Xem mẫu
- 172 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi
Ch−¬ng 15
biÖn ph¸p thñy lîi vïng óng
15.1. Nguyªn nh©n óng vµ c¸c biÖn ph¸p c¶i t¹o ®Êt vïng óng [1]
Bªn c¹nh h¹n, óng còng lµ mét thiªn tai rÊt lín ë n−íc ta. ë nh÷ng vïng óng n−íc ngËp
mªnh m«ng, kh«ng thÓ trång trät ®−îc, nÕu cã trång lóa còng chØ canh t¸c ®−îc mét vô.
Do n−íc ngËp s©u vµ thêi gian ngËp kÐo dµi lµm ¶nh h−ëng xÊu ®Õn sù sinh tr−ëng cña
c©y trång, c©y trång cã thÓ chÕt hoÆc cã n¨ng suÊt thÊp.
N−íc ngËp l©u ngµy còng lµm thay ®æi tÝnh chÊt lý, ho¸ cña ®Êt trång trät: ®Êt ®ai trë
nªn bÝ chÆt, lÇy thôt, bÞ glay ho¸... vi khuÈn h¸o khÝ kh«ng ho¹t ®éng ®−îc, ®Êt ngµy bÞ
tho¸i ho¸, ®é ph× cña ®Êt ngµy cµng gi¶m.
ViÖc ®i l¹i, sinh ho¹t cña nh©n d©n vïng bÞ ngËp óng gÆp nhiÒu khã kh¨n, c¶n trë c¸c
ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi trong vïng, ¶nh h−ëng tíi c«ng t¸c vÖ sinh phßng bÖnh.
Tuy nhiªn, nh÷ng vïng óng th−êng lµ vïng cã ®Þa h×nh thÊp v× vËy tÇng ®Êt canh t¸c
th−êng rÊt dÇy, giÇu mïn, giÇu ®¹m lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn
trång trät. Ngoµi ra, vïng óng cßn cã tiÒm n¨ng rÊt lín trong viÖc ph¸t triÓn nu«i trång thuû
s¶n. V× thÕ nÕu cã quy ho¹ch tæng thÓ vïng óng mét c¸ch hîp lý, gi¶i quyÕt mét c¸ch chñ
®éng viÖc tiªu tho¸t n−íc th× sÏ biÕn vïng óng trë thµnh nh÷ng c¸nh ®ång ph× nhiªu, mµu
mì, gi¶i quyÕt ®−îc óng ngËp sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p c¶i t¹o ®Êt, biÖn
ph¸p ph©n bãn... t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó t¨ng vô, t¨ng n¨ng suÊt c©y trång, ph¸t triÓn nu«i trång
thuû s¶n, ph¸t triÓn giao th«ng vËn t¶i thuû bé…
Gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò óng ngËp ch¼ng nh÷ng n©ng cao ®êi sèng kinh tÕ mµ cßn n©ng
cao ®êi sèng vÒ v¨n ho¸ tinh thÇn cña nh©n d©n trong vïng. BiÕn vïng óng thµnh nh÷ng
vïng giµu ®Ñp.
ChÝnh v× vËy mµ c¸c gi¶i ph¸p thuû lîi nh»m c¶i t¹o vïng óng lµ c«ng t¸c v« cïng
quan träng, lµ b−íc tiªn phong ®Ó ph¸t triÓn kinh, x· héi, b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn m«i tr−êng
cña khu vùc, nã cã mét ý nghÜa rÊt lín.
15.1.1. C¸c nguyªn nh©n g©y nªn óng [1]
C¸c vïng óng ngËp xuÊt hiÖn ë hÇu hÕt c¸c ®Þa ph−¬ng trªn ®Êt n−íc ta tõ c¸c thung
lòng ë c¸c tØnh miÒn nói ®Õn c¸c tØnh ®ång b»ng vµ vïng ven biÓn. Sù xuÊt hiÖn c¸c vïng
óng do mÊy nguyªn nh©n chÝnh sau ®©y:
- 173
Ch−¬ng 15 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng óng
1. L−îng m−a n¨m lín
L−îng m−a n¨m ë ViÖt Nam t−¬ng ®èi lín, l−îng m−a b×nh qu©n n¨m tõ 1500
mm/n¨m ®Õn 2500mm/n¨m. Cã thÓ lÊy l−îng m−a b×nh qu©n n¨m ë mét sè khu vùc ®¹i
diÖn nh− sau:
XHµ Néi = 1800 mm/n¨m
XHuÕ = 2500 mm/n¨m
XTpHCM = 1979 mm/n¨m
XSaPa = 2900 mm/n¨m
L−îng m−a n¨m l¹i phèi kh«ng ®Òu, m−a lín chñ yÕu tËp trung vµo mïa m−a. Mïa
m−a chØ trong vßng 5 ÷ 6 th¸ng nh−ng l−îng m−a tíi 80 ÷ 85% l−îng m−a c¶ n¨m thËm chÝ
l−îng m−a chØ tËp trung vµo c¸c trËn m−a rµo cã c−êng ®é rÊt lín, m−a chØ kÐo dµi trong
2 ÷ 3 ngµy l−îng m−a ®· v−ît qu¸ 300mm. §Æc biÖt cã c¸c trËn m−a rÊt lín kÌm theo b·o,
thÝ dô l−îng m−a ngµy ë Tam §¶o vµo n¨m 1971 lµ 511mm, trËn m−a rµo kÌm theo b·o ë
Th¸i B×nh vµo mïa m−a n¨m 2003 chØ kÐo dµi 2 ÷ 3 ngµy nh−ng l−îng m−a ®¹t tíi trªn
1000mm.
2. §Þa h×nh thÊp, kh«ng cã h−íng tiªu tho¸t n−íc
- ë miÒn nói vµ trung du: §Þa h×nh phøc t¹p, nhÊp nh« t¹o nªn nh÷ng thung lòng xung
quanh cã nói bao bäc, ®iÒu kiÖn tho¸t n−íc khã kh¨n. N−íc m−a tõ c¸c s−ên dèc tËp trung
vÒ thung lòng kh«ng cã ®−êng tho¸t, tr÷ l¹i g©y óng ngËp c¸c vïng ®Êt tròng.
- ë vïng ®ång b»ng vµ vïng ven biÓn: C¸c c¸nh ®ång ®−îc t¹o thµnh do phï sa cña
c¸c s«ng lín båi ®¾p nªn ®Þa h×nh cã xu thÕ dèc tõ bê s«ng vµo trong ®ång vµ cã cao tr×nh
thÊp thËm chÝ thÊp h¬n c¶ mùc n−íc s«ng trung b×nh v× thÕ trong mïa m−a lò n−íc trong
®ång kh«ng thÓ tù tho¸t ra ngoµi s«ng ®−îc, g©y óng ngËp trong ®ång.
MÆt kh¸c ®ång b»ng n−íc ta l¹i cã m¹ng l−íi s«ng chia c¾t vµ cã hÖ thèng ®ª s«ng vµ
®ª biÓn bao bäc t¹o thµnh nh÷ng c¸nh ®ång h×nh lßng ch¶o, khi m−a n−íc tËp trung dån vÒ
chç thÊp g©y óng ë nh÷ng rèn tròng.
Nh×n chung vïng ®ång b»ng vµ ®ång b»ng ven biÓn n−íc ta cã ®Þa h×nh thÊp nªn viÖc
tiªu tho¸t n−íc b»ng tù ch¶y ra s«ng vµ ra biÓn trong mïa m−a lò hoÆc lóc triÒu lªn lµ hÕt
søc khã kh¨n, v× thÕ khi cã m−a lín th−êng bÞ ngËp óng.
L−îng m−a lín vµ ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh thuû v¨n phøc t¹p lµ nguyªn nh©n chÝnh g©y
nªn óng.
