loaûi 4: máy phaït triãøn theo chiãöu thàóng âæïng
Chán máy tháúp dæåïi 2 km nhæng âènh cuía máy coï thãø cao âaût 6 - 8 km, coï 2 daûng:
+ Máy têch (Cumulus - Cu): coï daûng cuäün bäng låïn, nhæ cuäün khoïi nhä lãn cao nhæ
âáöu bàõp caíi, pháön trãn coï viãön roî rãût, näøi báûc trãn nãön tråìi xanh, âaïy phàóng. vãö muìa heì,
máy têch thæåìng xuáút hiãûn buäøi saïng, khoaíng giæîa træa phaït triãøn maûnh nháút, vãö chiãöu toía
räüng nhæ mäüt quaí nuïi. Máy naìy biãøu hiãûn thåìi tiãút täút.
+ Máy vuî têch (Cumulo-nimbus - Cb): khäúi máy tràõng låïn, chán maìu tháùm. máy Cb
laì sæû phaït triãøn cuía máy Cu. Daûng máy phaït triãøn thaình hçnh khäúi, thàóng âæïng nhæ mäüt
cäüt thaïp khäøng läö. Máy naìy coï thãø kãút thuïc bàòng caïc cån däng vaì mæa raìo coï sáúm chåïp,
gioï läúc vaì âäi khi coï voìi räöng.
Máy ti (Cirrus - Ci)
Máy ti têch
(Cirro-cumulus - Cc)
Máy ti tàòng
(Cirro-stratus - Cs)
Máy trung têch
(Alto-cumulus - Ac)
Máy vuî têch
(Cumulo-nimbus - Cb)
Máy tàòng têch
(Strato-cumulus - Sc)
Máy têch (Cumulus - Cu)
Máy vuî táöng
(Nimbo-stratus - Ns)
Hçnh 3.21 Hçnh daûng vaì vë trê caïc loaûi máy khaïc nhau
-------------------------------------------------------- 34 -------------------------------------------------------
Chæång 3: CAÏC YÃÚU TÄÚ KHÊ HÁÛU AÍNH HÆÅÍNG ÂÃÚN DOÌNG CHAÍY
- Giaïo trçnh THUÍY VÀN CÄNG TRÇNH Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
CAÏC QUI ÂËNH GOÜI MÆA TRONG CAÏC BAÍN TIN THÅÌI TIÃÚT
Læåüng mæa âæåüc tênh bàòng chiãöu daìy âo bàòng mm cuía låïp næåïc råi trãn mäüt màût phàóng
nàòm ngang, khäng bäúc håi, khäng tháúm vaì chaíy traìn âi. Cæåìng âäü mæa laì læåüng mæa tênh
ra mm råi trong 1 phuït. Cæåìng âäü mæa væåüt quaï 1 mm/phuït goüi laì mæa raìo.
Tãn goüi Qui âënh vãö diãûn mæa (khu væûc mæa)
• Mæa vaìi nåi Säú traûm coï mæa ≤ 1/3 täøng säú traûm âo mæa khu væûc.
• Mæa raíi raïc Säú traûm coï mæa > 1/3 hoàûc = 1/2 täøng säú traûm âo mæa khu væûc.
• Mæa nhiãöu nåi Säú traûm coï mæa > 1/2 täøng säú traûm âo mæa khu væc.
Tãn goüi Qui âënh vãö læåüng mæa
• Mæa khäng âaïng kãø Læåüng mæa tæì 0,0 - 0,5 mm.
• Mæa nhoí Læåüng mæa tæì 0,5 - 10,0 mm
• Mæa væìa Læåüng mæa tæì 10,0 - 50,0 mm
• Mæa to Læåüng mæa tæì 50,0 - 100,0 mm
• Mæa ráút to Læåüng mæa > 100,0 mm
Hçnh 3.22 Âo mæa
-------------------------------------------------------- 35 -------------------------------------------------------
Chæång 3: CAÏC YÃÚU TÄÚ KHÊ HÁÛU AÍNH HÆÅÍNG ÂÃÚN DOÌNG CHAÍY
- Giaïo trçnh THUÍY VÀN CÄNG TRÇNH Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Baìi âoüc thãm NHÆÎNG ÂIÃÖU CÁÖN BIÃÚT VÃÖ BAÎO
--- oOo ---
1. Thåìi gian thæåìng coï baîo taûi caïc âëa phæång Viãût Nam
• Tæì Quaíng Ninh âãún Thanh Hoïa: thaïng 7, 8, 9
• Tæì Thanh Hoïa âãún Thæìa Thiãn - Huãú: thaïng 7, 8, 9, 10
• Tæì Âaì Nàóng âãún Thuáûn Haíi: thaïng 9, 10, 11
• Tæì Thuáûn Haíi âãún Caì Mau: thaïng 10, 11, 12
2. Phán biãût aïp tháúp nhiãût âåïi vaì baîo
Vuìng aïp suáút tháúp cuía khäng khê phaït sinh trãn caïc biãøn nhiãût âåïi, khi coï sæïc gioï
maûnh tæì cáúp 6 âãún cáúp 7 (tæïc laì tæì 39 âãún 61 km/giåì) goüi laì aïp tháúp nhiãût âåïi. Khi sæïc gioï
maûnh tæì cáúp 8 tråí lãn (tæïc laì tæì 62 km/giåì tråí lãn) goüi laì baîo; sæïc gioï maûnh âãún cáúp 12 tråí
lãn (trãn 118 km/giåì) thç âæåüc goüi laì baîo maûnh.