Ngoµi ra cßn mét sè nguyªn nh©n kh¸c g©y nªn óng ngËp nh−: ë mét sè vïng do mùc
n−íc ngÇm qu¸ cao, l¹i chÞu ¶nh h−ëng cña n−íc m¹ch (n−íc ngÇm lé ra ngoµi mÆt ®Êt)
còng cã kh¶ n¨ng bÞ óng. Mét sè tr−êng hîp ë nh÷ng hÖ thèng t−íi do qu¶n lý ph©n phèi
n−íc kh«ng tèt còng t¹o ra nh÷ng vïng óng côc bé.
- 174 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi
15.1.2. Vµi nÐt vÒ t×nh h×nh óng ë n−íc ta
Tr−íc ®©y c¸c vïng óng ë ViÖt Nam n»m r¶i r¸c ë kh¾p n¬i, ë vïng nói, vïng trung du
diÖn tÝch bÞ óng th−êng nhá tËp trung ë c¸c thung lòng, c¸c c¸nh ®ång tròng ven nói nh−
LËp Th¹ch, VÜnh T−êng (VÜnh Yªn), Yªn Dòng (B¾c Ninh), ChÝ Linh (H¶i D−¬ng)...
ë ®ång b»ng B¾c bé diÖn tÝch óng tËp trung lín h¬n nh− vïng B×nh Lôc, Thanh Liªm,
ý Yªn (Hµ Nam ), øng Hoµ , Phó Xuyªn (Hµ T©y). Vïng óng th−êng tËp trung ven ®ª
s«ng lín hoÆc ë rèn c¸c c¸nh ®ång lßng ch¶o. Nãi chung nh÷ng vïng ®ång chiªm tr−íc
®©y lµ nh÷ng vïng óng lín ë n−íc ta.
ë miÒn Nam hÇu hÕt c¸c tØnh miÒn T©y Nam bé ®Òu cã nh÷ng vïng óng lín nh− c¸c
tØnh Ch©u §èc, Sa §Ðc, §ång Th¸p M−êi, An Giang, Kiªn Giang, Long An, Trµ Vinh, HËu
Giang... Nh÷ng vïng óng hÇu hÕt chØ trång trät ®−îc mét vô vµo mïa kh«, hoÆc dÓ hoang
ho¸, quanh n¨m n−íc ngËp tr¾ng kh«ng trång trät ®−îc g×.
ë nh÷ng vïng trång trät ®−îc mét vô, ®iÒu kiÖn canh t¸c còng hÕt søc khã kh¨n, cµy
mß hay ph¶i cuèc ruéng nh−ng n¨ng suÊt lóa vÉn rÊt thÊp.
Sau ngµy hoµ b×nh lËp l¹i, miÒn B¾c ®· chó träng c¶i t¹o vïng óng. RÊt nhiÒu c¸c tr¹m
b¬m tiªu quy m« lín, nh÷ng cèng tiªu lín ®−îc x©y dùng biÕn nh÷ng vïng óng tr−íc ®©y
thµnh nh÷ng c¸nh ®ång ph× nhiªu mµu mì, t¨ng vô, t¨ng n¨ng suÊt c©y trång ë nh÷ng vïng
óng. NhiÒu vïng ®ång chiªm tr−íc ®©y, nay ®· trë thµnh vïng trång rau mµu vµ cã thÓ ®−a
c¬ giíi vµo canh t¸c. Bé mÆt n«ng th«n vïng óng ®· thay ®æi mét c¸ch c¨n b¶n.
Tuy nhiªn cho tíi nay c«ng t¸c thuû lîi ë vïng óng còng cßn mét sè h¹n chÕ:
- Ch−a cã mét quy ho¹ch thËt hoµn chØnh cho vïng óng
- C¸c c«ng tr×nh ®Çu mèi tiªu ch−a ®ñ n¨ng lùc ®Ó tiªu óng
- X©y dùng hÖ thèng c«ng tr×nh ch−a hoµn chØnh, ch−a ®ång bé tõ c«ng tr×nh ®Çu mèi
®Õn c¸c cÊp kªnh m−¬ng.
- Ph©n c«ng phô tr¸ch tiªu cho c¸c c«ng tr×nh ch−a râ rµng.
- Tr×nh ®é qu¶n lý t−íi tiªu ch−a tèt, n−íc trµn lan tõ vïng cao xuèng vïng thÊp g©y
óng gi¶ t¹o.
Bªn c¹nh ®ã do ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña n−íc ta hÕt søc phøc t¹p nh− ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh
®Þa m¹o, t×nh h×nh khÝ t−îng thuû v¨n diÔn biÕn phøc t¹p
V× vËy, nãi chung t×nh h×nh óng ch−a ®−îc gi¶i quyÕt mét c¸ch triÖt ®Ó. DiÖn tÝch
®−îc gi¶i quyÕt tiªu óng cßn rÊt nhá so víi yªu cÇu Song ®©y còng lµ nh÷ng h¹n chÕ tÊt
yÕu. NhiÖm vô tiªu óng cho c¸c diÖn tÝch n«ng nghiÖp vµ c¸c lo¹i diÖn tÝch cÇn tiªu kh¸c
cßn hÕt søc nÆng nÒ, chóng ta cßn ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu ®Ò xuÊt biÖn ph¸p thuû lîi c¶i
t¹o vïng óng vµ x©y dùng c¸c c«ng tr×nh tiªu óng ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tiªu óng mét c¸ch
triÖt ®Ó h¬n n÷a.
- 175
Ch−¬ng 15 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng óng
15.1.3. C¸c biÖn ph¸p c¶i t¹o vïng óng
Tõ c¸c nguyªn nh©n g©y óng vµ c¸c ®Æc ®iÓm vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn ë n−íc ta, chóng ta
cã thÓ ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p thuû lîi mang tÝnh chiÕn l−îc ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tiªu n−íc cho
c¸c vïng óng ngËp cña n−íc ta nh− sau:
1. Xö lý n−íc ngo¹i lai
N−íc ngo¹i lai cã thÓ lµ n−íc ngÇm hoÆc n−íc mÆt tõ n¬i kh¸c tËp trung vÒ khu vùc .
N−íc mÆt (chñ yÕu lµ n−íc m−a t¹o thµnh dßng ch¶y trªn mÆt ®Êt) ta ph¶i cã biÖn
ph¸p ng¨n chÆn n−íc ch¶y trµn lan tõ vïng cao xuèng vïng thÊp b»ng c¸ch:
- X©y dùng hå chøa n−íc ®Çu nguån
- §µo kªnh ch¾n lò
- §¾p c¸c bê vïng ng¨n n−íc gi÷a vïng cao vµ vïng thÊp
Cã kÕ ho¹ch tiªu n−íc thÝch hîp, gi¶i quyÕt tiªu n−íc ®éc lËp gi÷a c¸c vïng cao vµ
vïng thÊp (cao tiªu cao, thÊp tiªu thÊp) kh«ng ®Ó n−íc mÆt tõ vïng cao ch¶y dån vÒ vïng
thÊp g©y óng.
2. Xö lý n−íc néi bé
Sau khi xö lý tèt n−íc ngo¹i lai ta gi¶i quyÕt n−íc néi bé b»ng c¸c biÖn ph¸p nh−:
- Th¸o n−íc theo mét h−íng tiªu nhÊt ®Þnh tiªu n−íc ra khu nhËn n−íc tiªu
- B¬m n−íc ra khu nhËn n−íc tiªu (s«ng, biÓn)
- Tr÷ n−íc vµo c¸c ao hå, khu tròng trong thêi gian m−a lín vµ tiªu l−îng n−íc nµy
trong nh÷ng thêi gian thÝch hîp,
Khi ®Ò xuÊt vµ thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p tiªu óng ph¶i dùa trªn quy ho¹ch tiªu cã kÕt
hîp víi c¸c quy ho¹ch kh¸c nh− quy ho¹ch vÒ t−íi, quy ho¹ch giao th«ng vËn t¶i, quy
ho¹ch ®Êt ®ai, c¬ cÊu c©y trång vËt nu«i… bªn c¹nh ®ã cÇn kÕt hîp chÆt chÏ víi c¸c biÖn
ph¸p kh¸c nh− biÖn ph¸p n«ng nghiÖp, ch¨n nu«i (nu«i c¸ vïng tròng, trång c©y chÞu
ngËp), biÖn ph¸p l©m nghiÖp, biÖn ph¸p c«ng tr×nh nh»m gi÷ ®Êt, gi÷ n−íc ë vïng cao ®Ó
kh«ng ngõng n©ng cao hiÖu qu¶ cña c¸c biÖn ph¸p tiªu óng.
15.2. Bè trÝ hÖ thèng thuû lîi vïng óng
15.2.1. Ph−¬ng h−íng chung quy ho¹ch vïng óng
Do t×nh h×nh ®Þa h×nh, ®Þa m¹o khÝ t−îng, thuû v¨n mçi n¬i mçi kh¸c nªn vÊn ®Ò óng
ngËp diÔn biÕn rÊt phøc t¹p theo mçi vïng.
Cã nh÷ng vïng óng ngËp quanh n¨m. Cã nh÷ng vïng chØ óng ngËp vÒ mïa m−a
Cã n¬i cã thÓ tiªu tù ch¶y nÕu cã hÖ thèng kªnh m−¬ng dÉn n−íc tèt ra khu nhËn n−íc
tiªu. Cã n¬i ph¶i dïng biÖn ph¸p b¬m ®Ó tiªu n−íc.
- 176 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi
Cã nh÷ng vïng mang ®Çy ®ñ tÝnh chÊt cña c¸c vïng trªn.
Tuy nhiªn dùa vµo ®Æc ®iÓm tù nhiªn cña tõng vïng chóng ta sÏ nghiªn cøu kh¸i qu¸t
vÒ ph−¬ng h−íng quy ho¹ch tiªu óng cho c¸c vïng ®Æc tr−ng ë n−íc ta nh− sau:
1. Vïng nói vµ vïng trung du
Nguyªn nh©n ngËp óng lµ do n−íc tõ c¸c s−ên dèc cao dån vÒ khu tròng. Do ®Þa h×nh
phøc t¹p n−íc khã tho¸t ra ngoµi s«ng. Tuy nhiªn, kh¶ n¨ng tiªu tù ch¶y l¹i nhiÒu.
Víi vïng nµy biÖn ph¸p thuû lîi c¬ b¶n ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tiªu n−íc nh− sau:
- X©y dùng c¸c hå chøa gi÷ n−íc ®Çu nguån ®Ó kÕt hîp ®iÒu tiÕt n−íc cho t−íi.
- §µo kªnh ch¾n n−íc tõ c¸c s−ên dèc, ®−a n−íc ra c¸c s«ng, suèi chÝnh trong vïng
- §µo hÖ thèng kªnh tiªu dÉn n−íc tù ch¶y ra s«ng
TÊt c¶ hå chøa n−íc, kªnh ch¾n n−íc vµ kªnh dÉn n−íc tiªu cÇn ®−îc phèi hîp víi
nhau thµnh mét hÖ thèng tiªu óng hoµn chØnh cho khu vùc.
2. Vïng ®ång b»ng [11]
§Æc ®iÓm vïng ®ång b»ng: ®Þa h×nh lßng ch¶o, cã s«ng bao bäc. VÒ mïa m−a th−êng
bÞ óng, n−íc s«ng l¹i cao kh«ng thÓ tiªu tù ch¶y, vÒ mïa kh« mùc n−íc s«ng thÊp lÊy n−íc
t−íi khã kh¨n.
BiÖn ph¸p thuû lîi chñ yÕu ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò óng ngËp lµ:
- Tr÷ n−íc vµo mét sè khu tròng
- X©y dùng c¸c bê vïng ng¨n n−íc gi÷a c¸c khu cao vµ thÊp
- X©y dùng hÖ thèng kªnh tiªu hoµn chØnh ®−a n−íc vÒ khu quy ®Þnh.
- X©y dùng c¸c c«ng tr×nh tiªu n−íc ®Çu mèi cã thÓ lµ cèng tiªu tù ch¶y hoÆc tr¹m
b¬m tiªu n−íc ra ngoµi s«ng.
Th−êng l−u l−îng tiªu rÊt lín nªn quy m« kÝch th−íc c«ng tr×nh tiªu nh− cèng tiªu
hoÆc tr¹m b¬m tiªu rÊt lín, nh−ng thêi gian ho¹t ®éng l¹i ng¾n. §Ó t¨ng hiÖu qu¶ cña c«ng
tr×nh ng−êi ta th−êng x©y dùng tr¹m b¬m hoÆc cèng t−íi tiªu kÕt hîp.
Tuy nhiªn ë ®ång b»ng còng cã mét sè vïng trong mïa lò còng cã thêi gian mùc n−íc
s«ng thÊp h¬n trong ®ång cã thÓ tiªu tù ch¶y, nªn ë côm c«ng tr×nh ®Çu mèi th−êng cã c¶
tr¹m b¬m lÉn c«ng tr×nh cèng tiªu tù ch¶y.
3. Vïng ven biÓn
Vïng ®ång b»ng ven biÓn mùc n−íc ngoµi s«ng th−êng chÞu ¶nh h−ëng cña thuû triÒu,
lªn xuèng theo mét chu kú nhÊt ®Þnh, cã thÓ lîi dông quy luËt nµy ®Ó tiªu khi mùc n−íc
s«ng thÊp, lÊy n−íc t−íi khi mùc n−íc ngoµi s«ng cao. Nh−ng do chu kú lªn xuèng, mùc
n−íc th−êng ng¾n (1 ngµy, nöa ngµy) nªn thêi gian cã thÓ t−íi hoÆc tiªu tù ch¶y rÊt ng¾n.
- 177
Ch−¬ng 15 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng óng
XuÊt ph¸t tù ®Æc ®iÓm nµy, biÖn ph¸p thuû lîi tiªu óng vïng chÞu ¶nh h−ëng cña triÒu
lµ: Tiªu ph©n t¸n b»ng nhiÒu cèng tiªu tù ch¶y ven s«ng ven biÓn, víi khÈu ®é lín h¬n b×nh
th−êng v× thêi gian tiªu tù ch¶y rÊt ng¾n ph¶i tranh thñ tiªu ®−îc l−îng n−íc lín nhÊt trong
thêi gian triÒu xuèng. HÖ thèng kªnh m−¬ng ng¾n, mÆt c¾t lín ®Ó chuyÓn n−íc nhanh nhÊt
vµ th−êng ®−îc sö dông dÉn n−íc t−íi tiªu kÕt hîp. ChÕ ®é thuû lùc trong kªnh phøc t¹p,
th−êng lµ chÕ ®é dßng ch¶y kh«ng æn ®Þnh.
15.2.2. Mét sè c¸ch bè trÝ hÖ thèng thuû lîi ®iÓn h×nh ë vïng óng [1]
1. Khu vùc miÒn nói vµ trung du
a) S¬ ®å tæng thÓ
H×nh 15.1
Ng¨n n−íc ngo¹i lai: Hå chøa H lµm nhiÖm vô ®iÒu tiÕt n−íc l−u vùc th−îng nguån,
gi÷ mét phÇn lín n−íc m−a høng trªn l−u vùc cña hå kh«ng cho ch¶y vÒ vïng óng, l−îng
n−íc gi÷ l¹i trong hå cßn ®Ó cung cÊp cho khu t−íi vÒ mïa kiÖt. §ång thêi ®Ó tiªu n−íc lò
cho hå chøa vµ ch¾n n−íc lò trµn tõ c¸c s−ên dèc xuèng vïng thÊp dïng hÖ thèng kªnh
ch¾n lò L tiªu n−íc trùc tiÕp ra s«ng qua cèng A.