3. Phán biãût tin aïp tháúp nhiãût âåïi vãö caïc loaûi tin baîo
3.1 Tin baîo
Càn cæï vaìo vë trê, tçnh hçnh phaït triãøn cuû thãø cuía baîo, caïc baín tin baîo âæåüc phán thaình 5
loaûi:
1. Tin baîo theo doîi: Khi baîo coìn åí phêa Âäng kinh tuyãún 120° Âäng, nhæng phaït hiãûn
baîo coï khaí nàng di chuyãøn vaìo biãøn Âäng thç phaït tin baîo theo doîi. Loaûi tin naìy
khäng phäø biãún räüng raîi.
2. Tin baîo xa: Khi vë trê trung tám baîo åí phêa táy kinh tuyãún 120° Âäng, coìn caïch båì biãøn
âáút liãön næåïc ta trãn 1.000 km vaì coï khaí nàng di chuyãøn vãö phêa næåïc ta; hoàûc khi vë trê
trung tám baîo caïch âiãøm gáön nháút thuäüc båì biãøn âáút liãön næåïc ta tæì 500 âãún 1.000 km
nhæng chæa coï khaí nàng di chuyãøn vãö phêa âáút liãön næåïc ta.
3. Tin baîo gáön: Khi vë trê trung tám baîo åí phêa Táy kinh tuyãún 117° Âäng, caïch âiãøm gáön
nháút thuäüc båì biãøn âáút liãön næåïc ta tæì 500 âãún 1.000 km vaì coï khaí nàng di chuyãøn vãö
phêa âáút liãön næåïc ta; hoàûc khi vë trê trung tám baîo caïch âiãøm gáön nháút thuäüc båì biãøn
âáút liãön næåïc ta tæì 300 âãún 500 km, nhæng chæa coï khaí nàng di chuyãøn vãö phêa âáút liãön
næåïc ta trong mäüt vaìi ngaìy tåïi.
4. Tin baîo kháøn cáúp: Khi vë trê trung tám baîo åí phêa Táy kinh tuyãún 115° Âäng, caïch
âiãøm gáön nháút thuäüc båì biãøn âáút liãön næåïc ta tæì 300 km tråí lãn vaì coï khaí nàng di
chuyãøn vãö phêa âáút liãön næåïc ta trong mäüt vaìi ngaìy tåïi; hoàûc khi vë trê trung tám baîo
caïch âiãøm gáön nháút caïch âiãøm gáön nháút thuäüc båì biãøn âáút liãön næåïc ta dæåïi 300 km.
5. Tin cuäúi cuìng vãö cån baîo: Khi baîo âaî tan hoàûc khäng coìn khaí nàng aính hæoíng âãún
næåïc ta næîa.
3.2 Tin aïp tháúp nhiãût âåïi
Âäúi våïi caïc baín tin aïp tháúp nhiãût âåïi khäng chia thaình caïc loaûi khaïc nhau nhæ âäúi
våïi caïc baín tin baîo maì chè coï mäüt loaûi duy nháút laì "tin aïp tháúp nhiãût âåïi".
(Theo Phán Viãûn Khê tæåüng Thuíy vàn TP. Häö Chê Minh)
-------------------------------------------------------- 36 -------------------------------------------------------
Chæång 3: CAÏC YÃÚU TÄÚ KHÊ HÁÛU AÍNH HÆÅÍNG ÂÃÚN DOÌNG CHAÍY
- Giaïo trçnh THUÍY VÀN CÄNG TRÇNH Lã Anh Tuáún
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Baìi âoüc thãm
SAÍN XUÁÚT NÄNG NGHIÃÛP VAÌ 24 TIÃÚT KHÊ HÁÛU
--- oOo ---
Trong saín xuáút näng nghiãûp theo kiãøu cäø truyãön, ngæåìi näng dán Viãût Nam
thæåìng quan saït sæû váûn âäüng vaì vë trê cuía màût tràng theo tæìng muìa âãø âënh thåìi gian gieo
träöng, cáúy boïn, chàm soïc vaì æåïc tênh thåìi kyì thu hoaûch muìa maìng æïng våïi ám - dæång
lëch maì saïng taûo ra mäüt kiãøu "näng lëch" cuía riãng mçnh. Ngæåìi Cháu Áu xæa caïch âáy vaìi
tràm nàm træåïc Cäng nguyãn âaî càn cæï vaìo vë trê boïng màût tråìi hoàûc choìm sao Bàõc âáøu
cuìng mäüt säú hiãûn tæåüng thiãn nhiãn khaïc âãø xaïc âënh âæåüc caïc ngaìy xuán phán, haû chê,
thu phán vaì âäng chê.