• HÖ thèng kªnh tiªu n−íc néi bé ®−îc bè trÝ kÕt hîp víi hÖ thèng t−íi. §Çm D lµm
nhiÖm vô tr÷ n−íc vµ ®iÒu tiÕt n−íc cho cèng tù ch¶y C vµ tr¹m b¬m t¹i côm c«ng tr×nh
C.
Côm C bao gåm c¸c c«ng tr×nh (h×nh 15.2):
- Tr¹m b¬m t−íi tiªu kÕt hîp
- Cèng tiªu tù ch¶y (6)
- 178 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi
- C¸c c«ng tr×nh tiªu n−íc tù ch¶y kh¸c
H×nh 15.2
b) ChÕ ®é lµm viÖc cña côm c«ng tr×nh C
• Khi mùc n−íc s«ng cao h¬n trong ®Çm tiªu b»ng tr¹m b¬m:
- §ãng cèng (2), (6) (B)
- Më c¸c cèng (7), (10), (8), (9), (3) vµ (5) råi b¬m n−íc tiªu ra s«ng
• Khi mùc n−íc s«ng thÊp cã thÓ tiªu tù ch¶y: më cèng (8), (9) vµ (B)
• Khi cÇn t−íi: më cèng (6), (10) vµ (2) ®ãng cèng (3), (7) vµ (4) b¬m n−íc tõ s«ng
qua cèng (2) ®−a vµo hÖ thèng t−íi.
Côm c«ng tr×nh (B), (C) b¶o ®¶m tiªu n−íc cho khu vùc trong mäi tr−êng hîp khi mùc
n−íc s«ng thÊp hoÆc cao h¬n trong ®ång, còng cã thÓ tiªu cho tõng khu vùc khi cÇn thiÕt.
ThÝ dô muèn tiªu cho khu vùc T1 phô tr¸ch më cèng (7), (10), (3) vµ (5) ®ãng tÊt c¶
c¸c cèng kh¸c.
Ngoµi ra tr¹m b¬m cßn b¶o ®¶m b¬m n−íc t−íi hç trî cho hå (H) khi cÇn thiÕt.
2. Khu vùc ®ång b»ng lßng ch¶o
a) S¬ ®å bè trÝ tæng thÓ
Khu vùc lßng ch¶o xung quanh cã ®ª bao bäc
A - Tr¹m b¬m t−íi
B - Côm c«ng tr×nh tr¹m b¬m t−íi tiªu kÕt hîp (cã bè trÝ cèng t−íi tù ch¶y, cèng tiªu
tù ch¶y)
- 179
Ch−¬ng 15 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng óng
C - Côm c«ng tr×nh tr¹m b¬m tiªu cã cèng tiªu tù ch¶y
D - Khu ®Çm tr÷ n−íc vµ ®iÒu tiÕt n−íc.
b) ChÕ ®é lµm viÖc cña côm c«ng tr×nh B
• Khi mùc n−íc s«ng cao h¬n trong ®ång, c¶ hai tr¹m b¬m t¹i côm B vµ côm C cïng
ho¹t ®éng.
T¹i côm c«ng tr×nh B: ®ãng cèng (6), (2) vµ (3), më cèng (4), (5) vµ (7)
T¹i côm c«ng tr×nh C: ®ãng cèng tù ch¶y, më cèng tiªu tõ tr¹m b¬m ra s«ng.
H×nh 15.3
- 180 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi
Gi¶ sö: T¹i khu I mùc n−íc ngoµi s«ng thÊp h¬n trong ®ång, khu II mùc n−íc s«ng cao
h¬n trong ®ång. Ta ®ãng cèng (8) kh«ng cho n−íc tõ khu I vÒ khu II. T¹i B më cèng (7),
(6) n−íc tù ch¶y ra s«ng.
• Khi mùc n−íc s«ng thÊp h¬n trong ®ång: Tr¹m b¬m t¹i B, C kh«ng ho¹t ®éng, ta
®ãng cèng (8), më cèng (7), (6) ë B vµ cèng tù ch¶y ë C ®Ó tiªu n−íc ra s«ng.
• Mïa cÇn t−íi: tr¹m b¬m A ho¹t ®éng, t¹i côm B ta ®ãng (4), (5) më (6), (2) vµ (3)
®Ó b¬m n−íc vµo hÖ thèng kªnh t−íi.
Trong mét sè tr−êng hîp ng−êi ta cßn sö dông l−îng n−íc tr÷ ë ®Çm ®Ó t−íi: ®ãng
cèng (4), (6), (5), më cèng (8), (7), (3) vµ (2) b¬m n−íc tõ ®Çm ®Ó t−íi.
3. Khu vùc vïng triÒu
C«ng tr×nh tiªu lµ cèng tù ch¶y trùc tiÕp ra s«ng, biÓn. §Æc ®iÓm: c«ng tr×nh nhiÒu,
ph©n t¸n, kªnh m−¬ng ng¾n lµm viÖc hai chiÒu (h×nh 15.4).
H×nh 15.4
15.3. TÝnh to¸n thñy lîi vïng óng
15.3.1. Môc ®Ých vµ néi dung tÝnh to¸n
1. Môc ®Ých
Nh»m x¸c ®Þnh quy m« kÝch th−íc c«ng tr×nh ®Çu mèi tiªu (cèng tiªu hoÆc tr¹m b¬m
tiªu) ®ång thêi x¸c ®Þnh dung tÝch ®Çm hå tr÷ n−íc vµ mÆt c¾t kªnh tiªu chÝnh ®Ó b¶o ®¶m:
- Trong mïa m−a mùc n−íc trong ®ång kh«ng ®−îc v−ît qu¸ møc n−íc cho phÐp [Hmax]
kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn s¶n xuÊt vµ d©n sinh.
- 181
Ch−¬ng 15 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng óng
- Cuèi mïa m−a n−íc ®−îc tr÷ l¹i kªnh tiªu, trong ®Çm theo yªu cÇu s¶n xuÊt, giao
th«ng vµ sinh ho¹t trong suèt mïa kiÖt.
- Khi cÇn thiÕt ph¶i b¶o ®¶m tiªu n−íc trong ®ång ®Õn mét yªu cÇu nhÊt ®Þnh ®Ó tiÕn
hµnh c¶i t¹o ®Êt...
2. Nguyªn lý vµ néi dung tÝnh to¸n
Nguyªn lý tÝnh to¸n chung lµ dùa vµo ph−¬ng tr×nh c©n b»ng n−íc gi÷a l−îng n−íc tËp
trung tõ khu tiªu vÒ c«ng tr×nh ®Çu mèi vµ l−îng n−íc qua c«ng tr×nh ®Çu mèi tiªu ra s«ng
(cèng tiªu hay tr¹m b¬m tiªu) l−îng n−íc tr÷ vµo khu tr÷. Trªn c¬ së tËn dông kh¶ n¨ng tr÷
n−íc tèi ®a cña khu tròng vµ hÖ thèng kªnh tiªu ®Ó x¸c ®Þnh quy m« kÝch th−íc c«ng tr×nh
tiªu ®Çu mèi hîp lý nh»m b¶o ®¶m yªu cÇu tiªu óng cña khu vùc nh− mùc n−íc lín nhÊt
cho phÐp, diÖn tÝch ngËp cho phÐp.
Néi dung tÝnh to¸n: Tuú h×nh thøc vµ biÖn ph¸p c«ng tr×nh tiªu óng mµ néi dung tÝnh
to¸n kh¸c nhau.
• §èi víi cèng tiªu tù ch¶y
Néi dung tÝnh to¸n lµ x¸c ®Þnh c¸c tham sè cho viÖc tÝnh to¸n thiÕt kÕ cèng:
- KÝch th−íc khÈu diÖn cèng (b cèng, h cèng)
- Cao tr×nh ®¸y cèng
- Mùc n−íc tr−íc vµ sau cèng cã liªn quan ®Õn an toµn cña cèng
Ngoµi ra, th«ng qua tÝnh to¸n tiªu óng cßn x¸c ®Þnh mÆt c¾t kªnh tiªu n−íc, quy m«
kÝch th−íc khu tr÷ n−íc (®Çm) ®Ó phèi hîp víi cèng lµm nhiÖm vô tr÷ n−íc vµ tiªu n−íc
theo ®óng yªu cÇu.
• §èi víi tr¹m b¬m
+ X¸c ®Þnh c¸c tham sè ®Ó thiÕt kÕ tr¹m b¬m:
- L−u l−îng tr¹m b¬m
- Mùc n−íc bÓ hót, bÓ x¶
- Quy m«, kÝch th−íc tr¹m b¬m
+ X¸c ®Þnh quy m« kÝch th−íc kªnh tiªu vµ khu tr÷
• §èi víi khu vùc cã thÓ tiªu b»ng c¶ cèng tù ch¶y vµ c¶ tr¹m b¬m
Néi dung tÝnh to¸n lµ x¸c ®Þnh quy m« cèng tù ch¶y, tr¹m b¬m tiªu, quy m« kÝch
th−íc kªnh tiªu vµ khu tr÷ n−íc sao cho tæng vèn ®Çu t− x©y dùng c«ng tr×nh nhá nhÊt
nh−ng vÉn ®¶m b¶o yªu cÇu tiªu.
15.3.2. Mét sè ®Æc ®iÓm mÆt c¾t kªnh tiªu vïng óng
Khu tr÷ vµ kªnh tiªu vïng óng ngoµi nhiÖm vô chuyÓn n−íc tiªu cßn lµm mét sè nhiÖm
vô sau:
- 182 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi
- Tr÷ n−íc t¹m thêi ®Ó gi¶m quy m« kÝch th−íc c«ng tr×nh tiªu.
- Tr÷ n−íc ®Ó t−íi, nu«i c¸, giao th«ng thuû.
H×nh 15.5
§Ó lµm ®−îc nhiÖm vô ®ã kªnh tiªu vµ khu tr÷ cã nh÷ng mùc n−íc ®Æc tr−ng sau:
HchÕt - mùc n−íc thÊp nhÊt lu«n lu«n ph¶i cã trong kªnh hoÆc khu tr÷ ®Ó ®¶m b¶o nu«i
c¸, giao th«ng thuû
Htr÷ - mùc n−íc tr÷ trong kªnh tiªu hoÆc kªnh tiªu sau khi tiªu
Hmax - mùc n−íc cao nhÊt cho phÐp trªn kªnh tiªu vµ khu tr÷
Vtiªu - dung tÝch cÇn ph¶i tiªu ®i trong thêi gian nµo ®ã theo yªu cÇu tiªu
Vtr÷ - dung tÝch cÇn tr÷ l¹i trong khu tr÷ vµ kªnh tiªu nh»m gi¶m nhá l−îng n−íc cÇn
tiªu ra c«ng tr×nh ®Çu mèi trong thêi gian tiªu c¨ng th¼ng l−îng n−íc nµy còng cã thÓ
dïng ®Ó t−íi vµ sinh ho¹t khi cÇn thiÕt
VchÕt - dung tÝch ®Ó nu«i c¸ hoÆc giao th«ng thuû
H×nh 15.6
Khi kªnh tiªu lµm nhiÖm vô giao th«ng thuû th× mùc n−íc nhá nhÊt trong kªnh
ph¶i tho¶ m·n ®ñ ®iÒu kiÖn cho thuyÒn bÌ ®i l¹i mét c¸ch thuËn tiÖn
h = T + Δh (15-1)
trong ®ã: T - chiÒu s©u mín thuyÒn khi ®ñ t¶i;
- 183
Ch−¬ng 15 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng óng
Δh - chiÒu s©u an toµn tõ ®¸y thuyÒn ®Õn ®¸y kªnh, Δh = (0,5 ÷ 0,7)T;
b - bÒ réng ®¸y kªnh tiªu:
⎡⎛ ⎤
d⎞
b = 2 ⎢⎜ c + a + ⎟ − mΔh ⎥ (15-2)
⎣⎝ 2⎠ ⎦
c - chiÒu réng cña thuyÒn;
l - chiÒu dµi cña thuyÒn;
a - kho¶ng c¸ch tõ thuyÒn ®Õn bê kªnh;
d - kho¶ng c¸ch gi÷a hai thuyÒn khi gÆp nhau.
H×nh 15.7
Khi thuyÒn bÞ giã xoay mét gãc α:
B ≥ 2 (ltgα + c)
d
a+ > ltgα
hoÆc:
2
Theo kinh nghiÖm α = (2 ÷ 5)0
1. TÝnh to¸n cô thÓ
§Ó tÝnh to¸n x¸c ®Þnh h×nh thøc, kÝch th−íc c¸c c«ng tr×nh tiªu óng ph¶i tuú vµo tõng
tr−êng hîp cô thÓ cña sù t−¬ng quan gi÷a mùc n−íc ë khu cÇn tiªu (trong ®ång) vµ khu
nhËn n−íc tiªu (ngoµi s«ng).
Sù t−¬ng quan ®ã th−êng xuÊt hiÖn bèn tr−êng hîp kh¸c nhau:
• Mùc n−íc s«ng lu«n lu«n thÊp h¬n mùc n−íc trong ®ång
• Mùc n−íc s«ng lu«n lu«n cao h¬n mùc n−íc trong ®ång
• Mùc n−íc s«ng lóc cao h¬n lóc thÊp h¬n mùc n−íc trong ®ång
• Mùc n−íc s«ng chÞu ¶nh h−ëng cña triÒu (thay ®æi theo mét chu kú nhÊt ®Þnh) .
- 184 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi
Sau ®©y sÏ tr×nh bÇy qu¸ tr×nh tÝnh to¸n tiªu óng cho tõng tr−êng hîp cô thÓ:
a) Tr−êng hîp mùc n−íc s«ng lóc cao h¬n lóc thÊp h¬n mùc n−íc trong ®ång
H×nh 15.8
HS ~ t - ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc ngoµi s«ng trong thêi gian tiªu
Hmin - mùc n−íc thÊp nhÊt trong ®ång tr−íc mïa m−a
Hmax - mùc n−íc cao nhÊt cho phÐp trong ®Çm theo yªu cÇu tiªu óng
T1, T3 - thêi gian mùc n−íc ngoµi s«ng cao h¬n trong ®ång ph¶i ®ãng cèng tù ch¶y ®Ó
tiªu b»ng ®éng lùc (tiªu b»ng m¸y b¬m)
T2, T’ - thêi gian mùc n−íc s«ng thÊp h¬n mùc n−íc trong ®ång, cã thÓ më cèng tiªu
tù ch¶y.
H® ~ t - ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc trong ®ång trong thêi gian tiªu
• Nguyªn lý vµ ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n
Nguyªn lý tÝnh to¸n
Trªn c¬ së gi¶ thiÕt quy m« kÝch th−íc c¸c c«ng tr×nh tiªu (cèng tiªu, tr¹m b¬m tiªu)
tÝnh to¸n c©n b»ng l−îng n−íc gi÷a l−îng n−íc ®Õn vµ l−îng n−íc ®−îc tiªu ra s«ng tõ ®ã
x¸c ®Þnh ra qu¸ tr×nh mùc n−íc trong ®ång H® ~ t.