Ngæåìi Trung hoa xæa, tæì nhæîng nàm 130 træåïc Cäng nguyãn âaî coï nhæîng saïch
Thiãn vàn ghi cheïp tæì vë trê læu væûc säng Hoaìng Haì âãø xáy dæûng lëch. Hoü nhçn vë trê Màût
tråìi chuyãøn âäüng biãøu kiãún giæîa caïc choìm sao, vaûch ra mäüt âæåìng troìn goüi laì âæåìng
Hoaìng âaûo. Chia âæåìng Hoaìng âaûo ra laìm 12 cung, mäùi cung daìi 30° vaì goüi tãn 12 con váût
tæåüng træng cho 12 cung: Tyï (chuäüt), Sæíu (tráu), Dáön (coüp), Maîo (meìo - theo ngæåìi Viãût
nam, coìn ngæåìi Trung hoa thç láúy con thoí -), Thçn (räöng), Tyñ (ràõn), Ngoü (ngæûa), Muìi (dã),
Thán (khè), Dáûu (gaì), Tuáút (choï), Håüi (heo). Màût tråìi di chuyãøn tæì Âäng sang Táy, ngæåüc
chiãöu kim âäöng häö, cuû thãø theo thæï tæû tæì cung Håüi sang cung Tuáút, räöi âãún cung Dáûu vaì
cuäúi cuìng âãún cung Tyï. Ngaìy maì Màût tråìi âi qua 2 cung goüi laì Trung khê, ngaìy âi qua
âiãøm giæîa mäùi cung goüi laì Tiãút khê. Täøng cäüng coï 12 Trung khê vaì 12 Tiãút khê xen keî nhau
trong 1 nàm, gäüp chung goüi laì 24 tiãút, coï ngaìy thaïng dæång lëch vaì tãn goüi nhæ sau:
Tiãút khê Trung khê
4/2 Láûp xuán (âáöu xuán) 20/2 Vuî thuíy (áøm æåït)
6/3 Kinh tráûp (sáu nåí) 21/3 Xuán phán (giæîa xuán)
3/4 Thanh minh (trong saïng) 21/4 Cäúc vuî (mæa thuáûn)
6/5 Láûp haû (âáöu heì) 22/5 Tiãøu maîn (luïa xanh)
6/6 Mang chuíng (luïa träø) 22/6 Haû chê (giæîa heì)
8/7 Tiãøu thæí (nàõng væìa) 23/7 Âaûi thæí (nàõng to)
8/8 Láûp thu (âáöu thu) 24/8 Xæí thæí (nàõng yãúu)
8/9 Baûch läü (mæa ngáu) 23/9 Thu phán (giæîa thu)
8/10 Haìn läü (maït meí) 24/10 Sæång giaïng (sæång råi)
8/11 Láûp âäng (âáöu âäng) 23/11 Tiãøu tuyãút (tuyãút nheû)
8/12 Âaûi tuyãút (tuyãút nhiãöu) 22/12 Âäng chê (giæîa âäng)
6/1 Tiãøu haìn (laûnh væìa) 21/1 Âaûi haìn (giaï reït)
Mäüt âiãöu læu yï laì 24 tiãút khê háûu naìy âãöu âæåüc ghi trong ám lëch, trong khi ngaìy
xuáút hiãûn cuía noï laûi háöu nhæ råi vaìo nhæîng ngaìy nháút âënh trong nàm cuía dæång lëch.
Nhæîng phaín aïnh âàûc træng khê háûu, váût háûu chè phuì håüp våïi vuìng læu væûc säng Hoaìng
Haì nãn nãúu aïp duûng åí Viãût Nam thç phaíi coï âiãöu chènh, sæía âäøi cho phuì håüp. Tuy nhiãn
hiãûn nay, caïch theo doîi khê háûu kiãøu naìy, caìng ngaìy caìng êt âæåüc näng dán sæí duûng hån laì
theo doîi caïc baín tin dæû baïo thåìi tiãút cuía caïc cå quan chuyãn män.
-------------------------------------------------------- 37 -------------------------------------------------------
Chæång 3: CAÏC YÃÚU TÄÚ KHÊ HÁÛU AÍNH HÆÅÍNG ÂÃÚN DOÌNG CHAÍY
nguon tai.lieu . vn