NÕu cã qu¸ tr×nh H® ~ t phï hîp víi yªu cÇu tiªu óng ®· ®Ò ra (H®max ≤ [Hmax]) ®ång
thêi ®· triÖt ®Ó tËn dông kh¶ n¨ng tr÷ n−íc cña khu tr÷ chøng tá quy m« kÝch th−íc c¸c
c«ng tr×nh tiªu trªn lµ phï hîp dïng ®Ó tÝnh to¸n thiÕt kÕ c«ng tr×nh ®Çu mèi.
Ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n
Chia thêi gian tiªu T thµnh nhiÒu thêi ®o¹n nhá ΔT, ë mçi thêi ®o¹n ta ®Òu cã thÓ tÝnh
dung tÝch n−íc trong ®ång (dung tÝch chøa ë ®Çm vµ kªnh tiªu) theo c«ng thøc:
Vcuèi = V®Çu ± ΔV (15-3)
V®Çu, Vcuèi - dung tÝch n−íc chøa trong ®Çm ë ®Çu vµ cuèi thêi ®o¹n ΔT;
- 185
Ch−¬ng 15 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng óng
ΔV - l−îng n−íc t¨ng gi¶m trong ®Çm do sù t−¬ng quan gi÷a l−îng n−íc ®Õn vµ
l−îng n−íc tiªu ra s«ng trong thêi ®o¹n ΔT
Tõ Vcuèi dùa vµo ®−êng H® ∼ V® tra ra ®−îc H®. TÝnh cho nhiÒu thêi ®o¹n liªn tiÕp nhau
vµ lÊy Vci = V®(i+1), chóng ta sÏ ®−îc qu¸ tr×nh H® ∼ t. §em so s¸nh víi yªu cÇu tiªu ë vïng
óng ®Ó rót ra kÕt luËn vÒ tÝnh hîp lý cña viÖc gi¶ thiÕt quy m« kÝch th−íc c«ng tr×nh ®Çu mèi.
Thùc tÕ trªn c¬ së quy ho¹ch bè trÝ hÖ thèng tiªu óng ta x¸c ®Þnh ®−îc khu ®Çm chøa
n−íc vµ m¹ng l−íi kªnh tiªu, s¬ bé ®Þnh kÝch th−íc mÆt c¾t, dùa vµo tµi liÖu ®o ®¹c x¸c
®Þnh ®−îc ®−êng quan hÖ ®Æc tr−ng cña khu tr÷ n−íc:
H® ∼ V® (mùc n−íc vµ dung tÝch ®Çm )
H® ∼ ω® (mùc n−íc vµ diÖn tÝch mÆt ®Çm)
H×nh 15.9
• C¸ch gi¶i ph−¬ng tr×nh c©n b»ng n−íc x¸c ®Þnh Vcuèi trong mçi thêi ®o¹n ΔT
Vcuèi = V®Çu ± ΔV (*)
ΔV = (l−îng n−íc ®Õn) – (l−îng n−íc ®i)
ΔV = (Wtiªu + Wm−a) − (Wbèc h¬i + Wdïng + Wb¬m + Wcèng) (**)
trong ®ã: Wtiªu - l−îng n−íc tiªu tõ c¸c lo¹i diÖn tÝch tiªu tËp trung vÒ ®Çm ;
Wtiªu = QtiªuΔT (15-4)
Qtiªu - l−u l−îng tiªu ®−îc x¸c ®Þnh qua qu¸ tr×nh tÝnh to¸n chÕ ®é tiªu;
Wtiªu - còng cã thÓ tÝnh to¸n trùc tiÕp b»ng ph−¬ng ph¸p ®¬n gi¶n;
Wtiªu = 10ωlHl + 10αPωmµu (15-5)
ωl - diÖn tÝch lóa trong khu tiªu (ha);
ωmµu - diÖn tÝch mµu trong khu tiªu (ha);
Hl - líp n−íc cÇn tiªu trong ruéng lóa (mm);
- 186 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi
Hl = P – S (15-6)
S - líp n−íc cã thÓ tr÷ (mm);
S = hc − hd + h (15-7)
hc - ®é s©u líp n−íc cho phÐp tr÷ trªn ruéng lóa (mm);
h® - ®é s©u líp n−íc ruéng ®Çu thêi ®o¹n (mm);
h - líp n−íc bèc h¬i vµ ngÊm (mm);
P - l−îng m−a thiÕt kÕ trong thêi ®o¹n (mm);
α - hÖ sè dßng ch¶y;
Wm−a - l−îng m−a r¬i xuèng kªnh tiªu vµ ®Çm;
Wm−a = 10ω®ÇmP (m3) (15-8)
ω®Çm - diÖn tÝch mÆt n−íc ®Çm b×nh qu©n trong thêi ®o¹n tÝnh to¸n;
P - l−îng m−a thiÕt kÕ trong thêi ®o¹n tÝnh to¸n
Wbèc h¬i = 10Eω®Çm (15-9)
E - l−îng bèc h¬i trong thêi ®o¹n ΔT (mm);
Wdïng - l−îng n−íc dïng t−íi + sinh ho¹t trong thêi ®o¹n ΔT;
Wb¬m - l−îng n−íc b¬m trong thêi ®o¹n ΔT
Wb¬m = 3600nQb¬mΔT (15-10)
n - sè giê ch¹y m¸y b¬m trong 1 ngµy ;
Qb¬m - l−u l−îng tr¹m b¬m tiªu (m3/s);
ΔT - thêi ®o¹n tÝnh b»ng ngµy;
Wcèng - l−îng n−íc ch¶y qua cèng tiªu tù ch¶y
Wcèng = QcèngΔT (15-11)
1
( Q®Çu + Qcuèi )
Q cèng = (15-12)
2
Q®Çu, Qcuèi - l−u l−îng ch¶y qua cèng ®Çu vµ cuèi thêi ®o¹n ΔT ®−îc tÝnh b»ng
c«ng thøc ch¶y qua cèng (ch¶y ngËp, tù do tuú theo mùc n−íc tr−íc
vµ sau cöa cèng ®Ó ¸p dông c«ng thøc tÝnh to¸n)
• Tr×nh tù tÝnh to¸n
§Ó tÝnh to¸n Vcuèi chóng ta ph¶i x¸c ®Þnh ΔV
- 187
Ch−¬ng 15 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng óng
Trong qu¸ tr×nh tÝnh ΔV ph¶i tÝnh Wm−a, Wbèc h¬i, Qcèng x¸c ®Þnh c¸c ®¹i l−îng nµy ph¶i
tõ mùc n−íc trong ®ång cuèi thêi ®o¹n: Hcuèi ®Ó t×m ω®Çm cuèi vµ Qcuèi.
V× vËy, ®©y lµ mét bµi to¸n ®−îc gi¶i b»ng ph−¬ng ph¸p thö dÇn. Chóng ta cã thÓ tÝnh
to¸n theo tr×nh tù sau:
- TÝnh cho thêi gian T1 - Thêi gian mùc n−íc s«ng lu«n lu«n cao h¬n mùc n−íc
trong ®ång.
+ Gi¶ thiÕt quy m« kÝch th−íc tr¹m b¬m tiªu
+ Chia thêi gian T1 thµnh nhiÒu thêi ®o¹n nhá ΔT
ë mçi thêi ®o¹n ΔT ta cã mùc n−íc ®Çm ®Çu thêi ®o¹n H® gi¶ thiÕt mùc n−íc ®Çm
cuèi thêi ®o¹n H®c
Tõ H c tra trªn ®−êng quan hÖ ω® ∼ H® → ωc → ω ®Çm
® dÇm
Víi ω ®Çm → Wbèc h¬i, Wm−a
Tõ ph−¬ng tr×nh (**) chóng ta t×m ®−îc ΔV vµ tõ (*) ®−îc Vcuèi
Tõ Vcuèi tra trªn ®−êng quan hÖ H® ~ V® ta ®−îc H®c '
NÕu H ′c = H c nh− vËy H c lµ ®óng
® ® ®
Dïng H®c ë thêi ®o¹n tr−íc lµm mùc n−íc ®Çm ®Çu thêi ®o¹n 2 vµ tÝnh to¸n t−¬ng tù
cho tÊt c¶ c¸c thêi ®o¹n trong thêi gian T1 ®−îc qu¸ tr×nh H® ~ t.
- TÝnh cho thêi gian T2 (thêi gian mùc n−íc s«ng thÊp h¬n mùc n−íc trong ®ång)
+ Gi¶ thiÕt quy m« cèng tiªu
+ Dïng mùc n−íc ®Çm cuèi thêi gian T1 lµm mùc n−íc ®Çm ®Çu thêi gian T2.
+ Chia thêi gian T2 thµnh nhiÒu thêi ®o¹n nhá ΔT, trong mçi thêi ®o¹n ΔT ta cã mùc
n−íc ®Çm ë ®Çu thêi ®o¹n H®c (mùc n−íc cña thêi gian T1).
- Gi¶ thiÕt mùc n−íc ®Çm ë cuèi thêi ®o¹n H®c vµ cã qu¸ tr×nh mùc n−íc s«ng HS ∼ t ta
cã thÓ tÝnh ®−îc:
ΔZ®Çu = H 0 − H s → Q®Çu
0
®
ΔZcuèi = H c − H S → Qcuèi
c
®
Tõ ΔZ®Çu vµ ΔZcuèi ta ®i x¸c ®Þnh Q®Çu vµ Qcuèi theo c«ng thøc Q = mbh c 2gΔZ vµ x¸c
®Þnh ®−îc Qcèng
Tõ H c tra trªn ®−êng quan hÖ ω® ~ H® ta ®−îc ωc → ω ®Çm vµ tÝnh ®−îc Wm−a, Wbèc
® dÇm
h¬i
Tõ Wm−a, Wbèc h¬i vµ Qcuèi kÕt hîp víi ph−¬ng tr×nh (**) víi Qb¬m = 0 ta ®−îc ΔV
- 188 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi
Cã ΔV thay vµo ph−¬ng tr×nh (*) ta ®−îc Vcuèi sau ®ã tõ Vcuèi tra trªn ®−êng quan hÖ
V® ~ H® ta ®−îc H ′c .
®
NÕu H ′c = H c viÖc gi¶ thiÕt lµ H c ®óng. Chóng ta dïng H c ë thêi ®o¹n thø nhÊt lµm
® ® ® ®
H 0 ë thêi ®o¹n thø 2 vµ tiÕp tôc tÝnh to¸n cho thêi ®o¹n 2.
®
TÝnh to¸n t−¬ng tù cho tÊt c¶ c¸c thêi ®o¹n trong thêi gian T2 ®−îc H® ∼ t.
Tuú tõng tr−êng hîp cô thÓ gi÷a HS víi H®, chóng ta tÝnh to¸n cho c¸c thêi gian T1, T2,
T3, T4 ta ®−îc ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc trong ®ång trong thêi gian tiªu H® ~ t
NÕu H® ∼ t kh«ng v−ît qu¸ trÞ sè [Hmax] vµ còng kh«ng n»m thÊp qu¸ so víi [Hmax], th×
viÖc gi¶ thiÕt quy m« kÝch th−íc c«ng tr×nh ®Çu mèi tiªu (cèng tiªu, tr¹m b¬m) vµ kÝch
th−íc mÆt c¾t kªnh tiªu lµ hîp lý. SÏ dïng c¸c sè liÖu ®ã ®Ó thiÕt kÕ hÖ thèng c«ng tr×nh
tiªu óng.
NÕu mùc n−íc trong ®ång v−ît qu¸ [Hmax] chøng tá quy m« c«ng tr×nh gi¶ thiÕt qu¸
nhá kh«ng cã ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó ®¸p øng yªu cÇu tiªu, ng−îc l¹i qu¸ tr×nh mùc n−íc trong
®ång qu¸ thÊp so víi [Hmax] ®iÒu ®ã chøng tá ch−a tËn dông ®−îc kh¶ n¨ng tr÷ n−íc lín
nhÊt cña ®Çm vµ kªnh tiªu, quy m« c«ng tr×nh ®Çu mèi gi¶ thiÕt qu¸ lín chóng ta ph¶i gi¶
thiÕt l¹i quy m«, kÝch th−íc cña tr¹m b¬m, cèng tiªu tù ch¶y, mÆt c¾t kªnh tiªu (kh¶ n¨ng
tr÷) vµ tÝnh to¸n l¹i tõ ®Çu.
Trong thùc tÕ th−êng mÆt c¾t kªnh tiªu ®−îc x¸c ®Þnh tr−íc theo yªu cÇu tiªu, giao
th«ng... vµ gi÷ cè ®Þnh. Ta gi¶ thiÕt l¹i quy m« cña tr¹m b¬m vµ cèng tiªu tù ch¶y ®Ó b¶o
®¶m yªu cÇu tiªu n−íc.
b) Tr−êng hîp mùc n−íc s«ng lu«n lu«n cao h¬n mùc n−íc trong ®ång
C«ng tr×nh tiªu n−íc lµ tr¹m b¬m:
NhiÖm vô tÝnh to¸n lµ x¸c ®Þnh quy m« kÝch th−íc cña tr¹m b¬m vµ kÝch th−íc kªnh
tiªu chÝnh.
Nguyªn lý tÝnh to¸n, ph−¬ng ph¸p vµ tr×nh tù tÝnh to¸n gièng nh− tÝnh to¸n trong thêi
gian T1 cña tr−êng hîp a) øng víi thêi gian mùc n−íc s«ng lu«n lu«n lín h¬n mùc n−íc
trong ®ång, l−îng n−íc tiªu chØ do tr¹m b¬m b¬m n−íc ra s«ng, c«ng tr×nh ®Çu mèi kh«ng
cã cèng tiªu n−íc Qcèng = 0.
c) Tr−êng hîp mùc n−íc s«ng thÊp h¬n mùc n−íc trong ®ång
NhiÖm vô x¸c ®Þnh quy m« kÝch th−íc cèng tiªu tù ch¶y vµ kÝch th−íc kªnh m−¬ng.
Nguyªn lý, ph−¬ng ph¸p, tr×nh tù tÝnh to¸n gièng nhau. ViÖc tÝnh to¸n trong thêi gian
T2 - thêi gian mùc n−íc s«ng thÊp h¬n mùc n−íc trong ®ång. C«ng tr×nh tiªu chØ cã cèng tù
ch¶y, kh«ng cã tr¹m b¬m, Qb¬m = 0 → Wb¬m = 0
- 189
Ch−¬ng 15 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng óng
d) Tr−êng hîp mùc n−íc khu nhËn n−íc tiªu chÞu ¶nh h−ëng cña triÒu
Tr−êng hîp nµy mùc n−íc khu nhËn n−íc tiªu lªn xuèng theo mét chu kú nhÊt ®Þnh.
Cã thêi gian mùc n−íc cao h¬n trong ®ång, cã thêi gian mùc n−íc thÊp h¬n trong ®ång.
Thùc tÕ kh¶ n¨ng tiªu trong thêi gian cã thÓ tiªu tù ch¶y rÊt lín. V× vËy ë nh÷ng vïng
nµy th−êng x©y dùng c¸c cèng tiªu tù ch¶y ph©n t¸n ven s«ng tiªu cho nh÷ng khu vùc nhá.
Môc ®Ých cña tÝnh to¸n lµ x¸c ®Þnh kÝch th−íc cña cèng tiªu vµ kªnh tiªu. Ph−¬ng ph¸p
tÝnh to¸n hoµn toµn gièng nh− tr−êng hîp thø nhÊt.
Tuy nhiªn cÇn chó ý: Trong thêi gian mùc n−íc triÒu lªn (®ãng cèng), ph−¬ng tr×nh
(**) cã Wb¬m = 0 (kh«ng cã tr¹m b¬m), Wcèng = 0 vµ Wt−íi = 0
H×nh 15.10
Trong thêi gian ®ãng cèng tiªu, n−íc vÉn tËp trung vÒ c«ng tr×nh ®Çu mèi lµm d©ng
mùc n−íc ®Çm. §îi ®Õn khi triÒu xuèng cèng tiªu míi ®−îc më ®Ó tiªu n−íc, do thêi gian
tiªu ng¾n, v× vËy kÝch th−íc cèng th−êng ph¶i rÊt lín míi ®¶m b¶o tiªu hÕt l−îng n−íc
theo yªu cÇu.
2. VÝ dô tÝnh to¸n tiªu óng cho thµnh phè ViÖt Tr× - Phó Thä
Do ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh, ®Þa m¹o thµnh phè ViÖt Tr× ®−îc chia thµnh 4 tiÓu khu, viÖc tiªu
tho¸t n−íc cho 4 tiÓu khu nµy theo hai h−íng chÝnh:
- Tiªu tho¸t ra s«ng Hång
- Tiªu tho¸t ra s«ng L«
§©y lµ hai con s«ng lín, kh¶ n¨ng tiªu tho¸t lò rÊt tèt. Trong mïa lò mùc n−íc ë
c¸c triÒn s«ng rÊt cao, theo tµi liÖu ®o ®¹c ngµy 21/08/1971 th× mùc n−íc t¹i BÕn Gãt
- 190 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi
(ng· ba B¹ch H¹c) lµ 18,17m. Trong khi ®ã cao tr×nh mÆt ruéng b×nh qu©n trong khu
vùc lµ 2,0 ÷ 13,0m, nh÷ng c¸nh ®ång tròng cã cao tr×nh tõ 8,0 ÷ 10,0m. V× vËy kh«ng
cã kh¶ n¨ng tiªu tù ch¶y ra s«ng, ph¶i dïng b¬m tiªu n−íc víi cét n−íc b¬m t−¬ng
®èi lín.
TiÓu khu 3 thuéc khu vùc gåm ba x· S«ng L«, Tr−ng V−¬ng, D÷u L©u vµ c¸c ph−êng
thuéc néi thµnh nh− Thanh MiÕu, Thä S¬n, Tiªn C¸t, Gia CÈm, N«ng Trang, T©n D©n víi
diÖn tÝch tiªu 2098ha. §©y lµ khu tròng nhÊt cña Thµnh phè, cã nhiÒu khu vùc bÞ ngËp n−íc
nh− §Çm C¶, §Ém Vì, §Çm Di, §Çm S¶i, §Çm G¹o vµ §Çm Sen... tuy nhiªn vÉn cã nh÷ng
®åi gß cã cao tr×nh tõ 25,5 ÷ 30,0m. VÒ mÆt ®Þa m¹o, tiÓu khu 3 cã nhiÒu nhµ m¸y, xÝ nghiÖp,
®−êng giao th«ng lín, c¸c khu phè tËp trung d©n c− thuéc néi thµnh nªn khi m−a lín l−îng
dßng ch¶y mÆt sinh ra lín céng víi l−îng n−íc th¶i th−êng xuyªn cña Thµnh phè còng t−¬ng
®èi lín. ChÝnh v× vËy yªu cÇu tiªu tho¸t n−íc cña TiÓu khu lµ rÊt lín vµ khÈn tr−¬ng.
Do ®Þa h×nh thÊp so víi mùc n−íc s«ng trong mïa m−a nªn chØ cã thÓ tiªu óng b»ng
®éng lùc. §Ó tiªu n−íc cho TiÓu khu 3, hiÖn nay ®· x©y hai tr¹m b¬m lín: Tr¹m b¬m D÷u
L©u vµ tr¹m b¬m H¹ Gi¸p. Hai tr¹m b¬m nµy b¬m n−íc tõ trong ®ång ®æ trùc tiÕp ra s«ng
L« theo hai h−íng vÒ hai vÞ trÝ c«ng tr×nh ®Çu mèi ë D÷u L©u vµ H¹ Gi¸p.
§Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tiªu tho¸t hiÖn nay cña TiÓu khu 3 – Thµnh phè ViÖt Tr×, ph−¬ng
¸n tiªu n−íc ®Æt ra lµ triÖt ®Ó lîi dông c¸c khu tròng nh− §Çm C¶, §Çm Vì, DÇm Di ®Ó
®iÒu tiÕt n−íc m−a vµ n−íc th¶i sau khi ®· ®−îc xö lý. Ngoµi môc ®Ých lµm gi¶m l−u l−îng
tiªu, ph−¬ng ¸n nµy cßn cã t¸c dông:
+ Tr÷ n−íc ë mïa m−a phôc vô cho t−íi ë mïa kh«
+ TËn dông mÆt n−íc ®Ó nu«i trång thñy s¶n
+ B¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i, t¹o c¶nh quan cho Thµnh phè
Trong TiÓu khu 3 nµy, ta lîi dông ®Çm C¶, ®Çm Vì, ®Çm Di... ®Ó ®iÒu tiÕt. Ta sÏ ®i x¸c
®Þnh hÖ sè tiªu vµ l−u l−îng tiªu khi kÓ ®Õn sù ®iÒu tiÕt cña khu vùc.
a) C¸c tµi liÖu c¬ b¶n ®Ó tÝnh to¸n
- S¬ ®å n−íc ®Õn vµ tiªu ®i cña TiÓu khu 3 (h×nh 15.11)
- 191
Ch−¬ng 15 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng óng
H×nh 15.11 - S¬ ®å n−íc ®Õn vµ tiªu ®i cña TiÓu khu 3
Trong hÖ thèng tiªu bao gåm c¸c lo¹i diÖn tÝch sau:
+ DiÖn tÝch trång lóa: 319,70 ha
+ DiÖn tÝch trång mµu: 70,00 ha
+ DiÖn tÝch thæ c− ®−êng s¸: 1306,51 ha
+ DiÖn tÝch ao, hå: 401,79 ha
L−îng n−íc ®Õn khu tr÷ trong qu¸ tr×nh tiªu (b¶ng 15.1)
B¶ng 15.1 - L−îng n−íc ®Õn khu tr÷ trong qu¸ tr×nh tiªu
Ngµy tiªu 1 2 3 4 5 6 7
3
Wlóa (m ) 20716,6 244565,9 302185,6 219043,1 126232,9 46957,5 26351,5
Wmµu (m3) 20829,3 142714,7 7015,7 28982,0 15410,3 0,0 0,0
3
Wtc®s (m ) 444418,3 3044214,3 149682,1 146295,7 69501,7 0,0 0,0
3
Wao, hå (m ) 147606,7 1011099,1 49711,4 44990,2 21373,8 0,0 0,0
Wth¶i (m3) 52704,0 52704,0 52704,0 52704,0 52704,0 52704,0 52704,0
Tæng 686274,9 4495297,9 561298,8 492015,0 285222,8 99661,5 79055,5
- §−êng ®Æc tÝnh khu tròng (h×nh 15.12)
nguon tai.lieu . vn
